Przypisy

tołub (daw.) — rodzaj futra. [przypis edytorski]

tołub — długi do ziemi kożuch z wełną wywróconą na wierzch. [przypis edytorski]

tołubek — kożuszek. [przypis edytorski]

tołub — rodzaj futra. [przypis edytorski]

tołub — rodzaj futra. [przypis edytorski]

tołumbas — bęben o głuchym, niskim brzmieniu. [przypis edytorski]

tołumbas — rodzaj bębna. [przypis edytorski]

Tołwińska, Stefania (zm. 1909) — właścicielka i dyrektor nowoczesnej pensji dla dziewcząt w Warszawie, istniejącej od lat 80. XIX w. [przypis edytorski]

Toland, John (1670–1722) — irlandzki filozof, teolog, wolnomyśliciel, panteista, zwolennik wolności słowa i obrońca ofiar prześladowań religijnych; autor m.in. dzieła Christianity Not Mysterious. [przypis edytorski]

Tola — w oryg. ang.: Dora (Theodora) Keith. [przypis edytorski]

tolderia (hiszp.) — obozowisko indiańskie. [przypis edytorski]

toldo (z port.) — wieś indiańska. [przypis edytorski]

Toledo — miasto w Hiszpanii, stolica prowincji o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

Toledo — miasto w środkowej Hiszpanii, nad rzeką Tag. [przypis edytorski]

Toledo — miasto w środkowej Hiszpanii, nad rz. Tag, stolica prowincji o tej samej nazwie; do 1561 stolica Królestwa Kastylii; jeden z największych zespołów zabytkowych Hiszpanii (m.in. gotycka Katedra Najświętszej Marii Panny, budowana w latach 1227–1493). [przypis edytorski]

Toledo — miasto w środkowej Hiszpanii; pod panowaniem muzułmańskim (711–1085) było wielkim ośrodkiem rzemiosła, szczególnie produkcji mieczy, wykonywanych ze słynnej z wytrzymałości stali toledańskiej. [przypis edytorski]

toleranccy — dziś popr.: tolerancyjni. [przypis edytorski]

tolerancki — dziś popr.: tolerancyjny. [przypis edytorski]

toli (daw.) — przecież. [przypis edytorski]

toli (daw.) — tu: przecież. [przypis edytorski]

Toli jeszcze większa zbrodnia — To przecież jeszcze większa zbrodnia (konstrukcja z partykułą -li). [przypis edytorski]

toli — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: to też, a także. [przypis edytorski]

tolim jem zbyła (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika oraz z partykułą wzmacniającą -li; inaczej: to im zbyłam (umknęłam). [przypis edytorski]

Toliński, Józef (1764–1823) — polski wojskowy, uczestnik powstania kościuszkowskiego, generał brygady Wojska Polskiego. [przypis edytorski]

To li on sławny upominek — czy to jest ów sławny upominek (daw. konstrukcja z partykułą pytającą -li). [przypis edytorski]

toli (…) ustąpili (starop.) — konstrukcja z partykułą -li; tu znaczenie: tak więc ustąpili. [przypis edytorski]

Toller, Ernst (1893–1939) — niemiecki dramatopisarz i poeta o lewicowych przekonaniach; od 1933 r. na emigracji; popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

tollere vocem (łac.) — podniósłszy głos. [przypis edytorski]

tolombas a. tołumbas — rodzaj bębna wojennego, zapożyczonego z Turcji. [przypis edytorski]

Toltekowie — prekolumbijska kultura ze środkowego Meksyku, poprzedzająca państwo Azteków. [przypis edytorski]

tolūba — dabar: tolubas - ilgi, medžiaga apmušti kailiniai. [przypis edytorski]

Tomás de Torquemada — hiszpański dominikanin, inkwizytor, dopuszczający stosowanie tortur na heretykach. [przypis edytorski]

tomahawk — toporek używany przez Indian jako broń. [przypis edytorski]

Tomanowo — prawdopodobnie Tomanowa Polska albo Kominy Tylkowe (Kominiarski Wierch). [przypis edytorski]

Tomasz à Kempis (1380–1471) — niem. zakonnik i mistyk, autor traktatu O naśladowaniu Chrystusa. [przypis edytorski]

Tomasz à Kempis a. Tomasz z Kempen (ur. ok. 1380–1471) — niem. zakonnik, teolog i mistyk, domniemany autor dzieła stanowiącego podręcznik ascezy chrześcijańskiej, zatytułowanego O naśladowaniu Chrystusa; pochodził z miejscowości Kempen niedaleko Kolonii, po ukończeniu szkoły prowadzonej przez Braci Wspólnego Życia w Deventer wstąpił do kanoników regularnych w Agnetenberg k. Zwolle (gdzie przeorem był jego brat Jan), przyjął święcenia kapłańskie w 1413 i został podprzeorem; zajmował się kopiowaniem ksiąg (samą Biblię przepisał czterokrotnie); należał do nurtu mistyki nadreńskiej, zw. z prądem devotio moderna; twórcy ruchu Braci Wspólnego Życia: Geert Groote i Florentius Radewijns należeli do jego mistrzów duchowych; napisał ich biografie. [przypis edytorski]

Tomasz à Kempi, własc. Thomas à Kempis, a. Thomas von Kempen (ok. 1380–1471) — niem. mnich katolicki, przypisuje się mu autorstwo znanego dzieła propagującego ascezę O naśladowaniu Chrystusa. [przypis edytorski]

Tomasz Biegunka, fr. Thomas Diafoirus — jeden z bohaterów komedii Molière'a Chory z urojenia. [przypis edytorski]

Tomasz de Lautrec, właśc. Thomas de Foix-Lescun (ok. 1485–1525) — fr. dowódca wojskowy, bardziej znany jako Lescun, od 1518 w randze marszałka; ciężko ranny w bitwie pod Pawią, wzięty do niewoli, zmarł kilka dni po bitwie, 3 marca 1525. [przypis edytorski]

Tomaszewski, Henryk (1919–2001) — tancerz, mim i reżyser. [przypis edytorski]

Tomasz Łęcki — arystokrata, ojciec Izabeli Łęckiej; bliskie bankructwo nie budzi w nim pokory, Łęcki żyje równie wystawnie jak wcześniej, pozostaje w fałszywym przekonaniu o wyższości swojej sfery i własnej zaradności ekonomicznej. [przypis edytorski]

Tomasz Mann (1875–1955) — jeden z najwybitniejszych prozaików niemieckich XX w., laureat literackiej Nagrody Nobla (1929); jego najlepsze i najsłynniejsze dzieło to powieść Czarodziejska góra (1924). [przypis edytorski]

Tomaszów — ach! Tobosem — aluzja do Dulcynei z Toboso, damy serca Don Kichota z la Manchy, tytułowego bohatera powieści Miguel de Cervantesa. [przypis edytorski]

Tomaszów — być może chodzi o Tomaszów Lubelski, miasto powiatowe w województwie lubelskim. [przypis edytorski]

Tomasz z Akwinu (ok. 1225–1274) —filozof i teolog, dominikanin, jeden z najważniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa; twórca tomizmu, nurtu filozoficznego powstałego na bazie filozofii Arystotelesa i wyłożonego w Summie teologii, jednym z głównych dzieł filozoficznych i teologicznych średniowiecza, który stanowi do dziś nieoficjalną filozofię Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

Tomasz z Akwinu (ok. 1225–1274) — filozof i teolog, dominikanin, jeden z najważniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa; twórca tomizmu, nurtu filozoficznego powstałego na bazie filozofii Arystotelesa i wyłożonego w Summie teologii, jednym z głównych dzieł filozoficznych i teologicznych średniowiecza, który stanowi do dziś nieoficjalną filozofię Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

Tomasz z Akwinu (ok. 1225–1274) — filozof i teolog, dominikanin, jednym z najważniejszych myślicieli w dziejach chrześcijaństwa; twórca tomizmu, nurtu filozoficznego powstałego na bazie filozofii Arystotelesa i wyłożonego w Summie teologii, jednym z głównych dzieł filozoficznych i teologicznych średniowiecza, który stanowi do dziś nieoficjalną filozofię Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

Tomasz z Akwinu (ok. 1225–1274) — filozof scholastyczny, teolog, członek zakonu dominikanów i święty Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

tomat (daw., rzad., z ros. томат, od fr. sauce tomate) — sos pomidorowy. [przypis edytorski]

tombakowy — imitujący złoto, zrobiony z mosiądzu czerwonego (stopu 80% miedzi z cynkiem). [przypis edytorski]

tombakowy — zrobiony z metalu imitującego złoto, będącego stopem miedzi, cynku i cyny. [przypis edytorski]

tombakowy — zrobiony z tombaku, metalu imitującego złoto, będącego stopem miedzi i cynku. [przypis edytorski]

tombakowy — zrobiony z tombaku, stopu miedzi z cynkiem przypominającego złoto. [przypis edytorski]

tombak — stop miedzi i cynku, naśladujący złoto, chętnie stosowany przez fałszerzy. [przypis edytorski]

tombak — stop miedzi z cynkiem, imitujący złoto. [przypis edytorski]

tomba (wł., z łac. tumba) — grób. [przypis edytorski]

tom ci ja — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci. [przypis edytorski]

Tomcio Paluch — postać z baśni europejskich. [przypis edytorski]

tom duży — dziś: to jestem duży. [przypis edytorski]

tom — dziś: to sobie. [przypis edytorski]

tom dzwonił — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: to dzwoniłem. [przypis edytorski]

tom gotowa — skrócenie: to jestem gotowa. [przypis edytorski]

Tom (gw.) — tą. Gwarowa asynchroniczna wymowa samogłoski nosowej. [przypis edytorski]

to mi będzie po sercu — sens: to będzie zgodne z tym, co czuję. [przypis edytorski]

Tomicki, Jan — polski wojskowy epoki wojen napoleońskich; żołnierz 6. pułku jazdy, od 1810 dowódca szwadronu. [przypis edytorski]

tomik in 16-0 — prawdopodobnie chodzi o tom w ósemce a. octavo (łac.); w typografii trzykrotnie złożony arkusz papieru, tworzący osiem kart i szesnaście stronic. [przypis edytorski]

tom jeszcze nie oglądał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, inaczej: to jeszcze nie oglądałem. [przypis edytorski]

Tom Jones — tytułowy bohater klasycznej powieści Historia życia Toma Jonesa, czyli dzieje podrzutka (ang. The History of Tom Jones, a Foundling; wyd. 1749) Henry'ego Fieldinga (1707–1754); jest to opowieść o meandrycznej drodze Toma ku dorosłości i poślubieniu wybranki serca oraz jego walki z uprzedzeniami społecznymi (podrzucony na progu domu zamożnego pana Allworthy, był wychowywany przez niego jak syn, ale wśród służby uchodził za syna prostytutki); przy okazji przedstawiona została cała galeria postaci: rabusiów, Cyganów, żołnierzy, nieuczciwych prawników, a losy Toma wchodzą w dowcipne paralele z dziejami bohaterów mitologicznych. [przypis edytorski]

Tom Jones — tytułowy bohater oświeceniowej powieści przygodowo-obyczajowej Historia życia Toma Jonesa, czyli dzieje podrzutka (1749) angielskiego pisarza Henry'ego Fieldinga. [przypis edytorski]

Tom, Konrad Adam (1885–1957) — pseud. Tim-Tom; artysta kabaretowy, scenarzysta, piosenkarz, reżyser filmowy i aktor, autor piosenek, librett operetkowych i skeczów (np. szmoncesowego skeczu Sęk), mąż aktorki i tancerki Zuli Pogorzelskiej; związany z wieloma teatrami i kabaretami, m.in. z „Qui pro Quo” (od 1919 r. z przerwami do 1931 r.), zmarł na emigracji w Los Angeles. [przypis edytorski]

Tom, Konrad — właśc. Konrad Runowiecki (1887–1957), piosenkarz, scenarzysta i reżyser filmowy. [przypis edytorski]

Tomkowicz, Stanisław (1850–1933) — historyk sztuki i dziennikarz. [przypis edytorski]

Tommie (pot. ang.; lm: Tommies) — żołnierz brytyjski, zwykły szeregowy. [przypis edytorski]

Tommy a. Tommy Atkins — tu ang. pot.: szeregowiec w armii brytyjskiej. [przypis edytorski]

tommygun (pot.) — angielski pistolet maszynowy. [przypis edytorski]

to Mojżesz — u Cylkowa opuszczone słowo Mojżesz, prawdopodobnie błąd drukarski. [przypis edytorski]

To-morrow the sun (…) to-day (ang.) — Jutro słońce zaświecić może, choć jest pochmurno dziś. [przypis edytorski]

To może Jowisz pod postacią węża? — o bogu Zeusie (rzym. Jowiszu) opowiadano, że w młodości, chcąc się ukryć przed Kronosem, przemienił się w węża; niektórzy twierdzili, że przyjąwszy postać węża, zapłodnił Reę, która urodziła Persefonę; inni, że pod postacią węża obcował z Persefoną, wskutek czego narodził się Dionizos. [przypis edytorski]

to można tylko na Krecie usłyszeć (…) i co innego o tobie mówią, i grób twój pokazują — powszechnie wierzono, iż Zeus od niemowlęctwa wychowywał się w grocie na Krecie, ukryty przez swoją matkę Reę przed jej mężem Kronosem, który połykał swoje dzieci zaraz po urodzeniu, w obawie przed przepowiednią, że jedno z nich pozbawi go władzy. Wg niektórych wersji mitu wyspa Kreta była też miejscem, gdzie Rea urodziła Zeusa. Liczni autorzy starożytni wzmiankowali, że na Krecie wg miejscowej tradycji znajdował się również grób Zeusa, który nadal można było zobaczyć w czasach im współczesnych. Tradycję tę krytykowano i łączono z opinią, że „Kreteńczycy zawsze kłamią”. [przypis edytorski]

Tom Pipes — służący Peregryna Pickle, tytułowego bohatera powieści Tobiasa Smolleta. [przypis edytorski]

Tom się tak śmiała — to (toteż, więc) się tak śmiałam. [przypis edytorski]

to mu jest Hekubą — właśc. What's Hecuba to him, or he to Hecuba, that he should weep for her? (ang.): ”Cóż z nim Hekuba, on z nią ma wspólnego, żeby aż płakał nad jej losem?”; Wiliam Szekspir, Hamlet akt 2, scena 2. Hekuba a. Hekabe (mit. gr.) — żona Priama, królowa Troi. Straciła wszystkie swoje dzieci podczas wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

tom wam napisał — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: to wam napisałem. [przypis edytorski]

tom w ósemce a. octavo (łac.) — w typografii trzykrotnie złożony arkusz papieru, tworzący osiem kart i szesnaście stronic. [przypis edytorski]

Tom zharowana — skrót od: to jestem zharowana (ciężko spracowana). [przypis edytorski]

tończ, małe dziwcze (gw.) — tańcz, mała dziewczyno. [przypis edytorski]

toń (daw.) — nieszczęście. [przypis edytorski]

toń równoimienna — ocean (o tym samym „imieniu”, tj. nazwie, co jego władca, Okeanos). [przypis edytorski]

toń — tu przen.: zagrożenie. [przypis edytorski]

toń — tu: stan morza, pływ. [przypis edytorski]

ton — dziś popr.: tuńczyk, duża ryba występująca w tropikalnej części Atlantyku, osiągająca długość do 4 m. [przypis edytorski]

ton główny (muz.) — pierwszy stopień gamy. [przypis edytorski]

Tong-wojen (…) między Hip Singsami a On Leongsami — walka rywalizujących ze sobą chińskich organizacji, powstałych jako związki zawodowe w obronie przeciw atnychińskim uprzedzeniom w Ameryce i przekształconych z czasem w gangi (Tong): Hip Sing Tong przeciw Four Brothers i On Leong Tong, prowadzonych na początku XX w. o kontrolę nad dzielnicami chińskimi (Chinatowns) wielkich miast USA: Chicago, Nowego Jorku, Seattle i San Francisco. [przypis edytorski]

Tonia — Antonina Kolberg, żona Brzozowskiego. [przypis edytorski]

toniach — w tym miejscu w tłumaczeniu Franciszka Mirandoli mówi się o „beztoniach” nocy; w słowie tym ujawniła się młodopolska maniera językowa, a ponieważ przy tym określenie to niewiele ma sensu, zostało zmienione na „tonie” nocy. [przypis edytorski]

To nie cudzy, a Stefka brat — dziś popr.: To nie cudzy, ale Stefka brat. [przypis edytorski]

to nie człowiecza — to nieludzkie; to nie jest rzecz właściwa człowiekowi. [przypis edytorski]

To nie jest kazanie arcybiskupa Grenady — odniesienie do opowieści z książki Przypadki Idziego Blasa (1715–1735) Alaina René Lesage'a, w której główny bohater, młody łazik, zostaje sekretarzem mającego ambicje literackie arcybiskupa Grenady i ma za zadanie ostrzec go, jeśli uzna, że jego homilie i pisma straciły na sile kaznodziejskiej, gdyż sam arcybiskup obawia się, że może nie być obiektywny w ocenie. [przypis edytorski]

to — «Nie jest to warunek, jak mówi Raszi, lecz ślubowanie i jego treść brzmi: jeśli wrócę do domu mojego ojca, będę służył Imieniu Wiekuistego w Ziemi Wybranej, miejsce tego kamienia, stanie się dla mnie domem Bożym i wniosę tam dziesięcinę. Wiąże się z tym tajemnica wyrażona w słowach, że kto mieszka poza tym Krajem, podobny jest komuś, kto jak gdyby nie miał Boga (Ketubot 110b)», zob. Ramban do 28:21 [przypis edytorski]

tonik — tu zdr. od: ton. [przypis edytorski]