Przypisy

Skoro Frankowie opuścili swój kraj, kazali ułożyć — Patrzcie wstęp do prawa salickiego. P. de Leibnitz powiada w swoim traktacie o początku Franków, że to prawo sporządzono przed panowaniem Klodwiga, ale to nie mogło być wcześniej, niż Frankowie opuścili Germanię; nie rozumieli wówczas języka łacińskiego. [przypis redakcyjny]

Skoro mi szczęśliw wrócisz, mą harfę nastroję — Podobnie w Korsarzu (I, 14) Byrona obiecuje Medora Konradowi: «or my guitar, which still thou lov'st to hear, shall soothe or lull. [przypis redakcyjny]

„skorupa”, w której „pływa jakiś płaz”: — aluzja do tekstu Ody do młodości Mickiewicza: „Patrz, jak nad jej wody trupie Wzbił się jakiś płaz w skorupie”. [przypis redakcyjny]

skosztować się z kimś (daw.) — spróbować, zmierzyć się z kimś. [przypis redakcyjny]

skotopas (daw.) — pastuchów. [przypis redakcyjny]

skotopas (daw.) — pastuch. [przypis redakcyjny]

Skotopaski (od: skot — bydło) — pieśni pasterskie, sielanki, których mistrzem był poeta grecki Teokryt (III w. p.n.e.). Utworów Porębskiego, niestety, nie znamy. [przypis redakcyjny]

skowera (daw., reg.) — pies. [przypis redakcyjny]

skowera (starop.) — prostak. [przypis redakcyjny]

skowkami — okuciami, klamrami. [przypis redakcyjny]

Skowronek… ropuchą zamienił oczy — Popularne powiedzenie; według wierzeń ludowych śpiew skowronka zapowiadał dzień, wtedy rechot żabi milknął. Lepiej, aby Romeo miał oczy żabie i nie dostrzegał nadejścia dnia (Uważano także, że oczy żabie były ładniejsze od oczu skowronka.) [przypis redakcyjny]

skradł — okradł, tu: dom. [przypis redakcyjny]

skradł — tu: okradł. [przypis redakcyjny]

skręcić się — tu: spochmurnieć, zmarkotnieć. [przypis redakcyjny]

skrewić — nie dopisać, zawieść nadzieję, zdradzić. [przypis redakcyjny]

skromić (starop.) — poskramiać. [przypis redakcyjny]

skromny — w znaczeniu współczesnym lub: spokojny, pokorny. [przypis redakcyjny]

skrupulat — osoba żywiąca wątpliwości moralne. [przypis redakcyjny]

skrupulizować — wątpić. [przypis redakcyjny]

Skruszony żalem i wstydząc się błędu — Poeta, gdy Kawalkante zapytywał go, czy syn jego Gwido jeszcze żyje, nic nie odpowiedział; bo mylnie mniemał, że duchy przewidujące przyszłość, tym bardziej mogą znać teraźniejszość. Teraz prosi Farinatę, ażeby jego błędne mniemanie i stąd pochodzące milczenie uniewinnił przed tym, którego mimo woli tak boleśnie zasmucił. [przypis redakcyjny]

skrutynium (daw.) — śledztwo. [przypis redakcyjny]

skrwawi (…) królestwo Pragi i zmieni w pustkowie — Między wieloma nagannymi czynami Alberta I, poeta wybrał przyłączenie Czech do cesarstwa niemieckiego w roku 1303. Po śmierci Wacława IV i po zamordowaniu jego syna, Albert pokusił się o wcielenie całych Czech do swojego państwa, przez ożenienie swojego syna Rudolfa z wdową zmarłego Wacława. [przypis redakcyjny]

Skryj w płaszcza twego zwojach — w oryg. terminologia zapożyczona z sokolnictwa, dotycząca oswajania sokołów, używanych do polowania. [przypis redakcyjny]

skryptury — ćwiczenia pisemnego. [przypis redakcyjny]

skryślać (starop.) — przebiegać, [przemierzać]. [przypis redakcyjny]

skryślać (starop.) — [tu:] przebiegać. [przypis redakcyjny]

skrześlony — pokrzywiony, skręcony, splątany. [przypis redakcyjny]

Skrzetuski, Jan — postać literacka, stworzona na wzór Mikołaja Skrzetuskiego herbu Jastrzębiec (1610–1673), szlachcica z Wielkopolski, który wsławił się w czasie obrony Zbaraża w 1649 r. [przypis redakcyjny]

Skrzetuski, Mikołaj — porucznik starosty Franciszka Czarnkowskiego. W 1649 r. przewiózł z oblężonego Zbaraża listy do króla. „Ten człowiek z oblężenia tak ciężkiego zbaraskiego listy do króla JMci Kazimierza, wpław przez staw idąc, dziwną sztuką przeniosszy niezmaczane i kilka dni i nocy sztucznie tułając się przez wojska niezliczone prawie przeniósł do Lwowa, a tam za tak wielką swoję odwagę gardła i fortun zaledwie sto czerwonych złotych otrzymał” (Łoś, 49). [przypis redakcyjny]

skrzydło anioła wszystkie P w końcu zetrze z twego czoła — pierwsze P (peccatum), grzech pychy oznaczające już znikło z czoła poety, odkąd anioł dotknął mu czoło skrzydłem swoim. Inne litery pozostałe mniej wyraźny ślad zostawiły, albowiem gdy od pychy wyzwoleni jesteśmy, ze wszystkich innych grzechów łatwiej jest nam się oczyścić. [przypis redakcyjny]

skrzydlatych Miłości — Amorków. [przypis redakcyjny]

skrzydlaty lew — jak wiadomo, herb Wenecji, oznacza też Wenecję samą. [przypis redakcyjny]

skrzynia (…) malowana — takie skrzynie były sprzętami znajdującymi się w niemal każdym podkrakowskim domu, należąc do wyprawy ślubnej; były barwne, malowane głównie w stylizowane kwiaty. [przypis redakcyjny]

skrzynię Fokarowę — skrzynię Fokarów; chodzi o bankierską rodzinę Fuggerów. [przypis redakcyjny]

skrzynie — skrzyni. [przypis redakcyjny]

skrzypiące — skrzypiące, blaszane. [przypis redakcyjny]

Skrzypiów — wieś pod Pińczowem. [przypis redakcyjny]

skrzypka (gw.) — skrzypce a. przypominający je instrument strunowy. [przypis redakcyjny]

skrzypotać (daw.) — skrzypieć. [przypis redakcyjny]

skrzyp — roślina (equisetum arvense [tj. skrzyp polny]), [która] służyła do polerowania drzewa. [przypis redakcyjny]

SK — [skrót od] Strafkompanie: karna kompania; A. C. [przypis redakcyjny]

skujom — spygliais. [przypis redakcyjny]

skukłać (starop.) — pobić, pogromić, [rozgromić]. [przypis redakcyjny]

skusić (starop.) — spróbować, doświadczyć. [przypis redakcyjny]

skutniejszy — silniej oddziałujący, doskonalszy. [przypis redakcyjny]

skwarczki (starop.) — [tu:] przynęta. [przypis redakcyjny]

skwarem ich słońca zbite nawałnice — Znaczy zapewne: „przez skwar ich potężnych, gorących namiętności nagromadzone chmury, rzucą z grzmotem błyskawice, przy których blasku ujrzą „dzikie tajemnice” istoty życia (tą istotą jest cierpienie i zło). Do takich należy Wacław (por. w. 1405: „nie czas ale płomień zniszczy w nim zwaliska”.) Cała ta długa przenośnia przypomina zakończenie Paryzyny Byrona: «The tainted branches of the tree» itd. [przypis redakcyjny]

skwarna — środek wymiotny podawany ptakom myśliwskim. [przypis redakcyjny]

skwerował — prezentował broń. [przypis redakcyjny]

Skwira — miasto w centralnej części Ukrainy, ok. 30 km na zachód od Białej Cerkwi. [przypis redakcyjny]

skwitnąć (starop.) — [zwikłać, splątać się]; włosy (…) niechaj się skwitną: niech się zrosną, skudłają. [przypis redakcyjny]

Skylla (mit. gr.) — córka megaryjskiego króla Nisosa, za namową Minosa, króla kreteńskiego, który oblegał Megarę, podstępnie ścięła ojcu purpurowy pukiel włosów z głowy; pukiel ów był ściśle związany z życiem Nisosa i losem miasta; jego utrata spowodowała śmierć Nisosa i klęskę Megary. [przypis redakcyjny]

sładko jak detyna (z ukr.) — słodko jak dziecko. [przypis redakcyjny]

Sława z dowcipu — sława oparta na talencie poetyckim. [przypis redakcyjny]

sławne rody Gwidona z Prato, Ugolina d'Azzo — Tu wspomina świetne rody, od których ich potomkowie odrodzili się. [przypis redakcyjny]

sławniejsze miasto — [tu:] Ferrara. [przypis redakcyjny]

sławny Baka — [por.] Uwagi o śmierci niechybnej, wszystkim pospolitej, wierszem wyrażone przez ks. Bakę S. J. 1766, drugi raz z przemową Rajmunda Korsaka drukowane w Wilnie u Zawadzkiego 1807 i w niniejszym roku z tąż przemową i z rycinami, w Warszawie w drukarni przy ulicy Mazowieckiej. [przypis redakcyjny]

sławny Kartagińczyk, którego słodkość aury w Kapui… zdelibitowała — w III w. p.n.e., podczas wojen punickich, Kapua stanowiła główną bazę Fenicjan w Italii; w 211 r. p.n.e. Rzymianie oblegali i zdobyli Kapuę, mimo podwójnej obrony: przez wojska libijskie Hannona z wewnątrz i przez wojska fenickie Hannibala z zewnątrz. [przypis redakcyjny]

Sławnym wierszem z żabami… — Potocki wymienia błahe wiersze znanych autorów: Wojnę żab i myszy Homera; Komara Wirgiliusza; Klaudiusza Seneki (satyrę na cesarza Klaudiusza); Pochwałę łysiny biskupa Synezjusza; Świerczka Plutarcha (co było pomyłką Potockiego); Pochwałę wszy skierowaną do ojców żebraków filologa holenderskiego Heinsiusza; wiersze o miłości Owidiusza. [przypis redakcyjny]

sławny — uroczysty. [przypis redakcyjny]

słażnoże, su — pyszne, panie [przypis redakcyjny]

słoboda — nowa osada, której mieszkańcy są początkowo zwolnieni od opłat na rzecz właściciela. [przypis redakcyjny]

słoboda — nowo powstała osada, której mieszkańcy zostali zwolnieni na kilkadziesiąt lat od opłat i zobowiązań feudalnych. [przypis redakcyjny]

Słodkie skąd gorzkie wyradza nasienie — Dlaczego z hojnego ojca rodzi się skąpy. [przypis redakcyjny]

słodki owoc — To jest: prawdziwe i rzeczywiste szczęście. [przypis redakcyjny]

Słodyczka — Góral, który bywał we dworze u Tetmajerów. [przypis redakcyjny]

słodzej — por. I, 870. [przypis redakcyjny]

Słońce padało mi na prawe ramię — Zachodzące słońce na górze czyśćcowej w tej chwili świeciło poecie po jego prawej stronie; w tej więc chwili szedł poeta zachodnią stroną góry ku południowi. [przypis redakcyjny]

Słońce (…) padło — słońce zaszło; zapadło za horyzont. [przypis redakcyjny]

słońce (…) promiennym włosem po Wodniku brodzi — Słońce w trzeciej kwadrze miesiąca stycznia wstępuje w znak Wodnika i tak stoi przez pierwsze dwie kwadry miesiąca lutego. Czas, o którym tu mowa, przypada na środek lutego, kiedy noc, doliczywszy do niej wieczór i zmrok poranny, trwa około dwunastu godzin. W tym czasie słońce we Włoszech już tak świeci i grzeje, że śniegi do rzadkości należą. Całe to porównanie wieśniaka, który widząc ubielone śniegiem pastwiska, a nie mając w zapasie karmy, drży o los swojej trzody i załamuje dłonie, zaleca się szczególną prawdą i stosownością jego użycia do obecnego położenia poety, gdy nawykły widzieć zawsze wypogodzone czoło swojego mistrza, widzi je zachmurzonym. [przypis redakcyjny]

słońce Raka zagrzewa — jest w znaku Raka (od 22 czerwca). [przypis redakcyjny]

słońce sferę oświeciło / W źwierzęciu, które Fryksa na sobie nosiło — barana, na którym Fryksos przybył przez powietrze do Kolchidy, umieścili bogowie w zodiaku niebieskim. Słońce wstępuje w znak Barana na wiosnę. [przypis redakcyjny]

Słońce w pół drogi (…) zżółkniały — Tu poeta wyobraża sobie na kuli ziemskiej cztery główne punkty, których południk równie daleko każdy od siebie jest odległym, to jest: Jeruzalem, Ebro, górę czyśćcową i Ganges. Odległość jednego południka od drugiego nie przechodzi 19 stopni geograficznych: a zatem Jeruzalem i góra czyśćcowa leżą od siebie o 180 stopni, czyli o całą połowę obwodu kuli ziemskiej; więc Jeruzalem i góra czyśćcowa z sobą są przeciwległe. Dalsze ich punkty pograniczne, jakimi stykają się z sobą, mają wspólny widnokrąg, a słońce, w chwili kiedy idąc na zachód, dotyka ich wspólnego pogranicza, dla Jeruzalem zachodzi, a przeciwnie postępując na wschód, wschodzi dla góry czyśćcowej. Dwa drugie punkty, Ganges i Ebro, leżą pod pierwszymi odległe od siebie o 180 stopni, od Jeruzalem zaś i góry czyśćcowej o 90 stopni, które słońce w przeciągu sześciu godzin przebiega. Tak więc słońce, kiedy względem południka Jeruzalem stoi bliżej zachodniego widnokręgu, względem południka góry czyśćcowej posuwa się na wschód. Wtedy znika barwa biała i różowa jutrzenki, które zastępuje barwa żółta jako poprzedzająca wschód słońca. Lecz nad Gangesem położonym o 90 stopni ku wschodowi, słońce o sześć godzin pierwej już zaszło: tam jest teraz noc zupełna. Noc bowiem na początku wiosny przyprowadza z sobą konstelację Wagę, w którą wstępując słońce na początku jesieni, o sześć godzin później wschodzi. W tym czasie gwiazda Waga wymyka się z rąk nocy, ponieważ w dzień razem ze słońcem stoi na niebie. [przypis redakcyjny]

słońce wstąpiło do znaku / […] Centaura w […] zodyaku — Centaur Chiron został umieszczony w zodiaku niebieskim, tworząc konstelację Strzelca. Słońce wstępuje w ten znak 21 listopada. [przypis redakcyjny]

Słoński — szlachcic białoruski, walczył po stronie Moskwy; więcej nieco szczegółów o nim u Łosia (s. 52) w opisie utarczki straży przednich w wigilię św. Piotra i Pawła: „P. Słoński niejaki, białoruski majętny szlachcic, pułkownikując nad chorągwiami szlachty białoruskiej, którzy się do Moskwy przedali byli, najpierw natarł na chorągwie nasze, które były w fortropie [tj. w straży przedniej] (…) kędy na przeprawie, która była miedzy wojskami, z konia zbity i pojmany, tenże pierwszy znak wygranej naszej i otuchę uczynił, którego potem na palu zawieszono”. [przypis redakcyjny]

Słoneczna strzała (…) Koziorożca strąca — Konstelacja zwana Koziorożec, odległą jest od konstelacji Barana w stronie zachodniej o 19 stopni, a w chwili kiedy słońce wchodzi w znak tej ostatniej, Koziorożec stoi na samej wysokości południka. [przypis redakcyjny]

słonie — słońce (brzmienie dla rymu). [przypis redakcyjny]

słonie — słońce (forma wybrana dla rymu). [przypis redakcyjny]

słonie — tu dla rymu: słońce. [przypis redakcyjny]

Słonim, Podhajce, Berdyczów, Łomazy — miejscowości, w których stoczono bitwy lub potyczki w czasie konfederacji barskiej. [przypis redakcyjny]

słowacki (starop.) — słowiański. [przypis redakcyjny]

słowa nauczyciela ludzkości — por. Mt 18:3. „I rzekł: Za prawdę powiadam wam; jeśli się nie nawrócicie, i nie staniecie się jako małe dziatki, nie wnidziecie do Królestwa niebieskiego”. [przypis redakcyjny]

Słowa te… — oddziałały głęboko na Wertera, ponieważ odpowiadały jego zamysłom samobójczym. [przypis redakcyjny]

słowem, wszyscy byli to klerycy — Klerykami w wiekach średnich w ogólności nabywano literatów, ludzi uczonych, sekretarzy i kanclerzy na dworach panujących książąt. Francuzi przez ten wyraz clerc to samo rozumieli. [przypis redakcyjny]

słowieńska (forma starop.) — słowiańska. [przypis redakcyjny]

Słowieńskie (morze) — il mare Schiavo, Morze Adriatyckie. [przypis redakcyjny]

słowieński (starop. forma) — słowiański. [przypis redakcyjny]

Słowik we dnie i w nocy przy strumieniu wodnym/ Po swej duma czystości akcentem łagodnym — z mitu o Filomeli, por. III 56 i 156. [przypis redakcyjny]

słowo Gabriela — Zwiastowanie anielskie. [przypis redakcyjny]

Słowo nie dodał Czubek na podstawie rękopisu. [przypis redakcyjny]

słowy — dziś popr. forma N. lm: słowami. [przypis redakcyjny]

słuchałem całej mszy z głębokim uczuciem — odprawił ją wspomniany już jezuita o. Maksymilian Ryłło. [przypis redakcyjny]

Słucz — rzeka w płn.-zach. części Ukrainy, w dorzeczu Dniepru. [przypis redakcyjny]

słupy Alcydy — cieśnina Gibraltarska. [przypis redakcyjny]

słusze (starop.) — jest rzeczą słuszną, przystoi. [przypis redakcyjny]

słusze (starop.) — jest rzeczą słuszną, przystoi; zob. też: Ks. 2, Pieśń XV, w. 9. [przypis redakcyjny]

Słuszka, Józef Bogusław — hetman polny litewski, miał prywatną urazę (o zajechanie dóbr) do Stanisława Kazimierza Dąbrowskiego, posła wileńskiego; zaraz więc w początkach sejmu popierał swym świadectwem nieprawność wyboru Dąbrowskiego. [przypis redakcyjny]

słuszna (daw.) — tu w znaczeniu: słusznie jest. [przypis redakcyjny]

słuszna (forma bezosob.) — dziś popr.: można, jest słuszne. [przypis redakcyjny]

słuszna — słuszna rzecz. [przypis redakcyjny]