William ShakespeareBurzatłum. Leon Ulrich

Król z księciem klęczą! I my uklęknijmy,

Bo los nasz wspólny.

Straciłem cierpliwość.

Wydrwili od nas życie ci pijacy.

Ten łotr dziurawy! Jakbym chciał go widzieć,

Mytego falą dziesięciu przypływów.

On będzie wisiał, choć przeciw mym słowom,

Zda się, że każda wód kropla przysięga,

Paszczę rozdziawia, ażeby go połknąć.

Jeśliś twą sztuką tak fale te wzburzył,

Drogi mój ojcze, ukołysz je teraz!

Smołę śmierdzącą, zda się, lać chce niebo,

Tylko że morze, lic jego sięgając,

Ognie te gasi. Razem z cierpiącymi

I ja cierpiałam! Piękny, śmiały okręt,

Szlachetne pewno niosący istoty,

Przepadł w otchłaniach, a tonących krzyki

Znalazły echo w głębinach mej duszy.

Wszystkich zapewne pochłonęły fale.

O, gdybym bóstwa mogła mieć potęgę,

Przódy[5] bym morze pogrążyła w ziemi,

Zanim by okręt tak piękny pożarło

I te, którymi ładowny był, dusze!

Ukój się, powiedz litosnemu sercu:

Nic się nie stało złego.

Ach!

Nic złego.

Wszystko zrobiłem dla ciebie jedynie,

Dla ciebie, droga, dla ciebie, ma córko!

Ty nie wiesz jeszcze, kim jesteś; ty nie wiesz,

Skąd ja pochodzę; nie wiesz, żem jest więcej

Niźli Prospero, pan ubogiej celi

I nie bogatszy twój ojciec.

Znać więcej

Nigdy w mej duszy nie postała żądza.

Czas teraz, żebym powiedział ci więcej.

Dopomóż zdjąć mi odzież czarnoksięską.

Składa płaszcz.

Spocznij, ma sztuko. — Pociesz się, łzy otrzyj!

Straszne rozbicie, które w twoim sercu

Wszystkie potęgi litości zbudziło,

Tak mądrze moją sztuką urządziłem,

Że ani jedna nie zginęła dusza,

Nie, że nie zginął włosek nawet jeden

Z istot na statku, których pośród burzy

Krzyki słyszałaś, widziałaś tonięcie.

Siądź przy mnie; czas już, byś poznała więcej.

Kto jestem, nieraz rozpoczętą powieść

Urwałeś nagle, a wszystkie pytania

Zbywałeś słowem: czekaj, nie czas jeszcze.

Przyszła na koniec stanowcza godzina;

Otwórz więc uszy i słuchaj mnie pilnie.

Czy pomnisz czasy, które poprzedziły

Dzień, w którym cicha przyjęła nas cela?

Wątpię, bo wtedy i lat trzech nie miałaś.

Ale co pamiętasz?

Czyli dom inny, czy inne osoby?

Powiedz mi obraz, który w twej pamięci

Przetrwał aż dotąd.

Wszystko to dalekie

I jak sen raczej niźli rzeczywistość,

Za którą pamięć moja by ręczyła.

Miałamli[6] kiedy pięć lub sześć służebnic?

Miałaś i więcej. Lecz jakże w twej duszy

Obraz ten przetrwał? Mów, co widzisz więcej

Na tle zamglonym, na przepaściach czasu?

Gdy pomnisz rzeczy przed twym tu przybyciem,

Więc i przybycie nasze tu pamiętasz.

Lat dwanaście, lat temu dwanaście

Ojciec twój księciem był Mediolanu[7],

Możnym był panem.

Nie jestżeś[8] mym ojcem?

Wszystkich cnót obraz, święta matka twoja

Mówiła, żeś jest mą córką; twój ojciec

W Mediolanie potężnym był księciem;

A córka księcia, jedyna dziedziczka,

Z gorszego domu nie wywodzi rodu.

O, Boże! Jakaż wygnała nas zbrodnia,

Albo czy było to błogosławieństwem?

Jedno i drugie. Wygnała nas zbrodnia,

Błogosławieństwo przywiodło nas tutaj.

Serce się krwawi na myśl o boleściach,

Których przyczyną byłam, choć ich pamięć

Już się zatarła. Proszę cię, mów dalej.

Mój brat a stryj twój, nazwiskiem Antonio

(Patrz na występne brata wiarołomstwo),

Któregom kochał nad wszystko po tobie,

Brat ten z mej woli moim rządził księstwem,

Pierwszym godnością pomiędzy księstwami,

Jak pośród książąt pierwszym był Prospero;

Nikt w wyzwolonych sztukach mi nie sprostał,

Bo ku nim całą obróciłem pilność,

Rządzenia ciężar zwaliłem na brata

I byłem obcy dzielnic moich sprawom,

Tajemnych nauk odurzony szałem.

Twój stryj fałszywy — czy słuchasz?

Najbaczniej.

Gdy poznał sztukę, jak prośby przyjmować,

Jak je odrzucać, kogo wznieść nad drugich,

A kogo w zbytnim hamować zapędzie,

Lub nowych dworzan otoczył się kołem,

Lub zmienił dawnych sług moich uczucia,

Bo kluczem władzy wszystkie w kraju serca

Po woli ucha swojego nastroił,

Był bluszczem, który skrył pień mój książęcy,

Jego zieloność wyssał. — Ty nie słuchasz.

Proszę cię, uważaj.

Gdym ja, niepomny świata interesów,

Cały się oddał ulepszeniu myśli,

Sztuce, co gdyby mniej była tajemną,

Nad wszystkie tłumu wyższa jest poklaski,

W fałszywym bracie zła myśl się ocknęła

I ufność moja jak poczciwy ojciec

Spłodziła sobie fałsz, wyrodne dziecię,

Fałsz tak niezmierny, jak ma była ufność,

To jest, wyznaję, bez kresu i granic.

On, będąc panem nie tylko dochodów,

Ale i wszystkich praw moich książęcych,

Podobny kłamcy, który sam się zwodzi,

W końcu i pamięć swą do grzechu wciąga,

I własnym kłamstwom wierzy — on uwierzył,

Że był książęciem, nie mym namiestnikiem,

Nie wykonawcą praw i przywilejów,

Zewnętrznych znamion mojego wszechwładztwa.

Z dniem każdym chciwszy — lecz ty mnie nie słuchasz.

By znieść przegrodę między swoją rolą,

A tym, co w moim przedstawiał imieniu,

Zamierzył władzę i tytuł przywłaszczyć.

Dość wielkim państwem książki były dla mnie;

Nie byłem zdolny, dworakom powtarzał,

Nie byłem zdolny do światowych rządów.

Spragniony władzy, z królem Neapolu

Traktat zawiera, lenność mu przysięga,

Przyrzeka haracz, swą książęcą mitrę

Królewskiej jego poddaje koronie;

Niezgięty dotąd biedny Mediolan

Do podłej służby dumne ugiął czoło.

Warunków posłuchaj i skutków,

I powiedz potem, czy mógł być mi bratem.

Byłoby grzechem źle sądzić o babce:

Szlachetne łona złych rodziły synów.

Słuchaj warunków. Wróg mój zastarzały,

Król Neapolu, przyjmuje ofiarę,

Za roczny haracz i za lenną służbę

Przyrzeka z księstwa mnie i moich wygnać,

Wszystkie honory, piękny Mediolan

Na brata przenieść. Zdrajców zebrał wojsko,

A pewnej nocy do czynu wybranej

Antonio bramy miasta mu otworzył

I śród ciemności grobowej siepacze

I mnie, i ciebie płaczącą unieśli.

Co za niedola! Łez tamtych niepomna,

Zapłaczę teraz; na samo wspomnienie

Łzy mi się kręcą.

Słuchaj jeszcze chwilę,

A wnet przyjdziemy do sprawy obecnej,

Bez której cała byłaby ta powieść

Gadką bez celu.

Dlaczegoż siepacze

W złej nas godzinie nie zamordowali?

Powieść nasuwa słuszne to pytanie.

Droga, nie śmieli (lud mnie nazbyt kochał)

Krwawej pieczęci na czynach swych wybić;

Złe cele farbą nawiedli piękniejszą.

By skończyć, śpiesznie wiedli nas do łodzi,

A o mil kilka czekał na nas statek

Bez lin, bez masztów, spróchniały, przegniły,

Szczury go nawet opuściły z trwogi.

Tam bez litości rzucili nas dwoje,

Abyśmy z morzem, co groźnie ryczało,

Wspólnie jęczeli, wzdychali z wiatrami,

Które westchnieniem nam odpowiadały,

Współczucia pełne na zgubę nas niosły.

Iluż ci smutków byłam wtedy źródłem!

O, cherubinie, ty mnie ocaliłaś!

Gdy mi z ócz słone krople w morze ciekły,

Kiedym rozpaczał, tyś się uśmiechała

Natchniona siłą z wysokiego nieba,

Tyś we mnie męstwo wskrzesiła mdlejące

Że mogłem śmiało z przeciwnością walczyć.

Jakże do lądu zdołaliśmy dobić?

O, tylko cudem bożej opatrzności.

Gonzalo, szlachcic neapolitański,

Do wykonania zleceń tych wybrany,

Dał nam przez litość trochę świeżej wody,

Trochę żywności, bielizny, odzieży

I sprzętów wielkiej później dla nas ceny.

Wiedząc, jak książki kochałem, uprzejmie

Dorzucił tomy z mej biblioteki[9],

Co mi są droższe nad stracone księstwo.

O, gdybym mogła zobaczyć go kiedy!

A teraz słuchaj utrapień mych końca.

Tu, na tej wyspie dobiliśmy lądu.

Tu z mej nauki zbierałaś, Mirando,

Lepsze owoce od innych księżniczek,

Którym czas zbiega na pustej nauce,

Pod okiem mistrzów mniej ode mnie bacznych.

Boże ci zapłać za twoje starania!

Lecz teraz, ojcze, powiedz mi przyczynę

(Bo myśl ta ciągle duszę moją dręczy),

Dla której straszną burzę wywołałeś.

Dziwnym zrządzeniem, opatrzna Fortuna,

Orędowniczka moja dziś łaskawa,

Wszystkich mych wrogów przygnała do wyspy.

Jam sztuką moją zbadał, że mój zenit

Stoi pod wpływem gwiazdy pomyślności;

Jeśli dziś chybię pomyślnego wpływu,

Nadzieje nasze zmarnieją na wieki.

Lecz dosyć pytań. Widzę, sen cię zmorzył,

Sen dobroczynny — poddaj mu się chętnie.

(Miranda zasypia)

Przybywaj sługo! Jestem już gotowy.

Przyjdź, Arielu[10]!

Witaj, wielki mistrzu!

Witaj! Przybiegam wolę twoją spełnić,

Latać lub pływać, lub w ogniu się nurzać,

Lub po strzępionych chmurach jeździć; rozkaż,

Wykona Ariel.

Czyś ostatnią burzę

Wedle rozkazu do słowa wykonał?

Co do litery. Na okręt królewski

Wpadłem i zaraz to z sztaby, to z boków,

To na pokładzie, po wszystkich kajutach

Ciskałem płomień; czasem się rozpadłem

Na wiele drobnych i chwiejnych płomyków,

Na żaglach, masztach gorzałem złowieszczo,

Tom w jedno znowu zbiegał się ognisko:

Błyski Jowisza, straszne poprzedniki

Grzmotów, nie chybsze[11] są ni polotniejsze.

Zda się, że ogień i siarczane trzaski

Tron oblegają potężny Neptuna,

Że od nich jego drżą potężne fale

I sam się trójząb w ręku jego chwieje.

Dobry mój duchu, kto miał dosyć serca,

By w tym zamęcie rozumu nie stracił?

Febrę szaleństwa każda czuła dusza,

Rozpacz do dziwnych prowadziła czynów.

Wszyscy prócz majtków skoczyli do fali

Ze statku moim ogniem płonącego.

Z włosem jak gdyby trzcina najeżonym

Pierwszy się rzucił syn króla, Ferdynand;

«Piekło — zawołał — próżne jest na teraz,

A wszystkie diabły zbiegły na nasz okręt».

Kochany duchu, czy brzeg był daleki?

O kroków kilka.

Czyś wszystkich ocalił?

I włosek jeden śród burzy nie przepadł.

Odzienie, co ich niosło pośród fali,

Nie ma i plamki, świeższe jest niż przódy.

Jak chciałeś, błądzą kupkami po wyspie;

Tylkom Fernanda samotnie zostawił.

Powietrze teraz studzi westchnieniami,

A siedząc w dzikim wyspy tej zakątku,

W bolesnych myślach ręce tak załamał.

Coś z żeglarzami i okrętem zrobił?

Co z resztą floty?

Króla okręt stoi

W bezpiecznym porcie, w głębokiej przystani,

Gdzie o północy raz mnie wywołałeś,

Bym do Bermudów wiecznie kołatanych

Bieżał[12] po rosę: tam okręt ukryłem.

Wszystkich zebranych pod pokładem majtków,

Potęgą czarów i poprzednią pracą,

W śnie pogrążyłem. Wszystkie inne statki

Rozsiane wiatrem zebrały się znowu

I po bałwanach Śródziemnego Morza

Płyną z boleścią ku Neapolowi,

Pewne, że okręt widziały rozbity

I śmierć dostojnej królewskiej osoby.

Spełniłeś rozkaz; lecz nie na tym koniec.

Która godzina?

Południe minęło.

Już blisko drugiej. Odtąd aż do szóstej

Czas dla nas obu droższy jest nad wszystko.

Nowa znów praca? Kiedy mnie tak dręczysz,

Pamiętaj także na twe obietnice

Niedotrzymane.

Co fochy te znaczą?

Czegóż się możesz domagać?

Wolności.

Nim czas się spełni? Dość tego!

Pamiętaj,

Żem mnogie, ważne oddał ci usługi;

Żem ci nie kłamał, nigdy cię nie zawiódł,

Służył bez szemrań, bez gniewu; przyrzekłeś

Rok jeden ująć.

Czy więc zapomniałeś,

Z jakich męczarni cię wyswobodziłem?

Nie.

Zapomniałeś. Myślisz, że rzecz wielka

Po szlamie słonych głębin się przechodzić,

Na ostrym wietrze północnym żeglować

Albo pracować dla mnie w żyłach ziemi,

Gdy mróz je zetnie.

Nie, panie, nie myślę.

Kłamiesz, złośliwcze! Czy więc zapomniałeś

Szpetnej Sykoraks, groźnej czarownicy,

Z lat i zazdrości na obręcz wygiętej?

Czy zapomniałeś?

Nie, nie!

Zapomniałeś.

Gdzie się rodziła? Odpowiedz.

W Algierze.

A, czy tak? Dobrze. Skoro zapominasz,

Czym byłeś dawniej, ja ci raz na miesiąc

Przypomnieć muszę. Przeklęta Sykoraks

Za mnogie zbrodnie, za okrutne czary,

O których słyszeć nie można bez zgrozy,

Była wygnaną; sąd jednak łaskawy

Za czyn jedyny darował jej życie.

Czy prawda?

Prawda.

Ta więc czarownica

Niebieskooka, w ciąży pod tę porę,

Tutaj przez majtków była porzucona.

Ty, sam wyznajesz, byłeś na jej służbie,

Lecz jak duch wyższych, szlachetniejszych uczuć

Nie chciałeś pełnić obrzydłych rozkazów,

Za co w wściekłości nieznającej granic,

Z pomocą innych sług swoich silniejszych

Wszczepiła ciebie w rozłupaną sosnę,

Gdzie uwięziony żyłeś śród boleści

Przez lat dwanaście; gdy potem umarła,

Zostałeś więźniem, a twoje westchnienia

Wciąż było słychać jak młyńskich kół łoskot.

Podówczas żadna jeszcze ludzka postać

Samotnej wyspy nie rozpromieniła

Prócz dziecka, które wylęgło się tutaj,

Płód czarownicy, piegowate szczenię.

Syn jej, Kaliban.

On sam, ciasna głowo,

Syn jej, Kaliban, dzisiaj mój niewolnik.

Wiesz, w jak okrutnej znalazłem cię doli,

Jęki twe litość budziły w niedźwiedziach

I wilki wyły na krzyk twej boleści.

Były to męki potępieńca godne;

Wybawić z nich cię nie mogła Sykoraks.

Lecz gdy przybyłem, kiedym cię usłyszał,

Rozdarłem sosnę, wróciłem ci wolność

Przez moją sztukę.

Dziękuję ci, panie.

Jeśli raz jeszcze szemrać się odważysz,

W dębu sękate wbiję cię wnętrzności,

Żebyś w nich znowu przeżył zim dwanaście.

Przebacz mi; chętnie na twoje rozkazy

Wypełnię służbę posłusznego ducha.

Zrób to, a wolność za dwa dni ci wrócę.

Co więc mam robić? Powiedz, co mam robić?

Idź, nimfy morskiej weź na siebie postać,

Bądź niewidzialny dla każdej źrenicy,

Prócz mej i twojej. Idź, przybierz tę postać

I wracaj do mnie; idź, a spiesz się tylko!

(Ariel wychodzi)

Obudź się, droga! Obudź! Dosyć spałaś.

Obudź się, droga!

Dziwy twej powieści

Sen ciężki na me sprowadziły oczy.

Obudź się teraz, a pójdziemy razem

Do Kalibana, co na słowa nasze

Nigdy nam wdzięcznej nie dał odpowiedzi.

Nie mogę patrzeć na niego bez grozy.

Ale potrzebna dla nas jego służba.

On ogień pali, on przynosi drzewo,

Pełni rozkazy. Hej tam! Kalibanie!

Hej, niewolniku!

Nie brak w domu drzewa.

Wyjdź tu, powtarzam; jest inna robota.

Wyjdź, ciężki żółwiu! Wyjdź mi tu natychmiast!

(wchodzi Ariel w postaci nimfy wodnej)

Piękne zjawisko! Lotny Arielu,

Słuchaj, coć powiem (mówi mu do ucha).

Stanie się, jak pragniesz.

Ty niewolniku, przez samego diabła

Na twej złej maci poczęty, wyjdź prędzej!

Rosa trująca jak ta, co ją matka

Z gnijących bagien kruczym miotła piórem,

Niech spadnie na was! Złe wiatry wrzodami

Niech was owieją!

Na słów tych zapłatę

Tej nocy pewnych spodziewaj się kurczów,

Tej nocy kolka oddech ci zatrzyma

I jeże całą noc pracować będą,

A od ich kolców tak będziesz pokłuty,

Jak dzienie plastru, a każde ukłucie

Sroższe od pszczoły, co je ulepiła.

Jeść przecie muszę. Wyspa ta jest moją

Po mojej matce; ty mi ją wydarłeś.

Kiedyś tu przybył, jak żeś mi pochlebiał,

Szanował, dawał wodę z jagodami,

Ty mnie uczyłeś, jak trzeba nazywać

I wielkie światło, i małe światełko,

Które się palą we dnie lub śród nocy.

A jam cię kochał; ja ci pokazałem

Źródła wód świeżych, bagna, grunt jałowy,

Grunt urodzajny; niech przepadnę za to!

Czary mej matki, żaby, nietoperze,

Wszelkie robactwo niechaj was obsiądzie!

Jestem jedynym waszym niewolnikiem,

Ja, co przód byłem własnym moim królem.

Na chlew tę twardą daliście mi skałę,

A resztę wyspy na własność zabrali.

Nikczemny kłamco, podły niewolniku.

Głuchy na dobroć, a na chłostę czuły,

Z ludzką dobrocią mimo twej szkarady

Naprzód do mojej groty cię przyjąłem,

Pókiś zuchwale targnąć się nie ważył

Na czysty honor mojego dziecięcia.

Ha, co za szkoda, że się to nie stało!

Bez twoich przeszkód zaludniłbym wyspę

Kalibanami.

Obrzydły nędzniku,

Na którym dobroć piętna nie zostawia,

Lecz w którym każda przyjmuje się zbrodnia,

Ja cię przez litość mówić nauczyłem,

Co dzień zwiększałem wiedzy twojej skarby,

Gdy przód[13] wyrazić uczuć twych niezdolny

Paplałeś niby nierozumne bydlę;

Jam ci dał słowa, żebyś mógł objawić

Myśli przeze mnie w duszy twej zbudzone.

Lecz ród twój podły, mimo nauk moich,

Zawsze coś w sobie takiego zachował,

Czego nie mogą lepsze znieść natury;

Więc sprawiedliwie zamknąłem cię w skale,

Boś cięższej kary niż więzienie godny.

Mowę mi dałeś; cała z tego korzyść,

Że kląć dziś mogę; niech za to na ciebie

Zaraza padnie, że mi dałeś mowę!

Precz, czarownicy nasienie, po drzewo!

A radzę, spiesz się, nie brak dziś roboty.

Wzruszasz ramiona? Jeśli me rozkazy

Niechętnie albo niedbale wykonasz,

Tak kości twoje kurczami połamię,

Że na twe ryki bólem wywołane

Dzikie zwierzęta zadrżą.

O, nie, błagam!

(na stronie) Muszę go słuchać. Jego sztuk potęga

Boga mej matki nawet, Setebosa,

Podbić jest w stanie.

Więc precz niewolniku!

Za mną, za mną, na żwir złoty!

Posplatajcie wasze dłonie!

Gdy całunki, gdy pieszczoty

Ukołyszą morskie tonie,

Suńcie po nich krok wesoły,

I zanućcie ze mną społy[14].

Cicho, cicho! Wau, wau!

Słychać czujnych psów szczekanie!

Wau, wau!

Wiatr do uszu mych przywiewa

Pieśń, co butny kogut śpiewa,

Hymn poranny: kukuryku!

Skąd ta muzyka? Z ziemi czy z powietrza?

Wszystko ucichło. O, pewno te pieśni

Jakiemu bogu wyspy towarzyszą.

Gdym opłakiwał śmierć ojca na brzegu,

Pieśń ta na wodach łagodnie zabrzmiała,

Ukołysała me łzy i wód wściekłość.

Szedłem, gdzie słodkie ciągnęły mnie tony,

Lecz pieśń przebrzmiała. Nie, znów się poczyna.

Ojca morskie tulą fale;

Z kości jego są korale,

Perła lśni, gdzie oko było;

Każda cząstka jego ciała

W drogi klejnot się przebrała

Oceanu dziwną siłą.

Nimf pogrzebny słyszysz dzwon?

Dyn, don!

Ha, czy słyszysz, don, dyn, don!

Pieśń przypomina bolesną śmierć ojca.

Nie z ludzkich piersi, ni z ziemi wyrosły

Pieśni te czyste; brzmią teraz nade mną.

Podnieś strzępioną twoich ócz zasłonę,

Powiedz, co widzisz?

Co widzę? Duch jakiś.

Boże, jak wodzi dokoła oczami!

Jak piękna postać! Ach, to duch być musi!

Nie, moja córko; on je, śpi, ma zmysły

Naszym podobne. Młodzian ten przed chwilą

Był na okręcie, a gdyby mu twarzy

Ten rak piękności, smutek nie oszpecił,

Mogłabyś piękną nazwać go istotą.

Teraz zgubionych szuka towarzyszy.

To bóstwo jakieś zstąpiło na ziemię:

Nic piękniejszego nie widziałam jeszcze.

Wszystko, jak widzę, po mej idzie myśli.

Za dwa dni, duchu, wolność ci powrócę.

Ach, to bogini, której pieśń nucono!

O, powiedz, jestżeś[15] wyspy tej mieszkanką?

O, daj mi, proszę, daj mi dobrą radę,

Jak na tej wyspie postępować trzeba.

Ale ze wszystkich prośba ma najpierwsza,

Chociaż ostatnia w słowach, jest: o cudzie,

Jestżeś dziewicą?

Nie, cudem nie jestem,

Jestem dziewicą.

O, potężny Boże!

Mój język! Z ludzi, co się nim tłumaczą,

Byłbym najpierwszy, gdybym był w mej ziemi.

Jak to najpierwszy? A czym byłbyś, proszę,

Gdyby cię słyszał władca Neapolu?

Biednym śmiertelnym, jak nim jestem teraz,

Gdy z zadziwieniem pytań twoich słucham.

Król Neapolu słyszy moje słowa,

Dlatego płaczę: ja tym królem jestem,

Ja, którym łzami zalaną źrenicą

Widział rozbicie króla, mego ojca.

Ach!

On, dwór jego i z dostojnym synem

Mediolanu książę, zatonęli.

Książę ten, z swoją dostojniejszą córką,

Łatwo by mogli słowom twym zaprzeczyć,

Gdyby czas nadszedł. Przy pierwszym spotkaniu

Wzrok się ich zmierzył. Piękny Arielu,

Będziesz mi wolny. — Słowo, dobry panie,

Bo mi się zdaje, że sam sobie szkodzisz.

Skąd ta surowość w słowach mego ojca?

To trzeci człowiek, którego spostrzegam,

Pierwszy, za którym wzdycham. O, litości,

Na moją stronę nakłoń myśli ojca!

Jeśliś dziewicą, a twe serce wolne,

Ja cię królową zrobię Neapolu.

Powoli, panie; jeszcze tylko słowo.

(na stronie) Jedno już, widzę, w drugiego moc wpadło.

Ale utrudnić muszę łatwą sprawę:

Tanie zwycięstwo tanią robi zdobycz.

(głośno) Słowo; idź za mną, słuchaj mych rozkazów.

Przywłaszczasz tytuł, który nie jest twoim,

Jak szpieg przybyłeś, by mi wydrzeć wyspę,

Mnie, dziś jej panu.

Nie, jak jestem mężem.

Złe w takiej mieszkać nie może świątyni.

Gdyby dom taki zły duch opanował,

Anioł z pięknego wygna go mieszkania.

Nie błagaj za nim, to zdrajca. (do Ferdynanda) Idź za mną!

Kark twój i nogi w jedne więzy ujmę.

Twoim napojem morska będzie woda,

Pokarmem muszle strumieni, korzonki,

Łupiny, w których żołędzina drzymie.

Za mną!

Nie, takich nie słucham rozkazów,

Póki sił moich wróg mój nie przełamie!

Nie bierz go, ojcze, na tak ciężką próbę!

Bo choć łagodny, on męża ma serce.

Co? Moja pięta rozumu mnie uczy?

Schowaj twój oręż, zdrajco, straszysz tylko,

Lecz serca nie masz, by śmiało uderzyć,

Bo ci sumienie siły odebrało.

Porzuć daremną szermierza postawę,

Bo tą laseczką rozbroić cię mogę,

Miecz ci wytrącić.

O, błagam cię, ojcze!

Precz! Na mej sukni nie wieszaj się darmo.

Zlituj się, ojcze! Ja za niego ręczę.

Milcz lub się gniewu mojego obawiaj,

Ba, nawet wiecznej mojej nienawiści!

Ja kto? Ty bronić pragniesz oszukańca?

Myślisz, że nie ma równych mu postaci,

Bo tylko jego znasz i Kalibana.

Szalona, on jest Kalibanem tylko

Przy ludziach innych, a ludzie ci przy nim

Są aniołami.

To moje uczucia

Skromne są, ojcze, i nigdy, nie, nigdy

Nie chcę piękniejszej oglądać postaci.

Dosyć słów próżnych. Za mną! Bądź posłuszny!

Nerwy twe znowu do pieluch wróciły,

Bez sił są znowu.

Czuję, prawdę mówisz.

Mój duch związany, jakby we śnie leży.

Stratę rodzica, sił mych niedołęstwo,

Śmierć mych przyjaciół i groźby człowieka,

Który mnie podbił, wszystko chętnie zniosę,

Bylem raz na dzień, przez kraty więzienia,

Dziewczę to widział; niechaj resztę ziemi

Wolność zamieszka, bo takie więzienie

Za świat mi stanie[16].

Skutkuje. (głośno) Idź za mną!

(na stronie) Dobrześ się sprawił, Arielu! (głośno) Idźmy!

(do Ariela) A teraz słuchaj, co jeszcze masz zrobić!

Nie trać otuchy; serce mego ojca

Od słów jest lepsze, to co teraz robi,

Nie jest w naturze jego.

Będziesz wolny,

Jak wiatr na górach, lecz wykonaj wiernie,

Co rozkazałem.

Wszystko, do litery.

A teraz, za mną! Nie broń go daremnie.

Błagam cię, panie, pociesz się, bądź wesół,

Bo wszyscy mamy powód do pociechy;

Nad straty nasze ratunek nasz droższy.

Spólne jest wielu, co nam łzy wyciska;

Dzień nie przeminie, żeby majtków żony,

Kupcy i statków kupieckich sternicy

Nie mieli słusznych boleści powodów,

Lecz cud prawdziwy jak nasze zbawienie

Zobaczy ledwo jeden z miliona[17].

Racz więc, o, panie, na twej szali ważyć

Smutek z pociechą.

Dosyć, przestań na tym.

Jak w zimnej zupie smakuje w pociechach.

Nie tak go łatwo puści pocieszyciel.

Baczność! Dowcipu nakręca już zegar

I wnet bić zacznie.

Panie!

Jeden! Liczcie.

Kto smutek każdy, co go spotkał, żywi,

Zyskuje tylko —

Dydka.

Wszystkie te słowa do uszu mi wpychasz,

Tylko ażeby drażnić me uczucia.

Bodajbym nigdy córki tam nie wydał!

W powrocie bowiem, ach, syn mój utonął!

I córka także umarła już dla mnie;

Od Włoch dalekiej nigdy nie zobaczę!

O, ty mój piękny, drogi mój dziedzicu

Na Neapolu i Mediolanie[18],

Jakiejże ryby stałeś się pokarmem?

Może on żyje; widziałem, jak wody

Siekał pod sobą, na ich grzbiecie jechał,

Roztrącał opór i śmiałą pierś stawiał

Szalonym gniewom rozhukanej fali,

Ponad bałwany śmiałą wznosił głowę,

Silnym ramieniem wiosłował ku brzegom,

Co się do niego, falą wyjedzone,

Chyliły lekko, jakby ku pomocy.

Nie wątpię wcale, że się uratował.

Sam podziękuj sobie

Za wszystkie straty, po których dziś płaczesz.

Bo kiedy błogim córki twej widokiem

Naszą Europę mogłeś uszczęśliwić,

Wolałeś męża szukać jej w Afryce,

Gdzie od twych oczu na zawsze wygnana,

Słuszny ci powód łez i żalu daje.

Wszyscyśmy błagali,

U nóg twych klęcząc; samo piękne dziewczę

Między odrazą, między posłuszeństwem

Ważyło, w którą przechylić się stronę.

Dziś syn twój przepadł, boję się, na zawsze.

Wdów dla tej sprawy w twych królestwach więcej,

Niż na pociechę wieziemy im mężów.

Twoja w tym wina.

I moja też strata!

Sebastianie[19], prawdom, które mówisz,

Brak łagodności i stosownej pory.

Rozjątrzasz ranę, której trzeba raczej

Plastrów łagodnych.

Dobrze powiedziano.

I chirurgicznie.

Gdy czoło twe chmurne,

Zły czas nam wszystkim.

Zły czas?

Zły i bardzo.

Łopuchy lub malwy[20].

Wszystko bym w mojej rzeczypospolitej

Na wspak urządził; zabroniłbym handlu,

Żadnych by u mnie nie było urzędów,

Żadnej nauki, bogactw ni ubóstwa,

Żadnego sługi, kontraktów, sukcesji,

Granic, uprawnych pól albo winnicy,

Żadnych metalów, zbóż, wina, oliwy

I żadnej pracy: lud cały w próżniactwie,

Mąż jak niewiasta, lecz niewinni, czyści;

Żadnych wszechwładców —

A sam chce być królem.

Wszystko byłoby wspólne, a natura

Bez prac i potu wszystko by dawała.

Wygnałbym zdradę, kłamstwo, przeniewierstwo,

Miecz, dzidy, noże, wojenne rynsztunki;

Sama natura ciągle, bez przymusu,

Ażeby lud mój niewinny wyżywić,

Wszelką obfitość szczodrze by rodziła.

Wiwat Gonzalo.

Królu mój, czy słyszysz?

Co? Już śpią wszyscy? Chciałbym, by me oczy

Zamknąć się mogły i me myśli uśpić;

A zdaje mi się, są ku temu skłonne.

O, nie odpędzaj snów ciężkiego skrzydła,

Bo gość to rzadki, tam gdzie smutek mieszka,

A kiedy przyjdzie, jest pocieszycielem.

My dwaj będziemy snu twego stróżami.

Dzięki wam za to! Jak dziwne znużenie!

Jak niepojęta senność ich zmorzyła!

To wpływ klimatu.

Czemu więc nie zamknął

I naszych powiek? Ja żadnej skłonności

Do snu nie czuję.

Ni ja; myśl ma świeża.

Oni posnęli jakby za umową,

Upadli, jakby rażeni piorunem.

Sebastianie, ach! Co być by mogło —

Co być by mogło — lecz dość — mnie się zdaje,

Z twarzy twej widać, czym być powinieneś.

Sprzyja ci pora. W silnej wyobraźni

Widzę koronę, jak na skroń ci spada.

Czy nie śpisz czasem?

Czy mych słów nie słyszysz?

Słyszę — to sennych przywidzeń jest mowa.

Mówisz, co marzysz. Co mi powiedziałeś?

Dziwny spoczynek z otwartym spać okiem,

Stać, mówić, chodzić, spać jednak głęboko.

Sebastianie, czemuż twej fortunie

Zasnąć, a raczej umierać dozwalasz?

Czuwasz, a jednak źrenice zamykasz.

A ty znów chrapiesz głośno i wyraźnie,

Ale chrapanie twoje myśl zawiera.

Dziś nad mój zwyczaj jestem poważniejszy

I ty nim będziesz, jeśli mnie usłuchasz.

Słuchaj mnie dobrze, a trzykroć urośniesz.

Więc słucham; jestem jak stojąca woda.

Ja cię nauczę, jak wzdąć ją przypływem.

Będę ci wdzięczny; dziedziczna ospałość

Już mnie odpływu dawno nauczyła.

O, gdybyś wiedział, jak twoje szyderstwo

Dla mych zamiarów wróżbą jest szczęśliwą!

Chcąc je obnażyć, jak je pięknie stroisz!

Ludzi odpływu trwoga lub ospałość

Często do celu szczęśliwie prowadzi.

Tłumacz się jaśniej. Wyraz twoich oczu,

Cała twarz twoja dziwnie pokurczona

Zapowiadają rzecz wielką i ważną,

Lecz porodzenie pełne jest boleści.

Słuchaj: Choć pan ten zbyt słabej pamięci

(Pamięć też jego, gdy go ziemia skryje,

Nie będzie większa), prawie już przekonał,

(Bo on jest czystym duchem przekonania

I przekonywać jest jego rzemiosłem),

Przekonał króla, że syn jego żyje —

Choć niepodobna, żeby nie utonął,

Jak niepodobna, by ten, co śpi, pływał.

Nie mam nadziei, by wypłynął żywy.

W «nie mam nadziei», ileż masz nadziei!

Nie mam nadziei, z jednej wzięte strony,

Daje ci z drugiej tak szczytną nadzieję,

Że nawet bystre ambicji źrenice

Nic już wyższego nie odkryją dalej.

To mi przyznajesz: Ferdynand utonął?

Przepadł.

Więc dobrze. Odpowiedz mi teraz,

Kto Neapolu dziedzicem?

Klarybel.

Królowa Tunis? Ta, której mieszkanie

Mil dziesięć dalej, niźli człowiek może

Przez całe swoje przewędrować życie?

Co z Neapolu nie odbierze listów

(Chyba, że słońce pocztą dla niej będzie,

Chłop na księżycu na to za powolny),

Aż zechcą brzytwy brody niemowlątek?

Od której morskie dzielące nas fale

Część pochłonęły, część nas wyrzuciły,

Znać taka wola była przeznaczenia,

Byśmy na wyspie odegrali sztukę,

Której prologiem przeszłość jest, a koniec

W twej i mej dłoni.

Co brednie te znaczą?

Wiem, że jest w Tunis córka mego brata,

Że Neapolu ona jest dziedziczką,

Że dwie te ziemie wielka dzieli przestrzeń.

Której cal każdy zdaje się, że woła:

Jakże Klarybel przemierzy nas znowu?

Więc zostań w Tunis, niech Sebastian czuwa! —

Gdyby śmierć nagła wszystkich tu zabrała,

Czyżby im gorzej było z tym niż teraz?

Jest, kto potrafi rządzić w Neapolu,

Tak jak ten dobrze, który śpi tu teraz;

Są i panowie zdolni jak Gonzalo

Rozprawiać długo, nudno i od rzeczy,

Ja nawet równie mądrą byłbym sroką.

O, gdybyś tylko mógł mieć moje myśli,

Co za sen byłby to dla twej wielkości!

Czy mnie rozumiesz?

Zaczynam pojmować.

Jakże fortuny przyjmujesz ofiary?

Jak zapamiętam, wydarłeś koronę

Bratu Prospero.

Prawda, i patrz, panie,

Patrz, jak mi dobrze odzież ta przystoi,

Lepiej, niż przódy[22]: słudzy mego ojca,

Przód towarzysze, dziś ludźmi są mymi.

Sumienie jednak —

I gdzież jest sumienie?

Gdyby sumienie choć zamrozem było,

Musiałbym nogi flanelą obwinąć:

Ale nie czuję bóstwa tego w piersiach.

Ba! Gdyby nawet i dwadzieścia sumień

Między mną stało a Mediolanem,

Dość będzie czasu, by na lodowaty

Ścięły się cukier, a potem stopniały,

Nim mnie na chwilę wstrzymają w zamiarach.

Patrz tylko, książę, tutaj brat twój leży,

Od swego łoża, ziemi tej, nie lepszy,

Gdy będzie, czym się być wydaje — trupem.

Trzema calami tej posłusznej stali

Mogę go posłać do wiecznego łoża;

I ty na zawsze zamknąć możesz oczy

Staremu bzdurze, panu Roztropności,

Aby na później gderać nam zaprzestał;

Inni podszepty nasze przyjmą chętnie,

Jak kot łakomy chętnie mleko chłepce:

Zegar ich będzie naszą bił godzinę.

Twoja mi przeszłość niech za przykład służy:

Wezmę Neapol, jak ty Mediolan.

Dobądź oręża — jedno jego cięcie

Wolnym cię robi od twego haraczu;

Ja, król twój, kochać cię będę.

Dobądźmy!

Gdy ja podniosę dłoń, ty podnieś twoją,

Uderz Gonzala!

Jedno jeszcze słowo.

Pan mój przez sztukę swoją jeszcze w porę

Odkrył grożącą śmierć przyjacielowi

I żeby jego nie zmarniały plany,

Na ich ratunek pośpieszyć mi kazał.

(śpiewa do ucha Gonzala)

Gdy ty chrapiesz, śpisz głęboko,

Sprzysiężenia czuwa oko,

Aby spiski knuć.

Jeśli drogie ci jest życie,

Z myśli senne zrzuć owicie

I zbudź się, zbudź!

Aniele stróżu, ocal życie króla!

Zbudźcie się wszyscy! Co znaczą te miecze?

Wzrok obłąkany?

Co to wszystko znaczy?

Gdyśmy nad waszym czuwali spoczynkiem,

Nagle się głuche rozległo ryczenie

Byków, lwów raczej; czy was nie zbudziło?

Jeszcze drżę cały.

Ja nic nie słyszałem.

Głos mógłby uszy potworów przerazić

I ziemią wstrząsnąć! To było ryczenie

Całej lwów trzody.

Czyś słyszał, Gonzalo?

Na honor, panie, słyszałem brzęczenie

Dziwnej natury, które mnie zbudziło.

Ledwom cię trącił i otworzył oczy,

W ich ręku nagie miecze zobaczyłem;

A i to prawda, że słyszałem szelest.

Bądźmy ostrożni, miejsce to opuśćmy,

A dla pewności dobądźmy oręży.

Więc idźmy dalej i biednego syna

Szukajmy jeszcze.

On jest na tej wyspie.

Od dzikich zwierząt zachowaj go, Boże!

Idźmy!

Ja panu, com zrobił, obwieszczę:

Ty, królu, błąkaj się za synem jeszcze.

Wszystkie zarazy przez słońce wyssane

Z bagien, trzęsawisk, niech Prospera ciało,

Cal jego każdy chorobą okryją!

Duchy mnie jego słyszą, lecz kląć muszę.

One mnie szczypią i jak jeże kłują,

Ciskają w błoto, jak błędne ogniki

Śród nocy z drogi na manowce wiodą,

Gdy im Prospero męczyć mnie nakaże.

Za lada fraszkę wypuszcza je na mnie;

Czasem jak małpy wyszczerzają zęby,

Klapią, kąsają; czasami jak jeże

Leżą na drodze i podnoszą kolce

Właśnie, gdzie gołą stąpać muszę nogą;

Czasem mnie żmije owiją dokoła

I rozłupanym syczą mi językiem,

Że aż szaleję. Patrz, patrz, (wchodzi Trynkulo) to duch jego,

Leci mnie dręczyć, bo nazbyt leniwo

Drzewo im niosłem. Upadnę jak długi,

A może jeszcze wymknąć mi się uda.

Nie wrócę więcej na morze, na morze,

Lecz tu umrę na lądzie; —

I ja, i kapitan, i sternik przy flisie,

Wszyscyśmy kochali w swym czasie,

Magdusię i Józię, Anusię, Marysię,

Lecz żaden z nas nie dbał o Kasię;

Bo ona swej gąbki językiem bogatym

Bez końca wołała do majtka: idź z katem!

O dziegieć i smołę troszczyła się mało,

Choć krawczyk mógł skrobać, gdzie bądź ją świerzbiało.

Więc dalej, na morze, zostawcie ją z katem!

Nie dręcz mnie — och!

Piękne stworzenia, jeśli to nie duchy.

To bóg uczciwy z niebieskim napitkiem,

Uklęknę przed nim.

Jam cię tam widział i czczę cię w pokorze.

Nieraz mi moja wskazywała pani

Ciebie, psa twego i widły w twym ręku.

Cal każdy ziemi żyznej ci pokażę;

Pokornie twoje nogi ucałuję;

O, bądź mi bogiem!

Źródła ci wskażę, jagód ci nazbieram,

Ryb ci nałapię, drzewa ci nanoszę.

Mór niechaj porwie dawnego tyrana!

Jednej mu drzazgi więcej nie poniosę,

Lecz pójdę z tobą, cudowny człowieku.

Idź, proszę, ze mną tam, gdzie jabłka rosną;

Trufle ci długim wygrzebię pazurem,

Pokażę, kędy sójki gniazda ścielą,

Nauczę w sidła chyże małpy chwytać,

Wianki orzechów na leszczynie wskażę,

Czasem przyniosę ze skał młode mewy.

A teraz powiedz, czyli chcesz pójść ze mną?

Już nie pójdę na ryb połów,

Ni po drzewo między bory,

Ni jak do tej będę pory

Myć talerzy, skrobać stołów.

Ban, ban, ban! Kaliban

Szukaj sługi — to mój pan.

Wolność, hej wolność! O wolność, hej wolność!

Ileż jest zabaw męczących człowieka!

Ale zmęczenie wdzięku im dodaje.

Z godnością można poniżenie znosić

I cel bogaty biednym środkiem osiąc[26].

Podła ta praca byłaby nieznośną,

Ale ma pani, co umarłe wskrzesza,

Przemienia w rozkosz moje utrapienia.

Chociaż jej ojciec kwaśny i zgryźliwy,

Stokroć jest słodsza nad jego zgryźliwość.

Na jego rozkaz okrutny dziś muszę

Tysiące kloców znosić i szychtować[27];

Patrząc na trudy moje, słodka pani

Od łez się gorzkich zanosi i mówi,

Że nigdy jeszcze ziemia nie widziała

Przy takiej pracy takich robotników.

Słodkie te myśli dodają mi siły,

A praca przy nich zda mi się wytchnieniem.

Wchodzą: Miranda i Prospero w odległości.

Wypocznij chwilę! Nie pracuj tak ciężko!

O, bodaj piorun spalił wszystkie kloce,

Które mój ojciec znosić ci nakazał!

Proszę cię, rzuć je i wypocznij chwilę!

Kloc każdy, płonąc, płakać będzie z żalu,

Że cię tak męczy. Ojciec mój pracuje —

Spocznij więc trochę — masz trzy godzin czasu[28].

Najdroższa pani, słońce przód[29] zapadnie,

Niźli dokonam pracy nakazanej.

Spocznij, tymczasem ja pracować będę.

Daj mi tę kłodę, na siąg ją poniosę.

Droga istoto, o nie! Przódy wolę

Żyły me porwać, przódy mój grzbiet złamać,

Niźli cię widzieć przy tak podłej pracy,

A sam w leniwej siedzieć bezczynności.

Mnie tak jak tobie praca ta przystoi,

Tylko że dla mnie łatwiejszą się wyda,

Bo do niej chętnym zabiorę się sercem,

Gdy ciebie przymus tylko do niej wiąże.

Biedny robaczku! W ogniu twoja dusza,

Jak mi to świadczą twoje odwiedziny.

Ty tak zmęczony!

Nie, szlachetna pani;

Rankiem mi świeżym noc, gdy jesteś przy mnie.

Proszę cię tylko, powiedz mi twe imię,

Bym je do mojej dodać mógł modlitwy.

Miranda. Ojcze, rozkaz twój złamałam!

Cudna Mirando! Podziwienia szczycie!

Godna wszystkiego, co światu najdroższe!

Niejednom dziewczę chętnym ścigał okiem,

Słów ich harmonia nieraz moje uszy,

Zbyt tylko chętne, w swe ujęła więzy;

Różne kochałem dla cnót ich różnicy,

Lecz żadnej jeszcze tak całą mą duszą.

W każdej z nich zawsze jakaś skryta wada

Z jej najpiękniejszym kłóciła się wdziękiem,

Cały mu urok z wolna odbierała;

Ty jedna tylko, ty, nieporównana,

Wszystkie przymioty wszystkich stworzeń łączysz.

Nie znam nikogo z płci mej; nie pamiętam

Twarzy kobiecej, prócz mojej w zwierciadle,

Anim widziała, co mężem zwać mogę,

Prócz ciebie tylko, dobry przyjacielu,

I oprócz równie drogiego mi ojca:

Jakie są twarze innych ludzi, nie wiem,

Ale na klejnot mojego posagu,

Na moją skromność, przysięgam, że nie chcę

Innego w życiu jak ty towarzysza,

Bo wyobraźnia ma nie umie stworzyć

Prócz ciebie godnej kochania istoty.

Lecz ja szalona szczebiocę ci słowa

Na ojca mego rozkazy niepomna.

Mirando, jestem księciem, królem może

(Obym się mylił w moim przypuszczeniu!),

Nie więcej pragnę znosić tę niewolę

Jak od much widzieć wargi me nabrzmiałe.

A teraz słuchaj słów z głębi mej duszy:

Ledwom cię ujrzał, zaraz serce moje

Do ciebie biegło, by ci wiernie służyć:

Dla ciebiem został tym cierpliwym drwalem.

Czy ty mnie kochasz?

O niebo i ziemio,

Bądźcie mi świadkiem! Jeśli prawdę mówię,

Szczęśliwym skutkiem słowa me uwieńczcie,

A jeśli kłamię, wszystkie me nadzieje

Ziemskiego szczęścia na łzy niech się zmienią!

Kocham cię, cenię, uwielbiam nad wszystko,

Co świat ten mieści.

Ja szalona płaczę

Nad tym, co całą duszę mą raduje.

Dwóch szczerych uczuć jak piękne spotkanie!

Niech świeża rosa boskich błogosławieństw

Na kwiat ten młody bogato się zleje!

I czemuż płaczesz?

Nad mą niegodnością,

Która dać nie śmie, co chcę ofiarować,

A wziąć się lęka, bez czego żyć nie chcę.

Lecz to żart pusty, miłość bowiem moja

Tym bardziej widna, im ją bardziej kryję.

Precz więc ode mnie lękliwe wybiegi,

A bądź mi radcą, niewinności święta!

Jestem ci żoną, jeśli chcesz mnie pojąć,

Jeśli mnie nie chcesz, umrę twoją sługą;

Jak towarzyszkę możesz mnie odepchnąć,

To w twej jest mocy, jak w mojej jest mocy,

Czy chcesz, czy nie chcesz, twą być niewolnicą.

Mą panią, droga, ja twym niewolnikiem.

Więc mężem moim?

A tak chętnym sercem,

Jak chętnym więzień do wolności wraca.

Oto ma ręka.

To moja, w niej serce.

A teraz żegnam cię na pół godziny.

O, bądź mi zdrowa, tysiąc, tysiąc razy!

Chociaż nie mogę cieszyć się jak oni,

Dla których wszystko słodkim jest zdziwieniem,

Większej radości nic nie zbudzi we mnie.

Do księgi teraz! Jeszcze przed wieczerzą

Praca niejedna w sprawie tej mnie czeka

Pozwól mi, panie, oblizać twój trzewik;

A temu służyć nie chcę — nie ma serca.

O patrz, jak ze mnie szydzi; o mój panie,

Jaśnie mój panie, czy pozwolisz na to?

Dzięki ci, panie! Czy raczysz raz jeszcze

Wysłuchać prośby, którą ci zaniosłem?

Jak już mówiłem, służę tyranowi,

Który przez chytrość swoją i przez czary

Ukradł mi wyspę.

Kłamiesz.

Ty sam kłamiesz,

Ty małpo śmieszna; jakże z serca pragnę,

Żeby udusił cię mój pan waleczny!

Nie kłamię wcale.

Jak powiedziałem, wyspę w posiadanie

Czarami zyskał. Jeśli twa chce wielkość

Pomścić to na nim — bo wiem, że masz serce,

Lecz ten go nie ma.

Nic łatwiejszego: we śnie ci go wydam,

Łatwo mu w głowę będziesz gwóźdź mógł zabić.

Co za pstry błazen i bez mózgu dudek!

Błagam cię, daj mu dobrego szturchańca,

Odbierz mu flaszkę, a potem niech pije

Słoną mórz wodę, bo mu nie pokażę,

Gdzie źródła biją.

Wybij go dobrze, a po krótkim czasie

I ja bić będę.

Odsuń się. Mów dalej.

Więc jak mówiłem, zwyczajem jest jego

Spać po południu. Zabrawszy mu książki,

Możesz go zdusić albo łupą drzewa

Czaszkę mu rozbić, lub na pal go nadziać,

Albo mu gardziel przeciąć twoim nożem.

Ale pamiętaj, zabierz mu przód książki,

Bo on bez książek nie mędrszy ode mnie;

Bez nich na pomoc nie przyjdą mu duchy,

Które go z serca jak ja nienawidzą.

Spal tylko książki! Ma on pyszne sprzęty,

W które przystroi dom, gdy go mieć będzie.

Lecz co uwagi jest twej najgodniejsze,

To córki piękność — on ją sam nazywa

Nieporównaną. Z niewiast nie widziałem

Jak córkę jego i matkę Sykoraks,

Ale Sykoraks tak ona prześciga,

Jak rzecz największa prześciga najmniejszą.

O wierzaj, wierzaj, godna twego łoża

I na świat ładne wyda ci potomstwo.

Za pół godziny znajdziem go śpiącego;

Czy chcesz go zabić?

Zabiję, na honor!

Lejesz mi w serce rozkosz i wesele.

Cieszmy się teraz! Czy chcesz mi zanucić

Piosneczkę, której przed chwiląś mnie uczył?

Chętnie przychylam się do twojej prośby, potworo. Dalej, Trynkulo, śpiewajmy! (śpiewa)

Bij ich i drwij z nich, i kpij z nich, i drwij z nich,

A myśl jest wolna!

Nie bój się; wyspa pełna jest rozgłosów

I słodkich pieśni nigdy nieszkodzących.

Czasami tysiąc dźwięcznych instrumentów

Brzmi nad mym uchem; czasami brzmią głosy,

Co, gdym się ze snu długiego obudził,

Znów mnie uśpiły, a wtedy w marzeniu

Zda się, że chmury otwarte widziałem

I wielkie skarby spaść na mnie gotowe,

Tak, że zbudzony marzyć znów pragnąłem.

Na Matkę Boską, nie mogę iść dalej.

Stare mnie kości bolą; co za droga

Śród ścieżek długich, dziwnie pogmatwanych!

Pozwól wypocząć.

Nie mogę cię ganić,

I ja znużony, czuję ociężenie

Na duszy nawet; usiądź i wypocznij.

Tu składam wszystkie próżne me nadzieje,

Nie chcę ich dłużej za pochlebców trzymać;

Darmo go, darmo szukamy — utonął;

A z wszystkich naszych badań bezowocnych

Śmieje się morze. Niechże i tak będzie!

Cieszę się z serca, że nadzieję stracił.

Tylko ty, panie, choć raz zawiedziony,

Nie trać nadziei.

Przy pierwszej zręczności[30]

Dokończym dzieła.

Dokończym tej nocy,

Bo teraz, ciężką znużeni podróżą,

Nie będą zdolni czujnej straży trzymać

Jak wypoczęci.

Tej nocy. Dość na tym!

Skąd ta harmonia? Dobrzy przyjaciele,

Słuchajcie tylko!

Dziwnie słodkie pieśni!

Ześlij nam, Boże, twych stróżów aniołów!

I cóż to było?

Żyjące jasełka.

Uwierzę teraz, że są jednorożce,

Że jest w Arabii drzewo — tron Feniksa —

Że tej godziny Feniks tam króluje.

Wierzę w to wszystko. Niech się do mnie zgłosi

Rzecz, w którą żaden wierzyć nie chce człowiek,

A ja przysięgą prawdziwość jej stwierdzę.

Nie, nigdy żaden podróżny nie kłamał,

Chociaż go głupi potępia domator.

Kto by mi wierzył, gdybym w Neapolu

Prawił, że takich widziałem wyspiarzy,

(Bo bez wątpienia to lud jest tej wyspy),

Co pod postacią dziwną i potworną

Mają obyczaj lepszy, łagodniejszy,

Niżeli wielu, ba! niźli ktokolwiek

Z ludzi żyjących w naszym pokoleniu?

Poczciwy panie, dobrze powiedziałeś,

Bo z was niejeden od diabła jest gorszy.

Nigdy się dosyć wydziwić nie mogę,

Jak te postacie, te ruchy i dźwięki,

Choć bez języka, dziwnie wyrażają

Niemą rozmowę.

Nie chwal ich przed czasem.

Cudem zniknęli.

Mniejsza, skoro po nich

Bankiet się został; bo mamy żołądki.

Czyli chcesz, królu, skosztować?

Dziękuję.

Na honor, królu, nie masz się co lękać.

Kto z nas w dzieciństwie dałby temu wiarę,

Że są górale z wolami jak woły,

Na których szyjach wiszą torby mięsa?

Lub że są ludzie z głowami na piersiach,

Za co nam każdy wędrownik dziś ręczy,

Co za powrotem bierze pięć za jedno[31]?

Co do mnie, biorę za łyżkę bez trwogi,

Choćby to była ma ostatnia uczta;

Czuję, że minął już mój czas najlepszy,

Mniejsza o resztę. Za mną, bracie, książę!

Wy trzej grzesznicy, chciało przeznaczenie

(Wszechwładca ziemi i wszech ziemskich rzeczy),

Żeby łakome wypluło was morze

Na dziką wyspę, gdzie nie ma człowieka,

Boście niegodni żyć pomiędzy ludźmi.

Ja wam szaleństwem zmysły pomieszałem.

(widząc, że Alonso, Sebastian i inni dobywają oręży)

Właśnie z podobną do waszej odwagą

Topią się ludzie albo się wieszają.

Szaleni, jam jest sługą przeznaczenia;

Żywioły wasze hartujące miecze

Tak mogą łatwo wiatr świszczący ranić

Lub zabić fale wciąż się zsuwające,

Jak jeden puszek z moich piór otrącić.

Jak ja bezranni moi towarzysze.

Choćbyście nawet i ranić nas mogli,

Za ciężkie teraz miecze dla rąk waszych,

Podnieść ich wasze nie sprostają siły.

Pomnijcie teraz (w tym przybyłem celu),

Że wy trzej, niegdyś, dobrego Prospera

Z Mediolanu śmieliście wypędzić

Na morskie fale (morze mści się teraz),

Z niewinną córką okrutnie porzucić;

Za czarną zbrodnię niebo sprawiedliwe,

Co karę zwleka, lecz nie zapomina,

Przeciw wam burze i morza, i ziemi,

Przeciw wam wszystkie podniosło stworzenia.

Ono, Alonso, wydarło ci syna,

Ono przez moje skazuje was usta

Na zgon powolny, tysiąckroć straszniejszy

Od śmierci nagłej, co wszędzie za wami

Krok w krok pogoni. By gniew ten przebłagać,

Który inaczej śród samotnej wyspy

Zwali się na was, nie ma jak pokuta

Szczera, serdeczna i jak czyste życie.

Udałeś pysznie harpię, Arielu,

Z nieporównanym wdziękiem i urokiem;

W przemowie do nich nic nie opuściłeś

Z moich poleceń; z równą pochopnością

Podrzędne duchy spełniły mą wolę.

Skutkuje dzielnie czarów mych potęga,

A wrogi moje uwikłane szałem

W mojej są mocy. Teraz w tym obłędzie

Zostawiam wszystkich, a śpieszę odwiedzić

Utopionego w ich myśli Fernanda

I córkę jemu jak mnie równie drogą.

Przez Boga, królu! Czemu osłupiały

Patrzysz tak na mnie?

Potwornie! Potwornie!

Zda mi się, fale o tym mi ryczały,

Śpiewały wiatry, a piorun jak organ

Poważny, straszny, wymówił mi głośno

Imię Prospera, zbrodnie me przypomniał.

Dlatego syn mój śpi na dnie błotnistym;

Pójdę go szukać głębiej, niż zapada

Sonda żeglarska i w mule z nim usnę.

Niech naraz jeden tylko czart tu przyjdzie,

A pułk ich zbiję.

Ja ci dopomogę.

Rozpacz ich goni: ha! bo wielka zbrodnia,

Jakby trucizna wolno działająca,

Dusze ich palić teraz rozpoczęła.

Spieszcie za nimi, kto ma chybsze[32] nogi,

Przeszkodźcie dziełu, do którego teraz

Gna ich szaleństwo.

O, śpieszcie się, błagam!

Jeślim cię nazbyt ukarał surowo,

To z lichwą teraz krzywdę ci tę płacę,

Bo ci nić daję własnego żywota,

Gdy ci oddaję tę, dla której żyję.

Raz jeszcze jeden przyjmij ją z mej ręki.

Męki zniesione przez ciebie tak dzielnie

Tylko miłości twojej były próbą.

W obliczu niebios dar potwierdzam drogi.

O Ferdynandzie, nie szydź z mych przechwałek,

Bo sam wnet poznasz, że wszystkie pochwały

Kulawym za nią czołgają się krokiem.

Wierzę ci, choćby przeczyły wyrocznie.

Więc jako dar mój, jak własny nabytek

Godnie kupiony, przyjmij moją córkę.

Lecz gdy dziewiczą zerwiesz jej przepaskę,

Przódy nim wszystkie kościelne obrzędy

Wedle swej świętej odbędą się formy,

Ni kropli słodkiej rosy na wasz związek

Niebo nie zleje: jałowa nienawiść,

Niezgoda, wzgarda z jaszczurczym spojrzeniem,

Na łożu waszym chwast posieją taki,

Że się oboje brzydzić nim będziecie.

Czekaj, aż Hymen lampę wam zapali.

Jak chcę spokojnych dni i pięknych dzieci,

Długiego życia z dzisiejszą miłością:

Ani jaskinie, ni ciemne ustronia,

Najgorszych duchów gorące podszepty

Honoru mego nie stopią w rozpustę,

Uroku temu nie odbiorą dniowi,

W którym mi zdawać się będzie, że Feba

Konie kuleją albo noc pod ziemią

W kajdanach leży.

Dobrze powiedziałeś.

A teraz usiądź, rozmawiaj jak z twoją.

Hej, Arielu, sługo mój przebiegły!

Jestem. Co pan mój potężny rozkaże?

Z podrzędną rzeszą ostatnie rozkazy

Godnie spełniłeś; do podobnej służby

Wzywam was jeszcze: sprowadź tu hołotę,

Nad którą władzę daję ci zupełną;

A nakaż pośpiech, bo myślą jest moją

W oczach tej młodej pary mojej sztuki

Próbę dać małą; żądają spełnienia

Moich obietnic.

Czy zaraz?

Natychmiast.

Nim wyrzeczesz: śpiesz się! Chcę!

Nim odetchniesz, krzykniesz: he!

Każdy cwałem stawi się,

Grymasując, spotka cię;

Czy mnie kochasz, panie? Nie.

Lecz się nie zbliżaj, piękny Arielu,

Póki nowego nie dam ci rozkazu.

Przenikam chęci i spełnię je wiernie.

Wychodzi.

Młody kochanku, dotrzymaj mi słowa,

Zbytnim pieszczotom cugli nie popuszczaj,

Bo w krwi płomieniach słomą są przysięgi.

Bądź wstrzemięźliwy albo nic z obietnic.

Nie trwóż się, ojcze, śnieg bowiem dziewiczy

Na sercu moim krwi mej studzi żary.

Więc wszystko dobrze. — Przybądź Arielu!

A duchów twoich zwołaj wszystkie pułki,

By nam nie zbyło na liczbie. Przybywaj!

A teraz milczcie, a otwórzcie oczy!

Dobra Cerero, opuść bogate dzielnice,

Gdzie wiatr kołysze jęczmień, żyto i pszenicę;

Góry, po których owce szczypią trawki młode,

I łąki, gdzie im pasterz buduje zagrodę;

Miedze, na które kwiecień rzuca płaszcz kwiecisty,

Na którym czyste nimfy plotą wieniec czysty,

Jałowców gaje, w których z kochanka źrenicy,

Gorzkie łzy dla niewiernej sączą się wietrznicy;

I liście winogradu po tykach się pnące,

I na skałach nadbrzeżnych wietrzyki chłodzące:

Mnie bowiem, niebian posła, dżdżysty łuk na niebie,

Juno, królowa bogów, wysyła po ciebie,

Każe opuścić wszystko i na tej murawie,

Z nią razem ku niebiańskiej pośpieszyć zabawie.

Tęczowy zaprząg pawiów siecze już obłoki,

Przybywaj więc, Cerero, przybywaj bez zwłoki!

Witam cię, różnobarwna posłanko Junony!

Wezwaniu jej powolna, przybywam w te strony.

Twe skrzydła szafranowe po mych kwiatów łące

Sieją deszcze ożywne i miody pachnące;

Łuk twój w górze rozpięty jak ramy barwiste

Oprawia moje stepy i lasy cierniste

Bogatą szarfą, którą pysznią się me pola.

Lecz po co mnie Junony przyzwała tu wola?

Być świadkiem czystych związków kochającej pary,

I hojną ręką szczodre rzucić na nią dary.

Powiedz, niebieski łuku, czyli na te gody

Przyjdzie cypryjska pani i Kupido młody?

Bo odkąd za ich sprawą moją Prozerpinę

Uwiódł Pluton w posępną cieniów swych krainę,

Przysięgłam, że nie stanę nigdy w jednym kole,

Gdzie jest zwodna Wenera i ślepe pacholę.

Nie troszcz się, bo widziałam, jak w złotym rydwanie

Siekła gołębi cugiem powietrza otchłanie;

Zdąża do Pafos, drogiej dla siebie krainy,

A z nią i syn jej, spólnik podstępów i winy.

Chcieli czarami młodą odurzyć tę parę,

Aby przódy miłości wychyliła czarę,

Nim Hymen ślubną dla niej pochodnię zapali;

Daremnie — kochankowie słowa dotrzymali.

Ucieka teraz Marsa kochanka gorąca;

Rozgniewany Kupido strzały swe roztrąca,

Nie chce już więcej miotać pocisków po świecie,

Lecz być dzieckiem i igrać z wróblami jak dziecię.

Patrz, potężna Junona na ziemię już spada:

Po chodzie znać boginię, co Olimpem włada.

Witam was, siostry! Spieszmy błogosławić parze,

Wszelką pomyślność ziemską ponieśmy jej w darze,

A u przyszłych pokoleń niech młode ich plemię

Ich chwałę rozpowiada przez morza i ziemie.

Sława, skarby, stadło zgodne,

Piękne dzieci, dnie pogodne,

Szczęściem każdy dzień znaczony

To wasz posag od Junony.

Urodzajna zawsze niwa,

Spichlerz zawsze pełny żniwa

I gron pełne winogrady,

Pod owocem zgięte sady

I dnie wiosny zawsze świeże,

Aż swe plony jesień zbierze,

Błogie żniwa, urodzaje:

Ten wam posag Ceres daje.

Szczytne widzenie! Jakie słodkie pieśni!

Wolnoż mi myśleć[33], że to duchów dzieło?

Duchy, wezwane sztuki mej potęgą,

Pełnią posłuszne wszechwładną mą wolę.

Obym na zawsze na tej wyspie został!

Ojciec potężny, córka tak urocza

Samotną wyspę na raj przemieniają.

Cicho! Boginie szepcą uroczyście;

Na nowe cuda czekajcie w milczeniu

Lub czary moje w niwecz się obrócą.

Wy, Najady, wędrownych potoków mieszkanki,

Których oczy niewinne, a z sitowia wianki,

Rzućcie na me wezwanie siedziby mruczące,

I posłuszne Junonie stańcie na tej łące:

Spieszcie, nimfy, a chórów waszych ton uroczy

Ten związek czysty nowym blaskiem niech otoczy!

(wchodzą Nimfy)

Opaleni żniwiarze, zmęczeni sierpami,

Opuśćcie bruzdy wasze, a cieszcie się z nami,

Kapelusz z słomy wdziejcie na spocone czoło

I ze świeżym nimf chórem tańcujcie wesoło.

Wybiegł mi z myśli spisek na me życie,

Przez Kalibana i spółwinnych knuty;

Chwila wybuchu nadeszła już prawie.

(do Duchów) Dobrze. Dość na tym. Oddalcie się teraz!

Dziwna przemiana. W duszy twego ojca

Jakaś niezwykła zawrzała namiętność.

Nigdym go w takim nie widziała[34] gniewie.

Życie snemW twych oczach, synu, przestrach się maluje,

Lecz bądź spokojny. Święto się skończyło.

Aktorzy moi, jak ci powiedziałem,

Były to duchy; na moje rozkazy

Na wiatr się lekki wszystkie rozpłynęły.

Jak bezpodstawna widzeń tych budowa,

Jasne pałace i wieże w chmur wieńcu,

Święte kościoły, wielka ziemi kula,

Tak wszystko kiedyś na nic się rozpłynie,

Jednego pyłku na ślad nie zostawi,

Jak moich duchów powietrzne zjawisko.

Sen i my z jednych złożeni pierwiastków;

Żywot nasz krótki w sen jest owinięty. —

Przebacz mi, proszę, gniewem zapalony,

Stary mój umysł w mej głowie się mąci.

Lecz niech cię moja słabość nie przestrasza.

Do mojej celi idź spocząć na chwilę,

A ja tymczasem, śród krótkiej przechadzki,

Wzburzony umysł pójdę ukołysać.

Pokój więc z tobą!

Dzięki wam. — Arielu,

Jak myśli szybki, przybądź, Arielu!

Od twoich myśli sługa nierozdzielny,

Czekam na rozkaz.

Potrzeba nam, duchu,

Na Kalibana gotować się przyjście.

Dobrze, mój panie. Gdy grałem Cererę,

Pragnąłem o tej napomknąć ci sprawie,

Lecz mnie wstrzymała gniewu twego bojaźń.

Powtórz mi, gdzie tych zostawiłeś łotrów.

Gorący trunek twarz im rozpłomienił,

Tak męstwem zagrzał, iż powietrze siekli

Za to, że śmiało na twarze ich dmuchać,

I ziemię bili, że stóp ich tykała;

Spisku jednakże nie spuszczali z myśli.

Ja więc w bębenek lekko potrąciłem,

A oni zaraz, jakby źrebce młode,

Na których grzbiecie nigdy jeździec nie siadł,

Otwarli oczy, nadstawili uszów,

Nozdrzami, zda się, wąchali muzykę;

Oczarowanych wiodłem jak bydlęta

Po zębach cierni, po kolcach jałowców,

Które im skórę krwią pofarbowały;

W końcu zawiodłem ich do tej kałuży,

Którą za celą twoją chwasty kryją;

Tam brodząc, darmo wyciągając nogi,

W śmierdzącym błocie po szyję zagrzęźli[35].

Ptaszku mój, wszystko zrobiłeś jak trzeba;

Zachowaj jeszcze niewidzialną postać,

Wszystkie tu z domu nagromadź rupiecie,

Żebym tą nętą[36] złodziei tych złapał.

Więc lecę, lecę.

To diabeł wcielony;

Nigdy do niego nie przylgnie nauka;

Wszystkie me prace dla niego podjęte,

Wszystkie, bez skutku, zmarniały, przepadły,

A jak z latami brzydnieje mu ciało,

Tak co dzień duszę nowy trąd osiada.

Będę ich dręczył, niech ryczą z boleści.

(wchodzi Ariel, niosąc błyszczące materie itd.)

Wszystko to na tym pozawieszaj sznurze.

Cicho! Niech naszych nie dosłyszy kroków

Nawet kret ślepy. Jesteśmy u mety.

Dobry mój panie, zachowaj mi łaskę,

A bądź cierpliwy; łup, który ci daję,

Wszystko, coś cierpiał, z myśli ci wybije.

Stąpajmy tylko i mówmy po cichu;

Wszystko tu głuche, jakby o północy.

Dobry mój królu, uspokój się, proszę.

Patrz, to jest wejście; wsuń się bez hałasu,

Wykonaj śmiało dobry zły uczynek,

A wyspa twoją na zawsze zostanie

I ja na zawsze twoich nóg lizunem.

Bodaj zdechł wariat od wodnej puchliny!

Kto by się kłócił o takie łachmany?

Skończcie rozterki, zabijcie go przódy,

Bo jak się zbudzi, poszczypie nam skórę

Od stóp do głowy, na miazgę nas zbije.

Nitki nie wezmę. Darmo czas tracimy;

Zmieni nas w gęsi albo koczkodany

O niskich czołach i szpetnej postaci.

Furio, Furio, tędy! Tyranie, wyczha! tędy!

(Kaliban, Stefano i Trynkulo uciekają)

Teraz niech duchy kości im połamią,

Bez miłosierdzia, suchym reumatyzmem,

Niech im muskuły kurczem pościągają,

Po ciele więcej niech wyszczypią cętek,

Niż ich ma skóra dzika lub lamparta.

Szczuj ich, jak należy!

Mam teraz wszystkich wrogów w moim ręku.

Niedługo moje zakończą się prace

I ty w powietrzu jak wiatr będziesz wolny:

Na chwilę jeszcze pełnij me rozkazy.

Wszystkie zamiary moje dojrzewają:

Duchy posłuszne, nie pękają czary

I czas swe brzemię dźwiga bez przeszkody.

Która godzina?

Już dochodzi szósta,

O której skończyć miały się twe prace.

Tak powiedziałem, gdym rozbudzał burzę.

Gdzie król jest, gdzie są jego towarzysze?

Wedle twej woli, jak ich zostawiłeś,

W lipowym gaju, twą cieniącym grotę,

Czekają więźnie, aż im wolność wrócisz.

Król i brat jego, i brat twój, o panie,

Zawsze tym samym ujęci są szałem;

Reszta boleje w rozpaczy i smutku,

A nade wszystko ten, którego zwałeś

Szanownym starcem, uczciwym Gonzalo,

Strumień łez gorzkich po brodzie mu ścieka,

Jak podczas zimy kapie deszcz ze strzechy.

Czary twe skutek tak wywarły dzielny,

Że gdy ich ujrzysz, sam się ulitujesz.

Tak myślisz, duchu?

Gdybym był człowiekiem,

Litość bym uczuł.

I ja ją uczuję.

Gdy ty, z powietrznych ulepiony cząstek,

Nad ich cierpieniem czujesz miłosierdzie,

Jakżebym silniej nie czuł ich boleści

Ja, z jednej z nimi ulepiony gliny,

Jak oni ludzkich świadom namiętności?

Choć byłem ciężko od nich pokrzywdzony,

Szlachetny rozum górę we mnie bierze

I gniewu mego hamuje popędy.

Nad ślepą zemstę wyższe przebaczenie.

Teraz, gdy w sercu ich panuje skrucha,

Gniew niepotrzebny dla moich zamiarów.

Idź więc i wolność daj im, Arielu,

Ja złamię czary i rozum im wrócę,

Będą jak byli.

Śpieszę po nich, panie.

Duchy potoków, gór, jezior i lasów,

I wy, co stopą bezśladną po piaskach

Gonicie fale Neptuna w odpływie,

A kiedy wraca, uciekacie przed nim;

I wy diabliki, co na traw zieleni

Kreślicie koła przy księżyca blasku,

Po których nie chce żadna szczypać owca;

Wy, co śród nocy rozplemiacie grzyby,

I wy, dla których rozkoszą jest słuchać

Wieczornych dzwonów bicia uroczyste:

Z waszą, tak słabych istotek, pomocą

Zaćmiłem słońca blaski południowe,

Zbudziłem wiatry, wywołałem wojnę

Zielonej fali i błękitnych stropów,

Grzmiących piorunów zapaliłem ognie,

Jowisza grotem silny dąb Jowisza

Na proch strzaskałem, niebotyczne skały

Na ich odwiecznych zachwiałem podstawach,

Sosny i cedry wyrwałem z korzeniem;

Na me rozkazy otwarły się groby

I wypuściły zbudzonych umarłych.

Siły tej czarów wyrzekam się teraz,

Wymagam tylko, a po raz ostatni,

Rozbudźcie pieśni słodkie i niebieskie,

Moje zamiary niech wpływ ich dokończy,

Do moich celów umysły ich nagnie;

A czarnoksięską złamię potem różdżkę,

I w głębokościach ziemi ją zagrzebię,

A potem księgę na dno rzucę morza

Głębiej, niż sonda kiedy bądź dosięgła.

Niech słodkie pieśni, ten lekarz najlepszy

Dla chorej duszy, niech twój mózg uzdrowią,

Co teraz w czaszce wre bezużyteczny.

Stójcie kamienni, czar bowiem was trzyma.

Święty Gonzalo, mężu cnoty pełny,

I moje oczy za twoich ócz śladem

Łez krople ronią. Czar znika powoli,

A jak poranek za nocą się skrada

I ciemność topi, tak myśl wracająca

Zaczyna zganiać chmury odurzenia,

Co jasny rozum jak w płaszcz owinęły.

Dobry Gonzalo, zbawco mój prawdziwy,

Wierny wasalu dla twojego pana,

Wszystkie twe cnoty słowem i uczynkiem

W naszej ojczyźnie szczodrze ci zapłacę.

A ty, Alonso byłeś bez litości

Dla mnie i córki; w okrutnym zamachu

Twój brat był działań twoich podżegaczem, —

Sebastianie, cierpisz teraz za to.

Tobie, mój bracie z jednej krwi i ciała,

Coś z piersi wygnał sumienie, naturę,

Aby nasycić żądzę panowania,

Tobie, co chciałeś wraz z Sebastianem —

(Patrz, jak okrutne cierpi za to męki)

Twojego króla dziko zamordować,

Choć wyrodnemu, wszystko dziś przebaczam. —

Wiedza ich ciągle jak fala się wzdyma,

A bliski przypływ niedługo wypełni

Mętne, błotniste rozumu ich brzegi.

Choć patrzą na mnie, żaden mnie nie poznał.

Śpiesz Arielu, przynieś mi z mej celi

Miecz i kapelusz, niech się im pokażę

(wychodzi Ariel)

Jak mnie przed laty w księstwie mym widzieli.

Śpiesz Arielu, wkrótce będziesz wolny!

Pójdę z pszczołą kwiaty ssać,

W kielichu pierwiosnek spać.

Gdy sowa huka po wieżach

Na mych koniach, nietoperzach,

Wciąż za latem będę gnać;

Będę się po kwiatach kryć

I jak motyl błogo żyć.

Chociaż bez ciebie smutno mi tu będzie,

Jednak ci wolność wrócę, wrócę, wrócę.

Leć niewidzialny na królewski okręt,

Znajdziesz tam majtków śpiących pod pokładem,

Obudź bosmana, obudź kapitana

I śpiesznie obu przyprowadź tu, proszę.

Połknę powietrze, co mnie od nich dzieli,

Wrócę nim puls twój dwa razy uderzy.

Męki, niepokój, cuda i zdziwienie,

Wszystkie tu na tej zamieszkały wyspie.

Niech Bóg nas z strasznej wyzwoli siedziby!

Patrz, królu, czyli poznajesz Prospera,

Mediolanu skrzywdzonego księcia?

A na znak lepszy, że jestem żyjący,

Uścisk ci daję, a tobie i twoim

Moje serdeczne daję powitanie.

Czy jesteś, czyli nie jesteś Prosperem,

Lecz duchem, siłą czarów wywołanym,

Aby jak przódy obłąkać mój rozum,

Nie wiem, lecz czuję, że twe biją pulsa,

Jak gdyby w żywym krew płynęła ciele.

Odkąd cię widzę, duszy mej choroba,

W którą mnie dziwne wtrąciło szaleństwo,

Znika powoli; cudowne wypadki

(Byle kłamliwym nie były złudzeniem)

Czekać mi każą na cudowną powieść.

Wracam ci księstwo; przebacz mi twe krzywdy.

Lecz jak się stało, że Prospero żyje

Tu, na tej ziemi?

Godny przyjacielu,

Pozwól mi naprzód starość twą uściskać,

Bo ci należna cześć bez żadnych granic.

Czy to złudzenie? Czy to rzeczywistość?

Co myśleć, nie wiem.

Subtelne wyziewy

Tej wyspy jeszcze zmysły twoje poją,

Rzeczywistości odejmują wiarę.

Witam was wszystkich, moi przyjaciele!

(na stronie do Sebastiana i Antonia)

Wy, godna paro, łatwo by mi było

Królewskich gniewów piorun na was ściągnąć

I w dwóch poddanych pokazać dwóch zdrajców;

Ale nie pora plotkami się bawić.

Przez jego usta diabeł do mnie mówi.

Nie.

(do Antonia)

Co do ciebie, ze wszystkich najgorszy,

Którego bratem nazywać nie mogę,

Ust bowiem moich nie chcę tak pokalać,

Wszystkie ci czarne przebaczam występki,

Tylko się o me księstwo dopominam,

Które, wiem dobrze, powrócić mi musisz.

Jeżeli jesteś prawdziwym Prosperem,

Powiedz nam cuda twego ocalenia;

Jak nas spotkałeś, których na wybrzeżu

Rozbiła burza, trzy temu godziny,

Drogiego syna (o gorzkie wspomnienie!),

Mego Fernanda, w falach pogrzebała?

Z boleścią słyszę, królu, o twej stracie.

Strata tak wielka, że cierpliwość sama

Mówi, że na nią lekarstwa mi nie da.

Nie chciałeś raczej wezwać jej na pomoc;

Ja bowiem, dzięki jej wszechwładnej sile

I słodkim wpływom, po równym nieszczęściu

Znalazłem pokój w cichej rezygnacji.

Mówisz: po równym mojemu nieszczęściu?

Po równie wielkim i świeżym jak twoje.

Lecz, żeby stratę bolesną osłodzić,

Nie mam, o królu, na moje rozkazy

Środków, co tobie pociechę przyniosą;

Bo ja jedyną córką utraciłem.

Córkę? O nieba! Gdyby teraz żyli,

Król i królowa w pięknym Neapolu!

O gdyby żyli! Jak chętnie bym złożył

Stare me kości na łożu błotnistym,

Na którym teraz mój syn śpi kochany!

Lecz powiedz, kiedy utraciłeś córkę?

W ostatniej burzy. — Widzę, ci panowie

Tak są spotkaniem naszym odurzeni,

Że wszystek rozum w głowach się im mąci;

W swoich ócz nie chcą świadectwo uwierzyć

I dźwięk słów własnych za złudzenie biorą.

Lecz cobądźkolwiek[38] zmysły wam zmieszało,

Nie wątpcie, proszę, że jestem Prospero,

Z Mediolanu wypędzony książę,

Przygnany cudem na wyspy tej pana,

Na której brzegach okręt się wasz rozbił.

Lecz dosyć na tym, za długa to powieść,

Abym ją zaraz, przy pierwszym spotkaniu,

Śniadając spólnie, zdołał rozpowiedzieć. —

Witam cię, królu! Mym dworem ta cela:

Sług tam niewiele, a na mojej wyspie

Nie ma poddanych. Królu, zajrzyj, proszę.

Skoro mi moje powróciłeś księstwo,

I ja ci równym chcę odpłacić skarbem,

Cud chcę pokazać, który cię pocieszy,

Jak mnie pocieszył zwrot mojego księstwa.

Zda mi się, panie, że mnie oszukujesz.

Nie, moja droga, tego bym nie zrobił

Za świata skarby.

Nie będę się skarżyć,

Choćbyśmy grali o dwadzieścia królestw,

A ty wygranej oszukaństwem szukał.

Jeśli to także jednym z wyspy zjawisk,

Drogiego syna dwa razy utracę.

Cud nad cudami!

Choć zagładą grozi,

I morze nawet czuje miłosierdzie.

Złorzeczyć falom nie miałem powodów.

Błogosławieństwa szczęśliwego ojca

Niech wszystkie, wszystkie otoczą cię wkoło!

Wstań i opowiedz, jak się tu dostałeś.

O cuda! Ileż pięknych stworzeń widzę!

Jak pełny wdzięków ludzki ród na ziemi!

Jak jest szczęśliwy świat nowy, co żywi

Takich mieszkańców!

To nowe dla ciebie.

Kto jest dziewica, z którą w szachy grałeś?

Wasza znajomość trzech godzin nie liczy;

Czy to bogini, co nas rozdzieliła,

A tu nas łączy?

Ojcze, to śmiertelna

Przez nieśmiertelną dana mi Opatrzność.

Biorąc ją, ojca nie mogłem się radzić,

Myślałem bowiem, że nie miałem ojca;

To córka księcia na Mediolanie,

O którym tyle słyszałem powieści,

Choć go me oczy nigdy nie widziały.

Jemu winienem drugie moje życie,

A przez tę panią drugim jest mi ojcem.

Tak jak ja dla niej. Jak dziwna, że muszę

O przebaczenie własne dziecko prosić!

Dość na tym, królu! Niech gorzkich pamiątek

Niewdzięczne brzemię na myślach nie ciąży.

Wewnętrzne łkanie mowę mi odjęło,

Inaczej byłbym już dawno zawołał:

Na młodą parę dwojga narzeczonych

Twych błogosławieństw, Boże, złóż koronę,

Twój bowiem palec drogę tę zakreślił,

Która nas wszystkich wiodła na tę wyspę.

Amen, Gonzalo.

Pan Mediolanu

Po toż z swojego wygnany był księstwa,

By w Neapolu ród jego królował?

Cieszcie się wszyscy radością nad radość,

Zapiszcie złotem na wiecznych kolumnach:

W jednej podróży i Klarybel męża

Znalazła w Tunis, i brat jej, Ferdynand,

Tam żonę znalazł, gdzie miał sam zaginąć,

Prospero księstwo na ubogiej wyspie,

A my tam wszyscy znaleźliśmy siebie,

Gdzie nikt już myśli swoich nie był panem.

Dajcie mi ręce. Niech żal i zgryzota

Na tego duszę spadną, co wam teraz

Szczęścia nie życzy.

Niech tak będzie, Amen!

(wchodzi Ariel, za nim Kapitan i Bosman, odurzeni)

Patrz, patrz, mój królu! Nowi towarzysze!

Czy nie mówiłem: zuch ten nie utonie,

Póki na lądzie stoją szubienice?

Jak to, grzeszniku, ty, co na okręcie

Umiałeś bluźnić wszystkiemu co święte,

Teraz na lądzie przekleństw w gębie nie masz?

Co tam nowego?

Najlepsza nowina,

Żeśmy znaleźli króla i dwór cały,

Że okręt, który trzy temu godziny

Opuściliśmy rozbity na skałach,

Znowu we wszystkie swe przybrany stroje

Czeka nas dziarski jak w dniu wypłynięcia.

Całej tej służby dokonałem, panie,

Od czasu wyjścia.

Dobrze, bystry duchu!

To nie jest ziemskich rzeczy bieg zwyczajny;

Po cudzie nowy, większy cud się jawi.

Jak tu przybyłeś? Opowiedz nam teraz.

Gdybym był pewny, że jeszcze nie marzę,

Rzecz opowiedzieć próbowałbym, królu.

Wszyscy, zebrani nie wiem jaką sprawą,

Spaliśmy twardo pod nawy pokładem,

Aż tu nas zbudził łoskot pomieszany

Ryków i krzyków, wycia, kajdan brzęków,

Tysiąca innych równie strasznych wrzasków;

Gdyśmy się wolni zerwali na nogi,

Patrzym, aż oto królewski nasz okręt

Stoi przed nami cały w świeżym stroju;

Nuż więc ku niemu ciekawy kapitan;

Aż tu jak we śnie coś nas rozłączyło

I tu przywiodło, odurzonych, do was.

Czy wszystko dobrze?

Dobrze; będziesz wolny.

Kto błądził kiedy po takich majakach?

Więcej tu widzę, niżeli nam może

Bieg naturalny rzeczy wytłumaczyć:

Niech rozum jaka wyrocznia objaśni.

Królu, mój panie, nie kłopocz twych myśli

Nad rozwiązaniem dziwów całej sprawy;

W wolniejszej chwili, która przyjdzie wkrótce,

Sam wszystkie cuda dobitnie wyjaśnię,

Całą ciekawość twoją zaspokoję,

Teraz bądź wesół, myśl o wszystkim dobrze.

(do Ariela) Leć, duchu, rozwiąż potęgę mych czarów,

Kalibanowi, jego towarzyszom

Wróć teraz wolność. (wychodzi Ariel)

Najjaśniejszy panie,

Z twej służby kilku braknie jeszcze ludzi,

O których, zda się, całkiem zapomniałeś.

Cóż to za piękne duchy, o Setebos!

Pan mój jak piękny! Lecz boję się chłosty.

Ha, ha! Antonio, cóż to za stworzenia?

Czy są na sprzedaż?

Tak przynajmniej sądzę;

Jeden z nich całkiem wygląda na rybę

I bez wątpienia dobry jest na sprzedaż.

Spojrzyjcie tylko na ubiór tych ludzi,

A potem sądźcie o ich uczciwości.

Ten łotr potworny to syn czarownicy,

Której rozkazów księżyc słuchał kornie,

Ona swym słowem bez jego udziału

Przypływem morza rządziła do woli.

Gdy mnie okradli, szpetny ten pół-diabeł

(Bo jest bękartem z diabła urodzonym)

Na życie moje spiski z nimi knował.

W tych dwóch zapewne majtków twych poznajesz,

A moim sługą jest ten syn ciemności.

O, teraz pewnie na śmierć mnie zaszczypie!

A to Trynkulo na nogach się chwieje.

Pragnąłbym wiedzieć, gdzie oni znaleźli

Szlachetny napój, co ich tak pozłocił.

Gdzie żeś się dostał do tej marynaty?

Nigdy nic dziwniejszego nie widziałem.

A w szpetnym ciele równie szpetna dusza.

Idź do mej celi z twymi kompanami,

Uprzątnij wszystko, jeśli nie chcesz chłosty.

Wypełnię wszystko, a mądry na przyszłość,

Na twoje łaski pokorą zarobię.

Jakiż był ze mnie osioł dubeltowy,

Żem sobie wybrał za boga pijaka,

Cześć oddawałem takiemu błaznowi.

Precz z moich oczu!

Złóżcie to odzienie,

Gdzieście znaleźli.

A raczej ukradli.

A teraz, królu, ciebie i dwór cały

Do mojej biednej zaprosić śmiem celi;

Tam na noc jedną znajdziecie spoczynek,

Której część szybko na rozmowach spłynie.

Opowiem dzieje mojego żywota,

Odkąd przybyłem na samotną wyspę.

Do Neapolu ze dniem wypłyniemy,

Tam, z bożą łaską, odbędziemy spólnie

Ślub uroczysty drogich naszych dzieci;

A potem wrócę do mojego księstwa,

Gdzie grób mi będzie każdą trzecią myślą.

Twojej powieści czekam niecierpliwie,

Każde jej słowo do mojego ucha

Dziw wniesie nowy.

Wszystko ci opowiem.

Prócz tego cisze morskie ci przyrzekam,

Pomyślne wiatry, tak szybką żeglugę,

Że twoją flotę królewską prześcigniesz.

Mój Arielu, ptaszku mój kochany,

Niechaj to będzie ostatnia twa służba,

Bywaj zdrów potem i śród elementów

Bujaj szczęśliwy! — Racz wejść do mej celi.

Teraz zniknęły wszystkie czary moje,

Teraz o własnych tylko siłach stoję;

Siły to słabe; dziś od was zależy,

Czy nawa moja z wiatrami pobieży[40],

Czyli tu jeńcem samotnym zostanę.

Lecz kiedy księstwo moje odzyskane,

Gdy przebaczone krwawe przedsięwzięcia,

Niech mnie tu wasze nie wiążą zaklęcia,

Ale od długiej i smutnej niewoli

Niechaj mnie pomoc rąk waszych wyzwoli;

Ze wszystkich piersi szmer długi, łaskawy

Niech teraz wydmie żagle mojej nawy

Albo się z celem długiej pracy minę,

Jakby choć krótką bawić was godzinę.

Przeciw wam w pomoc nie przyjdą mi duchy;

Na moje czary każdy z was jest głuchy

I rozpacz tylko czeka na mnie wszędzie,

Jeśli modlitwa w pomoc nie przybędzie:

Modlitwa bramy litości otwiera

I błędów dawnych pamiątki zaciera,

Jak sami chcecie grzechów odpuszczenia,

Tak mi przebaczcie moje przewinienia.