Przypisy

zagadki słać do Kuryjera — chodzi o „Kurier Warszawski”, założoną w 1821 r. najważniejszą gazetę informacyjną Królestwa Polskiego. [przypis edytorski]

zagadł (forma 3 os. lp. rodz. m. od: zagadnąć) — dziś popr. zagadnął. [przypis edytorski]

zagadło — dziś popr.: zagadnęło. [przypis edytorski]

Zagadnienia filozofii dziejów — rozprawa Georga Simmla z 1904 roku. [przypis edytorski]

zagadniony (daw. forma) — dziś: zagadnięty. [przypis edytorski]

zagadniony — imiesłów przym. bierny, dziś popr. z inną końcówką: zagadnięty. [przypis edytorski]

zagaić — zacząć rozmowę, dyskusję, obrady itp. [przypis edytorski]

Zagaił o królu Jakubie, o pretendencie, o dawnym dworze w Saint-Germain — Jakub II (1633–1701), ostatni katolicki król Anglii (oraz Szkocji, jako Jakub VII), został w 1688 zdetronizowany przez parlament i uciekł do Francji; na wygnaniu przebywał w podarowanym mu przez Ludwika XIV pałacu w Saint-Germain-en-Laye pod Paryżem; po jego śmierci pretendentem do tronu został jego jedyny syn. [przypis edytorski]

zagarniono — dziś: zagarnięto. [przypis edytorski]

zagartywać (daw.) — zagarniać. [przypis edytorski]

zagiąć parol (daw.) — upatrzyć sobie kogoś. [przypis edytorski]

zagiąć parol (daw.) — uwziąć się. [przypis edytorski]

zagiąć parol — powziąć mocne postanowienie względem kogoś. [przypis edytorski]

zaginione plemiona — część narodu izraelskiego, która została przesiedlona przez Asyryjczyków po upadku Królestwa Izraela w końcu VIII w. p.n.e. Biblia ani inne źródła nie podają jednoznacznie, co się z nimi stało, dlatego w tradycji żydowskiej trwa nadzieja, że potomkowie zaginionych Żydów żyją gdzieś w ukryciu i kiedyś połączą się z narodem. Zaginione plemiona bywają też nazywane Czerwonymi Żydami (Die Roite Yiddelech). [przypis edytorski]

zagłębie (daw.) — miejsce zagłębione, kotlina, dolina. [przypis edytorski]

za głębokoście go (…) wrazili — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; znaczenie: za głęboko go wraziliście. [przypis edytorski]

za głęboko w fale zaszedł — cytat z noweli Cypriana Kamila Norwida pt. Menego. [przypis edytorski]

zagłuchnąć (daw.) — ucichnąć. [przypis edytorski]

zaglądnął (reg.) — zajrzał. [przypis edytorski]

Zagórski, Jerzy (1907–1984) — poeta i prozaik, wraz z Czesławem Miłoszem współtwórca przedwojennej grupy poetyckiej Żagary. [przypis edytorski]

Zagórski, Włodzimierz (1882–1927?) — generał brygady, dowódca i organizator lotnictwa polskiego. W roku 1926 oskarżany o osobiste ostrzeliwanie wojsk Piłsudskiego, aresztowany. Zaginął, prawdopodobnie zamordowany przez piłsudczyków. [przypis edytorski]

zagodzić — zgodzić, pogodzić. [przypis edytorski]

zagończyk (hist.) — żołnierz doświadczony w walce na tyłach wroga, zwł. oddziałów tatarskich. [przypis edytorski]

zagon (daw.) — oddział wojska operujący na obcym terytorium. [przypis edytorski]

zagon — długi pas ziemi uprawnej. [przypis edytorski]

zagon — długi, wąski pas ziemi. [przypis edytorski]

zagonek — zdrob. zagon; długi pas ziemi uprawnej. [przypis edytorski]

zagonik, właśc. zagon — oddział lekkiej jazdy, najczęściej przeznaczony do szybkich wypadów daleko na tereny wroga w celu zdobycia łupów, wzięcia ludzi w jasyr (tj. w niewolę) i osłabienia obrony przeciwnika. [przypis edytorski]

zagonowa szlachta — szlachta posiadająca niewiele gruntów. [przypis edytorski]

zagon — tu: oddział wojsk tatarskich. [przypis edytorski]

zagon — wąski kawałek ziemi uprawnej. [przypis edytorski]

Zagoskin, Michaił Nikołajewicz (1789–1852) — pisarz rosyjski; pod wpływem Waltera Scotta pisał powieści historyczne. [przypis edytorski]

zagospodarowywa — dziś popr.: zagospodarowuje. [przypis edytorski]

zagrać „Tadeusza” — zagrać pieśń o św. Judzie Tadeuszu, orędowniku w sprawach beznadziejnych. Śpiewali ją żebracy, stąd śpiewać a. grać Tadeusza oznaczało wpaść w nędzę, pójść z torbami. [przypis edytorski]

zagrały trąbki wsiadanego przez munsztuk — dano stłumiony sygnał do odjazdu; munsztuk — kiełzno, element uprzęży, zakładany na pysk koński i służący do kierowania szczególnie nieposłusznym wierzchowcem. [przypis edytorski]

zagranicą — dziś popr. pisownia: za granicą. [przypis edytorski]

zagrobny (neol.) — zmarły. [przypis edytorski]

„Zagroda” — czasopismo dla ludu, wydawane w Krakowie w XIX w. [przypis edytorski]

zagroda — tu: ogrodzenie oddzielające namiot Achillesa od pozostałej części obozu. [przypis edytorski]

zagrodnik — dawniej chłop użytkujący tylko zagrodę, zobligowany do pańszczyzny pieszej. [przypis edytorski]

zagrodnik — ubogi gospodarz wiejski, uprawiający niewielki kawałek ziemi przy swojej zagrodzie; zwykle dodatkowo najmował się do pracy w folwarku lub u bogatych gospodarzy. [przypis edytorski]

zagrodnik — ubogi gospodarz wiejski, właściciel jednej zagrody. [przypis edytorski]

zagrożeni od Litwy (daw.) — dziś: zagrożeni przez Litwę. [przypis edytorski]

zagryźliwy — dziś popr. zgryźliwy, zrzędny. [przypis edytorski]

zagrzęznąć — dziś popr.: ugrzęznąć. [przypis edytorski]

zagrzęznąć — dziś raczej: ugrzęznąć. [przypis edytorski]

zagrzebieni (daw. forma) — dziś: zagrzebani. [przypis edytorski]

zaguby (daw.) — zguby, klęski. [przypis edytorski]

zagwizdaj — dziś popr.: zagwiżdż. [przypis edytorski]

zahaczyć (gw.) — wspomnieć. [przypis edytorski]

zahaczyć — tu: skreślić, zrezygnować z niego. [przypis edytorski]

zahardzieć — zhardzieć; stać się pysznym, pogardliwym wobec innych. [przypis edytorski]

Zahlen bitte (niem.) — proszę płacić. [przypis edytorski]

zahlen (niem.) — reszta. [przypis edytorski]

Zahlkellner (niem.) — kelner płatniczy, sprawujący stały nadzór nad rewirem i wyznaczonym do jego obsługi zespołem kelnerów; wita gości restauracji, przyjmuje od nich zamówienia, które przekazuje podwładnym, sporządza rachunki oraz pobiera należność. [przypis edytorski]

Zahlkelner (niem.) — kelner przyjmujący zapłatę za rachunek w kawiarni, restauracji itp. [przypis edytorski]

zahodować — dziś raczej: wyhodować. [przypis edytorski]

zahojdać (z ukr.) — rozkołysać. [przypis edytorski]

Zahorska, Stefania (1889–1961) — pseudonim Pandora, historyczka i krytyczka sztuki (w tym kierunku odbyła studia w Krakowie, Budapeszcie, Berlinie i Paryżu), prozaiczka; docent Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie. Po wojnie w Londynie publicystka „Wiadomości” i współzałożycielka Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (Polish Writers Association Ltd.). [przypis edytorski]

Zahubiw, czerewik! A ja szow! Taj noszow! Taj pidniow! Taj piszow! — Zgubił czerwieniec (grosik)! A ja szedłem! I znalazłem! I podniosłem! I poszedłem! [przypis edytorski]

ZAiKS — Stowarzyszenie Autorów ZAiKS, organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi twórców powstała w XX-leciu międzywojennym. [przypis edytorski]

zainformowany — poinformowany. [przypis edytorski]

zainsynuować — wmówić. [przypis edytorski]

zaintabulować (daw.) — wpisać do ksiąg urzędowych. [przypis edytorski]

zaintrygowany nie żartem — dziś: zaintrygowany nie na żarty. [przypis edytorski]

Zaira, Orosman — bohaterowie tragedii Woltera Zaïre (1732). [przypis edytorski]

Zaira, Orosman — bohaterowie tragedii Zaïre Voltaire'a z 1732 r. [przypis edytorski]

Zaira — tytułowa bohaterka sztuki Voltaire'a, rozgrywającej się w epoce wojen krzyżowych w Jerozolimie. [przypis edytorski]

zairrytowanego — dziś: zirytowanego. [przypis edytorski]

zaiskrzone — dziś: roziskrzone. [przypis edytorski]

zaiste (daw.) — doprawdy. [przypis edytorski]

zaiste (daw.) — partykuła, podkreślająca prawdziwość zdania. [przypis edytorski]

zaiste (daw.) — partykuła podkreślająca prawdziwość zdania. [przypis edytorski]

zaiste (daw.) — rzeczywiście, naprawdę. [przypis edytorski]

Zaiste głos Boży postanowił — 1. Mojż 3, 19. [przypis edytorski]

Zaiste smutny jest ten świat aż do śmierci — cytat z utworu Cypriana Kamila Norwida Garstka piachu. [przypis edytorski]

zaiste tysiącznych czynów dzielnych dokonał Odyseusz — Homer, Iliada II 272. [przypis edytorski]

zająć się — zapalić się. [przypis edytorski]

zająć — tu: opanować, zawładnąć, pochwycić. [przypis edytorski]

Zajączek, Józef (1752–1826) — polski i francuski generał, polityk; obrońca Konstytucji 3 maja w wojnie polsko-rosyjskiej 1792; walczył w powstaniu kościuszkowskim, jako członek Rady Najwyższej Narodowej reprezentował lewicę; uczestnik wojen napoleońskich; mianowany przez cara Aleksandra I pierwszym namiestnikiem Królestwa Polskiego; uległy wobec władz rosyjskich, otrzymał tytuł księcia. [przypis edytorski]

zająkliwie — jąkając się; zacinając się. [przypis edytorski]

zajął był — daw. czas zaprzeszły, wyrażający czynność wcześniejszą od innej, również dziejącej się lub dokonanej w przeszłości; dziś: zajął (wcześniej). [przypis edytorski]

zajął się był — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą od innych czynności i zdarzeń wyrażonych w czasie przeszłym prostym; znaczenie: zajął się wcześniej, uprzednio. [przypis edytorski]

zajątrzyć — zaostrzyć. [przypis edytorski]

zajadać się — tu: zagryzać się; przen. zabijać się wzajemnie. [przypis edytorski]

zajadły — gniewny, nieprzejednany. [przypis edytorski]

zajadły — gwałtowny, nieustępliwy. [przypis edytorski]

za jakicheśmy ich brali — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: za jakich ich braliśmy. [przypis edytorski]

zajaśni — dziś popr.: zajaśnieje. [przypis edytorski]

Za Jasiem do Śląska — pieśń ludowa spotykana w Wielkopolsce, Małopolsce, na Mazowszu i na Śląsku. [przypis edytorski]

zajazd (hist.) — zbrojny najazd szlachecki na dłużnika w celu wyegzekwowania wyroku sądowego w sprawie o nieruchomość; później także: samowolny i bezprawny, będący forma łupiestwa. [przypis edytorski]

zajaziło się (gw.) — zrobił się tłok. [przypis edytorski]

zajda — drewniane, dwuczęściowe, połączone łańcuchem, sanie służące do transportu drzewa; tu: rodzaj wozu. [przypis edytorski]

zajdy (gw.) — dwuczęściowe drewniane sanie, połączone łańcuchem, wykorzystywane gł. do transportu kloców drzewa. [przypis edytorski]

zajdy (reg.) — pakunek zawinięty w coś i związany, tobół. [przypis edytorski]

zajęcie — tu: zaciekawienie. [przypis edytorski]

zajęcie — tu: zainteresowanie. [przypis edytorski]

zajęcie — zainteresowanie. [przypis edytorski]

zajęcza warga — rozszczep górnej wargi. [przypis edytorski]

zajęcze — dziś popr. forma W. lp: zającu. [przypis edytorski]