Przypisy

Palante, Georges (1862–1925) — francuski filozof i socjolog. [przypis edytorski]

palant — gra, w której uczestnicy podzieleni na dwie drużyny podbijają kijem małą piłkę gumową. [przypis edytorski]

palant — gra, w której uczestnicy podzieleni na dwie drużyny podbijają kijem małą piłkę gumową (wódz był nazywany „matką”, a szeregowi gracze „młodszymi bachorami”). [przypis edytorski]

palant — gra, w której uczestnicy, podzieleni na dwie drużyny, podbijają pałką małą piłkę gumową. [przypis edytorski]

palant — kijek do podbijania gumowej piłeczki bądź gra z wykorzystaniem tego rekwizytu. [przypis edytorski]

Palatyn — jedno z siedmiu wzgórz Rzymu. [przypis edytorski]

Palatyn — jedno z siedmiu wzgórz w Rzymie. [przypis edytorski]

Palatyn (łac. Mons Palatinus) — jedno z siedmiu wzgórz Rzymu; na nim odnaleziono pozostałości najstarszej osady rzym.; na Palatynie stały świątynie istotnych bóstw państwowych (m.in. Jowisza Statora), a także pałace cesarzy i wille znakomitych obywateli (np. Cycerona czy Marka Antoniusza); (mit. rzym.) w grocie na Palatynie mitologiczna wilczyca (symbol Romy) wykarmić miała przyszłych założycieli państwa rzymskiego, Romulusa i Remusa. [przypis edytorski]

Palatyn (łac. Mons Palatinus) — jedno z siedmiu wzgórz Rzymu (pozostałe to: Awentyn, Celius, Eskwilin, Kapitol, Kwirynał i Wiminał); na nim odnaleziono pozostałości najstarszej osady rzym.; na Palatynie stały świątynie istotnych bóstw państwowych (m.in. Jowisza Statora), a także pałace cesarzy i wille znakomitych obywateli (np. Cycerona czy Marka Antoniusza); (mit. rzym.) w grocie na Palatynie mitologiczna wilczyca (symbol Romy) wykarmić miała przyszłych założycieli państwa rzymskiego, Romulusa i Remusa. [przypis edytorski]

palauminėti — žaisti užrištomis akimis gaudant kitus. [przypis edytorski]

palaver (ang.) — długotrwała dyskusja. [przypis edytorski]

palawer (ang. palaver, z port. palavra: słowo) — w Afryce Zachodniej: zgromadzenie mieszkańców wioski w celu naradzenia się lub rozstrzygnięcia sporów; długie rozmowy pomiędzy osobami różnych kultur, np. pertraktacje między europejskimi kupcami, odkrywcami, urzędnikami kolonialnymi itp., a miejscową ludnością; także: jałowa dyskusja. [przypis edytorski]

Palazzo del Bargello we Florencji — zbudowany w 1255, służył jako siedziba trybuna ludowego. Od 1859 w pałacu ma swoją siedzibę Muzeum Narodowe (Museo Nazionale del Bargello), w którym zebrano imponującą kolekcję renesansowych rzeźb, m.in Donatella. [przypis edytorski]

palazzo, padre (wł.) — pałac, ojcze. [przypis edytorski]

palba (daw.) — strzelanie. [przypis edytorski]

palba — strzelanina. [przypis edytorski]

palcat — gruby kij; używany dawniej do nauki szermierki. [przypis edytorski]

palcat — kij bojowy, broń ćwiczebna przy nauce szermierki. [przypis edytorski]

palcat — krótki bat ze skórzaną klapką na końcu, używany zwykle w jeździectwie do ponaglania konia. [przypis edytorski]

palce przędzalniane — przędzarka rolkowa, wynaleziona przez Wyatta i Paula maszyna przędzalnicza pozwalająca prząść i rozciągać nici bez posługiwania się palcami, oparta na koncepcji wydłużania bawełnianych nici poprzez przeciąganie ich przez rolki, a następnie rozciąganie ich przez szybszy drugi zestaw rolek. [przypis edytorski]

palcy — dziś popr. forma G. lm: palców. [przypis edytorski]

pale ale (ang.) — ciemno- lub jasnobrązowe piwo angielskie. [przypis edytorski]

paleć — dziś popr. pisownia: palec. [przypis edytorski]

palec mierzynny — palec środkowy. [przypis edytorski]

Palec mnie świerzbi, co dowodzi, że jakiś potwór tu nadchodzi — Szekspir, Makbet, akt IV, scena 1 (słowa jednej z czarownic, zapowiadające wejście Makbeta do jaskini), tłum. Józefa Paszkowskiego. [przypis edytorski]

palec ognisty Baltazara… — wg Biblii (Dn 5) król Babilonu Baltazar wydał ucztę, podczas której ukazała się w sali ręka pisząca na ścianie słowa: Mane, tekel, fares, co zwykło się tłumaczyć: „policzone, zważone, rozdzielone”. Była to przepowiednia bliskiego upadku królestwa Baltazara, która spełniła się jeszcze tej samej nocy. [przypis edytorski]

palem — dziś popr. forma D.lp: palm. [przypis edytorski]

Palemon, syn Iny a. Melicertes (mit. gr.) — syn królewny tebańskiej Ino, córki Kadmosa, która wraz z synem skoczyła ze skały do morza, ścigana przez obłąkanego męża, Atamasa (dotkniętego szaleństwem przez Herę, co było karą za wychowanie przez Ino małego Dionizosa); oboje z synem zostali przemienieni w bóstwa morskie: Ino w boginkę Leucotheę, a Melicertes w bożka Palemona, strzegącego okrętów. [przypis edytorski]

palem — tu: palim, palimy. [przypis edytorski]

Paleń, właśc. Piotr Pahlen (1746–1826) — minister rosyjski, organizator spisku, który doprowadził do zamordowania cara Pawła I w 1801 r.. [przypis edytorski]

palenie — tu: trzaskanie. [przypis edytorski]

paleolit — starsza epoka kamienna, od użycia pierwszych narzędzi kamiennych przez przodków człowieka do schyłku ostatniego zlodowacenia, ok. 3,3 mln do 11.700 lat temu. [przypis edytorski]

Paleologowie — dynastia cesarzy bizantyjskich. [przypis edytorski]

paleontologia — nauka zajmująca się organizmami kopalnym, wyprowadzająca na podstawie skamieniałości i śladów działalności życiowej organizmów wnioski o życiu w dawnych epokach geologicznych. [przypis edytorski]

paleozoik, era paleozoiczna — era w geologicznej historii Ziemi, ok. 540–252 mln lat temu; w dawnej periodyzacji paleozoik był najstarszą erą. [przypis edytorski]

paleozoik, era paleozoiczna (z gr. palaios: stary, zoe: życie) — era w geologicznej historii Ziemi, ok. 540–252 mln lat temu; w dawnej periodyzacji paleozoik, nazywany też pierwszorzędem, był najstarszą erą. [przypis edytorski]

Palermo — miasto i gmina we Włoszech, stolica regionu Sycylia. [przypis edytorski]

Paleśnica — wieś w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim. [przypis edytorski]

Palesimonda — jedna z daw. nazw wyspy Cejlon. [przypis edytorski]

palestra — grono adwokatów, pełnomocników sądowych; w Lublinie od końca XVI w. funkcjonował trybunał koronny, najwyższy sąd szlachecki, rozstrzygający corocznie sprawy z terenu Małopolski i Rusi. [przypis edytorski]

palestra (łac. palaestra, z gr. palaistra, od pale: zapasy) — w staroż. Grecji: szkoła zapasów i boksu, zwykle wchodząca w skład gimnazjonu. [przypis edytorski]

palestrant (daw.) — członek palestry, czyli prawnik. [przypis edytorski]

palestrant (daw.) — prawnik, członek palestry. [przypis edytorski]

palestrant — daw. prawnik. [przypis edytorski]

palestrant (z łac.) — członek palestry, prawnik, adwokat. [przypis edytorski]

palestra — ogół adwokatów; adwokatura. [przypis edytorski]

palestra — prawnicy. [przypis edytorski]

Palestrina, Giovanni Pierluigi da (1525–1594) — włoski kompozytor muzyki religijnej, autor kompozycji chóralnych a cappella; wywarł długotrwały wpływ na rozwój muzyki kościelnej i świeckiej w Europie, zwłaszcza na rozwój kontrapunktu; stworzył polifoniczny styl zwany palestrinowskim. [przypis edytorski]

Palestyna — historyczny region geograficzny, stanowiący część Bliskiego Wschodu. Od XIX wieku na terytorium Palestyny zaczęli napływać Żydzi z różnych krajów, gł. z Europy, w której nasilały się nastroje nacjonalistyczne i antysemickie; ideę powstania niezależnego państwa dla Żydów na terenach Palestyny (staroż. Judei) propagował ruch syjonistyczny, zainicjowany przez Teodora Herzla (1860–1904). Kolejne fale imigrantów (tzw. alie; 1882, 1904 itd.) zaczęły tworzyć samowystarczalne wspólnoty rolnicze (kibuce) i budować podstawy przyszłego państwa Izrael, po I wojnie światowej Palestyna stała się terytorium mandatowym Wielkiej Brytanii, która robiła nadzieję osadnikom na wydzielenie tam państwa suwerennego państwa, w związku z czym w okresie międzywojennym fale uchodźcze nasiliły się; w czasie Zagłady Żydów w Europie podczas II wojny światowej Palestyna stanowiła punkt odniesienia dla ostatnich, nieosobistych już, nadziei ginących. [przypis edytorski]

Palestyna — kraina geograficzna i historyczna nad Morzem Śródziemnym; dziś na jej terenie znajdują się dwa państwa: Izrael i Autonomia Palestyńska/Państwo Palestyńskie. Od końca XIX wieku w Palestynie zaczęli się osiedlać Żydzi, którzy uciekali z Europy (choć nie tylko) przed narastającym antysemityzmem (czyli nienawiścią do Żydów). W okresie międzywojennym, a zwłaszcza drugiej połowie lat dwudziestych i w latach trzydziestych XX wieku, wyemigrowało tam wielu Żydów polskich. [przypis edytorski]

Palestyna — kraina geograficzna i historyczna nad Morzem Śródziemnym; dziś na jej terenie znajdują się dwa państwa: Izrael i Autonomia Palestyńska/Państwo Palestyńskie. W starożytności istniało tam państwo żydowskie; wg biblijnej Księgi Wyjścia do Palestyny, czyli Ziemi Obiecanej, miał doprowadzić Żydów Mojżesz po ucieczce z Egiptu. Od końca XIX w. w Palestynie zaczęli się osiedlać Żydzi, którzy uciekali z Europy (choć nie tylko) przed narastającym antysemityzmem (czyli nienawiścią do Żydów). W okresie międzywojennym, a zwłaszcza drugiej połowie lat dwudziestych i w latach trzydziestych XX wieku, wyemigrowało tam wielu Żydów polskich. [przypis edytorski]

Palestyna — region geograficzny na Bliskim Wschodzie; obecnie obszar, położony między wybrzeżem Morza Śródziemnego a doliną rzeki Jordan, w granicach dwóch państw: Palestyny i Izraela. [przypis edytorski]

paletot (daw.) — palto. [przypis edytorski]

paletot (fr.) — palto. [przypis edytorski]

paletot — palto, płaszcz. [przypis edytorski]

paletot — palto. [przypis edytorski]

Paley, William (1743–1805) — angielski teolog i filozof. [przypis edytorski]

paliatywa (z łac. pallium: płaszcz) — środek przynoszący ulgę, nieleczący choroby, ale łagodzący jej objawy. [przypis edytorski]

paliatyw (z łac.) — środek przynoszący ulgę, nie leczący choroby, ale łagodzący jej objawy. [przypis edytorski]

paliaukime — baikime. [przypis edytorski]

paliauti — nustoti. [przypis edytorski]

palić do niej cholewek — właśc. smalić cholewki, tj. zalecać się. [przypis edytorski]

palić koperczaki (daw., pot.) — zalecać się. [przypis edytorski]

palić — tu: palić się. [przypis edytorski]

palica (reg.) — wielka pałka; laska. [przypis edytorski]

palice (gw.) — palce. [przypis edytorski]

palicem (gw.) — palcem. [przypis edytorski]

paliców — dziś popr.: palców. [przypis edytorski]

paliecavoti (lenk.) — patikėti kažkam. [przypis edytorski]

paliepių — lakštabudžių šeimos valgomas grybas. [przypis edytorski]

Palik — jeden z demonów ziemnych w pobliżu Etny, pod miastem Paliki. [przypis edytorski]

paliko — čia: tapo. [przypis edytorski]

paliko — liko. [przypis edytorski]

paliktų — čia: liktų. [przypis edytorski]

palimpsest — papirus, którego zawartość starto, by nadpisać nową. [przypis edytorski]

palimpsest — pergaminowy rękopis, z którego usunięto pierwotny tekst, by zapisać na nim nowszy. [przypis edytorski]

palimpsest — rękopis spisany na używanym już wcześniej materiale piśmiennym, z którego usunięto poprzedni tekst, częściowo jednak jest on możliwy do odczytania. [przypis edytorski]

palimpsest — wielokrotnie zapisywany i wycierany papirus, z którego zazwyczaj można odczytać fragmenty więcej niż jednego tekstu. [przypis edytorski]

palimpsestyczny — przym. od rzecz. palimpsest, po gr. oznaczającego pergamin lub papirus, z którego zeskrobano lub zmyto pierwotny tekst i który wykorzystano do zapisania innego dokumentu; z palimpsestu niekiedy daje się odczytać zatarty tekst, niektóre utwory starożytne zachowały się tylko w tej postaci. [przypis edytorski]

palimpsest (z gr.) — pergamin lub papirus, z którego zeskrobano lub zmyto pierwotny tekst i który wykorzystano do zapisania innego dokumentu; z palimpsestu niekiedy daje się odczytać zatarty tekst, niektóre utwory starożytne zachowały się tylko w tej postaci. [przypis edytorski]

palimpsest (z gr.) — w starożytności: zapis na wykorzystanym już wcześniej materiale (najczęściej pergaminie), z którego usunięto pierwotny tekst (może on jednak przeświecać spod spodu, co stanowi cenny materiał dla archeologów); przen.: tekst wieloznaczny, o wielowarstwowym znaczeniu. [przypis edytorski]

Paliński, Władysław Sergiusz (1869–1917) — polski aktor oraz reżyser teatralny i filmowy, scenarzysta, dramaturg i dziennikarz prasowy, związany m.in. z Teatrem Rozmaitości w Warszawie. [przypis edytorski]

palingeneza — odradzanie się. [przypis edytorski]

palingeneza (z gr: ponowne narodzenie; filoz.) — ciągle odradzanie się świata lub istot żywych (przez reinkarnację). [przypis edytorski]