Przypisy

pomysł hr. Caylusa (…), że probierzem poetów jest ich użyteczność dla malarzy — Tableau tirés de l'Iliade, Avert., V: „On est toujours conveuu, que plus un Poëme fournissait d'images et d'actions, plus il avait de supériorité en Poésie. Cette réflexion m'avait conduit à penser que le calcul des differens Tableaux, qu'offrent les Poëmes et des Poêtes. Le nombre et le genre des Tableau que présentent ces grands ouvrages, auraient été une espéce de pierre de touche, ou plutôt une balance certaine du mérite de ces Poëmes et du génie de leurs Auteurs”. [przypis redakcyjny]

Pomysł[u], aby ojca wraz z obydwoma synami kazać morderczym wężom w jeden węzeł związać (…) Montfaucon nie chce go znaleźć u poety — [por.] Suppl. à Antiq. Expl., t. I, p. 243: „Il y a quelque petite différence entre ce que dit Virgile, et ce que le marbre représente. Il semble, selon ce que dit le poète, que les serpens quittèrent les deux enfans pour venir eutortiller le père, au lieu que dans ce marbre ils lient en même tems les enfants et leur père”. [przypis redakcyjny]

pomy (starop. forma) — pójdźmy. [przypis redakcyjny]

pomy zgodą (starop.) — powiemy zgodnie [z Janem świętym]. [przypis redakcyjny]

ponad Kraków — ze wzniesienia w Bronowicach roztaczał się widok na cały Kraków wraz z Wawelem na horyzoncie. [przypis redakcyjny]

„Ponad siły” — głośny dramat pisarza norweskiego Björnstierne Björnsona (1832–1910). [przypis redakcyjny]

po nasku — po naszemu. [przypis redakcyjny]

po nas wdzięczności/ Nie uznasz — nie doznasz od nas wdzięczności. [przypis redakcyjny]

po naszym schodzie — po naszym końcu (tj. śmierci). [przypis redakcyjny]

ponderować — zważyć. [przypis redakcyjny]

ponę — ponią. [przypis redakcyjny]

Poniatowski, Zamoyski, Chreptowicz, Brzostowski — pierwszy wyzwolił poddanych dóbr Bieżuń na Mazowszu, począwszy od r. 1760, Andrzej Zamoyski, późniejszy kanclerz; drugi ksiądz Paweł Ksawery Brzostowski, referendarz litewski: dobra Merecz, przezwane Pawłowem, urządzenie włościan ukończone r. 1769; trzeci Joachim Litawor Chreptowicz, podkanclerz litewski: Szczorse i Wiszniew w województwie nowogródzkim; zamienił pańszczyznę na stałą daninę w ziemiopłodach; Stanisław Poniatowski, podskarbi litewski, synowiec [bratanek; Red. WL] króla: dobra Korsuń, liczące około 400 tys. poddanych, uwalnianie rozpoczęto w r. 1777; w r. 1789 większość poddanych już wyzwolona. [przypis redakcyjny]

poniekąd (daw.) — jakiś czas. [przypis redakcyjny]

Ponieważ Karol Martel i Pepin ujarzmili Fryzów, prawo ich nie jest starsze od tych władców — Nie umieli pisać. [przypis redakcyjny]

Ponieważ nikt w stanie nie jest zakupienia i opłacenia powszechnej szczęśliwości, tylko sam naród, więc odtąd tylko ten sam naród obierać i szacować tę swoją szczęśliwość będzie — myśl przewodnia (streszczona, nie przytoczona) dekretów francuskiego Zgromadzenia Narodowego z 17 czerwca 1789. [przypis redakcyjny]

Ponieważ przeważnie religie nietolerancyjne rozwijają wielką żarliwość w tym, aby się ustalić gdzie indziej (…), bardzo dobrym prawem cywilnym byłoby, kiedy państwo jest zadowolone z istniejącej religii, aby nie pozwalało wprowadzać innej — Nie mówię w całym tym rozdziale o religii chrześcijańskiej, ponieważ, jak rzekłem gdzie indziej, religia chrześcijańska jest najwyższym dobrem. Patrzcie koniec rozdziału I poprzedniej księgi. [przypis redakcyjny]

Ponieważ tedy mogła zachodzić niepewność co do tego, co zostało osądzone przez ludzi lub co toczyło się przed ludźmi, można było przypomnieć to za każdym razem, kiedy się odbywało sądy, sposobem nazwanym w procedurze przypomnienie — Dowodzono przez świadków tego, co się już odbyło, rzekło lub sąd nakazał. [przypis redakcyjny]

Ponieważ ziarno (…) domłócić — Ponieważ twoje pierwsze wątpliwości już są objaśnione, jeszcze drugie wątpliwości muszę objaśnić: „jak to być może, że nikt nie zjawił się drugi podobny do Salomona?” [przypis redakcyjny]

po niewoli — wbrew swojej woli. [przypis redakcyjny]

poniewolne słowa (starop.) — wypowiedziane pod przymusem. [przypis redakcyjny]

poniewolnie — wbrew woli, pod przymusem. [przypis redakcyjny]

po nim — zdanie skrócone: Po nim jedź! Ścigaj! [przypis redakcyjny]

ponno a. pono (starop.) — podobno. [przypis redakcyjny]

ponoś (daw.) — podobno. [przypis redakcyjny]

ponowa (daw.) — ponowienie. [przypis redakcyjny]

ponowa (starop.) — nowina. [przypis redakcyjny]

Pono że uniosłem… przedmiot główny — Mak-Yks ma na myśli pistolet. [przypis redakcyjny]

pontak — wino francuskie ciemnoczerwone. [przypis redakcyjny]

pontaliki — noszenia drogie dla ozdoby szyi albo uszu. [przypis redakcyjny]

Pontan — Giovanni Pontano, rodem z Umbrii, był sekretarzem na dworze aragońskim w Neapolu; mąż uczony, poeta, statysta [daw.: mąż stanu, polityk] niepospolity; zm. 1503 r. [przypis redakcyjny]

pontier (z fr.) — jeden z grających. [przypis redakcyjny]

pontka (z fr.) — spiczasta bródka; wedle prof. Brücknera też w formie starop. pąt, pąciec: fryzura z przedziałkiem. [przypis redakcyjny]

Pontorson — miejscowość i gmina w Normandii, w płd. Francji. [przypis redakcyjny]

pontskie narody — [ludy] mieszkające w krainie Pontus nad Morzem Czarnym w Azji Mniejszej. [przypis redakcyjny]

Pontyer — Pontrieu w Bretanii, gdzie dziś jeszcze pokazują pasterze mniemany grób Merlina. [przypis redakcyjny]

pontyfikalnie — uroczyście. [przypis redakcyjny]

Pontygier — zamek Poitiers we Francji, własność rodziny Maganca. [przypis redakcyjny]

ponuremu zięciu — zam.: zięciowi, analogicznie do: ojcu (lic. poet.). [przypis redakcyjny]

po obiorze prezesa — tj. po 10 grudnia, dniu wyboru prezydenta rzeczypospolitej francuskiej. [przypis redakcyjny]

poodkładać — odbić, odpłynąć. [przypis redakcyjny]

po okazyjej — po bitwie. [przypis redakcyjny]

po oracji — po mowie. [przypis redakcyjny]

popadszy spis — dopadłszy spis [tj. włóczni]. [przypis redakcyjny]

popalić boty — szybko uciec. [przypis redakcyjny]

Popatrz miedzy szoty prawdziwszej roboty — poszukaj między kupcami bardziej prawdomównego wyrobu, tj. lustra („szot” od „Szkot”; Szkoci byli znani w Polsce jako kupcy). [przypis redakcyjny]

popędliwy potok — rwący potok. [przypis redakcyjny]

popielicami — futrem ze skórek zimowych wiewiórki północnej. [przypis redakcyjny]

Popina — garkuchnia. [przypis redakcyjny]

popisować się z czym (starop. forma) — dziś: popisywać się czym. [przypis redakcyjny]

Pop Jan — ksiądz Jan, władca legendarnego państwa w Afryce. [przypis redakcyjny]

popod (przestarz.) — pod. [przypis redakcyjny]

po polskiej stronie Niepru — tj. na prawym brzegu Dniepru. [przypis redakcyjny]

popona (starop.) — zasłona, fartuch u powozu. [przypis redakcyjny]

po pracej (starop. forma) — starsza forma Msc. lp, zamiast: po pracy (w dalszym ciągu wiele form podobnych, np. pieśń V zwr. 4 i zwr. 5; pieśń VI zwr. 71). [przypis redakcyjny]

poprawić się — przyjść do siebie, utyć. [przypis redakcyjny]

poprawiwszy pocztów — pobrawszy płace na poczty. [przypis redakcyjny]

po próżnicy — na próżno. [przypis redakcyjny]

poprzecznia (wł. oryg. la scotta) — lina do nastawiania żagla; może tłumacz rozumiał tu reję, drąg poprzeczny, do którego przywiązuje się żagiel. [przypis redakcyjny]

po przejrzeniu złudnej opony Mai — por. Wstęp. [przypis redakcyjny]

poprzestać świata — wyrzec się świata. [przypis redakcyjny]

po przykrej przeprawie — przez rzeką. [przypis redakcyjny]

poprzysięgli (starop.) — wsparli zaskarżenie przysięgą. [przypis redakcyjny]

popsować (daw.) — popsuć. [przypis redakcyjny]

popsować (daw.) — popsuć, tu: zabić. [przypis redakcyjny]

popsować (starop.) — popsuć. [przypis redakcyjny]

popularitatem (łac.) — wziętość, popularność. [przypis redakcyjny]

popularitatem (łac.) — wziętość. [przypis redakcyjny]

populus romanus — lud rzymski. [przypis redakcyjny]

pop (z gr.) — dosłownie ojciec; ksiądz. [przypis redakcyjny]

porąc — prując. [przypis redakcyjny]

Poraj — jak wiemy z Pana Tadeusza (Ks. IV w. 351), był herbem Mickiewiczów. [przypis redakcyjny]

Porando — chińska nazwa Polaków; zniekształcone ang. słowo — Poland. [przypis redakcyjny]

Poranny dzwonek — mowa o curfew–bell, czyli dzwonie, który o 8 lub 9 wieczorem wzywał do gaszenia ognia i dzwonił ponownie o czwartej rano, zezwalając na rozpalenie ognia. Czwarta była bardziej zwyczajową godziną niż trzecia. [przypis redakcyjny]

po ranu karmie nie wspomniała — z rana nie dopominała się o jedzenie; karmia (starop.): pokarm, dziś tylko o pokarmie dla zwierząt mówi się karma. [przypis redakcyjny]

poraz (daw.) — klęska, pogrom. [przypis redakcyjny]

Pordenone (1484–1539) — malarz włoski. [przypis redakcyjny]

poręcze (daw.) — r.n. [tj. to poręcze]. [przypis redakcyjny]

porękawiczne — tu: wynagrodzenie dla pośrednika. [przypis redakcyjny]

porfir — gatunek skały wulkanicznej, której najbardziej znana odmiana posiada barwę czerwonawą; na dworze cesarzy bizantyjskich wykonywano z porfiru naczynia, a także wyłożono nim komnatę, w której przychodzili na świat prawowici następcy panującego władcy (tzw. porfirogeneci). [przypis redakcyjny]

porfir — serpentyn, marmur czarny w zielone cętki. [przypis redakcyjny]

por (łac. porruni) — rodzaj czosnku. [przypis redakcyjny]

Por. list z 10 maja. Jak pierwej, Werter odczuwający w pełni piękno przyrody, nie zdołał odmalować go w obrazie, tak nie potrafi teraz spotkania z parobczakiem oddać w słowach. [przypis redakcyjny]

Por. list z 16 lipca 1771. [przypis redakcyjny]

Por. list z 17 maja 1771. [przypis redakcyjny]

Por. list z 26 maja. [przypis redakcyjny]

Por. list z 27 maja 1771. [przypis redakcyjny]

Por.: Mój dialog o Nietzschem (Staudacher, Stanisławów 1907). [przypis redakcyjny]

Por. Mt 19:14: „Lecz Jezus rzeki im: Zaniechajcie dziatek, a nie zabraniajcie im przychodzić do mnie, albowiem takowych jest królestwo niebieskie”. [przypis redakcyjny]

porównanie intrat — dokonane mocą konstytucji sejmowej z 24 lipca 1789, która wyznaczyła biskupom wynagrodzenie ze Skarbu, w zamian za konfiskatę uposażeń w nieruchomościach (rocznie: prymas 200 tys., inni biskupi łacińscy po 100 tys., uniccy po 50 tys. zł. pol.); por. Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, str. 84. [przypis redakcyjny]

porównanie S. T. Coleridge'a z Goethem — porównanie to znajduje się u Tomasza Quinceya w jego Reminiscens of the English Lake Poets w rozdziale pierwszym, poświęconym Coleridge'owi, na str. 84. (Everyman's Library edited by Ernest Rhys. London. J. M. Dent). Dotyczący ustęp brzmi w przekładzie: „Jako współczesny dzielił on tę samą wadę, pochodzącą z tej samej po części przyczyny, z jednym z jeszcze bardziej i powszechniej od Coleridge'a czczonych, ale daleko mniej potężnym i umysłowo szerokim bóstwem owych czasów. Mam na myśli Goethego: On również chromał i to chromał na brak uczuć patriotycznych wśród okoliczności znacznie więcej wymagających i budzących patriotyzm. Niewiele dbał on o Weimar — jeszcze mniej o Niemcy, od Coleridge'a stał zaś o tyle niżej, że Coleridge w rzeczywistości zmuszał się do poddawania się wszystkim uczuciom, jakie świat obchodzą, lubo ich nie żywił, gdy tymczasem Goethe wyrzekł się tych uczuć zarówno w czynach, jak w słowach swych i pismach. Zarówno jeden, jak i drugi przestali istnieć: obu zarówno hołdują ci, co ich znali, jak i tłumy, które ich nie znały. Ale uwielbienie dla Coleridge'a jest wieczne i z roku na rok staje się żywsze, kiedy laury Goethego więdną z każdym pokoleniem, aż przyjdzie czas, kiedy potomność stanie wobec zdetronizowanego bóstwa, zdziwiona, na czym polegała zagadka tego bałwochwalstwa przodków dla bożyszcza próżnego i bez podstawy”. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

Porównanie, tylekroć przez różnych poetów naśladowane, pierwszy raz podobno od Lukrecjusza użyte:

(De rerum natura, III, 952).

[przypis redakcyjny]

porównany — zrównany, postawiony na równi. [przypis redakcyjny]

porównywać (starop.) — równać, równo się obchodzić. [przypis redakcyjny]

poroh (ukr.: próg) — naturalna zapora skalna na rzece, uniemożliwiająca swobodną żeglugę; kraina poniżej porohów Dniepru nazywała się Niżem albo Zaporożem i była zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich. [przypis redakcyjny]

porokować — podyskutować, porozmawiać (tak w wyd. Pieśni trzech; w pierwodruku Pieśni: prorokować). [przypis redakcyjny]

Por. ostatni ustęp listu z 4 maja. [przypis redakcyjny]

poroże — rogi. [przypis redakcyjny]

poroże — rogi (tu o sile obopólnej). [przypis redakcyjny]

porożysty — rogaty. [przypis redakcyjny]

po roztrucharsku — językiem handlarzy koni. [przypis redakcyjny]