Przypisy

kajś niekaj (gw.) — gdzieniegdzie. [przypis edytorski]

kajś niekajś (gw.) — gdzieniegdzie. [przypis edytorski]

kajś sie zbiroł, kajś sie broł (gw.) — gdzieś się zbierał, gdzieś się brał (wybierał). [przypis edytorski]

Kajsiewicz, Hieronim (1812–1873) — uczestnik powstania listopadowego, emigrant, od 1841 ksiądz, kaznodzieja, współzałożyciel zakonu zmartwychwstańców (1842), pisarz religijny. [przypis edytorski]

Kajsiewicz, popr.: Kosiewicz Benedykt (1813–1887) — spiskowiec, sybirak; uczestnik przygotowań do powstania w 1846, aresztowany, skazany na karę śmierci, zamienioną na 10 lat katorgi; po powrocie osiadł w wielkopolskim Kórniku hr. Tytusa Działyńskiego. [przypis edytorski]

kajsi (gw.) — gdzieś. [przypis edytorski]

kajsim zabył (gw.) — gdzieś zapomniałem. [przypis edytorski]

Kajus a. Gajusz Petroniusz (27 r. p.n.e.–66 r. n.e.) — potomek daw. rzym. rodu Petroniuszy, pisarz, związany z epikureizmem filozof i polityk (był prokonsulem rzym. w Bitynii nad Morzem Czarnym). Tradycyjnie przypisuje się mu autorstwo wydanej anonimowo powieści Satyricon opisującej prześmiewczo obyczaje współczesnych mu obywateli rzym. różnych stanów. Najbardziej znany fragment niedochowanego w całości tekstu znany jest pod tytułem Uczta Trymalchiona. Petroniusz był osobą wpływową na dworze Nerona, jego doradcą w kwestiach artystycznych i estetycznych. [przypis edytorski]

kajuta — inaczej kabina, prywatne pomieszczenie mieszkalne na statku. [przypis edytorski]

kajuta — pomieszczenie mieszkalne (pokój) dla pasażerów statku. [przypis edytorski]

kajże (gw.) — gdzie. [przypis edytorski]

kajże (gw.) — gdzież; gdzie jest. [przypis edytorski]

kajże (gw.) — gdzież. [przypis edytorski]

kajzer — cesarz niemiecki. [przypis edytorski]

Ka — Ka-chem, 10. nom Dolnego Egiptu ze stolicą w Athribis, na południu Delty. Sąsiadujący z nomem 13. Hek-At. [przypis edytorski]

Kak a. Kakus — olbrzym ze staroitalskich baśni. [przypis edytorski]

kakao Van Houtena — marka kakao znana od 1815 r. [przypis edytorski]

kakarinė — gerklė, balsas. [przypis edytorski]

kakatosy (z hiszp. a. fr.) — kakadu. [przypis edytorski]

kakauu — dziś popr. nieodm.: w kakao. [przypis edytorski]

kakemono — japoński obraz przedstawiający np. ozdobną kaligrafię, tradycyjny element pomieszczenia, w którym odbywają się ceremonie picia herbaty. [przypis edytorski]

kakofonia (muz.) — zespół dźwięków niezestrojonych, nieharmonicznych. [przypis edytorski]

kakofonia — nieprzyjemnie brzmiąca mieszanina dźwięków. [przypis edytorski]

kakografia (z gr.) — niewłaściwa pisownia, błędny zapis. [przypis edytorski]

kakoj (ros.) — jaki. [przypis edytorski]

kakoj tiebie kociał (ros.) — jaki tobie kocioł; jaki znów kocioł. [przypis edytorski]

Kak (…) pożaram — zniekształcony początek ballady Puszkina Песнь о вещем Олеге (Pieśń o wieszczym Olegu): „Как ныне сбирается вещий Олег/ Отмстить неразумным хозарам:/ Их сёла и нивы за буйный набег/ Обрёк он мечам и пожарам” [„Jak teraz zbiera się wieszczy Oleg, by zemścić się na nierozumnych Chazarach: na ich wioski i niwy w awanturniczym najeździe on wydał wyrok miecza i pożaru”; tłum. red. WL]. [przypis edytorski]

Kak pożiwajetie? (ros.) — Jak się macie? [przypis edytorski]

kak pożywajetie (ros.) — jak się macie. [przypis edytorski]

Kakus (mit. rzym.) — syn Wulkana, siłacz i rozbójnik. [przypis edytorski]

Kak wy smiejetie (ros.) — jak wy śmiecie. [przypis edytorski]

Kakże (…) hołowa (rus.) — Jakże, panie? Wszędzie wrona mówi: kra, kra! U was proszą na kurę, kura zaś ma kuper, u nas proszą na kuper, przy kuprze będzie i głowa (zniekształcone ros.-rus.). [przypis edytorski]

kałabania (z ukr. a. białorus.) — kałuża; tu: tarapaty, kłopoty. [przypis edytorski]

kałakucki (daw.) — pochodzący z Kalkuty, miasta w Indiach stolicy Bengalu. [przypis edytorski]

kałakucki (daw.) — pochodzący z Kalkuty. [przypis edytorski]

kałakucki — indyjski, pochodzący z Indii (od nazwy Kalkuty). [przypis edytorski]

kałamarz — naczynie do przechowywania atramentu. [przypis edytorski]

kałamarz — naczynie do przechowywania atramentu. W czasach, w których powstała ta książka, dzieci w szkołach używały zwykle pióra składającego się z podłużnej drewnianej obsadki z zamocowaną metalową stalówką, którą maczało się co chwilę w kałamarzu z atramentem. [przypis edytorski]

kałamarz — naczynie na atrament. [przypis edytorski]

kałamarzów (daw. forma D. lm rodz. m.) — dziś popr. kałamarzy. [przypis edytorski]

kałamarz — pojemnik na atrament. [przypis edytorski]

kałamaszka (daw., reg.) — prosta bryczka bez resorów i budy, popularna wśród szlachty na Kresach w XVIII i XIX w. [przypis edytorski]

kałamaszka — odkryty jednokonny pojazd czterokołowy bez resorów, używany na Kresach w XVII i XVIII w. Drewniane koła osadzone były na drewnianej osi, którą smarowano mazią w celu zmniejszenia oporów. [przypis edytorski]

kałamyszka — mały, jednokonny wóz; zdrobnienie od kolimaga: pakowny wóz z budą. [przypis edytorski]

kałauz (daw., z tur.) — więzienie. [przypis edytorski]

kałauz (tur.) — przewodnik. [przypis edytorski]

kał (daw.) — błoto, muł, bagno. [przypis edytorski]

kał (daw.) — błoto, nieczystości. [przypis edytorski]

kałdoba (gw.) — jama, wybój. [przypis edytorski]

kałdun — brzuch. [przypis edytorski]

kałdun (gw.) — brzuch. [przypis edytorski]

kałdun (pogard.) — brzuch. [przypis edytorski]

kałdun (reg., pogard.) — brzuch. [przypis edytorski]

kałkuł — kalkulacje, rachuba. [przypis edytorski]

kałkuł (z łac.) — rachunek. [przypis edytorski]

kałkul (z ros.) — kalkulacja. [przypis edytorski]

Kałmucy — naród mongolski o ciekawej kulturze, mieszkający na granicy Europy i Azji nad Morzem Kaspijskim; nazwy tej używało się w polszczyźnie jako pogardliwego określenia dzikich i okrutnych mieszkańców azjatyckiej części Rosji (prawdopodobnie dlatego, że Kałmucy w armii carskiej, z którymi stykali się Polacy, pełnili często funkcję oprawcy). [przypis edytorski]

Kałmuk — członek ludu mongolskiego zamieszkującego okolice M. Kaspijskiego, do pocz. XX w. koczowniczego; dawniej Kałmucy byli w domach rosyjskich służącymi. [przypis edytorski]

Kałmuk — członek ludu mongolskiego zamieszkującego okolice M. Kaspijskiego, do pocz. XX w. koczowniczego. [przypis edytorski]

Kałmuki — dziś popr. neutralna forma: Kałmucy; podobnie dalej, np. Tunguzy, Ostiaki zamiast Tunguzi, Ostiacy. [przypis edytorski]

kałmuk — mały, krępy koń stepowy. [przypis edytorski]

Kałmuk — przedstawiciel narodu wywodzącego się z grupy Mongołów Zachodnich (Ojratów), mówiący językiem z grupy ałtajskiej. W pocz. XXI w. naród ten liczy ok. 250 tys., Kałmucja leży dziś na terytorium Federacji Rosyjskiej, nad Morzem Kaspijskim. Dawniej większość Kałmuków wyznawała buddyzm, do początków XX w. prowadzili koczowniczy tryb życia. Przywołany przez autorkę Branek w jasyrze obraz Kałmuka jako brutalnego i nieubłaganego strażnika wiąże się z XIX-wiecznym polskim stereotypem, który ma swoje źródło w polityce Rosji carskiej, gdzie często zatrudniano przybyszy z dalekich części kraju, słabo mówiących po rosyjsku (a tym mniej po polsku), w więziennictwie, aby utrudnić więźniom porozumienie się ze strażnikami czy oprawcami i pogłębić ich wyobcowanie. [przypis edytorski]

Kaługa, Kostroma, Twer — miasta w europejskiej części Rosji. [przypis edytorski]

Kaługa — miasto położone ok. 170 km na południowy zachód od Moskwy. [przypis edytorski]

Kaługa — miasto w Rosji nad Oką. [przypis edytorski]

kalabasa — naczynie wykonane z wydrążonego owocu. [przypis edytorski]

Kalabria — południowa część część Półwyspu Apenińskiego. [przypis edytorski]

Kalabria — region położony na południu Włoch. [przypis edytorski]

Kalabryjczyk — mieszkaniec Kalabrii, tj. południowej części Włoch. [przypis edytorski]

kalać się (daw.) — brudzić się, brukać się. [przypis edytorski]

kalafaktor (z łac.) — sługa szkolny. [przypis edytorski]

Kalaf Gozziego uderzony wzrokiem Turandot — w commedii dell'arte Carlo Gozziego (1720–1806) Księżniczka Turandot z 1762 r., napisanej na kanwie baśni perskiej ze zbioru Baśnie z tysiąca i jednej nocy, książę Kalaf zakochuje się od pierwszego wejrzenia w okrutnej chińskiej księżniczce Turandot, skazującej na śmierć wszystkich kandydatów do jej ręki, którzy nie odgadną zadawanych przez nią trzech zagadek; Księżniczkę Turandot przetłumaczył na niem. Friedrich Schiller. Znacznie później na podst. sztuki Gozziego powstała sławna, nieukończona opera Giacomo Pucciniego (1858–1924), uzupełniona przez Franco Alfana, miała premierę dopiero w 1926 r. [przypis edytorski]

kalafonia (gr. kolophonia) — miękka żywica pochodzenia naturalnego, pozostałość po oddestylowaniu terpentyny z żywicy drzew iglastych; nazwa pochodzi od staroż. kolonii jońskiej Kolofon. [przypis edytorski]

kalafonia — produkt uzyskiwany z żywicy przez oddestylowanie terpentyny, używany m. in. do nacierania nim smyczków. [przypis edytorski]

kalafonium a. kalafonia — przeźroczysta substancja służąca do nacierania włosia smyczków instrumentów smyczkowych. [przypis edytorski]

kalaj — w oprac. Hertza: kaź. [przypis edytorski]

kalambur — gra słów oparta na ich podobieństwie. [przypis edytorski]

kalambur (z fr.) — dowcipna gra słów. [przypis edytorski]