Przypisy

uderzyć — tu: zadąć. [przypis edytorski]

uderzyła nogą o ziemię — w oryg. niem.: Sie stampfte mit dem Fuß: tupnęła nogą. [przypis edytorski]

uderzyłeś błazna ton (…) — jest to wyjątkowo dotkliwa krytyka; Zygmunt Krasiński, zanim porzucił wszelką krytykę szlacheckiej przeszłości, pisał o Polskiej historii i winach Polaków: „U nas było ogromne nic. Ni cnota, ni niegodziwość, ale mezzo termino: błazeństwo. Ni sroga tragedia, ni idylla niewinna, ale mezzo termino: farsa. I tak leżąc na kożuchu, pijąc małmazję i piwo, trefnując dziwnie krotofilnie — zeszliśmy do grobu. (…) O, ze śmiechu, który niegdyś rozlegał się po Polszcze całej, została nam tylko za wczesna starość. Polska lat pięćset się śmiała gardłem całym i komiczną była — przez kompensacją my dziś płaczem i czujem nieco tragiczniej!” (list do ojca z 26 I 1836). Skazą na kulturze polskiej, która dręczyła Krasińskiego był brak przejęcia się jakąkolwiek ideą, brak wzniosłości, pozostawiający ziejącą nicością pustkę, którą zasłania się błazenadą, cyrkiem, klownadą, operetką, kabaretem. „Uhonorowanie” Dziennikarza, który jest spadkobiercą tej rzewnej tradycji, laską błazeńską jest jednoznaczne ze stwierdzeniem, że samo ubolewanie oraz płacz nad utraconą wielkością i wzniosłością nie wystarczy, zaś w dalszych konsekwencjach prowadzi do samoośmieszenia. [przypis edytorski]

uderzyło mi w oczy — dziś: uderzyło mnie w oczy. [przypis edytorski]

uderzym (daw.) — tu: forma krótsza użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca; forma podst.: uderzymy. [przypis edytorski]

udeterminowane (łac.) — postanowione. [przypis edytorski]

udój — dojenie krów. [przypis edytorski]

udrać (z ros.) — czmychnąć; uciec. [przypis edytorski]

udrapował — udrapał, podgryzał (po trochu). [przypis edytorski]

udręcza — dziś raczej: dręczy. [przypis edytorski]

u drzwi — przy drzwiach, blisko drzwi. [przypis edytorski]

uduchowniony (daw.) — przeniesiony w sferę duchowości; dziś: uduchowiony. [przypis edytorski]

uduszony — tu: zduszony, stłumiony. [przypis edytorski]

uduszyło (białorus.) — udusiło. [przypis edytorski]

udychtować (daw., z niem.) — uszczelnić, pozatykać szpary. [przypis edytorski]

u dytka — tu: u diabła; dytko: demon w mitologii słowiańskiej. [przypis edytorski]

udźwigły — dziś popr.: udźwignęły (tu: forma krótsza, gwarowa użyta w celu utrzymania rytmu jedenastozgłoskowca). [przypis edytorski]

udziałany (daw.) — wykonany, stworzony. [przypis edytorski]

Udziałem Waszej Miłości (…) co mu każe obowiązek. — fragm. tekstu dramatu Makbet Shakespeare'a w tłum. Krystyny Berwińskiej (wyd. Warszawa 1959). [przypis edytorski]

udział w ruchawce w tymże roku — tj. w powstaniu styczniowym w 1863, jako członek grupy ochotników galicyjskich. [przypis edytorski]

Udziela, Seweryn (1857–1937) — etnograf, badacz kultury ludowej Małopolski. [przypis edytorski]

udziele — dziś popr.: udziale. [przypis edytorski]

udzie (starop. forma) — ujdzie; tj. ucieknie. [przypis edytorski]

Über die spezielle und allgemeine Relativitatstheorie (niem.) — o szczególnej i ogólnej teorii względności. [przypis edytorski]

überdulden — erdulden. [przypis edytorski]

überhüpft — übergangen. [przypis edytorski]

Übermensch (niem.) — nadczłowiek; pojęcie wprowadzone przez Fiedricha Nietzschego. [przypis edytorski]

Überschuss an Energie — nadmiar energii. [przypis edytorski]

Überwindung (niem.) — przezwyciężenie. [przypis edytorski]

Üsküp a. Skopje — miasto na Bałkanach, obecnie stolica Macedonii Płn. [przypis edytorski]

[U]Eciec (gw.) — ojciec. [przypis edytorski]

Ufaj w Panu Bogu z całego serca, a nie wspieraj się na mądrości swojej… — Prz 3, 5. [przypis edytorski]

u fary — w kościele parafialnym. [przypis edytorski]

ufestonować — osłabić intensywność. [przypis edytorski]

uf — hufiec. [przypis edytorski]

ufiec — dziś: hufiec. [przypis edytorski]

ufiec — dziś popr.: hufiec. [przypis edytorski]

ufiec — hufiec, oddział. [przypis edytorski]

Ufilas a. Wulfila (310–383) — biskup Taurydy (od 341 r.), misjonarz wśród Gotów naddunajskich; tłumacz Biblii (z wyjątkiem Ksiąg Kapłańskich); syn Gota i Greczynki z Kapadocji. [przypis edytorski]

ufnal a. hufnal — duży gwóźdź do przybijania podków. [przypis edytorski]

ufnal — gwóźdź o kwadratowym przekroju, służący do przytwierdzania podków do kopyt końskich. [przypis edytorski]

ufryzowany (przestarz.) — ułożony w loki. [przypis edytorski]

ugadać (gw.) — umówić. [przypis edytorski]

ugadzać (starop.) — godzić, uderzać, nacierać. [przypis edytorski]

ugadza — dziś popr. forma: godzi. [przypis edytorski]

ugadzanie (daw.) — tu: ustępowanie. [przypis edytorski]

Ugania za rogaczem ranionym z cięciwy — dla rytmu pominięte „się”. [przypis edytorski]

ugarać (daw.) — ogrzewać, opiekać. [przypis edytorski]

ugasać — dziś: zagasać a. gasnąć. [przypis edytorski]

Ugedej (1186–1241) — trzeci syn Dżyngis-chana, władca imperium mongolskiego od 1229. [przypis edytorski]

Ugłaskanie Sekutnicy — tj. Poskromienie złośnicy. [przypis edytorski]

ugór — pole nieuprawiane przez dłuższy czas. [przypis edytorski]

ugór — zaorane i nieuprawiane przez pewien czas pole. [przypis edytorski]

ugodnić się — uczynić się godnym. [przypis edytorski]

ugodzić (daw.) — trafić. [przypis edytorski]

ugodzić kogo do służby — przyjąć kogo do pracy (służby). [przypis edytorski]

ugodzić w co (starop.) — osiągnąć co. [przypis edytorski]

ugodzić w co (starop.) — utrafić. [przypis edytorski]

ugodzon do żywa — dziś: ugodzony do żywego; tj. boleśnie zraniony. [przypis edytorski]

ugodzon — ugodzony, uderzony. [przypis edytorski]

Ugolini, Bartolomeo (zm. ok. 1610) — włoski jurysta, autor m.in. Tractatus de simonia (1599). [przypis edytorski]

Ugolino della Gherardesca (ok. 1220–1289) — wł. szlachcic i polityk, wtrącony do więzienia, w którym zmarł w głodu, jeden z bohaterów Boskiej komedii Dantego. [przypis edytorski]

Ugolino — postać z Boskiej Komedii Dantego, mściciel, który w Piekle gryzł czaszkę i wysysał mózg swojego dawnego prześladowcy za to, że ten skazał Ugolina i jego synów na śmierć głodową. [przypis edytorski]

Ugolin — por. Dante Alighieri, Boska Komedia, Piekło, Pieśń XXXIII. [przypis edytorski]

Ugolin — własc. Ugolino, postać z Boskiej Komedii Dantego, mściciel, który w Piekle gryzł czaszkę i wysysał mózg swojego dawnego prześladowcy, biskupa Ruggieri, za to, że ten skazał Ugolina i jego synów na śmierć głodową. [przypis edytorski]

ugor — dziś popr.: ugór. [przypis edytorski]

ugorny — leżący ugorem, nieorany, nieuprawny. [przypis edytorski]

U-gorsk — Ust-Kamienogorsk, miasto w Azji, nad rzeką Irtysz. [przypis edytorski]

ugryzek (daw.) — docinek. [przypis edytorski]

ugrzany (gw.) — ciepły. [przypis edytorski]

ugrzewa — dziś popr.: ogrzewa. [przypis edytorski]

ugwarzyć (daw.) — porozmawiać. [przypis edytorski]

uhamować — pohamować. [przypis edytorski]

Uhland, Johann Ludwig (1787–1862) — niem. poeta, literaturoznawca, z wykształcenia prawnik; był działaczem politycznym jako poseł do Landtagu, następnie do parlamentu frankfurckiego (1848), obrońcą koncepcji tzw. wielkoniemieckiego państwa narodowego (tj. obejmującego swym terytorium również Niemców zamieszkujących tereny ówczesnego państwa austriackiego); poezje Uhlanda były niezwykle popularne, zostały wydane kilkadziesiąt razy za jego życia i weszły w skład biblioteczek domowych w całym kraju; do jego wierszy muzykę komponowali m.in. Johannes Brahms, Franz Liszt, Franz Schubert i Robert Schumann; oprócz lirycznych obrazów dotyczących przyrody, pisał również dzieła literackie nawiązujące do historii (jak np. ballada Szwabska wieść, w oryg. Schwäbische Kunde, osnuta wokół wydarzeń trzeciej wyprawy krzyżowej i śmierci cesarza Fryderyka I Barbarossy) czy prace popularnonaukowe dotyczące starogermańskich wierzeń (np. Studia na temat mitologii nordyckiej, Der Mythos von Thor nach nordischen Quellen). [przypis edytorski]

Uhowo — wieś w pow. białostockim, na płn.-wsch. brzegu Narwi. [przypis edytorski]

uiścić — spełnić. [przypis edytorski]

uiścić — uregulować należność za coś. [przypis edytorski]

uiszczenie — dziś: ziszczenie, tj. zrealizowanie, wykonanie. [przypis edytorski]

u Iwana — przen. u Rosjan, w służbie carskiej. [przypis edytorski]

ująć — odebrać. [przypis edytorski]

ująć w kluby (daw.) — wziąć w ryzy, zdyscyplinować. [przypis edytorski]

ująć w kluby — ująć w karby; okiełznać. [przypis edytorski]

ująć — zjednać. [przypis edytorski]

ujawiać się — dziś: ujawniać się a. przejawiać się. [przypis edytorski]

ujęcie sławy — umniejszenie zasług, psucie opinii, zniesławienie. [przypis edytorski]

ujęło ją to — sprawiło jej to przyjemność. [przypis edytorski]

Ujejski, Józef (1883–1937) — historyk literatury, badacz okresu romantyzmu, zwł. filozofii i prądów umysłowych tego okresu, w tym mesjanizmu; po uzyskaniu w 1907 r. stopnia doktorskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim, kształcił się dalej w Paryżu; od 1919 profesor Uniwersytetu Warszawskiego, w l. 1932–1933 rektor; członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1921) i Polskiej Akademii Umiejętności (od 1922); autor m.in. Dziejów polskiego mesjanizmu do powstania listopadowego włącznie (1931). [przypis edytorski]

ujeść (daw.) — ugryźć. [przypis edytorski]

ujeść — ukąsić. [przypis edytorski]

ujeżdżać — tu: uciekać; odjeżdżać uciekając. [przypis edytorski]

ujezdnyj (ros.) — powiatowy. [przypis edytorski]

ujezdżaiąc (starop. forma) — dziś: ujeżdżając; odjeżdżając. [przypis edytorski]

ujma — coś, co obraża a. poniża; być ujmą dla kogoś: przynosić komuś wstyd, hańbić kogoś. [przypis edytorski]

ujmi (starop. forma) — dziś popr. forma 2.os.lp trybu rozkazującego: ujmij. [przypis edytorski]

ujrzał był — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: ujrzał uprzednio (wcześniej, zanim miały miejsce zdarzenia i czynności wyrażone czasem przeszłym zwykłym). [przypis edytorski]

Ujrzał niebo rozwarte… — Dz 10:11–13. [przypis edytorski]

ujrzano, iż ogania się psu (…) — por. Diogenes Laertios, Pyrrhon z Elidy [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IX, 66. [przypis edytorski]

ujrzawszy (…) fizjonomią — dziś: ujrzawszy fizjonomię; fizjonomia daw.: twarz. [przypis edytorski]

Ujrzawszy lud wielki, użalił się nad nimi, bo byli strapieni i leżący (…), jako owce nie mające pasterza — Mt 9, 36. [przypis edytorski]

ujrzemy (daw.) — dziś: ujrzymy. [przypis edytorski]