Przypisy

na mnie nic nie szkodzi (starop. forma) — nie przeszkadzam wcale. [przypis redakcyjny]

namówić — [tu:] pomówić. [przypis redakcyjny]

namówiliście mnie… — por. list z 20 lipca. [przypis redakcyjny]

na mszą wotywę — [na] mszę śpiewaną, zamówioną na czyjąś intencję. [przypis redakcyjny]

na Muszynie — Muszyna leży pod Nowym Sączem na ważnym szlaku handlowym wiodącym na Węgry. [przypis redakcyjny]

na najwięcej — na największe zbrodnie. [przypis redakcyjny]

na nezabudesz (ukr.) — na nie zapomnisz, dla pamięci. [przypis redakcyjny]

na nięś się śmiała (starop.) — do niej się śmiałaś. [przypis redakcyjny]

na… niebie przy… Pegazie — Pegaz, skrzydlaty rumak Muz i poetów (symbol natchnienia poetyckiego), przeniesiony na firmament tworzył gwiazdozbiór Pegaza. [przypis redakcyjny]

Na nierozsłanym łożu — Podobnie Konrad w Korsarzu zastał za drzwiami, do których nadaremnie pukał, rozciągnięte na łożu zwłoki Medory. Obraz jednak tych zwłok zupełnie odmienny. [przypis redakcyjny]

nankinowy — nankin: gęsta i gładka tkanina, barwy żółtej, podobna do perkalu. [przypis redakcyjny]

nankin — strój poranny; nazwa od materiału, z którego stroje takie wykonywano, produkowanego w Chinach, w mieście Nankin. [przypis redakcyjny]

na nogach pan (starop.) — nóg pewnych, nieutykający. [przypis redakcyjny]

na oboję fortunę — zarówno na szczęście, jak i na nieszczęście, na dobry i na zły los. [przypis redakcyjny]

Na obu (…) końcach ulicy — Krakowskiego Przedmieścia. [przypis redakcyjny]

na obu potomków Tantala — ród Atrydów wywodzi się od Tantala. [przypis redakcyjny]

na ocel (starop.) — na wszelki przypadek, jak koń na gołoledź na ocel, czyli w podkowy z bródkami okuty. [przypis redakcyjny]

na ocel (starop.) — z brodką na podkowach, by się nie pośliznąć. [przypis redakcyjny]

na oczu woyska (starop.) — zamiast niewłaściwej dzisiejszej formy: na oczach wojska (dualis [tj. liczba podwójna]: na oczu). [przypis redakcyjny]

na odwodzie — w straży tylnej. [przypis redakcyjny]

na oko — na własne oczy. [przypis redakcyjny]

na ordynansie — na rozkazie, w służbie. [przypis redakcyjny]

naosobniejszy (starop.) — najlepszy. [przypis redakcyjny]

naostrszy (daw. forma) — najbardziej ostry. [przypis redakcyjny]

Na owej górze, co wzniosłymi szranki z pizańską ziemią i Lukką graniczy — Góra San Gitiliano na pograniczu Lukki i Pizy. Tam właśnie uwięziono Ugolina. Polityczna działalność Ugolina, w której ocenę tu bliżej wchodzić nie możemy, oczom wielu przedstawiała się jako zdrada kraju. Dlatego umieścił go Dante, który widocznie podzielał takie zdanie, tu, w Antenorze. [przypis redakcyjny]

na… Parnasie — Parnas poczytywano za siedzibę Muz. [przypis redakcyjny]

na parol — dosł.: na słowo; na pojedynek. [przypis redakcyjny]

Napaść rzeczpospolitą, wyniszczyć ogniem i mieczem naród bez udzielnej familii, ludzi bez dziedzicznego pana podburzeniem fanatyzmu wyrznąć, potem ich resztę rozszarpać i podzielić — chodzi o Polskę (wywołanie w niej sprawy dysydenckiej, rzezi hajdamackiej, pchnięcie szlachty do Konfederacji Barskiej, wkroczenie wojsk sąsiedzkich w r. 1772, rozbiór). [przypis redakcyjny]

na pasiech — na przejściach. [przypis redakcyjny]

Napędza nasion kwiatów, a te puchy — nasiona niektórych kwiatów otoczone są puchem (np. mniszchy) i dzięki temu łatwo unoszą się z wiatrem. [przypis redakcyjny]

Na (…) piątej gałęzi wierzchołkiem swoim żyjącego drzewa — To jest drzewo raju, przez którego piątą gałąź, poeta wyobraża piątą gwiazdę, Marsa, a przez jego wierzchołek Boga. [przypis redakcyjny]

napiękniejszej — w rękopisie: napiękniejszy. [przypis redakcyjny]

na pieczy (starop.) — na względzie. [przypis redakcyjny]

na pieczy (starop.) — w opiece (por. współczesne: mieć pieczę nad czymś). [przypis redakcyjny]

na pierwszą w świecie piramidę — pierwszą pod względem rozmiarów, a nie najstarszą. [przypis redakcyjny]

na pierwszym piętrze — u Markiewiczów, gdzie opłakiwano wywiezienie Seweryna. [przypis redakcyjny]

napisałem dziś zaraz do pana Adama w Wiedniu — Adama Potockiego. [przypis redakcyjny]

Napisałem komedię, zdaje mi się, „Pan Piklar” — ta wprawka dramatyczna młodego Stendhala powstała w roku 1795 lub 1796 i nosi tytuł Selmours ou l'homme qui les veut tous contenter. [przypis redakcyjny]

napisałem właśnie długi ustęp mojego polskiego poematu — mowa o Agaj-Hanie. [przypis redakcyjny]

napis, który znasz dobrze — brzmi on: „Tu spoczywa ten, którego imię napisane było na fali”. [przypis redakcyjny]

[Napis] — urywek ten drukowany był jako beztytułowa inskrypcja w Epitaphium Ignacego Maciejowskiego Sewera (Kraków, styczeń 1902, str. 78). W spisie zawartości tej książki wymieniony jest jako Napis. [przypis redakcyjny]

napisz mi kędy myślisz drogę swoją obrócić, a dołożę starań, by się z Tobą gdzie na niej spotkać — „W jesieni tegoż roku przyjazd Zygmunta do Wiednia. Zima razem spędzona. Wieczory, raczej noce, schodziły na wspólnych rozmowach u Danielewicza”. [z listu] A[dama] S[ołtana] [przypis redakcyjny]

na płacz lekkość wkłada — lekceważy płacz. [przypis redakcyjny]

na poczcie — na straży, na warcie. [przypis redakcyjny]

Na podstawie prawa naturalnego związków społecznych uznano jednomyślność za konieczną dla utworzenia ciała politycznego i praw zasadniczych, związanych z jego istnieniem — Russo w swych pismach uważa jednomyślność za konieczność tylko przy zawarciu „umowy społecznej”, wszystkie inne prawa winny być uchwalane większością głosów. Ta reguła większości wypływa już z samej umowy społecznej, przez którą każdy przyjmuje na siebie obowiązek kierowania się wolą powszechną, stwierdzoną w drodze uchwały większości (Umowa społeczna IV, 2). Inna rzecz, że faktyczną jednomyślność uważał Russo za rzecz pożądaną. Im większa cnota obywateli, tym bardziej pokrywa się u nich ich wola wewnętrzna z wolą powszechną. Jednomyślność powinna być zatem dążeniem politycznym, ale nie może być zasadą prawną uchwał. [przypis redakcyjny]

na pohybel (ukr.) — na zgubę, na śmierć. [przypis redakcyjny]

Na pohybel (ukr.) — śmierć! na zgubę! [przypis redakcyjny]

na pohybel (z ukr.) — na śmierć, na zgubę. [przypis redakcyjny]

na pohybel (z ukr.) — na zgubę, na śmierć. [przypis redakcyjny]

Napoleonek IV — Eugeniusz Ludwik (1856–1879), syn Napoleona III, od roku 1870 przebywał w Anglii. Po śmierci ojca, w r. 1874 przybrał imię Napoleona IV jako pretendent do tronu cesarskiego. [przypis redakcyjny]

Napoleonidzi — krewni Napoleona i ich potomkowie. [przypis redakcyjny]

Napoleon III — Ludwik Napoleon Bonaparte, ur. w 1808 r., bratanek Napoleona I; w grudniu 1848 r. obrany został, głównie głosami chłopstwa, prezydentem republiki; 2 grudnia 1851 r., mając poparcie wojska i wykorzystując osłabienie burżuazji i proletariatu wzajemną walką, dokonał zamachu stanu; rozwiązał Zgromadzenie Ustawodawcze, przedłużył swoje pełnomocnictwo na lat 10 i rozszerzył zakres władzy prezydenta. W rok później, 2 grudnia 1852 r., po przeprowadzeniu plebiscytu ogłosił się cesarzem. Lawirując między klasami społecznymi Napoleon III w rzeczywistości służył interesom wielkiej burżuazji. Swą zaborczą politykę zagraniczną pozorował obroną narodów walczących o wyzwolenie i zjednoczenie polityczne (Włochy, Polska). Zdetronizowany, po klęsce w wojnie francusko-niemieckiej w r. 1870, zmarł na wygnaniu w Anglii w r. 1873. [przypis redakcyjny]

Napoleon I umarł w niewoli — angielskiej w r. 1821 na wyspie Św. Heleny (na Oceanie Atlantyckim). [przypis redakcyjny]

Napoleon I — wówczas gen. Bonaparte, po raz pierwszy ożenił się w 1796 r. z wicehrabiną Józefiną de Beauharnais (1763–1814), której wpływy ułatwiły mu karierę. [przypis redakcyjny]

Napoleon — Napoleon III podczas wojny krymskiej. [przypis redakcyjny]

Na pomstę Urynowa i mojej Soroki — spustoszonych doszczętnie przez Kozaków, por. III 926–8. [przypis redakcyjny]

napotykamy u niego [Pauzaniasza] nazwisko Pothydora — Bocotic., cap. XXXIV p. 778 Edit. Kuhn. [przypis redakcyjny]

na powinność — na służbę, paradę. [przypis redakcyjny]

na powodzie (daw.) — na lejcu. [przypis redakcyjny]

na powodzie — luźno uwiązany na postronku; tu: ciągnący się za nim. [przypis redakcyjny]

na powodzie — uwiązane na postronku, na sznurku. [przypis redakcyjny]

na powtórki — powtarzając. [przypis redakcyjny]

na pożartek (starop.) — [na] pośmiewisko, żart. [przypis redakcyjny]

napraszczać (starop.) — prostować. [przypis redakcyjny]

naprawić (starop.) — przyrządzić, usposobić. [przypis redakcyjny]

na prawo ciągnął się ogród — Ogród Tuileryjski. [przypis redakcyjny]

Na prawo, gdzieś bardzo daleko, widać plac — plac Vendóme z kolumną tejże nazwy, wzniesioną na cześć armii napoleońskiej w 1805 r. [przypis redakcyjny]

Na próbie — na śledztwie, na torturach. [przypis redakcyjny]

na prostaki (gwar.) — na przełaj, droga obrana wprost przed siebie, a nie po ścieżce. [przypis redakcyjny]

Naprzeciw lepszej woli (…) Wpół suchą gąbkę wydobyłem z wody — W oryginale: Trassi dell'aqua non sazzia la spugna przez to plastyczne porównanie poeta wyraża myśl następną [dziś: następującą; red. WL]: celem pokutującego tu ducha Adriana V jest oczyszczenie się ze zmazy grzechu chciwości; cel ten był ważniejszym od celu poety. Dlatego jedna wola musiała, jako zwalczona, lepszej drugiej woli ustąpić. [przypis redakcyjny]

na przekazie (starop.) — na przeszkodzie. [przypis redakcyjny]

na przekazie (starop.) — [na] przeszkodzie. [przypis redakcyjny]

na przekór swemu imieniu nigdy nie radził — conseil po francusku znaczy: rada. [przypis redakcyjny]

na przepych (daw.) — na despekt; [aby komuś ubliżyć]. [przypis redakcyjny]

na przepych (daw.) — wbrew. [przypis redakcyjny]

Naprzód niechaj mnie Zeusa córa (…) Przyjdź i Febie — Pallada (Atena), Artemida i Feb (Febus, czyli Apollo) byli trzema bóstwami opiekuńczymi miasta Teb. [przypis redakcyjny]

Naprzód pytam: dlaczegóż to Polacy mają brać sobie królów cudzoziemskich?… — Mably radzi powołać na tron polski, jako dziedzicznego króla, któregoś z arcyksiążąt austriackich lub księcia sasko-cieszyńskiego (zięcia Marii Teresy). [przypis redakcyjny]

Na przykład projekt dotyczący sprzedaży starostw i sposobu użycia dochodu z niej wydaje mi się dobrze pomyślany i łatwy do wykonania w tym systemie, który jest ustalony w całej Europie, a polega na tym, że dokonuje się wszystkiego przez pieniądze — co by to były za projekty ekonomiczne i kto był ich autorem, nie wiadomo. Nie jest to projekt Mably'ego. Uważał on, że sprzedaż starostw byłaby na razie wprost szkodliwa z tego względu, że zraziłoby to do reformy dotychczasowych ich użytkowców. A i później, w spokojnym już czasie, niechętnie by tę sprzedaż widział. W każdym razie radzi sprzedać tylko niektóre z dóbr, a większość ich zachować. Naprzód dlatego, że taka masowa wysprzedaż musiałaby narazić zarządców skarbu na zbyt silne pokusy, po wtóre, że ten łatwy sposób pokrywania potrzeb Rzeczypospolitej doprowadzić by musiał do lekkomyślnego szafowania dochodami. Za to radzi Mably sprzedaż dóbr stołowych i obrócenie dochodu z niej na ufundowanie najpotrzebniejszych dla społeczeństwa zakładów tudzież na rozdzielenie pomiędzy szlachtę okazującą gorliwość wobec reformy. Natomiast królowi należy wyznaczyć skromną stałą pensję. Mably traktuje zresztą sprawę starostw na drugim planie. Wielhorski w książce swojej również nie rozwija w tym względzie bardziej szczegółowego projektu. Mówi o starostwach, że można by je wydzierżawić na dochód skarbu, albo intraty [dochody; red. WL] z nich podzielić między obywateli sprawujących urzędy publiczne, albo wreszcie sprzedać je prawem dziedzicznym. Ten ostatni projekt wydaje mu się najlepszy i najłatwiejszy do szybkiego wykonania. [przypis redakcyjny]

Na przykład przy ustawach można wymagać przynajmniej 3/4 ilości głosów, przy materiach stanu 2/3, zwykłej większości tylko przy wyborach i innych chwilowych sprawach bieżących — por. w Umowie społecznej IV, 2: „O głosowaniu”. Co do kwestii, jaka większość powinna stanowić o uchwale, pisze: „Różnica jednego głosu łamie równość głosów, jeden sprzeciwiający się łamie jednomyślność; ale — pomiędzy jednomyślnością a równością — głosy przy nierówności mogą się różnie dzielić, a według tych różnic można ustalić wymaganą liczbę głosów, stosownie do stanu i potrzeb ciała politycznego. Dwie zasady ogólne mogą służyć przy normowaniu tych ustosunkowań: jedna, że im obrady są ważniejsze i poważniejsze, tym bardziej zdanie zwyciężające powinno zbliżać się do jednomyślności; druga, że im większego pośpiechu wymaga sprawa będąca w toku, tym bardziej należy zmniejszyć różnicę przepisaną przy podzieleniu się zdań: przy obradach, które trzeba natychmiast zakończyć, większość jednego głosu powinna wystarczyć. Pierwsza z tych zasad zdaje się lepiej nadawać dla praw, druga zaś dla spraw. Jakkolwiekby było, na kombinacji tych dwóch zasad opierają się najlepsze ustosunkowania, jakie można wprowadzić przy zapadaniu uchwał większością głosów”. Ponadto w ks. IV, rozdz. 4 podnosi Russo zasadę jawności głosowania. [przypis redakcyjny]

na przysieniu — u progu sieni domu. [przypis redakcyjny]

napsztykanie — tu: ostre słowa i strzelanina. [przypis redakcyjny]

na publicznym kształcie — na publicznym widoku, w chwili uroczystej. [przypis redakcyjny]

napurpurzać się (neol.) — stawać się purpurowym, czerwienić się intensywnie. [przypis redakcyjny]

napużać — nastraszyć (ruskie). [przypis redakcyjny]

narajone występki krajowe — nadarzone [sprowokowane Red. WL] zbrodnie przeciw państwu. [przypis redakcyjny]

Narbona — miasto Narbonne w południowej Francji. [przypis redakcyjny]

Narcysus (gr. Narkissos) — Narcyz, syn boga rzecznego Kefissosa wzgardził miłością nimfy Echo, za co rozgniewana Afrodyta wzbudziła w nim miłość do własnego obrazu odbitego w wodzie. Nie mogąc miłości tej zaspokoić, Narcyz usechł, a na jego miejscu pozostał biały kwiat, noszący jego imię. [przypis redakcyjny]

nard — u starożytnych drogocenna maść i olejek z wonnych korzeni indyjskiej spikanardy. [przypis redakcyjny]

naręczny — koń idący z prawej strony dyszla. [przypis redakcyjny]

na rezydencji — na mieszkaniu, na łaskawym chlebie. [przypis redakcyjny]

naród angielski stał się u siebie gromem despotów: tam szlachta dotychczas żyje wolną, swobodną i bogatą, a królowie, chociaż z dawnemi niegodziwemi przywłaszczeniami tronów są niezmiernie władni i tylko jeden krok mają do despotyzmu, przecież, ile razy który z nich o tym pomyślił, zawsze koło jego głowy niebezpieczno było — Karol I został ścięty w r. 1649; Jakub II musiał z Anglii uchodzić. [przypis redakcyjny]

naród (daw.) — ród. [przypis redakcyjny]

naród przewoźny — Szwedzi. [przypis redakcyjny]

naród — tu: całość społeczeństwa. [przypis redakcyjny]

Naród — tu i poniżej: Sejm, jako zgromadzenie trzech stanów (Król, Senat, Stan Rycerski) stanowiące naród w znaczeniu prawa publicznego polskiego. [przypis redakcyjny]

na równej rzeczy przestać (starop.) — na małej rzeczy [przestać; poprzestawać na małym; red. WL]. [przypis redakcyjny]

na równej rzeczy (starop.) — na małej rzeczy. [przypis redakcyjny]

na równym (starop.) — na małym. [przypis redakcyjny]

na rózdze — na gałęzi. [przypis redakcyjny]

Narocz — miasto nad jeziorem tegoż nazwiska na płn.-wsch. od Żodziszek. [przypis redakcyjny]