Przypisy

słusznego personata — poważną osobistość. [przypis redakcyjny]

Słusznie cię, ojcze jego, Szczęsnym zwano (…) zwą Joanną — Ojciec świętego miał na imię Feliks: szczęsny, szczęśliwy, matka Johanna, z hebrajskiego to słowo wzięte znaczy: łaskiś pełna. [przypis redakcyjny]

słuszniejszych — poważniejszych. [przypis redakcyjny]

słuszni — poważni, dostojni. [przypis redakcyjny]

słusznych — poważnych, dostojnych. [przypis redakcyjny]

służbę. [przypis redakcyjny]

słychać szelest duchów wracających ku zachodowi — prawdopodobnie reminiscencja epizodu w Anhellim (1838) Juliusza Słowackiego, kiedy dusza bohatera, wywołana przez Szamana, pragnie powrócić do ojczyzny. [przypis redakcyjny]

słychać szum wody, która spadała w drugi krąg piekielny — Szum, jaki tu słyszy poeta, rozlega się od wodospadu Flegetonu, rzeki piekielnej, która wpada do kręgu ósmego. [przypis redakcyjny]

Słynna pani P… — Pasta, właśc. Guiditta Negri (1718–1865), śpiewaczka włoska. [przypis redakcyjny]

słysząc (starop. forma imiesł.) — słyszącej. [przypis redakcyjny]

słyszała go mówiąc — [daw. forma imiesłowu] zamiast: mówiącego. [przypis redakcyjny]

Słysz, towariszcz… (ros.) — Słuchaj, towarzyszu! Nie hałasuj. Lepiej nie mów tyle. [przypis redakcyjny]

słyszy go na drodze sobie powiadając — zamiast: powiadającego. [przypis redakcyjny]

smagłe — cienkie, wiotkie. [przypis redakcyjny]

smakować (daw.) — dodawać smaku, cukrować. [przypis redakcyjny]

smalcowana (starop.) — szmelcowana (zbroja). [przypis redakcyjny]

smalcowana [zbroja] (starop.) — szmelcowana. [przypis redakcyjny]

smalcowana zbroja (starop.) — szmelcowana. [przypis redakcyjny]

smarownik — robotnik, który smaruje osie kół wagonów kolejowych. [przypis redakcyjny]

smarowno — gładko. [przypis redakcyjny]

smatruz (starop.) — buda kupiecka. [przypis redakcyjny]

smirno (ros.) — spokojnie, cicho. [przypis redakcyjny]

smocy — tu: armaty. [przypis redakcyjny]

smocy — tu metaforycznie: działa. [przypis redakcyjny]

smok — potwór, wąż. [przypis redakcyjny]

smoła — czerń. [przypis redakcyjny]

smoła (daw.) — hałastra. [przypis redakcyjny]

smoła (daw.) — motłoch. [przypis redakcyjny]

smoła — motłoch. [przypis redakcyjny]

Smołowicze a. Smolewicze — miasteczko (daw. należące do Radziwiłłów) nad Plissą, na trakcie z Mińska do Smoleńska. Pasek zaznacza, że się nie puścił z Mińska traktem wsch. na Ihumen, lecz płn.-wsch. na Smołowicze. [przypis redakcyjny]

smolany — smolny. [przypis redakcyjny]

Smoleńska (lm) — od: Smoleńsko. [przypis redakcyjny]

Smoleńsk — miasto nad Dnieprem. [przypis redakcyjny]

Smolny Instytut — słynna pensja w Petersburgu dla dziewcząt z rodzin szlacheckich. [przypis redakcyjny]

smugi — ze staropolszczyzny: pole uprawne, wyciągnięte w długie niwy. [przypis redakcyjny]

Smutek (…) pochodzący stąd, że człowiek ma o czymś innym gorsze zdanie, niż słuszność wymaga — W oryginale „illa” wskazuje na „radość”. Meijer (przekł. holend.) uważa tekst za skażony i proponuje „smutek”, wskazując na Okr. 22 w końcu Cz. III. Zgadza się z tym Leopold (Ad Sp., Op. Posth. 1902). Sprzeciwia się Baensch (przekł. niem.), twierdząc, że w Okr. 22 jest mowa tylko o powstawaniu niedoceniania z nienawiści, która jest smutkiem, jednak może według Tw. 20 wzbudzać radość. Tegoż zdania jest Appuhn (przekł. fr.), który wskazuje nadto na Okr. 11. Gebhardt podziela ten pogląd. Atoli niepodobna się na to zgodzić, aczkolwiek Nag. Schr. mają wyraźnie „radość”. Czyżby niedocenianie miało być tak samo radością, jak przecenianie? Niedocenianie jest wyraźnie określone jako nienawiść w Okr. 22. Nie jest ono radością analogicznie do szyderstwa, pozostającego w stosunku do lekceważenia, gdyż byłaby nią w stosunku do niedoceniania złośliwość. [przypis redakcyjny]

smutek — Zob. Przyp. do Tw. 11. [przypis redakcyjny]

Smutne proroctwo ktoś im wypsalmował (…) — aluzja do Psalmu Miłości. [przypis redakcyjny]

Smutno mi Boże — to krótkie zdanie podkreśla zaraz na wstępie, jakie uczucia będą dominowały w utworze. Uczucie głębokiego smutku wygnańca, które przewija się w Pieśniach Podróży na Wschód, tu się potęguje jeszcze pod wpływem widoku tarczy słonecznej, nurzającej się w bezbrzeżną przestrzeń wód. Na genezę Hymnu i na jego nastrój religijny wywarł niewątpliwie wpływ zwyczaj panujący na statkach śródziemnomorskich zbiorowego odmawiania modlitw wieczornych po zachodzie słońca. [przypis redakcyjny]

smycz psów — para chartów. [przypis redakcyjny]

Smyrna — dziś: Izmir, miasto w płd.-zach. Turcji. [przypis redakcyjny]

Smyrna — port turecki nad Morzem Egejskim [dziś: Izmir]. [przypis redakcyjny]

snać (starop.) — przecież, może, podobno. [przypis redakcyjny]

snadnie (daw.) — łatwo, często. [przypis redakcyjny]

snadnie (daw.) — łatwo. [przypis redakcyjny]

snadnie — łatwo, bez przeszkód. [przypis redakcyjny]

snadnie — łatwo. [przypis redakcyjny]

snadnie sie dopije — łatwo (skutecznie) się upije (a. zapije). [przypis redakcyjny]

snadnie (starop.) — łatwo, bez trudu. [przypis redakcyjny]

snadnie (starop.) — łatwo. [przypis redakcyjny]

snadniusieńko (daw.) — łatwiusieńko; daw. snadnie: łatwo. [przypis redakcyjny]

snadź (starop.) — może, chyba. [przypis redakcyjny]

snadź (starop.) — przecież, widocznie, zapewne, może, podobno. [przypis redakcyjny]

snażyć się (daw.) — silić się. [przypis redakcyjny]

snopek — herb Wazów. [przypis redakcyjny]

Snopy — herb Wazów. [przypis redakcyjny]

snować się (przestarz.) — snuć się. [przypis redakcyjny]

snycerze — rzeźbiarze. [przypis redakcyjny]

sód — lekki metal (ciężar właściwy 0,97 g). [przypis redakcyjny]

sól, rzecz koniecznej potrzeby — starano się w Polsce zaradzić temu dotkliwemu brakowi, poszukując usilnie soli na pozostałym terytorium, zwłaszcza od r. 1787; poszukiwaniom tym zawdzięczać należy odkrycie solanek ciechocińskich. [przypis redakcyjny]

sól suchydniowa — soli dostarczano szlachcie. [przypis redakcyjny]

sól temu, który nam tę rzecz pierwszej potrzeby tak nieludzko wydarł — wszystkie dawne polskie kopalnie i źródła soli w r. 1772 dostały się Austrii; ustało rozdawnictwo bezpłatne soli w pewne dni (sól suchedniowska, wydawana na Suche Dni), a cena podniosła się znacznie; w r. 1788 nastąpiło nagłe podrożenie (z 37 do 50 zł. pol. za cetnar w Warszawie w ciągu pięciu miesięcy) wskutek oddania wywozu soli do Polski kompanii handlowej pruskiej przez dyrekcję salin; od r. 1772 do 1789 Polska zapłaciła Austrii za sól bez mała 57 mil. zł. pol. [przypis redakcyjny]

sobaczy (z ukr.) — psi. [przypis redakcyjny]

sobaka (ukr.) — pies. [przypis redakcyjny]

sobić (daw.) — sposobić się; por. zasoby. [przypis redakcyjny]

sobić się (daw.) — przysposabiać. [przypis redakcyjny]

sobić się — sposobić się. [przypis redakcyjny]

sobie być radzi — zabawić się, weselić się wspólnie. [przypis redakcyjny]

sobie intus samemu canam (łac.-pl.) — śpiewać będę doma. [przypis redakcyjny]

sobór, który miał się niebawem zebrać w Rawennie — odbył się w r. 967, w obecności papieża Jana XIII i cesarza Ottona I. [przypis redakcyjny]

sobór — tu: zgromadzenie, zjazd. [przypis redakcyjny]

Sobolewskich nie ma (…) — Sobolewscy: ojciec, Ignacy, były sekretarz stanu do spraw Królestwa Polskiego, i synowie jego: Józef i Jerzy. [przypis redakcyjny]

soboli — z futra sobolowego; soból — nieduży ssak drapieżny z rodziny łasicowatych o cennym futrze. [przypis redakcyjny]

sobo-słowienie (neol.) — rzecz. utworzony na wzór łac. monolog. [przypis redakcyjny]

Sobryn — roztropny król saraceński, w końcu na chrześcijańską wiarę nawrócony. [przypis redakcyjny]

sochaty — syberyjska nazwa łosia. [przypis redakcyjny]

Sochazy — zapewne: Choisy. [przypis redakcyjny]

Sochroni Bih (ukr.) — uchowaj Boże. [przypis redakcyjny]

socia (łac.) — pomoc. [przypis redakcyjny]

socjaliści — tzn. socjaliści ówcześni: fourierzyści we Francji i oweniści w Anglii (Przypis F. Engelsa do przekładu niemieckiego). [przypis redakcyjny]

socjusza — towarzysza. [przypis redakcyjny]

Soczewka — miejscowość, gdzie mieszkał dr Stanisław Markiewicz. [przypis redakcyjny]

Sodoma, Gomora — znajome przez swój grzech przeciwny naturze, który od pierwszego miasta wziął swoje nazwanie. [przypis redakcyjny]

sodžiaus mokykloj — Čia skaitytojas ras aprašytą dieną egzamino kaimo (sodžiaus) mokykloj arba iškaloj Suvalkų gubernijoj. Tenai mokyklose mokina mokytojai, kilę iš tą pačių žmonių, lietuvių. Užtaigi skaitytojas nesuvalkietis nesistebės, perskaitęs apie tai, kas dėjosi toj mokykloj. [przypis redakcyjny]

Sofiówka — wspaniały park założony przez Szczęsnego Potockiego pod Humaniem dla jego żony Zofii (Sofii), Greczynki z pochodzenia. Opisał go Trembecki w poemacie Sofiówka (1806). [przypis redakcyjny]

sofista — tu: człowiek zręcznie, choć niezupełnie słusznie, rozumujący i dowodzący. [przypis redakcyjny]

Sofizmat — argument przekonywujący z pozoru, ale fałszywy w zasadzie. [przypis redakcyjny]

sofizmat — rozumowanie z rozmysłem zbudowane fałszywie, a pozornie wyglądające na poprawne. [przypis redakcyjny]

soireé (fr.) — wieczór; zabawa wieczorna, przyjęcie. [przypis redakcyjny]

Sokołe jasnyj… Ty dałeko widajesz. (ukr.) — Sokole jasny,/ Bracie mój rodzony,/ Ty wysoko latasz,/ Daleko sięga twoja wiedza (a. władza). [przypis redakcyjny]

Sokołe jasnyj… Ty dałeko widajesz. (ukr.) — Sokole jasny, Bracie mój rodzony, Ty wysoko latasz, Daleko sięga twoja wiedza i władza. [przypis redakcyjny]

sokoł i każdy ptak (…) foremną jaką czapeczkę nań włożysz — na sokoły i inne łowcze ptaki czapeczkę kładziono; odsłania ją się, kiedy potrzeba, tyle żeby [ptak] się za czym puścił. Te czapeczki bywały foremne, czyli piękne i kosztowne. [przypis redakcyjny]

sokolski dwór — budynek towarzystwa gimnastycznego „Sokół”, zresztą o szerszych ambicjach i osiągnięciach polityczno-wychowawczych; w Krakowie przy drodze w stronę Woli Justowskiej (dziś ul. J. Piłsudskiego). [przypis redakcyjny]

Sokrates poetów — „Byron Sokratesem jest poetów, umiał albowiem żywioł poetyczny w życie i w czyn wprowadzić z wiedzą tego, co czyni, a poparł to myślą, pieśnią, energią czynności swojej — owocem, przez nią otrzymanym, i śmiercią wreszcie. — Ecce poeta!” (Cyprian Kamil Norwid. O Juliuszu Słowackim. Kraków. Książnica naukowa i artystyczna. 1909. Lekcja pierwsza. Str. 15). [red. WL]. [przypis redakcyjny]

sołdafon (ros.) — żołdak. [przypis redakcyjny]

sołdan (daw.) — sułtan. [przypis redakcyjny]

sołdatach — żołnierzach. [przypis redakcyjny]

sołhacy — straż przyboczna (łuczników sułtańskich). [przypis redakcyjny]

Sołtyk, Kajetan (1715–1788) — znany z dziwactw biskup krakowski. [przypis redakcyjny]

sołtys (z niem. Schultheiss) — naczelnik gminy. [przypis redakcyjny]