Przypisy

perpetuum mobile (łac: wiecznie będące w ruchu) — maszyna, która wbrew zasadom fizyki byłaby w wiecznym ruchu bez zasilania jej nową energią; przedmiot bezowocnych wysiłków wielu wynalazców. [przypis redakcyjny]

perpetuum silentium (łac.) — wieczyste milczenie. [przypis redakcyjny]

Perpinian — miasto w płd.-zach. Francji. [przypis redakcyjny]

per portiones (łac.) — cząstkami. [przypis redakcyjny]

per promotionem (łac.) — z pomocą. [przypis redakcyjny]

per rationem (łac.) — z (tej) przyczyny. [przypis redakcyjny]

per regulam (łac.) — stosując się do zasady. [przypis redakcyjny]

per respectum (łac.) — przez wzgląd. [przypis redakcyjny]

Persefona — tu: uosobienie śmierci. [przypis redakcyjny]

persekucja (z łac.) — prześladowanie. [przypis redakcyjny]

Persepolis — miasto w staroż. Persji, założone przez Dariusza I w 518 r. p.n.e., zamieszkiwane wiosną i jesienią, stanowiło jedną z czterech stolic imperium perskiego (obok Suzy, stolicy zimowej, Ekbatany, stolicy letniej i Pasargadów); tu w dniu równonocy wiosennej świętowano początek nowego roku, Noruz. Persepolis zostało zdobyte, ograbione i spalone przez Aleksandra Wielkiego w 330 r. p.n.e. Wśród ruin można oglądać do dziś szczątki prywatnych rezydencji oraz budowli reprezentacyjnych, pałaców Dariusza I oraz jego syna Kserksesa I, monumentalnych kolumnad, reliefów, inskrypcji pismem klinowym. [przypis redakcyjny]

Perseus — ostatni król macedoński, umarł w niewoli rzymskiej w 166 r. p.n.e. [przypis redakcyjny]

persewerować — trwać. [przypis redakcyjny]

persico — nalewka na pestkach brzoskwiń. [przypis redakcyjny]

persistit (łac.) — trwa przy swoim. [przypis redakcyjny]

Persjusz — Aulus Persius Flaccus (34–62 n. e.), satyryk rzymski z okresu cesarstwa. Piętnował zepsucie moralne i obyczajowe współczesnego Rzymu i przeciwstawiał mu starorzymską cnotę. „Satyry jego wiadomości wieków naszych doszły i między wyborniejszymi rzymskimi autorami dały mu miejsce” (Zbiór potrzebn. wiad.). Wiersze satyry dotyczące Persjusza nie są zgodne z rzeczywistością. (S. Skimina, Persjusz w Polsce, Toruń 1952, s. 55). [przypis redakcyjny]

personaliter (łac.) — osobiście. [przypis redakcyjny]

persona promota (łac.) — osoba odznaczona. [przypis redakcyjny]

personat (daw.) — osobistość. [przypis redakcyjny]

personat — osoba okazała. [przypis redakcyjny]

personat — osoba postawna. [przypis redakcyjny]

Persowie zaślubiali swoje matki (…) ponieważ religia Zoroastra dawała prym tym związkom — Uważane były za zaszczytniejsze. [przypis redakcyjny]

perspektywa (daw.) — luneta. [przypis redakcyjny]

persuasiones continuae (łac.) — ciągłe namowy. [przypis redakcyjny]

persuasiones (łac.) — namowy. [przypis redakcyjny]

persuasiones (łac.) — poduszczenia. [przypis redakcyjny]

perversa capita (łac.) — przewrotne głowy. [przypis redakcyjny]

perversionem status Reipublicae, fabricationem malitiosam indiciorum (łac.) — odmiany ustroju Rzeczypospolitej, złośliwej kuźni oskarżeń. [przypis redakcyjny]

perversis delatorum consiliis (łac.) — przewrotnymi radami donosicieli. [przypis redakcyjny]

per vim (łac.) — gwałtem. [przypis redakcyjny]

Pervincit (łac.) — zwycięża. [przypis redakcyjny]

Perypat — mowa tu o filozoficznej szkole perypatetycznej czyli o szkole Arystotelesa. [przypis redakcyjny]

Perystyl — poza tablinum, podwórzec, otoczony portykami (podcieniami). [przypis redakcyjny]

perzyny — popiół. [przypis redakcyjny]

Peskara — miasto Peskara nad Adriatykiem w płd. Włoszech. [przypis redakcyjny]

Peskarya — miasto Peskara nad Adriatykiem w płd. Włoszech. [przypis redakcyjny]

pestilentiam (łac.) — powietrze zaraźliwe. [przypis redakcyjny]

pestylencja (z łac.) — zaraza. [przypis redakcyjny]

Peszt — część Budapesztu, na lewym brzegu Dunaju, do 1872 r. osobne miasto. [przypis redakcyjny]

petent — tu: proszący. [przypis redakcyjny]

petercyment (daw.) — wino hiszpańskie. [przypis redakcyjny]

petercyment — wino hiszpańskie. [przypis redakcyjny]

petercyment — wino Malaga, słodkie, czerwone wino hiszp. z podsuszonych winogron; właśc. Pedro Ximenes, zniekształcone do: Petersimenis, a nast. spolszczone. [przypis redakcyjny]

Peter Paul Rubens (1577–1640) — wielki malarz flamandzki, reprezentant dworskiego malarstwa wczesnobarokowego. „Obrazy jego zaleca najbardziej wytworność ułożenia albo kompozycja i żywość farb przedziwna. Najcelniejsze Europy galerie obrazami jego zagęszczone są”. (Zbiór potrzebn. wiad.). [przypis redakcyjny]

Petinagno — pobożny pustelnik, którego modlitwom winna była Sapia, że nie stała dłużej pod bramą czyśćcową dla spóźnionej za życia pokuty. [przypis redakcyjny]

petit consilium (łac.) — domaga się uchwały. [przypis redakcyjny]

Petro primo Catharina secunda — „Piotrowi pierwszemu Katarzyna Druga”. [przypis redakcyjny]

petulantes — winowajcy, nieprzyzwoici. [przypis redakcyjny]

Petyhorcy — Czerkiesi, Kozacy. [przypis redakcyjny]

petyhorcy — średniozbrojna jazda w wojsku litewskim. [przypis redakcyjny]

petyhorski (z ukr., od petyhorzec) — jezdni, konni. [przypis redakcyjny]

pewien sławny autor buduje system Osiedlenia się Franków w Galii — ksiądz Dubos. [przypis redakcyjny]

pewną — pewną wygraną. [przypis redakcyjny]

Pewna amerykańska autorka — Ch. Stretton: Women and Economics. [przypis redakcyjny]

Pewna jak twierdza (…) Brankę i zwierzę — Cały koniec tej pieśni jest alegorią wewnętrznego i zewnętrznego stanu Kościoła na początku wieku XIV. Dante jako gibelin, żarliwy stronnik cesarza niemieckiego Henryka VII, do którego przywiązywał swoje polityczne i osobiste nadzieje, naprzeciw naczelników stronnictwa gwelfów, Bonifacego VIII i Klemensa V, dwóch papieżów, i Filipa Pięknego, króla Francji, często, a szczególnie tu zanadto sarka, nie umiejąc swojego zajątrzenia utrzymać w karbach bezstronnego sądu. Olbrzym zamieniający swoje uściski z wszetecznicą na wozie, to przez zazdrość ją chłoszczący, jest to Filip Piękny pochlebiający Bonifacemu VIII, ażeby go wciągnąć do swoich intryg politycznych przeciw cesarzom niemieckim. Papież poznawszy, że jest tylko igraszką polityki tego króla, rzuca nań klątwę, klątwa ta wywołuje chłostę czyli zemstę króla Filipa, który stolicę apostolską odrywa od krzyża Watykanu i przenosi ją do Awinionu. Branka jest to stolica Piotrowa, przeniesiona przemocą z Rzymu do Awinionu w roku 1305, a zwierzę to Filip, król Francji, który przez zemstę ustawił się potęgą materialną nad potęgę duchową pogwałceniem powagi Chrystusa w naczelniku i namiestniku jego Kościoła. [przypis redakcyjny]

pewnego następcy tronu, który, bardzo w tym różny od Hipolita, syna Tezejowego, nie odtrącił względów młodej macochy — autor nawiązuje do tragedii Racine'a Fedra. [przypis redakcyjny]

pewnej. [przypis redakcyjny]

Pewnie bił w mennicy — chaos systemu monetarnego w Polsce ułatwiał fałszowanie pieniędzy, zwłaszcza, że przywilej bicia ich wydzierżawiano osobom prywatnym aż do r. 1764, kiedy to sejm przywrócił królowi wyłączny przywilej menniczy i uchwalił nową stopę menniczą. [przypis redakcyjny]

pewnieby się (…) zrobiło — wyrobiło, uszczupliło. [przypis redakcyjny]

Pewnie nie złowią ni oka — zwrot ludowy, używany na Białej Rusi i Podolu; oko — waga trzech funtów. [przypis redakcyjny]

Pewnie, że w ryb łowieniu nie zaśpi odmętu (…) — por. współczesne przysłowie „łowić ryby w mętnej wodzie”. [przypis redakcyjny]

pewnikiem (starop.) — z pewnością. [przypis redakcyjny]

pewnych czasów (starop.) — w określonych porach. [przypis redakcyjny]

pewny człowiek — samowładca, monarcha. [przypis redakcyjny]

Pewnym męstwem ja się nigdy nie pochlubię… — cytat z Psalmu żalu (1848) Zygmunta Krasińskiego; autor polemizował w nim z aprobatą rewolucji daną przez Słowackiego w wierszu Odpowiedź na Psalmy przyszłości. [przypis redakcyjny]

pewny nasz rodak, doktor w Kairze — był to prawdopodobnie dr Hermanowicz, przebywający długie lata w Kairze. [przypis redakcyjny]

Pezar — miasto nad Adriatykiem w środkowych Włoszech. [przypis redakcyjny]

Pezay (…) pisałby jak p. d'Arlincourt — Stendhal przyrównuje tutaj pełne afektacji wiersze miernego poety osiemnastowiecznego do pretensjonalnych utworów współczesnego sobie pamflecisty i powieściopisarza. [przypis redakcyjny]

Pfauna, czyli raczej Sterba — nazwa gospody, w której poeta mieszkał z D. P. w Fryburgu Badeńskim. [przypis redakcyjny]

phaenomena i noumena (φαινόμενα και νοούμενα) — początkowo zastępowały tylko dawniejsze wyrażenia: αίσθητά καί νοητά, lecz niebawem przybrały znaczenie odmienne, jako przeciwstawienie rzeczy widzialnych (zmysłami dostrzegalnych) i niewidzialnych (myślą tylko ogarnąć się dających, bo przez nią tylko właściwie wytworzonych). Do tego odnosi się protest Kanta, pomieszczony pod koniec tego rozdziału. Nawiasem dodać winienem, że no-umena trzeba wymawiać tak, jak się pisze ten wyraz, zwłaszcza że fałszywe wymawianie numena poprowadziło już (nawet rozważnych skądinąd pisarzów) do jeszcze fałszywszego zestawienia go z łacińskim numen=bóstwo. [przypis redakcyjny]

Phebe — Artemis (Dyana), księżyc. [przypis redakcyjny]

philabeg — spódniczka, jaką noszą górale szkoccy. [przypis redakcyjny]

p. Hofman — Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, do której dzieł napisała później Narcyza dość krytyczny komentarz. [przypis redakcyjny]

physim (łac.) — natura, wygląd zewnętrzny. [przypis redakcyjny]

piąta stojąc przy wozie służebna się krząta — Piąta dnia służebnica, to jest, piąta godzina poranna, licząc od wschodu słońca. W tej chwili nie było jeszcze południa, a słońce podnosiło się coraz wyżej. [przypis redakcyjny]

piąte światło — Salomon. [przypis redakcyjny]

Piacenca — miasto Placencia w prowincji Biskaja w płn. Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

Pianie koguta miało płoszyć duchy, upiory itp. [przypis redakcyjny]

piano, sano, lontano (wł.) — powoli, zdrowo, daleko. [przypis redakcyjny]

piaseczniczka — naczynko do piasku, używanego zamiast bibuły do suszenia świeżego pisma atramentowego. [przypis redakcyjny]

Piaseczyński, Kazimierz — pułkownik, starosta ostrołęcki i mławski. [przypis redakcyjny]

piatyhorska chorągiew — jednostka średniozbrojnej jazdy w wojsku litewskim. [przypis redakcyjny]

piatyhorska chorągiew — oddział średniozbrojnej jazdy w wojsku litewskim. [przypis redakcyjny]

pia vota nostra (łac.) — dobre nasze chęci. [przypis redakcyjny]

pić krew naszą nie żartem zamierza — Przez krew rozumie tu poeta Stolicę Apostolską, którą Piotr krwią i męczeńską śmiercią swoją ugruntował. [przypis redakcyjny]

Piceny — Picenowie, mieszkańcy Picenum, krainy leżącej w środk[owej] Italii, nad Morzem Adriatyckim; dziś Marca d'Ancona. [przypis redakcyjny]

picowanie (starop.) — szukanie i dostarczanie żywności. [przypis redakcyjny]

picownik (starop.) — osoba wyszukująca i dostarczająca żywność; aprowizator. [przypis redakcyjny]

pięćdziesiąt — domyślnie: plag. [przypis redakcyjny]

pięć milionów dwakroć sto tys. — według obliczeń Korzona 6 milionów 365 tys. w r. 1791, od której to liczby odjąć jednak należy włościan wolnych, czynszowych i poddanych wsi królewskich, mających się znacznie lepiej; na poddanych szlacheckich wypada 3.404 tys. [przypis redakcyjny]

Pięć plam ci zetrzeć — Plamy, czyli kresy wycięte w figurę litery P, która oznacza grzech (peccatum). [przypis redakcyjny]

piędź — miara długości równa odległości od końca kciuka do końca środkowego palca rozpostartej dłoni. [przypis redakcyjny]

Piękną niewiastę — Piękna niewiasta wyobraża tu święty Kościół. [przypis redakcyjny]

Piękna Klemenso, twój ojciec mi gadał — Klemensa, córka Karola Martela, a żona Ludwika, króla francuskiego. [przypis redakcyjny]

piękna słońca córa — Ludzkość, córka słońca. Jej czystość ślepe namiętności skaziły i zaćmiły. [przypis redakcyjny]

piękna to kobieta, rozumna, jak anioł muzyki piękna (…) — Pani Delfina Heel-Handley. Po rozwodzie z mężem zaręczyła się z Danielewiczem. [przypis redakcyjny]

pięknego fartuszka — pięknej kobiety. [przypis redakcyjny]

pięknej Pamięci córki — Muzy. [przypis redakcyjny]

piękne nauki — sztuki piękne. [przypis redakcyjny]

Piękne panie! co pojmujecie tak żywo kochanie — Donne ctiavete intelleto d'amore. Od tego wiersza poczyna się jedna pieśń Danta na cześć Beatrycze (Patrz Vita Nuova). [przypis redakcyjny]