Przypisy

Gnädige Frau (niem.) — Szanowna Pani. [przypis edytorski]

gnädige Frau (niem.) — szanowna pani. [przypis edytorski]

Gnaeus Pompeius Magnus (106–48 p.n.e) — zwany Wielkim, polityk i dowódca wojskowy, współtwórca I triumwiratu, przegrał wojnę domową z Juliuszem Cezarem. [przypis edytorski]

Gnaeus Pompeius Magnus (106 p.n.e.–48 p.n.e) — zwany Wielkim, polityk i dowódca wojskowy, współtwórca I triumwiratu, przegrał wojnę domową z Juliuszem Cezarem. [przypis edytorski]

Gnaeus Pompeius Magnus (106 p.n.e.–48 p.n.e) — zwany Wielkim, polityk i dowódca wojskowy, współtwórca I triumwiratu, przegrał wojnę domową z Juliuszem Cezarem. [przypis edytorski]

gnan (daw.) — tu: forma krótsza przymiotnika r.m., z końcówką zerową, użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

gnan losem (…) pamiętny gniew znosząc Junony — los wybrał Eneasza na założy­ciela nowego państwa w Lacjum i parł go do wypełnienia przeznaczonej misji; z drugiej strony wszystkie poczynania Eneasza hamował zapamiętały gniew Junony, mściwie prześladującej Trojan. [przypis edytorski]

gnarować się (z niem. nähren: karmić, żywić) — żywić, utrzymywać się, żywić się. [przypis edytorski]

gnat — tu: pistolet. [przypis edytorski]

gnębił — w innej wersji: zniemczył („Nie damy, by nas zniemczył wróg”). [przypis edytorski]

gnejs — skała metamorficzna o krystalicznej strukturze, zwykle pstra. [przypis edytorski]

Gnejusz Pompejusz zw. Magnus (Wielki) (106–48 p.n.e.) — rzymski polityk i wódz, jeden z twórców I triumwiratu (razem z Juliuszem Cezarem i Markiem Krassusem). [przypis edytorski]

Gnejusz Pompejusz zw. Magnus (Wielki) (106–48 p.n.e.) — rzymski polityk i wódz, jeden z twórców I triumwiratu (razem z Juliuszem Cezarem i Markiem Krassusem); po rozpadzie triumwiratu konflikt między nim i Cezarem przerodził się w otwartą wojnę domową, zakończoną bitwą pod Farsalos, w której Pompejusz odniósł druzgoczącą klęskę. [przypis edytorski]

gniadoszka — klacz o jasnobrązowej sierści. [przypis edytorski]

gniadosz — koń maści gniadej, tj. mający sierść brązową, a grzywę, ogon i dolne odcinki kończyn czarne. [przypis edytorski]

gniadosz — koń o brązowej sierści, z czarną grzywą i czarnym ogonem. [przypis edytorski]

gniadosz — koń o maści jasnobrązowej z odcieniem czerwonobrunatnym, z czarną grzywą i czarnym ogonem. [przypis edytorski]

gniady — (o koniu) jasnobrązowy z czarną grzywą i ogonem. [przypis edytorski]

gniady — określenie maści konia; maść gniada to taka, w której włosy tułowia są barwy brązowej, czekoladowej lub złocistobrązowej, zaś sierść nóg i pyska ciemniejsza lub całkowicie czarna, a włosy grzywy i ogona czarne lub ciemnobrązowe. [przypis edytorski]

gniaździe (starop. forma) — dziś: gnieździe. [przypis edytorski]

gniaździe (starop. forma) — (w) gnieździe. [przypis edytorski]

Gniazda Sokole — oddziały Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. [przypis edytorski]

Gniazdo cnoty i Herby rycerstwa — tytuły publikacji heraldycznych Bartosza Paprockiego: Gniazdo Cnoty, zkąd herby Rycerstwa Polskiego swój początek mają, Kraków 1578; Herby rycerstwa polskiego na pięcioro ksiąg rozdzielone, Kraków 1584. [przypis edytorski]

gniazdo (przen.) — siedziba rodu. [przypis edytorski]

gniazdy — dziś popr. forma N. lm: gniazdami. [przypis edytorski]

gniazdy — dziś popr. N. lm: gniazdami. [przypis edytorski]

gnida — tu przen.: coś małego, nikczemnego. [przypis edytorski]

gniecie niewidzialna, aż wreszcie zjadaczy chleba w aniołów przerobi — niedokładny cytat z wiesza Juliusza Słowackiego Testament mój. [przypis edytorski]

gnietąc (gw.) — gniotąc. [przypis edytorski]

gniew jego świadczy (…) jego boleść — tzn. jego gniew poświadcza jego boleść; jego gniew świadczy o boleści. [przypis edytorski]

…gniew, który nawet mądrego bywa, że nieraz opada / I bywa słodszy od miodu, który się sączy kroplami — Homer, Iliada XVIII 108–109. [przypis edytorski]

gniewliwy (daw.) — skłonny do gniewu, gniewny. [przypis edytorski]

gniewliwy (daw.) — skłonny do gniewu. [przypis edytorski]

gniew małżonka — tu: małżonka Heleny, Menelausa. [przypis edytorski]

gniezdny — górny żagiel. [przypis edytorski]

gniezdzie — dziś popr. pisownia: gnieździe. [przypis edytorski]

gniłka (gw.) — zgniły owoc a. ulęgałka; tu przen.: stara panna; kobieta zgorzkniała i bezdzietna lub zepsuta, „upadła”. [przypis edytorski]

gniłka — mała, dzika gruszka, ulęgałka. [przypis edytorski]

gniły — dziś: gnijący. [przypis edytorski]

gniły — dziś: zgniły a. gnijący. [przypis edytorski]

Gniły Tykicz (ukr. Гнилий Тікич) — rzeka w środkowej części Ukrainy. [przypis edytorski]

gnil (daw.) — zgnilizna, coś zgniłego. [przypis edytorski]

gniotło się — w oryg. niem. drängte sich: przepychało się, tłoczyło się. [przypis edytorski]

gniot — tu: ciężar. [przypis edytorski]

gniot — tu: tłok, ścisk. [przypis edytorski]

gnip a. gnyp (daw.) — krzywy, krótki nóż; nóż szewski. [przypis edytorski]

gnip a. gnyp (daw.) — krzywy, krótki, ostro zakończony nóż; nóż szewski. [przypis edytorski]

gnoj a. gnój (daw.) — tu: plugastwo, nieczystość. [przypis edytorski]

gnojanką (daw.) — gnojówka. [przypis edytorski]

gnojawki a. gnojnice — deski zakładane po bokach wozu, używane podczas wożenia gnoju. [przypis edytorski]

gnoma (gr. gnome) — sentencja, zwięzłe zdanie wyrażające jakąś myśl ogólną, zwykle o charakterze moralno-dydaktycznym; jedna z najstarszych form greckiej poezji. [przypis edytorski]

gnom — baśniowy, karłowaty opiekun kopalni i skarbów. [przypis edytorski]

gnomon — zegar słoneczny. [przypis edytorski]

gnomy i gnomidy — męskie i żeńskie duchy żywiołu ziemi. [przypis edytorski]

gnoseologia — inaczej epistemologia; dział filozofii, nauka o poznaniu, badająca relacje między poznawaniem i wiedzą a rzeczywistością. [przypis edytorski]

gnostycy — przedstawiciele kierunku religijno-filozoficznego rozwijającego się w pierwszych wiekach chrześcijaństwa; gnostycyzm łączy chrześcijaństwo z neoplatonizmem i pitagoreizmem; gnostycka wizja powstania świata jest opowieścią o wylaniu szeregu emanacji z pierwotnego bóstwa; gnostycyzm głosi skrajny antagonizm materii i ducha, świat materii wiążąc ze złem, grzechem i uznając za domenę złego i głupiego demiurga, pozostającego w stałej walce z najwyższym bogiem, uosobieniem najsubtelniejszej duchowości, dobra i mądrości; w koncepcji tej człowiek jako twór boski, lecz posiadający ciało, stanowi pole gry sił dobra i zła. [przypis edytorski]

gnostycy — wyznawcy gnostycyzmu (z gr. gnosis: poznanie), prądu rel.-filoz. kwitnącego w II-III w., gł. w Egipcie i Syrii, który łączył idee hellenistycznego platonizmu z elementami ze źródeł chrześcijańskich i żydowskich. Gnostyków cechował mistycyzm i silny dualizm: przekonanie o tym, że człowiek jako istota duchowa został uwięziony w złym świecie materii, stworzonym przez Demiurga, będącego bytem niższym od Boga, a sposobem wyzwolenia duszy z materii jest poznanie duchowe. [przypis edytorski]

gnostycy — wyznawcy gnostycyzmu (z gr. gnosis: poznanie), prądu religijno-filozoficznego kwitnącego w II–III w., gł. w Egipcie i Syrii, który łączył idee hellenistycznego platonizmu z elementami ze źródeł chrześcijańskich i żydowskich; gnostyków cechował mistycyzm i silny dualizm: przekonanie o tym, że człowiek jako istota duchowa został uwięziony w złym świecie materii, stworzonym przez Demiurga, będącego bytem niższym od Boga, a sposobem wyzwolenia duszy z materii jest poznanie duchowe. [przypis edytorski]

gnostycyzm (z gr. gnosis: poznanie) — prąd religijno-filozoficzny kwitnący w II-III w., gł. w Egipcie i Syrii, który łączył idee hellenistycznego platonizmu z elementami ze źródeł chrześcijańskich i żydowskich. Gnostyków cechował mistycyzm i silny dualizm: przekonanie o tym, że człowiek jako istota duchowa został uwięziony w złym świecie materii, stworzonym przez Demiurga, będącego bytem niższym od Boga, a sposobem wyzwolenia duszy z materii jest poznanie duchowe. [przypis edytorski]

gnothi sauthon a. gnōthi seauton (gr. γνῶθι σεαυτόν a. γνῶθι σαυτόν) — poznaj samego siebie; aforyzm, który wg gr. pisarza Pauzaniasza stanowił jedną z maksym wyrytych w przedsionku świątyni Apolla w Delfach, przypisywana Talesowi, Pitagorasowi czy Sokratesowi. [przypis edytorski]

gnoza (z gr. gnosis: poznanie) — prąd rel.-filoz. kwitnący w II–III w., gł. w Egipcie i Syrii, który łączył idee hellenistycznego platonizmu z elementami ze źródeł chrześcijańskich i żydowskich. Gnostyków cechował mistycyzm i silny dualizm: przekonanie o tym, że człowiek jako istota duchowa został uwięziony w złym świecie materii, stworzonym przez Demiurga, będącego bytem niższym od Boga, a sposobem wyzwolenia duszy z materii jest poznanie duchowe. [przypis edytorski]

gnozyjskie — kreteńskie; od nazwy gł. miasta Krety, Knossos. [przypis edytorski]

gnozyjski — kreteński, od nazwy miasta Knossos. [przypis edytorski]

gnozyjski — tu: kreteński; od gł. miasta Krety, Knossos. [przypis edytorski]

gnuśnieć — być bezczynnym, uchylać się od działania. [przypis edytorski]

gnuśnieć (daw.) — lenić się, pozostawać w bezczynności. [przypis edytorski]

gnuśnieć (daw.) — nic nie robić. [przypis edytorski]

gnuśnieć — unikać działania. [przypis edytorski]

gnuśnik — człowiek apatyczny, niechętny do działania. [przypis edytorski]

gnuśnik — człowiek leniwy, niechętny działaniu. [przypis edytorski]

gnuśność (daw.) — lenistwo, niechęć do działania. [przypis edytorski]

gnuśność (daw.) — lenistwo, niechęć do działania. [przypis edytorski]

gnuśność (daw.) — lenistwo. [przypis edytorski]

gnuśność — lenistwo, niechęć do działania. [przypis edytorski]

gnuśność — niechęć do działania. [przypis edytorski]

gnuśny (daw.) — leniwy, pozbawiony energii. [przypis edytorski]

gnuśny (daw.) — leniwy. [przypis edytorski]

gnuśny — leniwy, niechętny działaniu. [przypis edytorski]

gnuśny — leniwy, unikający działania. [przypis edytorski]

góra Aresa — Areopag, skalne wzgórze w Atenach, w pobliżu Akropolu; w starożytności miejsce obrad najwyższej rady państwowej. [przypis edytorski]

Góra (fr. La Montagne) — pot. francuskie określenie najbardziej radykalnej grupy politycznej okresu rewolucji, złożonej z jakobinów i kordelierów, pochodzące stąd, że na sali obrad Zgromadzenia Narodowego zajmowali górne ławki. [przypis edytorski]

góra Horeb — miejsce powołania Mojżesza przez Boga (Wj 3,1). [przypis edytorski]

góra Jowisza — póra i przełęcz św. Bernarda, gdzie w starożytności oddawano cześć Jowiszowi. [przypis edytorski]

Góra Kalwaria — miasto w województwie mazowieckim, nad Wisłą, ok. 35 km od centrum Warszawy. [przypis edytorski]

Górale Biali i Czarni — dwie podgrupy, należące do grupy tzw. Górali Sądeckich. [przypis edytorski]

góralów — dziś popr. forma B. lm: górali. [przypis edytorski]

góralów — dziś popr. forma D. lm: górali. [przypis edytorski]

Góra Oliwna — wzgórze położone we wschodniej Jerozolimie. [przypis edytorski]

Góra Oliwna — wzniesienie położone we wschodniej Jerozolimie, w czasach starotestamentowych oddawano tam cześć Bogu. [przypis edytorski]

Góra Pokłonna — pot. Pokłonka, wzniesienie kiedyś daleko poza granicami miasta, obecnie w centrum Moskwy, na terenie Parku Zwycięstwa. [przypis edytorski]

góra św. Bernarda — właśc. Wielka Przełęcz św. Bernarda, przełęcz w Alpach Zachodnich, na wys. 2469 m. [przypis edytorski]

Góra Świętego Marcina — wzgórze położone na płd. wschód od centrum Tarnowa. [przypis edytorski]

góra Seir — góra na południowo-wschodniej granicy biblijnych krain Edom i Juda. [przypis edytorski]

Góra stękać poczyna, zaraz ujrzymy mysi ogonek — nawiązanie do powiedzenia: „góra urodziła mysz”, używanego w sytuacji, kiedy coś, co wydaje się wielkie i ważne, okazuje się małe i niewiele warte, a. gdy czyjeś wielkie zapowiedzi lub wysiłki dają mizerny rezultat. [przypis edytorski]

Góra Synaj — druga, co do wysokości góra na półwyspie Synaj. Zgodnie z przekazem biblijnym w jej pobliżu Mojżesz ujrzał anioła w płonącym krzewie, który nakazał mu wyprowadzić Żydów z Egiptu (Wj 3,1–10). Później na górze Synaj Bóg zawarł przymierze z Mojżeszem dając mu tablice z przykazaniami (Wj 31,18). [przypis edytorski]

góra Synaj — góra w południowej części Półwyspu Synaj, utożsamiana z biblijną górą Synaj (Horeb), gdzie Bóg przekazał Mojżeszowi kamienne tablice. [przypis edytorski]

góra Szabli czy Szybli — Sabalan, nieaktywny wulkan w paśmie górskim Małego Kaukazu, trzeci z najwyższych szczytów w Iranie (4794 m n.p.m.). [przypis edytorski]

Góra — tu: radykalne stronnictwo polityczne w rewolucyjnym Konwencie Narodowym, złożone przede wszystkim z jakobinów, którzy zajmowali górne ławy na sali obrad (stąd nazwa stronnictwa, fr. Montagnards). Góralami byli przede wszystkim przedstawiciele inteligencji i burżuazji, w tym tej paryskiej. Ich poglądy i postulaty kształtowały się pod wpływem najbardziej radykalnie nastawionej części francuskiego społeczeństwa, tzw. sankiulotów, czyli miejskich robotników, rzemieślników i drobnej burżuazji. [przypis edytorski]

Góra z górą się nie zejdzie [ale człowiek z człowiekiem zawsze] — powiedzenie oznaczające, że ludzie mogą się nieoczekiwanie spotkać ze sobą po długim czasie niewidzenia, w nieprzewidywalnym miejscu i momencie; przytaczane zwykle w chwili takiego spotkania. [przypis edytorski]

gór, co mają wszystkie kształt sonetów — nawiązanie do Sonetów krymskich Mickiewicza. [przypis edytorski]