Przypisy

jechać (…) okrętem — dziś popr.: płynąć okrętem. [przypis edytorski]

jechać pocztą — jechać pojazdem konnym przewożącym pocztę oraz pasażerów. [przypis edytorski]

jechać za obcymi papierami — jechać na obcych papierach. [przypis edytorski]

jechał tyli świat — gw.: jechał z tak daleka. [przypis edytorski]

jechali gumami — tj. dorożką na kołach z gumowymi oponami. [przypis edytorski]

jechali (…) koleśno — jechali kolasami, czyli karetami. [przypis edytorski]

Jechewed — również: Jokebed. [przypis edytorski]

je (daw.) — ich. [przypis edytorski]

jedenastu — jedenastka urzędników ateńskich zarządzających więzieniem i nadzorujących wykonanie wyroków śmierci, składająca się z dziesięciu obywateli, po jednym z każdej grupy (fyle), oraz pisarza. [przypis edytorski]

jeden był redaktorem pisemka, drugi malarzem, inny teologiem — dziennikarzem, redaktorem gazety był Benito Mussolini, wódz włoskiego faszyzmu, dyktator Włoch; malarzem był Adolf Hitler, wódz niemieckiego narodowego socjalizmu (nazizmu), dyktator III Rzeszy; w seminarium duchownym studiował Józef Stalin, faktyczny dyktator Związku Radzieckiego. [przypis edytorski]

jedenć (…) wskażę sposób — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

Jeden cesarz, jeden w ziemi sędzia; Rzym skoro zbudowany jest, dwu królów mieć nie mógł — Skarga cytuje tutaj tekst Hieronima pt. Ad rusticum monachum za Bellarmina De controversiis. [przypis edytorski]

jeden drugiego ciężar noś — Ga 6, 2. [przypis edytorski]

jeden drugiego nie cierpieć hołyszem — nie tolerować, by drugi był biedakiem. [przypis edytorski]

jeden fant jest (…) kucyk — dziś popr.: jednym fantem jest (…) kucyk. [przypis edytorski]

jeden mówił, że istnieją trzy rzeczy i niektóre z nich niekiedy jakoś walczą z sobą, a czasem się zaczynają kochać… — zapewne Ferekydes z Syros (VI w. p.n.e.), jeden z pierwszych prozaików greckich, który jako „pierwszy pisał o naturze i o bogach”: nakreślił obraz stworzenia świata, pochodzącego od trzech boskich zasad: Zasa, Chthonii i Kronosa, stanowiących mitologiczne przedstawienia prazasad (arché) wszechświata. [przypis edytorski]

jeden poeta napisał — Terentius, Eunuchus. [przypis edytorski]

jeden — tu: sam. [przypis edytorski]

jeden tylko — Chrystus. [przypis edytorski]

Jedenże się obrał Lacedemończyk, który mu powiedał (…) — był to Demaratos, pozbawiony tronu król Sparty, który schronił się na perskim dworze Dariusza, poprzednika Kserksesa; rozmowę opisuje Herodot (Dzieje VII 101 i nast.). [przypis edytorski]

Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego — dewiza bohaterów powieści przygodowej Trzej muszkieterowie Aleksandra Dumasa, podkreślająca solidarność i współodpowiedzialność członków grupy. [przypis edytorski]

jeden z członków Rady nie więcej wykroczył jak to, że poszedł mimo wiedzy Rady do tych panów, którzy byli aresztowani — był to adwokat Michał Wulfers, w Pamiętniku Kilińskiego wspomniany jako Balfers. [przypis edytorski]

Jeden z moich najstarszych przyjaciół — prawdopodobnie chodzi o Józefa Bohdana Zaleskiego (1802–1886), poetę romantycznego i kolegę szkolnego autora. [przypis edytorski]

jeden z najsławniejszych mówców Izby — uznawany za wybitnego mówcę generał napoleoński Maximilien Sebastien Foy (1775–1825), jeden z przywódców opozycji w okresie Restauracji. [przypis edytorski]

jeden z nich jest tak wielki — zapewne chodzi o Czarny Staw Gąsienicowy. [przypis edytorski]

jeden z tych czterech dni w roku, w których czas prawdziwy pokrywa się z czasem średnim — prawdziwy czas słoneczny, wynikający bezpośrednio z pozycji Słońca na niebie, jest czasem płynącym niejednostajnie, gdyż Ziemia porusza się po elipsie w płaszczyźnie nachylonej względem swojej osi obrotu. W zegarkach mechanicznych i w życiu codziennym używa się jednostajnie płynącego czasu średniego. Różnica pomiędzy tymi dwoma czasami wynosi do kilkunastu minut i jest zerowa cztery razy w roku: 15 kwietnia, 13 czerwca, 1 września i 25 grudnia. [przypis edytorski]

Jeden z wybitnych matematyków (…) zaczął pisać na czymś czarnym, co stało na ulicy — był to znany z nadzwyczajnego roztargnienia francuski matematyk i fizyk André Ampère (1775–1836). [przypis edytorski]

jedła — dziś popr. forma D.lp: jadła. [przypis edytorski]

jedło a. jadło — jedzenie. [przypis edytorski]

jedle — dziś: jadle, jedzeniu. [przypis edytorski]

jedle — dziś: jodły a. jedlinę. [przypis edytorski]

jedle — dziś popr.: jadle. [przypis edytorski]

jedle — jodły (a. ogólnie: drzewa iglaste; choina). [przypis edytorski]

jedle — pale z drewna jodłowego. [przypis edytorski]

Jedlicz, Józef — Józef Jedlicz, właśc. Józef Kapuścieński (ur. 20 marca 1878 we Wróblówce k. Czarnego Dunajca, zm. 20 lutego 1955 w Warszawie) polski poeta, pisarz i tłumacz (m.in. opowiadań E.T.A. Hoffmana), pochodził z rodziny chłopskiej z Podhala. [przypis edytorski]

jedliczka — młoda jodła. [przypis edytorski]

jedli — dziś popr. forma D.lp: jodły. [przypis edytorski]

jedlina — gałązki jodły. [przypis edytorski]

jedlina — jodła. [przypis edytorski]

jedlina — zagajnik jodłowy; gałęzie jodły. [przypis edytorski]

jedli rdzeń palm — z młodego, rosnącego pnia niektórych gatunków palm, po usunięciu kory, zdrewniałej warstwy podkorowej oraz włókna, uzyskuje się jadalny rdzeń, jako jarzyna zwany sercem palmy. [przypis edytorski]

jedną razą — dziś popr.: jednym razem; pewnego razu. [przypis edytorski]

jedną rzecz mam prawo strzec: swej godności — dziś popr.: jednej rzeczy mam prawo strzec: swej godności. [przypis edytorski]

Jedną tylko historyjkę o Mycielskim — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Mycielski i Morstin (Karykatura K. Frycza w porze wystawienia Legionu, z aluzją do miesięcznika „Musaion”). [przypis edytorski]

jednać fawory (daw.) — zjednywać łaskę; teć z nieba jedna fawory: te łaski wyprasza ci z nieba. [przypis edytorski]

jednać — zjednywać, przekonywać. [przypis edytorski]

jednać — zjednywać, przyciągać. [przypis edytorski]

jednać — zjednywać, przysparzać. [przypis edytorski]

jednak (daw.) — jednak, ale; spójnik wyrażający przeciwstawienie, kontrast. [przypis edytorski]

jednaki — tu: obojętny. [przypis edytorski]

jednakoż (daw.) — jednakże, jednak. [przypis edytorski]

Jednakże ta ciężarna nieszczęściem chmura miała też swe srebrne obramowanie — nawiązanie do ang. powiedzenia every cloud has a silver lining (każda chmura ma srebrzyste obrzeże), wskazującego pozytywne aspekty trudnych sytuacji. [przypis edytorski]

jedna (…) łączy nas krew (mit. gr.) — Okeanos jest synem Uranosa i Gai, najstarszym z Tytanów. Za matkę Pro­meteusza uznaje się u Ajschylosa Temidę, która była siostrą Okeanosa: byłby więc on wujem Prometeusza. [przypis edytorski]

jednanie — pojednanie, zgoda, ugoda. [przypis edytorski]

jednanie (starop.) — pojednanie. [przypis edytorski]

jednastu (daw.) — dziś popr.: jedenastu. [przypis edytorski]

jednasty — dziś popr. forma: jedenasty. [przypis edytorski]

jedna — w domyśle: szata modna. [przypis edytorski]

Jedna z iskier (…) a życie winno grzech ten zmazać — cytat z tekstu Mickiewicza Jakub Boehme (w oryg. po fr.). [przypis edytorski]

jedna z najwybitniejszych polskich artystek — chodzi o Jadwigę Stanisławę Mrozowską (1880–1966). [przypis edytorski]

jednę (daw.) — dziś: jedną. [przypis edytorski]

jednę (daw.) — dziś popr. forma B.lp: jedną. [przypis edytorski]

jednę (daw. forma) — dziś: jedną. [przypis edytorski]

jednę — dziś B.lp r.ż.: jedną. [przypis edytorski]

jednę — dziś: jedną. [przypis edytorski]

jednę — dziś popr. forma B.lp: jedną. [przypis edytorski]

jednę — dziś popr. forma B. lp: jedną. [przypis edytorski]

jednę — dziś popr. forma B lp.: jedną. [przypis edytorski]

jednę — dziś popr.: jedną. [przypis edytorski]

jednę familią — dziś popr. forma B. lp: jedną familię. [przypis edytorski]

jednę familią — dziś popr. forma B. lp: jedną familię. [przypis edytorski]

jednę osnowę — tę samą podstawę. [przypis edytorski]

jednę (starop. forma) — jedną. [przypis edytorski]

jednę wspólną (daw.) — dziś popr. forma: jedną wspólną. [przypis edytorski]

jedne — dziś popr.: jedno. [przypis edytorski]

jednego będąc rozumienia z dominikanami — będąc tego samego zdania, co dominikanie; tak samo myśląc, jak dominikanie. [przypis edytorski]

Jednego chleba pożywamy, abyśmy wszyscy jednym chlebem zostawali — por. 1 Kor 10, 17. [przypis edytorski]

jednegociem syna miała — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci oraz przestawną końcówką czasownika; inaczej: jednego ci syna miałam. [przypis edytorski]

Jednego człeka składamy — tworzymy razem (składamy się razem na) jednego człowieka. [przypis edytorski]

Jednego panowanie, dobrymi prawy opatrzone nade wszytko nalepsze; a tam, gdzie ich nie wiele rozkazuje, jest przednie; a gdzie wiele, tam rząd we wszytkim słaby — Skarga cytuje tutaj tekst Platona Państwo za Bellarmina De controversiis. [przypis edytorski]

Jednego panowanie od wojen i zwad wolne bywa — Skarga cytuje tekst Justyna Oratio ad gentes za dziełem Bellarmina De controversiis christianae fidei adversus huius temporis haereticos. [przypis edytorski]

jednego Piotra i jego potomka — tj. apostoła Piotra, pierwszego biskupa Rzymu, oraz jego następców, papieży. [przypis edytorski]

jednej twarzy (starop.) — samej twarzy; tylko twarzy. [przypis edytorski]

jednej tylko siostry, nieco starszej — siostra Elizy, Klementyna, była od niej starsza o trzy lata. [przypis edytorski]

jednem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników, imiesłowów przym. i liczebników r.n.; dziś tożsama z r.m.: jednym. [przypis edytorski]

jednemu (…) konsulowi — ustrój republiki rzymskiej przewidywał jednoczesne sprawowanie władzy przez dwóch konsulów, żeby uniknąć jednoosobowego sprawowania najwyższego urzędu w państwie, co było cechą panującej wcześniej monarchii. [przypis edytorski]

jednem, zapadłem — dziś popr. formy N. lp r.n.: jednym, zapadłym. [przypis edytorski]

jedni — tu: osamotnieni. [przypis edytorski]

Jedni u siedmiobramnych Teb, w Kadma ziemicy, padli ścierając oręż o Edypa trzody — podczas tzw. wyprawy siedmiu przeciw Tebom. Po śmierci Edypa jego syn Eteokles wygnał z miasta brata Polinika i ogłosił się królem. W obronie praw do tronu Polinika została zorganizowana wyprawa siedmiu wodzów. Podczas szturmu Teb zginęli wszyscy prócz jednego uczestnicy wyprawy, a bracia pozabijali się w pojedynku. Wyprawa siedmiu przeciw Tebom miała mieć miejsce pokolenie przed wojną trojańską. [przypis edytorski]

Jedni z nich z nieba i ze świata niewidzialnego wszystko na ziemię ściągają (…) określają ciało i istnienie jako jedno i to samo… — twórca atomizmu Leukippos z Miletu (V w. p.n.e.), jego uczeń Demokryt z Abdery (ok. 460–ok. 370 p.n.e.) i ich następcy byli materialistami, uznawali tylko istnienie atomów i próżni; uważali, że świat składa się z obdarzonych odwiecznym ruchem, drobnych, niezmiennych i niepodzielnych cząstek, które popychając się w otaczającej je próżni, rozłączając się i łącząc, tworzą różnorodne substancje i rzeczy. [przypis edytorski]

jedno a. jeno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

jedno a. jeno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

jedno bierz na rozum sobie (starop.) — tylko rozważ (to) sobie. [przypis edytorski]

jednobrzmienny (neol.) — mający jedno, to samo brzmienie; jednogłośny. [przypis edytorski]

jednochmy (…) zadrzemali — tylko my zadrzemaliśmy (tzn. przegapiliśmy). [przypis edytorski]

jedno (daw., gw.) — tylko. [przypis edytorski]

jedno (daw.) — tu: jedynie, tylko. [przypis edytorski]

jedno (daw.) — tu: tylko. [przypis edytorski]

jedno (daw.) — tylko; jedynie. [przypis edytorski]

jedno (daw.) — tylko, jedynie. [przypis edytorski]