Przypisy

wasserpolskie narzecze — tak nazywano dialekt typowy dla ludności terenów pogranicza niemiecko-polskiego, szczególnie Śląska, a także Warmii, Mazur oraz Kaszub. [przypis edytorski]

wasser-zupka (z niem. Wasser: woda) — wodnista zupka. [przypis edytorski]

was sind das: Juden (niem.) — co to jest: Żydzi. [przypis edytorski]

w assystencji — dziś: w asyście; w towarzystwie. [przypis edytorski]

W Astapie, mieście hiszpańskim (…) — Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, XXVIII, 22–23. [przypis edytorski]

Was Teufel wollen doch die Damen da?… (niem.) — Czego Panie chcą do diabła! [przypis edytorski]

w Astrachanie — dziś popr. forma Msc.lp: w Astrachaniu. [przypis edytorski]

Was? Was… pfui, tun Sie es ja nicht. Wie sind Sie darauf gekommen (niem.) — Co? Co… fuj, niech pan tego nie robi. Jak pan do tego doszedł? [przypis edytorski]

Was wir arbeiten? (niem., zniekszt.) — Przy czym będziemy pracować? [przypis edytorski]

Wasyl, częściej Wasylko Romanowicz (1203–1269) — książę włodzimierski, brat Daniela Halickiego (Daniłła), prawnuk polskiego króla Bolesława Krzywoustego. [przypis edytorski]

Wasyl IV Szujski (1552–1612) — car rosyjski (1606–1610), ostatni władca moskiewski z rodu Rurykowiczów; po niepowodzeniach w wojnie z Dymitrem Samozwańcem II, wspieranym przez oddziały polskiej szlachty, oraz klęsce pod Kłuszynem (1610) został obalony i uwięziony; po wkroczeniu wojsk polskich do Moskwy uznał prawa polskiego królewicza Władysława Wazy do tronu rosyjskiego, wydany przez bojarów Polakom, został wywieziony razem z rodziną do Polski. [przypis edytorski]

wasże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy was, czyż was. [przypis edytorski]

wasże — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy was. [przypis edytorski]

wasza familija (ros.) — pańskie nazwisko [przypis edytorski]

wasza sprawiedliwość wzejdzie jako słońce przed oblicznością moją — por. Iz 58, 8. [przypis edytorski]

wasza — tu: wasza żona. [przypis edytorski]

wasza Uprzejmość i Wierność — tytuł grzecznościowy, jakim król zwraca się do szlachty. [przypis edytorski]

waszę — dziś popr.: waszą. [przypis edytorski]

waszę — dziś: waszą. [przypis edytorski]

waszę (starop. forma) — waszą. [przypis edytorski]

wasze a. waszeć (daw.) — skrócona forma grzecznościowa: waszmość, tzn. wasza mość, wasza miłość. [przypis edytorski]

wasze a. waszeć (daw.) — waszmość; skrócona forma grzecznościowa. [przypis edytorski]

wasze — a. waszeć, skrócona forma grzecznościowa: waszmość tzn. wasza mość, wasza miłość. [przypis edytorski]

wasze — a. waszeć: waszmość; skrócona forma grzecznościowa. [przypis edytorski]

Wasze błagorodie (ros.) — wielmożny panie; tytuł stosowany w carskiej armii przy zwracaniu się do oficerów do podpułkownika włącznie. [przypis edytorski]

Wasze błagorodje (ros.) — wielmożny panie; tytuł stosowany w carskiej armii przy zwracaniu się do oficerów do podpułkownika włącznie. [przypis edytorski]

waszeć (daw.) — skrócona forma grzecznościowa używana pomiędzy szlachtą: waszmość (wasza miłość). [przypis edytorski]

waszeć (daw.) — skrócona forma grzecznościowa: waszmość, tzn. wasza mość, wasza miłość. [przypis edytorski]

waszeć (daw.) — tytuł grzecznościowy; mieć pozór waszeci: wyglądać jak wielki pan. [przypis edytorski]

waszeć (daw.) — zwrot grzecznościowy, skrót od: wasza miłość. [przypis edytorski]

waszeć (daw.) — zwrot grzecznościowy: szanowny pan. Skrót od wasza miłość. [przypis edytorski]

waszeć — skrót od: wasza miłość. [przypis edytorski]

waszeć — zwrot grzecznościowy, skrót od: wasza miłość. [przypis edytorski]

waszecin (daw.) — przym. dzierżawczy od skróconej formy grzecznościowej wasze, waszeć, czyli waszmość; należący do waszmości. [przypis edytorski]

waszeci — skrót od: waszej miłości. [przypis edytorski]

wasze (daw.) — waszmość. [przypis edytorski]

wasze (daw.) — zwrot grzecznościowy; skrót od waszmość (wasza miłość). [przypis edytorski]

waszej cześci — pański. [przypis edytorski]

Waszej Dostojności? (…) Zaiste, dziwnie brzmi ten tytuł — Zerwiłebski zwraca się do Padelli jak do dostojnika, nie jak do króla. [przypis edytorski]

Waszej KMości, PMMłgo — skrócone: Waszej Królewskiej Miłości, Pana mojego Miłościwego. [przypis edytorski]

wasze mogiły (…) wnet się ruszyły, o Krakowianko — nawiązanie do powstania krakowskiego, które wybuchło w 1846 r. w Wolnym Mieście Krakowie pod hasłami demokracji i miało stać zrywem ogólnonarodowym, co się jednak nie udało; trwało od 21 lutego do 4 marca, do wojsk austriackich tłumiących powstanie przyłączyli się okoliczni chłopi polscy. [przypis edytorski]

wasze — skrót od: wasza miłość. [przypis edytorski]

Wasze — tu skrót od zwrotu grzecznościowego: waszmość pan. [przypis edytorski]

wasze — tu: waszmość. [przypis edytorski]

wasze — tu zwrot grzecznościowy, skrót od wasza miłość. [przypis edytorski]

wasze wysokobłagorodie (ros.) — wielmożny panie; tytuł stosowany w carskiej armii przy zwracaniu się do oficerów od kapitana do pułkownika włącznie. [przypis edytorski]

wasze wysokobłagorodje (ros.) — tytuł grzecznościowy: wasza wielmożność. [przypis edytorski]

Waszington — właśc. Washington, George (1732–1799) amer. wojskowy i polityk, pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych (1789-1797), zyskał sobie miano ojca narodu amerykańskiego. [przypis edytorski]

waszraum (z niem. Waschraum) — umywalnia. [przypis edytorski]

Waszti — królowa, żona króla perskiego Kserksesa I (hebr. Achaszwerosz, łac. Aswerus), odmówiła przyjścia przed oblicze męża, gdy ten ją wezwał. Za nieposłuszeństwo król ukarał ją rozwodem (Est 1,19). Jej następczynią została Estera (Est 2,17). [przypis edytorski]

Waszti — według Księgi Estery piękna żona króla Achaszwerosza, oddalona przez niego za publicznie okazane nieposłuszeństwo; jej następczynią została Estera. [przypis edytorski]

wasz — tu: wasz mąż. [przypis edytorski]

waszy — dziś popr.: wasz. [przypis edytorski]

Waszyngton — stolica Stanów Zjednoczonych, położona nad rzeką Potomak, we wschodniej części kontynentu. [przypis edytorski]

Waszyngton, właśc. George Washington (1732–1799) — wódz naczelny podczas wojny Stanów Zjednoczonych o niepodległość, a następnie pierwszy prezydent (1789–1797) nowo powstałego państwa. [przypis edytorski]

Waszyngton, właśc. Washington, George (1732–1799) — generał, polityk i mąż stanu amerykański, wódz naczelny Armii Kontynentalnej w latach 1775–1784, pierwszy prezydent Stanów Zjednoczonych (1789–1797), jeden z „ojców założycieli”; po zakończeniu prezydentury George Washington powrócił do swojej posiadłości Mount Vernon, od czasu do czasu doradzając prezydentowi Johnowi Adamsowi, swemu następcy. [przypis edytorski]

Waszyngton właśc. Washington, George (1732–1799) — wódz naczelny podczas wojny Stanów Zjednoczonych o niepodległość, a następnie, w l. 1789–1797 pierwszy prezydent nowo powstałego państwa. [przypis edytorski]

Waszyngton, właśc. Washington, George (1732–1799) — wódz naczelny podczas wojny Stanów Zjednoczonych o niepodległość, a następnie pierwszy prezydent (1789–1797) nowo powstałego państwa. [przypis edytorski]

wataha — tu: grupa uzbrojonych, niebezpiecznych ludzi. [przypis edytorski]

Wat, Aleksander — właśc. Aleksander Chwat (1900–1967), poeta, tłumacz, autor wspomnień, w młodości związany z futuryzmem, w czasie II wojny światowej więzień NKWD, od 1961 na emigracji. [przypis edytorski]

wata — wypowiedź pozbawiona istotnej treści. [przypis edytorski]

watażka — dowodzący oddziałem wolnych Kozaków lub bandą rozbójników. [przypis edytorski]

watażka — tu: przywódca oddziału wolnych Kozaków. [przypis edytorski]

water-proof — tu: płaszcz wodoodporny. [przypis edytorski]

watówka (pot.) — kurtka watowana. [przypis edytorski]

watra (gw.) — ognisko. [przypis edytorski]

watra (gw. podhalańska) — ognisko. [przypis edytorski]

watra — ognisko. [przypis edytorski]

watra (reg.) — ognisko. [przypis edytorski]

watrzany — pochodzący od watry, tj. od ogniska pasterskiego palonego przy szałasie. [przypis edytorski]

Watteau, Antoine (1684–1721) — właśc. Jean-Antoine Watteau, francuski malarz, rysownik i rytownik. [przypis edytorski]

Watteau, Antoine (1784–1724) — francuski malarz, prekursor i czołowy przedstawiciel francuskiego rokoka. [przypis edytorski]

Watteau, Jean-Antionne (1684–1721) — francuski malarz i rysownik, prekursor rokoka. [przypis edytorski]

Watteau, Jean-Antoine (1684–1721) — francuski malarz i rysownik, prekursor rokoka. [przypis edytorski]

Watteau, Jean Antoine (1684–1721) — fr. malarz i rysownik; kolorysta, przedstawiciel rokoka. [przypis edytorski]

Watt, James (1736–1819) — szkocki inżynier i wynalazca, twórca kluczowych ulepszeń konstrukcji maszyny parowej, dzięki którym maszyny te zapoczątkowały rewolucję przemysłową. [przypis edytorski]

watyczny (neol., z łac.) — wieszczy, natchniony; związany z natchnionym przez bogów wieszczkiem, poetą lub śpiewakiem. [przypis edytorski]

Watyniusz — jeden z towarzyszy Nerona, organizator walk gladiatorów. [przypis edytorski]

W[at]zdorf — w wydaniu źródłowym fragment nieczytelny; uzupełniony na podstawie innego opracowania. [przypis edytorski]

w Austrii, a zatem i w Galicji — w powstałej w 1867 monarchii austro-węgierskiej Galicja stanowiła część wielonarodowych ziem Cesarstwa Austrii. [przypis edytorski]

wawelowy — dziś popr.: wawelski. [przypis edytorski]

Wawel — wzgórze w Krakowie, historyczna siedziba królewska. [przypis edytorski]

Wawel — wzgórze w Krakowie, nad brzegiem Wisły. Znajduje się na nim zamek, dawna siedziba królów Polski. [przypis edytorski]

Wawel — zamek na wzgórzu nad brzegiem Wisły na Starym Mieście w Krakowie, dawna siedziba królów Polski; w kryptach pod katedrą wawelską znajdują się groby władców, wieszczów i bohaterów narodowych. [przypis edytorski]

w Awentynu lesie — na znanym wzgórzu Rzymu. [przypis edytorski]

w Awinionie nie papież, jeno aleksandryjski sułtan siedzi — mowa o okresie rezydowania papieży w Awinionie; tzw. ”niewoli awiniońskiej” (1309-1377). [przypis edytorski]

Wawrzecki, Tomasz (1759–1816) — działacz polityczny, generał; poseł na Sejm Czteroletni; po klęsce pod Maciejowicami i pojmaniu Kościuszki wybrany na Najwyższego Naczelnika Siły Zbrojnej Narodowej; po upadku powstania więziony do 1796; członek Rady Najwyższej Tymczasowej Księstwa Warszawskiego (1813), minister sprawiedliwości w Królestwie Polskim (1815–1816). [przypis edytorski]

wawrzyn — drzewo o wiecznie zielonych liściach, z których w staroż. Grecji i Rzymie robiono wieniec dla zwycięzców igrzysk, a z czasem także dla uczczenia wybitnych osiągnięć we wszelkich dziedzinach życia; laur. [przypis edytorski]

Wawrzyniak, Piotr (1849–1910) — polski ksiądz, wielkopolski działacz społeczny, oświatowy i gospodarczy. [przypis edytorski]

Wawrzyniec II Medyceusz, właśc. Lorenzo di Piero de' Medici (1492–1519) — książę Urbino, władca Florencji (od 1513), wnuk wybitnego Wawrzyńca Wspaniałego. [przypis edytorski]

Wawrzyniec Medyceusz, właśc. Lorenzo di Piero de' Medici, znany jako Wawrzyniec Wspaniały (1449–1492) — faktyczny władca Republiki Florencji, wybitny polityk, entuzjastyczny mecenas kultury renesansowej. [przypis edytorski]

Wawrzyniec z Nowego Targu a. Wawrzyniec Korwin Nowotarski (ok. 1470–1527) — łac. Laurentius Corvinus Novoforensis, niem. Lorenz Raabe (Rabe), wł. Laurentius Bartholomei De Novo Foro; z pochodzenia mieszczanin, z niem. rodziny Rabe (Raabe); humanista, poeta łacińskojęzyczny, pedagog, geograf, autor podręczników, twórca dzieła O wersyfikacji; na Uniwersytecie Krakowskim studiował na wydziale sztuk wyzwolonych (w 1489 r. uzyskał magisterium), a następnie wykładał astronomię, filozofię, geografię, retorykę, literaturę grecką oraz literaturę rzymską; słuchał lekcji poetyki Konrada Celtisa, należał do założonego przez tego humanistę niem. towarzystwa „Sodalitas Litteraria Vistulana” („Nadwiślańskie Towarzystwo Literackie”); w 1494 przybył do Świdnicy, gdzie był rektorem szkoły parafialnej, a od 1495 również pisarzem miejskim; w 1496 r. przeniósł się do Wrocławia, gdzie został rektorem szkoły św. Elżbiety, pod koniec życia był pisarzem miejskim we Wrocławiu; jeszcze w Krakowie poznał osobiście Mikołaja Kopernika oraz zarys jego teorii systemu heliocentrycznego, w 1506 r. na zaproszenie astronoma wyjechał do Torunia, a po powrocie napisał Wiersz Wawrzyńca Korwina (1508) zawierający m.in. wykład teorii kopernikańskiej na ponad 30 lat przed opublikowaniem dzieła O obrotach sfer niebieskich. W roku 1503 ożenił się z Anną Münsterberg i rozpoczął pracę jako pisarz miejski. W latach 1506–1508 piastował to samo stanowisko w Toruniu. W roku 1508 powrócił do Wrocławia. Zajmował się sprawami publicznymi, politycznymi i kulturalnymi. Od roku 1522 stanął po stronie reformacji i gorliwie ją propagował. [przypis edytorski]

wawrzyn — laur; drzewko o aromatycznych liściach, z których w starożytności pleciono wieńce symbolizujące zwycięstwo i chwałę. [przypis edytorski]

wawrzyn — laur; drzewko o wiecznie zielonych, aromatycznych liściach; symbol chwały zwycięstwa. [przypis edytorski]

wawrzyn — laur, roślina będąca symbolem sławy. [przypis edytorski]

wawrzyn — laur, wieniec z którego stanowił symbol zwycięstwa. [przypis edytorski]

wawrzynowy wianek — wieniec laurowy; honorowano nim wybitnych twórców. [przypis edytorski]

ważą się rozlicznych złości (daw.) — ważą się (czynić) rozliczne złości. [przypis edytorski]

ważki — mający duży ciężar fizyczny. [przypis edytorski]

ważna to — konstrukcja gram. analogiczna do „mniejsza o”; dziś raczej: ważne jest. [przypis edytorski]