William ShakespeareBurzatłum. Leon Ulrich

Bosman!

Jestem, kapitanie. Co robić?

Przemów do majtków, a manewruj żwawo; inaczej wpadniemy na skały. Żwawo, tylko żwawo!

Dalej, moje dzieci! Śmiało i żwawo, moje serduszka! Zwinąć masztowy żagiel! Baczność na kapitańską świstawkę! — Dmijże, aż pękniesz!

Dobry Bosmanie, daj baczność! Gdzie kapitan? Pokażcie się ludźmi odważnego serca.

Błagam was, zejdźcie na dół!

Gdzie kapitan, bosmanie?

Czy go nie słyszysz? Zawadzacie nam tylko. Do kajuty! Pomagacie burzy.

Trochę cierpliwości, mój poczciwcze!

Gdy ją mieć będzie morze. Precz stąd! Co dbają ryczące bałwany o imię królewskie? Do kajuty! Cicho! Nie przeszkadzajcie nam!

Bardzo dobrze; pamiętaj jednak, kogo masz na pokładzie.

Nikogo, którego bym więcej kochał od siebie. Jesteś panem rajcą; jeżeli możesz nakazać milczenie żywiołom i ciszę sprowadzić, nie dotkniemy się więcej liny; użyj twojej powagi. Jeśli nie możesz, dziękuj, żeś żył tak długo, a przygotuj się w kajucie do wszystkiego, co nas za chwilę spotkać może. — Żwawo, moje chłopcy[2]! Precz nam z drogi, powtarzam!

Zuch ten dodaje mi serca, bo nie widzę na nim piętna topielca; jemu szubienica patrzy z oczu. Dotrzymaj nam obietnicy, dobry losie! Zrób postronek jego przeznaczeń naszą kotwiczną liną, bo własna nasza nie na wiele się przyda. Jeśli się on do szubienicy nie urodził, smutna nasza dola.

Spuścić maszt wierzchowy! Żwawo, żwawo! Niżej, niżej! Spróbujmy raz jeszcze koronnego żagla! (słychać krzyki na dole) Bodaj zaraza padła na te wycia głośniejsze od burzy i naszej roboty! (wchodzą: Sebastian, Antonio i Gonzalo) Znowu? Co tu po was? Mamyż opuścić ręce i utonąć? Czy gwałtem szukacie mokrej śmierci?

Bodaj ci przegniło gardło, ty psie warczący, bluźniący, nielitościwy!

To weź się za nas do roboty!

Na szubienicę, ty kundlu! Na szubienicę, ty bękarcie! Zuchwały krzykaczu, mniej od ciebie boimy się utonąć.

Powtarzam, on nie utonie, choćby okręt nie był mocniejszy od łupiny orzecha, a był dziurawszy[3] od cnoty niewstrzemięźliwej dziewki.

Zmieńmy kierunek! Rozwinąć oba wielkie żagle! Idźmy pod wiatr!

Wszystko przepadło! Do modlitwy! Do modlitwy! Wszystko przepadło!

Jak to? Mająż[4] usta nasze na zawsze zastygnąć?

Tońmy wszyscy z królem!

Pożegnajmy się z nim!

Dałbym teraz tysiąc łanów morza za jedno staje nieurodzajnego gruntu, długiego wrzosu, szarej paproci bądź czego. Niech się stanie wola boża! Wolałbym jednak umrzeć suchą śmiercią.

Pamiętam, ojcze.

Nie.

O, słucham, ojcze!

Powieść twa zdolna głuchego wyleczyć.

Boże!

Wychodzi na dydka, ani wątpliwości. Powiedziałeś lepiej, niż chciałeś.

Ty przynajmniej zrozumiałeś rzecz mądrzej, niż myślałem.

Dlatego więc, panie —

Co za marnotrawca własnego języka!

Proszę cię, przestań!

Dobrze, skończyłem; a przecie —

Nie skończy.

Można by się założyć, kto pierwszy piać zacznie: on czy Adrian.

Stary kogut.

Kogutek.

Zgoda; o co zakład?

O parsk śmiechu.

Przyjmuję.

Choć wyspa ta pustą się być zdaje —

Ha, ha, ha!

To i zapłaciłeś przegraną.

Niezamieszkaną, prawie nieprzystępną —

To przecie —

To przecie —

Nie chybił.

Jej klimat musi być łagodny, a czyste i piękne jej powietrze.

Piękne powietrze! To rzecz nie lada.

A czystość z pięknością mądrze skojarzona.

Wonnym oddechem dmucha tu u nas powietrze.

Jakby miało płuca, a do tego przegniłe.

Lub jakby je bagna perfumowały.

Wszystko tu sprzyja życiu.

Brak tylko sposobów do życia.

Albo ich wcale nie ma, albo bardzo mało.

Jak bujna, świeża wydaje się trawa, jak zielona!

Żółta jak pergamin.

Z zieloną gdzieniegdzie cętką.

Nie o wiele minął się z prawdą.

Bo tylko jej wcale nie widział.

Lecz największa wyspy osobliwość, wszelką prawie przechodząca wiarę —

Jak tyle innych gwarantowanych osobliwości.

Jest, że nasz ubiór, choć morską wodą przesiąkły, zachował całą swoją barwę i świeżość; woda zamiast poplamić ufarbowała go na nowo.

Byle tylko jedna z jego kieszonek mogła przemówić, czy by nie zawołała: kłamiesz!

Albo by schowała jego fałszywe twierdzenia.

Zdaje mi się, że suknie nasze tak są świeże teraz, jak były, gdyśmy je wzięli po raz pierwszy w Afryce, na ślub pięknej królewskiej córki Klarybelli z królem tunetańskim.

Piękne to było wesele i powrót nasz szczęśliwy.

Nigdy Tunis nie miał tak znakomitej królowej.

Nigdy, od czasów wdowy Dydony.

Wdowy, daj ją katu! Skądże tu wlazła ta wdowa? Wdowy Dydony!

A cóż byś powiedział, gdyby jeszcze był dodał: wdowiec Eneasz? Nie ma się o co gniewać.

Wdowy Dydony, powiedziałeś? Zdaje mi się przecie, że Dydo była z Kartaginy, nie z Tunisu.

Tunis, panie, to dawna Kartagina.

Kartagina?

Tak jest, Kartagina.

Słowo jego potężniejsze od zaczarowanej lutni.

Wybudował jego siłą nie tylko mury, ale i domy.

A teraz, z kolei, jaką rzecz niepodobną bez trudności wykona?

Włoży wyspę do kieszeni i powiezie ją do domu dla syna na jabłuszko.

A ziarnka posieje w morzu i nowych się wysp dochowa.

Co mówisz?

Już nic więcej.

Mówiliśmy, panie, że suknie nasze zdają się teraz tak świeże, jak były w Tunis na ślubie twojej córki, teraz królowej.

Jakiej jeszcze nigdy tam nie było.

Przepraszam, z wyjątkiem tylko wdowy Dydony.

Wdowy Dydony, prawda, wdowy Dydony!

Czy kamizelka moja nie jest tak świeża, jak gdy ją wziąłem po raz pierwszy? Rozumie się, pod pewnym względem.

To „pod pewnym względem” warte złotych ramek.

Kiedy ją wdziałem na ślub twojej córki?

Nie, nie, on zginął!

O, skończ, skończ, proszę!

Gdybym na wyspie tej obsiewał pola —

Siałby pokrzywy.

Koniec jego rzeczypospolitej zapomniał o początku.

I żadnych małżeństw między poddanymi?

Żadnych; zmieszani parobcy i dziewki.

Moje by rządy prześcigły[21] wiek złoty.

Waszą królewską mość błogosław Boże!

Dość tego, słowa twoje mnie nie obchodzą.

Bardzo wierzę, królu. Mówiłem tylko, żeby dać sposobność do śmiechu tym panom, których płuca tak są drażliwe i łaskotliwe, że lada nic ich rozśmiesza.

Z ciebieśmy się teraz śmieli.

Porównany z wami w tego rodzaju błazeństwach jestem tak dobrze jak niczym; śmiejcie się więc dalej z niczego.

To mi cios nie lada!

Szkoda tylko, że padł płazem.

Jesteście szlachtą niepospolitego serca, gotowi ściągnąć księżyc z jego sfery, gdyby przypadkiem na niej pięć tygodni bez zmiany pozostał.

Bez wątpienia, i poszlibyśmy z nim jak z latarką na nietoperze.

Nie gniewaj się tylko, dobry mój panie.

Ja? Uchowaj Boże! Zaręczam. Nie tak łatwo rozsądek mój zamącić. Czybyście raczej nie chcieli śmiechem do snu mnie ukołysać? Jestem nadzwyczaj znużony.

Połóż się więc i słuchaj nas.

Niech i tak będzie: nie traćmy więc czasu!

Ani drzewa, ani krzaku, aby się ukryć przed słotą, a tu nowa zbiera się burza; słyszę już, jak wyje z wiatrami. Ta ogromna tam chmura, ta czarna, wygląda jak stara beczka już gotowa cały swój wylać trunek. Jeśli ma znowu grzmieć jak przed chwilą, nie wiem, gdzie schronić głowę; a ta przeklęta chmura lada chwila zacznie lać wodę cebrami. (spostrzegając Kalibana) A to co za stworzenie? Człowiek czy ryba? Umarły czy żywy? To ryba; zapach ma ryby, starej, zepsutej ryby; gatunek sztokfiszu nie najpierwszej świeżości. Osobliwsza ryba! Gdybym był w Anglii, jak już raz byłem, a miał tę rybę, choćby tylko malowaną, nie ma jarmarcznego gawrona, który by mi za pokazanie tynfa nie zapłacił. Tam z taką potworą można wyjść na ludzi; tam lada bestia osobliwa może człowieka na nogi postawić, bo tam ludzie, co nie chcą dać złamanego szeląga na wspomożenie kulawego żebraka, nie pożałują dziesięciu za pokazanie umarłego Indianina. Ma nogi jak człowiek, a płetwy niby ręce! Ciepły, na uczciwość! Odstępuję teraz od pierwszej myśli; to nie ryba, ale wyspiarz, dopiero co piorunem zabity. (grzmi) Ach, nadchodzi znowu burza! Najkrótsza dla mnie droga wsunąć się pod jego sukmanę, bo nie widzę innego schronienia w bliskości. Bieda dziwnych daje nieraz człowiekowi kompanów. Zostanę tak owinięty, dopóki burza nie wyleje wszystkich swoich mętów.

Szkorbutyczna[23] to nuta, ledwo na pogrzeb dobra. Ale tu moja pociecha (pije).

I to także szkorbutyczna nuta; ale tu moja pociecha (pije).

A to co znowu? Czy diabłów tu mamy? Czy drwicie z nas, przebrani za dzikich ludzi i Indian? Ha! Nie dlatego uszedłem mokrej śmierci, żebym się zląkł czterech nóg waszych; bo powiedziane było: najtęższy zuch, co kiedykolwiek na czterech nogach chodził, do ucieczki go nie zmusi, a ja teraz to samo powtarzam, dopóki jest dech w nozdrzach Stefana.

Duch mnie dręczy, och!

To pewno jakiś czworonożny potwór tej wyspy, który dostał febry, jak się zdaje. Ale gdzie się on, u diabła, naszego języka nauczył? Dam mu pomoc, choćby tylko dlatego, że jeżeli mi się uda wyleczyć go i obłaskawić, a potem dostać się z nim do Neapolu, będzie to prezent godny największego cesarza, co kiedykolwiek na byczej chodził skórze.

Nie dręcz mnie, proszę! Poniosę spieszniej drzewo do domu.

Ma teraz paroksyzm i plecie trzy po trzy. Dam mu pokosztować z butelki; jeśli nigdy nie pił wina, zgubię mu febrę od razu. Bylem go potrafił uleczyć i obłaskawić, nie pożałuję starania, bo kto go kupi, wróci mi wszystkie koszta z procentem.

Dotąd jeszcze nie bardzo mnie dręczysz, ale niedługo rozpoczniesz, czuję to po twoim drżeniu; teraz Prospero na ciebie działa.

Nie bój się tylko; otwórz gębę, a znajdziesz tam, co ci rozwiąże język, mój kotku. Otwórz gębę, to ci twoją trzęsionkę wytrzęsie, zaręczam, a uczciwie. Nie znasz twoich przyjaciół; otwórz paszczę, raz jeszcze powtarzam.

Zdaje mi się, że to głos znajomy; to głos — ale nie — on utonął, a to są diabły. O gwałtu, rety!

Cztery nogi a dwa głosy; co za potwór nieoszacowany! Głos przedni posłuży, żeby dobrze mówić o swoim przyjacielu, głos tylny, żeby ziać brudne słowa i potwarze. Jeśli wszystko wino mojej butelki może mu zdrowie przywrócić, zgubię mu febrę. Dalej — amen! A teraz wleję trochę w twoją drugą gębę.

Stefano!

Czy mnie po imieniu woła twoja druga gęba? Rety! Rety! To diabeł nie potwora; ucieknę. Nie mam dość długiej łyżki, aby zasiąść z nim do jednej misy[24].

Stefano! Jeśli jesteś Stefano, dotknij mnie, przemów do mnie; ja jestem Trynkulo; nie bój się, twój dobry przyjaciel, Trynkulo.

Jeśli jesteś Trynkulo, to wyleź. Pociągnę cię za mniejsze nogi, bo jeśli są jeszcze na ziemi nogi Trynkula, to te być muszą a nie inne. Jesteś prawdziwy Trynkulo, na uczciwość. Jak żeś się dostał pod to cielę z księżyca? Czy ono Trynkulami trzaska?

Wziąłem je za stworzenie przez piorun zabite. Lecz ty, Stefano, czy nie utonąłeś naprawdę? Teraz zaczynam wierzyć, że nie utonąłeś. Czy burza przeszła? Schowałem się przed burzą pod sukmanę umarłego cielęcia z księżyca. A ty, Stefano, czy żyjesz? O, Stefano, dwóch neapolitańczyków ocalało!

Proszę cię tylko, nie wierć się tak koło mnie; żołądek mój w nie najlepszym stanie.

Jak śmierci uszedłeś? Jak tu przybyłeś? Przysięgnij na tę butelkę, że mi powiesz, jak tu przybyłeś. Ja się uratowałem na beczce kanaryjskiego wina, którą majtkowie z pokładu w morze rzucili, przysięgam na tę butelkę, którą sam własnymi rękami z kory wystrugałem od czasu, jak mnie fale na brzeg wyrzuciły.

Ja ci przysięgnę na tę butelkę, że będę twoim wiernym poddanym, bo twój napój nie jest ziemski.

Pij, a przysięgnij! (do Trynkula) A ty, jak się wyratowałeś?

Płynąłem do brzegu jak kaczka; bo przysięgam, że mogę pływać jak kaczka.

Pocałuj tę świętą księgę. Choć możesz pływać jak kaczka, podobniejszy jesteś do gęsi.

O Stefano, czy masz więcej tego napitku?

Całą beczkę, człowieku. Moją piwnicą jaskinia nad morzem, gdzie wino złożyłem. A ty, ciołku z księżyca, jakże tam z twoją febrą?

Czy nie spadłeś ty z nieba?

Z księżyca; możesz mi wierzyć. Byłem kiedyś chłopem na księżycu.

Przysięgnij na to — pocałuj księgę — niebawem przydamy jej nowej treści. Przysięgnij!

Na to jasne słoneczne światło, to jakaś głupia potwora. A ja się jej bałem! To jakaś niedołężna potwora. Chłop na księżycu! Biedna, łatwowierna potwora! Mimo tego, nieźle ciągniesz, potworo, wyznaję.

Na to dzienne światło, przewrotny pijak z tej potwory; byle bóg jego zasnął, ukradnie mu butelkę.

Całując nogi, wierność ci przysięgnę.

Dalej więc, klękaj i przysięgaj!

Na śmierć się zaśmieję z tej psiogłowej potwory; najpodlejsza potwora! Palce mnie świerzbią, żeby mu skórę wygarbować.

Dalej, całuj!

Gdyby tylko nie był pijany. Co za obrzydła potwora!

Potwora najśmieszniejsza! Robić cudem biednego opoja!

Prowadź mnie bez dalszej gadaniny. Trynkulo, skoro król i całe nasze towarzystwo zatonęło, my wyspę tę odziedziczamy. Dalej, naprzód! Nieś moją butelkę. Kamracie Trynkulo, napełnimy ją niebawem.

Bądź zdrów, panie! Bądź zdrów, panie!

Wyjący potwór, pijany potwór!

Poczciwy potworo[25], bądź nam przewodnikiem!

Ani słowa więcej! Jak wypróżnimy beczułkę, zaczniemy pić wodę; ale przódy ani kropelki. Śmiało więc naprzód i szturmuj do flaszki! Sługo-potworo, pij do mnie!

Sługo-potworo! To wyspa szaleństwa. Powiadają, że tylko pięciu liczy mieszkańców; my tu trzej jesteśmy; jeśli dwaj pozostali mają głowy naszym podobne, chwieje się państwo w swoich podstawach.

Pij, sługo-potworo, kiedy ci rozkazuję. I cóż tak na mnie patrzysz? Zdawałoby się, że ci oczy do głowy przyśrubowano.

I gdzież chcesz, żeby mu je przyśrubowano? Byłby prawdziwie nieoszacowaną potworą, gdyby miał oczy w ogonie.

Mój pachołek-potwora język w winie utopił; co do mnie, ja i w morzu utopić się nie mogłem. Nim dostałem się do brzegu, tam i sam trzydzieści i pięć mil upłynąłem. Na to światło dzienne, potworo, będziesz moim porucznikiem albo chorążym.

Zrób go porucznikiem; nim zacznie nosić chorągiew, trzeba, żeby przód sam stać mógł na nogach.

Nie cofniemy przynajmniej kroku, monsieur potworo.

Ani posuniecie go naprzód, ale jak psy milczkiem przycapniecie.

Ciołku z księżyca, otwórz gębę choć raz w życiu, jeśli jesteś dobrym ciołkiem z księżyca.

Kłamiesz, ty najgłupsza potworo! Mam dosyć serca, żeby policjanta przez kij przesadzić. Jak to, ty bezwstydna rybo, byłże kiedy tchórzem człowiek, który wypił tyle wina, co ja dzisiaj? I ty śmiesz prawić takie potwarcze kłamstwa, ty, co jesteś tylko pół rybą a pół potworą?

Jaśnie panie powiada? Czy widział kto głupszą potworę?

Patrz, znowu; proszę, na śmierć go zakąsaj.

Trynkulo trzymaj język za zębami; na najmniejszy znak buntu na pierwszej gałęzi. — Ten biedny potwór jest moim poddanym i nie pozwolę, aby cierpiał krzywdę.

Ani wątpliwości. Klęknij i powtórz! Ja i Trynkulo, stojąc, będziemy słuchali.

Trynkulo, jeśli mu raz jeszcze przerwiesz opowiadanie, na tę rękę, wytrącę ci kilka zębów.

Ja? Ja nic nie mówiłem.

Więc ani mur-mur ani mar-mar! (do Kalibana) Ciągnij rzecz dalej.

Nie podlega wątpliwości.

Będziesz jej panem, ja ci będę służył.

Jakże to zrobić? Czy możesz mnie poprowadzić do nieprzyjaciela?

Kłamiesz; nie możesz.

Trynkulo, nie narażaj się na nowe niebezpieczeństwo; przerwij jeszcze choć tylko jednym słowem opowiadanie potwory, a przysięgam na tę rękę, że litość za drzwi wypchnę i na leśne zbiję cię jabłko.

Czego ty chcesz ode mnie? Co ja wam zrobiłem? Nie powiedziałem słówka; usunę się dalej.

Czy nie powiedziałeś, że kłamie?

Kłamiesz.

Kłamię? Dobrze, weź więc, co ci daję (uderza go). Jeśli ci to do smaku, raz jeszcze zadaj mi kłamstwo.

Nie zarzucałem ci kłamstwa. Czyś stracił rozum i uszy zarazem? Niech zaraza padnie na twoją butelkę! To są skutki wina i pijaństwa. Morowe powietrze na twoją potworę, a twoje palce niech diabli porwą!

Ha, ha, ha!

A teraz prowadź dalej twoją powieść. Proszę cię, trzymaj się w oddaleniu.

I czy naprawdę tak piękną jest dziewką?

Potworo, zabiję tego człowieka. Córka jego i ja będziemy królem i królową (Boże błogosław naszej mościwości!). Trynkulo i ty będziecie wicekrólami. Trynkulo, jak ci się plan ten podoba?

Przewyborny.

Daj mi rękę; żałuję, żem ci skórę wygarbował; ale póki życia, trzymaj język za zębami.

Wszystko to panu mojemu doniosę.

To nie ta nuta.

Co się to znaczy?

To nuta naszej piosneczki grana przez pana Nikogo.

Jeśliś jest człowiekiem, pokaż się we własnej postaci; jeśliś jest diabłem, pokaż się, jak ci się podoba.

A odpuść nam nasze winy!

Kto umiera, płaci wszystkie długi; wyzywam cię! Panie, zmiłuj się nad nami!

Czy się boisz?

Nie, potworo, nigdy!

Pokazuje się, że będę miał rozkoszne królestwo, będę miał kapelę bez kosztów.

Gdy Prospero zginie.

Co się spełni niebawem; nie zapomniałem historii.

Głos się oddala; idźmy za nim, a potem do dzieła!

Potworo, prowadź nas; my za tobą. Chciałbym widzieć tego bębenistę; bije jak za dobrych czasów.

Czy chcesz ruszyć w drogę? Spieszę za tobą, Stefano.

Słuchaj, potworo; twój duch, który, jak mówiłeś, miał być dobrym duchem, tak dobrze nas durzył[37] jak hultaje błędne ogniki.

Potworo, cały trącę końskim moczem, na co się nos mój bardzo oburza.

I mój także. Czy słyszysz, potworo? Jeśli u mnie w niełaskę popadniesz, zobaczysz…

Że zginąłeś.

Tak, ale stracić nasze butelki w błocie…

Nie tylko jest dla nas ubliżeniem i hańbą, potworo, ale i stratą niepowetowaną.

To więcej dla mnie znaczy niż kąpiel w bagnisku, a przecie to sprawa twojego niewinnego ducha, potworo.

Pójdę szukać mojej butelki, choćby mi przyszło dać nurka w błocie.

Daj mi rękę; krwawe myśli zaczynają się we mnie budzić.

O królu Stefano! Dostojny monarcho Stefano! Patrz, co za garderoba dla ciebie!

Zostaw to, wariacie, to bez żadnej wartości gałgany.

Hola, potworo! Znamy się na tandetnych towarach. O królu Stefano!

Oddaj tę suknię, Trynkulo, bo przysięgam na moją rękę, do gustu mi ta suknia.

Weź ją więc, najjaśniejszy panie.

Milcz, potworo! Pani linio, czy to nie moja kurtka? Otóż i kurtka pod linią; teraz, moja kurtko, wyleniejesz i będziesz łysą kurtką.

Bierz, a nie pytaj! Ze sznura pod sznur kradniemy, z przeproszeniem waszej królewskiej mości.

Dziękuję ci za ten koncept, a w zapłatę przyjmij tę odzież. Dopóki jestem królem na tej wyspie, dowcipni ludzie nie będą bez nagrody. Kraść pod sznur ze sznura! To koncept nie lada. Weź i to jeszcze w dodatku.

Teraz twoja kolej, potworo. Namaż palce lepem i bierz, co zostało.

Potworo, do roboty! Pomóż nam zanieść to wszystko do mojej beczułki, albo cię wygnam z mojego królestwa. Bierz i ruszaj!

I to.

I to jeszcze.

Wyczha, Góralu, wyczha!

Srebro, tędy, wyczha!

Słyszysz, jak ryczą?

Niech każdy troszczy się o drugich, a niech nikt nie troszczy się o siebie, bo wszystko na świecie przypadkiem. Coraggio[39] więc, potworo, coraggio!

Jeśli mnie nie oszukują szpiegi, których noszę w głowie, wspaniały widzę przed sobą widok.

Wszak to Stefano, mój pijak piwniczy.

Jeszcze pijany. Gdzie on wina dostał?

Do takiej dostałem się marynaty od czasu, jak was po raz ostatni widziałem, że podobno nigdy z moich kości nie wyjdzie; teraz przynajmniej muchy kąsać mnie nie będą.

A ty, Stefano, powiedz, jak tam z tobą?

O, nie dotykaj mnie! Ja nie Stefano, ale Kurcz.

Podobno chciałeś być królem tej wyspy, hultaju?

To byłbym królem pokurczem.