Przypisy

beatus qui tenet (łac.) — błogosławiony ten, kto posiada. [przypis edytorski]

beatus qui tenet (łac.) — szczęśliwy, kto posiada. [przypis edytorski]

Beatus vir, qui non abiit in consilio impiorum — szczęśliwy mąż, który nie idzie za radą występnych; Psalm 1. [przypis edytorski]

Beau Dieu (frz.) — der schöne Gott; Christusdarstellung an den Toren gotischer Kathedralen Frankreichs. [przypis edytorski]

Beauharnais, Józefina (1763–1814) — od 1779 żona wicehrabiego Alexandre'a de Beauharnais, straconego w 1794, przeżywała liczne romanse, w 1796 została pierwszą żoną Napoleona Bonapartego. [przypis edytorski]

beau ideal (fr.) — piękny ideał. [przypis edytorski]

Beaujolais, Pontet Canet, Mouton Rothschild — nazwy rodzajów różnych win. [przypis edytorski]

beau jour (fr.) — dobry dzień. [przypis edytorski]

beau malheur ma foi (fr.) — a niech mnie, co za pech. [przypis edytorski]

Beaumanoir, Philippe de (1250–1296) — fr. prawoznawca, autor Coutumes de Beauvaisis, tj. zbioru praw zwyczajowych z okolic miasta Beauvais w płn. Francji. [przypis edytorski]

Beaumarchais, Pierre Augustin (1732–1799) — pisarz i dramaturg francuski, autor komedii takich jak Wesele Figara czy Cyrulik sewilski. [przypis edytorski]

Beaumarchais, Pierre-Augustin (1732–1799) — pisarz i dramaturg francuski, autor komedii takich jak Wesele Figara czy Cyrulik sewilski. [przypis edytorski]

Beaumarchais, Pierre Augustin Beaumarchais (1732–1799) — francuski komediopisarz; zakupił szlachectwo i dostał się na dwór Ludwika XV; to doświadczenie posłużyło do stworzenia licznych satyr politycznych czy społecznych, np. Cyrulika sewilskiego (1775) czy Wesela Figara (1784). [przypis edytorski]

Beaumarchais, Pierre-Augustin Caron de (1732–1799) — francuski dramaturg i pisarz, muzyk, dyplomata, finansista i wolnomularz, podejrzewany o szpiegostwo. [przypis edytorski]

Beaumarchais, Pierre-Augustin Caron de (1732–1799) — francuski dramaturg, pisarz i muzyk. [przypis edytorski]

Beaumelle, Laurent Angliviel de la (1726–1773) — francuski pisarz protestancki, polemista; początkowo w dobrych stosunkach z Wolterem; w 1751–1752 na zaproszenie Fryderyka Wielkiego przebywał na dworze pruskim razem z Wolterem, gdzie śmiertelnie się z nim pokłócił. [przypis edytorski]

beau monde (fr.) — wyższe sfery; wytworne towarzystwo. [przypis edytorski]

Beaumont, Jeanne-Marie Le Prince de (1711–1780) — francuska autorka umoralniających powieści i opowiadań dla dzieci i młodzieży. [przypis edytorski]

Beaune — francuskie wino z regionu o tej nazwie. [przypis edytorski]

Beaunis, Henri-Étienne (1830–1920) — francuski fizjolog i psycholog. [przypis edytorski]

Beaupré, Antoni (1860–1937) — publicysta, społecznik, w latach 1904–1914 redaktor naczelny „Głosu Narodu”, od 1920 „Czasu”. [przypis edytorski]

Beaupré, Antoni (1863–1937) — dziennikarz, redaktor naczelny krakowskiego „Czasu”. [przypis edytorski]

Beaupré, Antoni (1863–1937) — dziennikarz, redaktor naczelny krakowskiego ”Czasu”. [przypis edytorski]

Beaurain, Karol de (1867–1927) — lekarz psychiatra i psychoanalityk; studiował medycynę na uniwersytetach w Genewie, Zurychu i Bernie, gdzie w 1894 roku otrzymał tytuł doktora medycyny; prowadził m.in. praktykę neurologiczną w willi Oksza w Zakopanem, pracował w w Klinice Neurologiczno-Psychiatrycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, w Zakładzie Psychiatrycznym w Dziekance koło Gniezna, był ordynatorem Zakładu Psychiatrycznego w Owińskach; przyjaźnił się z Witkiewiczami, ojcem i synem; zmarł z powodu choroby serca 14 lutego 1927 roku. [przypis edytorski]

Beaurain, Karol Dionizy de (1867–1927) — polski lekarz psychiatra i psychoanalityk, przyjaciel Stanisława Witkiewicza (ojca) i Witkacego. Studiował na Uniwersytecie w Genewie, Zurychu i Bernie, gdzie w 1894 roku otrzymał tytuł doktora medycyny; po nostryfikacji dyplomu w 1896 r. na Uniwersytecie Jagiellońskim praktykował w Zakopanem (1897–1898 i po specjalizacji w Monachium przeprowadzonej w l. 1903–1904 znów w l. 1912–1913), a także w Szpitalu Powszechnym we Lwowie (1898–1899), w Poroninie (1900–1910) jako lekarz okręgowy, w Wiśle jako dyrektor zakładu leczniczego (1914), w Klinice Neurologiczno-Psychiatrycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego (1917 oraz 1919–1921), w Zakładzie Psychiatrycznym w Dziekance k. Gniezna (1921–1924) wreszcie jako ordynator Zakładu Psychiatrycznego w Owińskach, gdzie zmarł z powodu choroby serca. W 1912 r., kiedy powróciwszy z praktyką do Zakopanego dr de Beaurain prowadził praktykę neurologiczną w willi Oksza, Witkacy odbył u niego trwającą około rok terapię psychoanalityczną. [przypis edytorski]

Beau Sire Dieu (fr.) — dobry (dosł.: piękny) Pan Bóg. [przypis edytorski]

beauté mâle (fr.) — męskie piękno. [przypis edytorski]

beautés européennes (fr.) — piękności europejskie. [przypis edytorski]

Beauteville, Pierre de Buisson de (1703–ok. 1792) — francuski ambasador w Szwajcarii (1762–1775). [przypis edytorski]

Bebel, August Ferdinand (1840–1913) — jeden z założycieli, a następnie wieloletni przywódca niemieckiej partii socjaldemokratycznej (SPD), działacz II Międzynarodówki; autor wielu prac społeczno-politycznych, m.in. Die Frau und der Sozialismus („Kobieta i socjalizm”) oraz Aus meinem Leben („Z mojego życia”). [przypis edytorski]

Bebel, August Ferdinand (1840–1913) — jeden z założycieli, a następnie wieloletni przywódca niemieckiej socjaldemokracji; autor wielu prac społeczno-politycznych. [przypis edytorski]

Bebel, August Ferdinand (1840–1913) — jeden z założycieli, a następnie wieloletni przywódca niemieckiej socjaldemokracji; autor wielu prac społeczno-politycznych. [przypis edytorski]

Bebel, August Ferdinand (1840–1913) — jeden z założycieli, a następnie wieloletni przywódca Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD); autor wielu prac społeczno-politycznych. [przypis edytorski]

Bebel, August Ferdinand (1840–1913) — polityk socjalistyczny, pisarz i mówca; w 1869 r. jeden z założycieli socjaldemokratycznej partii SDAP (Sozialdemokratische Arbeiterpartei), która w 1875 połączyła się z ADAV (Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein) F. Lassalle'a w SAPD (następnie SPD); na czoło działaczy socjalistycznych wysunął się w okresie obowiązywania Bismarckowskich ustaw antysocjalistycznych (1878–1890); był przywódcą SPD od 1892 aż do swej śmierci; autor poczytnej książki Kobieta i socjalizm. [przypis edytorski]

bec à bec (fr.) — twarzą w twarz. [przypis edytorski]

bec-à-bec (fr.) — twarzą w twarz. [przypis edytorski]

Beccaria, Cesare (1738–1794) — Cesare Bonesana, markiz Beccaria, wł. prawnik i pisarz polityczny, związany z Mediolanem; przedstawiciel humanitaryzmu prawniczego, autor dzieła O przestępstwach i karach (Dei delitti e delle pene, 1764). [przypis edytorski]

Beccaria, Cesare (1738–1794) — włoski prawnik i pisarz polityczny, przedstawiciel humanitaryzmu prawniczego. [przypis edytorski]

Beccaria, Cesare, właśc. Cesare Bonesana, markiz Beccaria (1738–1794) — włoski prawnik i pisarz polityczny, przedstawiciel humanitaryzmu prawniczego, autor dzieła O przestępstwach i karach (1764), w którym krytykował prawo karne epoki feudalnej, opowiadał się za równością wszystkich wobec prawa oraz za jego humanitaryzacją. [przypis edytorski]

Bechi, Stanislao (1828–1863) — major armii włoskiej, jeden z ochotników włoskich uczestniczących w powstaniu styczniowym 1863; w powstaniu otrzymał rangę pułkownika; schwytany i rozstrzelany przez Rosjan. [przypis edytorski]

Bechstein — marka fortepianów. [przypis edytorski]

Bechstein — tu: renomowana marka fortepianów z wytwórni zał. w 1853 przez niem. przedsiębiorcę Carla Bechsteina. [przypis edytorski]

bechtać (daw.) — podjudzać, buntować. [przypis edytorski]

bechter — pancerz z prostokątnych żelaznych płytek połączonych ze sobą żelaznymi kółkami (plecionką kolczą); bechter stanowi typ pancerza wywodzący się ze Wschodu. [przypis edytorski]

bechtir a. bechter — rodzaj pancerza z metalowych płytek. [przypis edytorski]

bechy — bachory. [przypis edytorski]

beciki (daw.) — poduszeczki, miękka pościel; zdrobn. lm od bet: miękka poduszka z pierza a. pierzyna. [przypis edytorski]

Becker, Jérôme (1850–1912) — belgijski odkrywca, oficer, zwolennik niewolnictwa; poprowadził kilka ekspedycji w Afryce Środkowej w imieniu organizacji Międzynarodowe Stowarzyszenie Afrykańskie, powstałej z inspiracji belgijskiego króla Leopolda II, oraz Wolnego Państwa Kongo, będącego prywatną własnością tego władcy; w 1891 powrócił do Belgii, gdzie został oskarżony o okrucieństwo wobec Afrykanów oraz próbę zabójstwa przełożonego, po którego śmierci objął władzę nad kluczowym belgijskim fortem w Afryce Środkowej. [przypis edytorski]

Becket, Thomas (1118–1170) — kanclerz Anglii, arcybiskup Canterbury, męczennik. [przypis edytorski]

Beck, Friedrich a. Friedrich von Beck-Rzikowsky (1830–1920) — szef sztabu generalnego armii austro-węgierskiej w latach 1881–1906. [przypis edytorski]

Beck, Józef (1894–1944) — polski polityk i dyplomata. [przypis edytorski]

Beckmesser — postać z opery Wagnera Śpiewacy norymberscy (1868): pisarz miejski, który wytyka rycerzowi Walterowi, stającemu do rywalizacji w konkursie śpiewaczym o rękę córki złotnika, wszystkie błędy w śpiewie. [przypis edytorski]

Becque, Henry (1837–1899) — francuski dramatopisarz, nazwany pionierem naturalizmu w dramacie; autor m. in. Kruków (1882) Paryżanki (1885). [przypis edytorski]

Becquerel, Antoine César (1788–1878) — francuski fizyk i fizykochemik; konstruktor cynkowego ogniwa galwanicznego poprzedzającego cynkowo-miedziowe ogniwo Daniella. [przypis edytorski]

beczka — tu: jednostka objętości ok. 271 litrów. [przypis edytorski]

beczyć — dziś popr.: beczeć. [przypis edytorski]

bede (gw.) — będę. [przypis edytorski]

bedeker — drukowany przewodnik turystyczny; od nazwiska niemieckiego wydawcy Karla Baedekera (1801–1859), który jako pierwszy oferował nowoczesne przewodniki. [przypis edytorski]

Bedeker — popularny niemiecki przewodnik turystyczny. [przypis edytorski]

bedeker — popularny przewodnik turystyczny wydawany przez niemieckie wydawnictwo Karla Baedekera. [przypis edytorski]

Bedekier (z ang. Baedecker) — przewodnik. [przypis edytorski]

bedenklich — niepewny; tu: żywiący wątpliwości. [przypis edytorski]

Bediwir — w oryginale ang.: Bedivere. [przypis edytorski]

bedłka (daw.) — grzyb nieszlachetny, niejadalny albo gorszego gatunku. [przypis edytorski]

bedłka (daw.) — grzyb nieszlachetny, niejadalny albo gorszego gatunku; w oryg. niem. Schwamm, tu: grzyb (dziś częściej: gąbka). [przypis edytorski]

bedłka (daw.) — grzyb nieszlachetny, trujący albo gorszego gatunku. [przypis edytorski]

bedłka — gat. grzyba. [przypis edytorski]

bedłka — ludowe określenie dla różnych gatunków grzybów. [przypis edytorski]

Bedlam — potoczna nazwa Bethlem Royal Hospital, pierwszego szpitala psychiatrycznego. [przypis edytorski]

Bedloe Island — dawna nazwa nowojorskiej wyspy u ujścia rz. Hudson, na której znajduje się wzniesiona w 1886 Statua Wolności; w 1956 nazwę wyspy zmieniono na Liberty Island (Wyspa Wolności). [przypis edytorski]

Bednarska — historyczna ulica w śródmieściu Warszawy. [przypis edytorski]

Bednarzewska, Konstancja z Raykowskich (1866–1940) — aktorka. [przypis edytorski]

bednarz — rzemieślnik, wykonujący naczynia z drewnianych klepek. [przypis edytorski]

bednarz — rzemieślnik wyrabiający różne naczynia z drewna. [przypis edytorski]

bednarz — rzemieślnik wyrabiający różne naczynia z drewna, w tym np. beczki. [przypis edytorski]

Beduin — arabski koczownik; członek plemienia koczowniczego o tej nazwie. [przypis edytorski]

beduin — żyjący na pustyni koczownik arabski. [przypis edytorski]

bedzie (gw.) — będzie. [przypis edytorski]

bedzies świciuł (gw.) — będziesz świecił. [przypis edytorski]

Beecher Stowe, Harriet (1811–1896) — amerykańska pisarka i działaczka społeczna, znana głównie jako autorka sentymentalnej powieści Chata wuja Toma (1852), która przyczyniła się do rozwoju idei zniesienia niewolnictwa. [przypis edytorski]

Beer-Hofmann, Richard (1866–1945) — austriacki pisarz neoromantyczny; poeta i dramaturg; wprowadził do swej poezji mitologię żydowską (Jaakohs Traum, 1918). [przypis edytorski]

Beer-Szeba — miasto położone na północnym skraju pustyni Negew; południowa część Izraela. Obok studni nazwanej Beer-Szeba Abraham zawarł przymierze z Abimelekiem (Rdz 21,31). [przypis edytorski]

Beethoven, Ludvig van (1770–1827) — kompozytor i pianista niemiecki. [przypis edytorski]

Beethoven, Ludvig van (1770–1827) — kompozytor niemiecki, jeden z klasyków wiedeńskich, prekursor romantyzmu w muzyce. [przypis edytorski]

Beethoven, Ludvig van (1770–1827) — kompozytor niemiecki, zaliczany do tzw. klasyków wiedeńskich, a zarazem prekursor romantyzmu. [przypis edytorski]

Beethoven, Ludvig van (1770–1827) — kompozytor niemiecki, zaliczany do tzw. klasyków wiedeńskich, prekursor romantyzmu. [przypis edytorski]

Beethoven, Ludwig van (1770–1827) — pianista i kompozytor niemiecki, jeden z klasyków wiedeńskich, prekursor romantyzmu w muzyce. [przypis edytorski]

Beethoven, Ludwig van (1770–1827) — pianista i kompozytor niemiecki, jeden z klasyków wiedeńskich, prekursor romantyzmu w muzyce. [przypis edytorski]

befel (z niem.) — rozkaz. [przypis edytorski]

begalis — begalinis. [przypis edytorski]

Begey, Attilio (1843–1928) — włoski polonofil, komentator pism A. Towiańskiego; w 1915 założył Turyński Komitet Pro Polonia; po zakończeniu I wojny światowej mianowany konsulem honorowym Polski. [przypis edytorski]

beginki — świeckie stowarzyszenia religijne kobiet mieszkających wspólnie i oddających się dobroczynności, powstałe na pocz. XII w. na zachodzie Europy; w XIV w. niektóre odeszły od doktryny katolickiej i zostały uznane za heretyckie, część została wchłonięta przez zakony żebracze (franciszkanów i dominikanów); ostatnia z beginek zmarła w Belgii w 2013. [przypis edytorski]

behadyr a. bagatur — tur. i mong. tytuł, nadawany przez władcę szczególnie walecznym wojownikom. Źródłosłów polskiego wyrazu bohater. behadyry — dziś popr. forma M. lm: behadyrowie. [przypis edytorski]

behadyr a. bagatur — tur. i mong. tytuł, nadawany przez władcę szczególnie walecznym wojownikom. Źródłosłów polskiego wyrazu bohater. [przypis edytorski]

Behemot — biblijny potwór, olbrzymie zwierzę lądowe. [przypis edytorski]

behold! (ang.) — patrzcie! [przypis edytorski]

Beichte eines Toren — „Spowiedź szaleńca” (a. „Obrona szaleńca”, oryg. fr. Le Plaidoyer d'un fou En dåres förvarstal); powieść autobiograficzna Augusta Strindberga, stanowiąca paszkwil-rozliczenie jego związku z pierwszą żoną Siri von Essen (w powieści: Maria); napisana w r. 1890 po fr., opublikowana po niem. w 1893 i po fr. w 1895 r.; przetłumaczona i opublikowana w odcinkach po szwedzku przez czasopismo „Budkaflen” w l. 1893–1894, mimo protestów pisarza; powieść wywołała skandal obyczajowy i spowodowała wytoczenie Strindbergowi w Niemczech procesu o obrazę moralności. [przypis edytorski]

bei geraden Fingern verhungern — ehrlich verhungern. [przypis edytorski]

Bei Gott, das geht über alle Begriffe. Es ist schmutzig dort. Bei solchen Wetter der Staub setzt sich in die Kleider und das schneidet mir ins Herz (niem.) — Na Boga, to przechodzi wszelkie pojęcie. Tam jest brudno. Przy tej pogodzie pył osiada na ubraniach, a przez to serce mi się kraje. [przypis edytorski]

Bei Gott, das geht über alle Begriffe. Hier darf man nicht gehen (niem.) — Na Boga, to przechodzi wszelkie pojęcie. Tu nie można chodzić. [przypis edytorski]