Przypisy

Marcin z Tours (316 lub 336–397) — pustelnik, założyciel pierwszych wspólnot zakonnych w Kościele zachodnim, biskup Tours, święty chrześcijański, patron Francji. W jego żywocie opisano, że kiedy w młodości służył w Galii jako kawalerzysta armii rzymskiej, zimą pod murami miasta napotkał półnagiego żebraka, któremu oddał połowę swojej żołnierskiej opończy (płaszcza podróżnego), rozcinając ją mieczem. W nocy po tym zdarzeniu we śnie zobaczył Chrystusa odzianego w tę samą połówkę płaszcza i mówiącego aniołom, że Marcin go nią okrył. Według jednej z opowieści usłyszał też, że podarowana część należy do niego, a kiedy się zbudził, jego opończa znów była cała. [przypis edytorski]

Marcin z Tours (316 lub 336–397) — pustelnik, założyciel pierwszych wspólnot zakonnych w Kościele zachodnim, biskup Tours, święty chrześcijański, patron Francji. W jego żywocie opisano, że kiedy w młodości służył w Galii jako kawalerzysta armii rzymskiej, zimą pod murami miasta napotkał półnagiego żebraka, któremu oddał połowę swojej żołnierskiej opończy, rozcinając ją mieczem. W nocy po tym zdarzeniu we śnie zobaczył Chrystusa odzianego w tę samą połówkę płaszcza i mówiącego aniołom, że Marcin go nią okrył. Według jednej z opowieści usłyszał też, że podarowana część należy do niego, a kiedy się zbudził, jego opończa znów była cała. [przypis edytorski]

Marcjalis — Marcus Valerius Martialis, poeta rzymski z I w. n.e, specjalizujący się w epigramatach. [przypis edytorski]

Marcjalis — Marcus Valerius Martialis, poeta rzymski z I w. n.e, specjalizujący się w epigramatach. [przypis edytorski]

Marcjalis, właśc. Marcus Valerius Martialis (I w. n.e.) — poeta rzymski, specjalizujący się w epigramatach. [przypis edytorski]

marcjalnie (daw., z łac. martialis: marsowy) — wojowniczo, groźnie. [przypis edytorski]

Marcjon (ok. 85–ok. 160) — teolog wczesnego chrześcijaństwa, twórca powiązanego z gnostycyzmem marcjonizmu; demiurga Jahwe z Biblii Hebrajskiej uznawał jedynie za stwórcę okrutnego świata, zaś Jezus miał być wysłannikiem prawdziwego, miłosiernego Boga, stojącego ponad Jahwe. [przypis edytorski]

marcówka (rzad.) — kura, która wykluła się w marcu, czyli możliwie wcześnie po zimie; kurczęta marcowe (marczaki) ceniono jako mające lepszy start, wyrastające na większe i piękniejsze; z oryginału (A very forward March-chick!) nie wynika jednoznacznie, czy komentarz Don Juana odnosi się do Hero, czy też do zachowania Klaudia. [przypis edytorski]

Marcus Aemilius Lepidus (ok. 89–12 p.n.e.) — stronnik Cezara, wchodził w skład II triumwiratu, lecz szybko został odsunięty od władzy przez Oktawiana Augusta. [przypis edytorski]

Marcus Iunius Brutus (85–42 p.n.e.) — rzymski polityk, posiadający staranne wykształcenie. Popierał Pompejusza przeciw Cezarowi, przeszedł na stronę tego ostatniego, a w końcu uczestniczył w spisku na życie Cezara. [przypis edytorski]

Marcus Iunius Brutus (85 p.n.e.–42 p.n.e.) — rzymski polityk, posiadający staranne wykształcenie. Popierał Pompejusza przeciw Cezarowi, przeszedł na stronę tego ostatniego, a w końcu uczestniczył w spisku na życie Cezara. [przypis edytorski]

Marcus Iunius Brutus (85 p.n.e. – 42 p.n.e.) — rzymski polityk, posiadający staranne wykształcenie. Popierał Pompejusza przeciw Cezarowi, przeszedł na stronę tego ostatniego, a w końcu uczestniczył w spisku na życie Cezara. [przypis edytorski]

Marcus Iunius Brutus (85 p.n.e.–42 p.n.e.) — rzymski polityk, posiadający staranne wykształcenie. Popierał Pompejusza przeciw Cezarowi, przeszedł na stronę tego ostatniego, a w końcu uczestniczył w spisku na życie Cezara. [przypis edytorski]

Marcus Junius Brutus (85 BC–42 BC) — Roman polititian, one of the assassinators of Julius Caesar, committed suicide after losing battle of Philippi. [przypis edytorski]

Marcus Licinius Crassus (114 p.n.e.–53 p.n.e.) — polityk i dowódca rzymski, członek I triumwiratu, znany z majątku. [przypis edytorski]

Marcus Licinius Crassus (114 p.n.e.–53 p.n.e.) — polityk i dowódca rzymski, członek I triumwiratu, znany z majątku. [przypis edytorski]

Marcus Tullius Cicero (106–43 p.n.e.) — najwybitniejszy mówca rzymski, filozof, polityk, pisarz. Ciężkim ciosem była dla niego śmierć jego jedynej, ukochanej córki, Tullii, która zmarła w połogu w lutym 45 p.n.e., mając 33 lata. Jej pochwale poświęcił ostatnią część napisanego w żałobie filozoficznego traktatu pt. Pocieszenie (Consolatio), obecnie zaginionego, znanego z omówień i cytatów. [przypis edytorski]

Marcus Tullius Cicero (106–43 p.n.e.) — pol. Cyceron; najwybitniejszy mówca rzymski, filozof, polityk, pisarz; po upadku republiki, skazany na śmierć jako jeden z przywódców obozu republikańskiego, został zabity, a jego głowę i ręce przybito do mównicy na Forum Romanum. [przypis edytorski]

Marcus Tullius Cicero (106–43 p.n.e.) — polityk i mówca rzymski, autor dzieł filozoficznych i przynależnych do teorii retoryki. Zasłynął wykryciem i zniszczeniem spisku Katyliny, przeciwnik Marka Antoniusza, umieszczony przez niego na listach proskrypcyjnych i zabity. [przypis edytorski]

Marcus Tullius Cicero (106 p.n.e.–43 p.n.e.) — polityk i mówca rzymski, autor dzieł filozoficznych i przynależnych do teorii retoryki. Zasłynął wykryciem i zniszczeniem spisku Katyliny, przeciwnik Marka Antoniusza, umieszczony przez niego na listach proskrypcyjnych i zabity. [przypis edytorski]

Marcus Tullius Cicero (106 p.n.e.–43 p.n.e.) — polityk i mówca rzymski, autor dzieł filozoficznych i przynależnych do teorii retoryki. Zasłynął wykryciem i zniszczeniem spisku Katyliny, przeciwnik Marka Antoniusza, umieszczony przez niego na listach proskrypcyjnych i zabity. [przypis edytorski]

Marcus Tullius Cicero (106 p.n.e.–43 p.n.e.) — polityk i mówca rzymski, autor dzieł filozoficznych i przynależnych do teorii retoryki. Zasłynął wykryciem i zniszczeniem spisku Katyliny, przeciwnik Marka Antoniusza, umieszczony przez niego na listach proskrypcyjnych i zabity. [przypis edytorski]

Marcus Valerius Messala Corvinus — rzymski polityk i mówca z I w. p.n.e. [przypis edytorski]

marcypan — dziś popr. marcepan. [przypis edytorski]

marcypan — dziś popr.: marcepan, słodka masa z migdałów i cukru; przysmak, symbol luksusu. [przypis edytorski]

marcypanowe (daw.) — wybornej roboty, misterne. [przypis edytorski]

marėj — jūroje. [przypis edytorski]

Marechaussee — Maréchaussée: berittene Polizeitruppe. [przypis edytorski]

mareiviams — jūreiviams. [przypis edytorski]

mareivystė — jūreivystė. [przypis edytorski]

Marek, Andrzej (1880–1943) — polski dramaturg, reżyser teatralny i teatrolog. [przypis edytorski]

Marek Antonin, dziś zwykle: Marek Aureliusz, właśc. Marcus Aurelius Antoninus, od 136 Marcus Annius Verus (121–180) — cesarz rzymski (od 161), filozof, zwolennik stoicyzmu; autor napisanego po grecku zbioru prywatnych notatek Do siebie samego, znanych pod tradycyjnym tytułem Rozmyślania, w których skupiał się na pokorze wobec losu i moralnym doskonaleniu się oraz dawał wyraz poczuciu odpowiedzialności związanej ze sprawowaniem władzy, pojmowanej jako służba społeczeństwu; jego książka, podobnie jak pisma innych stoików, była przez wieki wysoko ceniona przez chrześcijan. [przypis edytorski]

Marek Antoniusz (83–30 p.n.e.) — polityk i wódz rzymski, po śmierci Juliusza Cezara sprawował władzę w państwie, początkowo samodzielnie, następnie jako członek triumwiratu wraz z Oktawianem i Lepidusem, zarządzał prowincją azjatycką; ożeniony z siostrą Oktawiana, oddalił ją i związał się z królową Egiptu, Kleopatrą; Oktawian wystąpił przeciw niemu zbrojnie i pokonał go pod Akcjum w 31 p.n.e.; po klęsce Marek Antoniusz uciekł do Egiptu i tam z własnej woli zakończył życie. [przypis edytorski]

Marek Antoniusz (83–30 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy, stronnik i przez matkę daleki krewny Cezara, jego główny współpracownik w czasie wojny domowej z Pompejuszem. Po zabójstwie Cezara należał do II triumwiratu, który pokonał spiskowców. Pod koniec życia wdał się w wojnę domową z Oktawianem Augustem; pokonany w bitwie morskiej pod Akcjum, popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Marek Antoniusz (83–30 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy, stronnik Juliusza Cezara i jego główny współpracownik w czasie wojny domowej z Pompejuszem. Po zabójstwie Cezara razem z Oktawianem i Lepidusem zawarł II triumwirat, przymierze polityczne, którego celem było wspólne sprawowanie rządów w republice rzymskiej. Wspólnie z pozostałymi triumwirami pokonał wojska republikańskich zabójców Cezara. Jako członek triumwiratu zarządzał prowincjami na wschodzie. Związał się z królową Egiptu, Kleopatrą; skonfliktowany z Oktawianem, został przez niego pokonany w bitwie pod Akcjum, po czym uciekł do Egiptu, gdzie popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Marek Antoniusz (83–30 p.n.e.) — wódz i polityk rzymski w l. 61–30 p.n.e.; po zamordowaniu Cezara podczas idów marcowych, 15 marca 44 p.n.e., uszedł z gmachu Senatu w obawie przed możliwą rzezią stronników dyktatora, jednak podczas pogrzebu Cezara 20 kwietnia wygłosił dramatyczną przemowę, wznosząc i ukazując zgromadzonym skrwawioną togę zamordowanego, czym wywołał wzburzenie ludu rzymskiego, a w konsekwencji zamieszki (które zmusiły spiskowców pod przywództwem Brutusa i Kasjusza do opuszczenia miasta), a następnie wojnę domową i walkę o władzę. [przypis edytorski]

Marek Antoniusz (83 p.n.e.–30 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy, stronnik i przez matkę daleki krewny Cezara, jego główny współpracownik w czasie wojny domowej z Pompejuszem. Po zabójstwie Cezara należał do II triumwiratu, który pokonał spiskowców. Pod koniec życia wdał się w wojnę domową z Oktawianem Augustem; pokonany w bitwie morskiej pod Akcjum, popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Marek Aureliusz (121–180) — cesarz rzymski, filozof, zwolennik stoicyzmu; autor napisanego po grecku zbioru prywatnych notatek Do siebie samego, znanych pod tradycyjnym tytułem Rozmyślania, w których dawał wyraz poczuciu odpowiedzialności związanej ze sprawowaniem władzy, pojmowanej jako służba społeczeństwu. [przypis edytorski]

Marek Aureliusz (121–180) — cesarz rzymski, filozof, zwolennik stoicyzmu. [przypis edytorski]

Marek Aureliusz (121–180) — cesarz rzymski, jak również filozof i pisarz. [przypis edytorski]

Marek Aureliusz (121–180) — cesarz rzymski (od 161), filozof, zwolennik stoicyzmu; autor napisanego po grecku zbioru prywatnych notatek Do siebie samego, znanych pod tradycyjnym tytułem Rozmyślania, w których dawał wyraz poczuciu odpowiedzialności związanej ze sprawowaniem władzy, pojmowanej jako służba społeczeństwu. [przypis edytorski]

Marek Aureliusz, właśc. Marcus Aurelius Antoninus, od 136 Marcus Annius Verus (121–180) — filozof, zwolennik stoicyzmu, w 138 adoptowany przez cesarza Antonina Piusa, od 161 cesarz rzymski; autor napisanego po grecku zbioru prywatnych notatek Do siebie samego, znanych pod tradycyjnym tytułem Rozmyślania, w których dawał wyraz poczuciu odpowiedzialności związanej ze sprawowaniem władzy, pojmowanej jako służba społeczeństwu. [przypis edytorski]

Marek, co idzie na jarmarek — z pieśni ludowej Poszedł Marek na jarmarek. [przypis edytorski]

Marek Edelman ps. „Marek” (1919 lub 1922–2009) — polski lekarz pochodzenia żydowskiego, bojownik ŻOB, uczestnik powstania w getcie warszawskim i jego ostatni przywódca, walczył w powstaniu warszawskim, po wojnie pozostał w kraju, w PRL angażował się w działalność opozycyjną. [przypis edytorski]

Marek Emiliusz Lepidus (ok. 89–12 p.n.e.) — ważny stronnik Cezara, po jego zabójstwie członek II triumwiratu; początkowo zarządzał zachodnimi prowincjami imperium: Hiszpanią i Afryką, lecz w 36 p.n.e. został odsunięty od władzy przez Oktawiana. [przypis edytorski]

Marek Filozof — chodzi o Marka Aureliusza (121–180), cesarza rzymskiego (od 161), filozofa, autora Rozmyślań. [przypis edytorski]

Marek Maniliusz, właśc. Marcus Manilius (I w.) — rzymski poeta, astrolog i filozof stoicki; autor poematu dydaktycznego na temat astrologii pt. Astronomica. [przypis edytorski]

Marek Salwiusz Otho a. Oton (32–69 r. n.e.) — doradca i dworzanin Nerona, odsunięty od łask i wysłany w charakterze gubernatora do Luzytanii (dziś terytorium Portugalii i zach. Hiszpanii), gdy jego żona, Poppea Sabina, została kochanką, a następnie żoną Nerona. Po upadku i śmierci Nerona był przez trzy miesiące na pocz. 69 r. n.e. cesarzem rzymskim z wyboru pretorianów. [przypis edytorski]

Marek Tuliusz Cycero, Marcus Tullius Cicero (106–43) — rzym. pisarz i mówca. [przypis edytorski]

Marek Tuliusz — Cyceron; właśc. Marcus Tullius Cicero (106–43 p.n.e.), filozof, mówca i pisarz rzym. [przypis edytorski]

Marek Winicjusz — dwukrotny konsul rzymski, spowinowacony poprzez małżeństwo z rodziną cesarską, zginął otruty. W powieści ożeniony z siostrą Petroniusza, miał z nią syna, Marka Winicjusza. [przypis edytorski]

Marek, właśc. Szymszon Dränger (1916–1943) — pseud. Marek Borowski; mąż Justyny, jeden z liderów żydowskiego ruchu oporu, zginął w listopadzie 1943 r. [przypis edytorski]

Mare (łac.) — morze. [przypis edytorski]

marena — (fr. marine) marynarka wojenna, morskie siły sbrojne. [przypis edytorski]

Marena — Marzanna, w mit. słowiańskiej bogini śmierci i zimy. [przypis edytorski]

marengo — gruba tkanina wełniana z ciemnej przędzy z jaśniejszymi nitkami. [przypis edytorski]

marengo — odcień ciemnoszarego, nieco jaśniejszy od grafitowego. [przypis edytorski]

Marengo — Spinetta Marengo, wieś w prowincji Alessandria, we włoskim regionie Piemont. 14 czerwca 1800 roku miała tu miejsce decydująca bitwa drugiej kampanii włoskiej Napoleona, zakończona zwycięstwem Francuzów nad Austriakami. [przypis edytorski]

mare nostrum (łac.) — nasze morze. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze ciemności; mit. gr. i rzym. morze okalające zamieszkałe lądy, za którym miały się znajdować krańce świata. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze ciemności, morze mroków; przen.: nieznany bezmiar. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze ciemności. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze ciemności [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze mroków. [przypis edytorski]

mare tenebrarum (łac.) — morze niejasności. [przypis edytorski]

mare viriditatis (łac.) — morze zieloności; morze świeżości. [przypis edytorski]

Margate — nadmorskie miasto w hrabstwie Kent, w płd. Anglii, popularny ośrodek wypoczynkowy. [przypis edytorski]

Margency, Adrien Quiret (Cuyret) de (1727 – ok.1802) — francuski oficer dworu królewskiego, poeta. [przypis edytorski]

margiel — odmiana skały osadowej złożonej z węglanów wapnia lub magnezu. [przypis edytorski]

margiel — rodzaj jasnoszarej skały osadowej. [przypis edytorski]

margiel — szara, krucha skała osadowa składająca się z węglanów i minerałów ilastych; tu: aluzja do gliniastego budulca, z którego miał zostać stworzony pierwszy mężczyzna. [przypis edytorski]

Margier — bohater poematu Syrokomli Margier. Poemat z dziejów Litwy. [przypis edytorski]

Margier — książę litewski z XIV w., uwieczniony w poemacie Władysława Syrokomli z 1855 r.; w swoim zamku na Górze Zamkowej w Puniach nad Niemnem w 1336 r. książę wraz załogą zamku i okoliczną ludnością stawił bohaterski opór wyprawie krzyżackiej, pod wodzą wielkiego mistrza Teodoryka z Altenburgu, Ludwika, margrabiego brandenburskiego, Filipa hrabiego Namur i hrabiego Hennenberga; obrońcy zamku (zgodnie z tradycją, którą za kronikarzami pruskimi podaje również Jan Długosz), widząc brak możliwości dalszej obrony zamku, pozabijali swoje żony i dzieci, spalili zgromadzone kosztowności, a sami polegli w walce z Krzyżakami lub spłonęli na stosie; na koniec książę Margier popełnił samobójstwo, rzucając się w płomienie. [przypis edytorski]

margrabia de la Moussaye, właśc. Amaury III Goyon, markiz de La Moussaye (1601–1663) — francuski szlachcic, oficer. [przypis edytorski]

margrabina de Brinvilliers, właśc. Marie Madeleine d'Aubray, markiza de Brinvilliers (1630–1676) — francuska trucicielka, skazana na śmierć, ścięta i spalona; jej proces zwrócił uwagę na znaczącą liczbę nagłych i niewyjaśnionych zgonów wśród arystokracji i zapoczątkował aferę trucicielską. [przypis edytorski]