Przypisy

Bruder (niem.) — brat. [przypis edytorski]

bruder (niem.) — brat. [przypis edytorski]

bruderszaft — ceremonialny toast towarzyszący przejściu na „ty”. [przypis edytorski]

bruderszaft (z niem.) — ceremonialny toast, towarzyszący przejściu na „ty”. [przypis edytorski]

Brückner, Aleksander (1856–1939) — filolog, historyk kultury i literatury polskiej, członek Akademii Umiejętności. [przypis edytorski]

Brückner, Aleksander (1856–1939) — wybitny historyk kultury i slawista; pochodził ze spolonizowanej rodziny austriackiej. [przypis edytorski]

Brühl, Henryk (1700–1763) — pierwszy minister i faworyt króla Augusta III. [przypis edytorski]

Brüning, Heinrich (1885–1970) — przywódca katolickiej partii Centrum, który w latach 1930–1932 był kanclerzem Niemiec. [przypis edytorski]

Brünn (niem.) — niemiecka nazwa miasta Brno, największego miasta na Morawach, wchodzących w skład Republiki Czeskiej (dawniej w skład Czechosłowacji). [przypis edytorski]

Bruges la morte — Martwe Bruges, aluzja do powieści symbolistycznej belgijskiego pisarza Georgesa Rodenbacha, wyd. 1892. [przypis edytorski]

Brugge — Brugia, miasto położone dziś na terenie Belgii, w średniowieczu ważny hanzeatycki port handlowy. [przypis edytorski]

bruk — nawierzchnia drogi zrobiona z kamieni. [przypis edytorski]

brukotłuk (daw.) — osoba włócząca się bez celu po ulicach. [przypis edytorski]

Bruksela [ma] Wirtza — zapewne chodzi o Antoine-Josepha Wiertza (1806–1865), belgijskiego malarza romantycznego, którego kontrowersyjne prace o tematyce mitologicznej, religijnej i historycznej miały tak ogromne rozmiary, że król Belgii sfinansował zbudowanie dla niego olbrzymiej pracowni, w której mógł realizować swoje projekty. [przypis edytorski]

Bruksela — stolica Belgii, miasto położone w środkowej części kraju. [przypis edytorski]

brukti — kišti. [przypis edytorski]

brulion — tekst napisany na brudno. [przypis edytorski]

„Brumbar” — Właśc. SdKfz 166 Sturmpanzer, w literaturze znany także jako „Brummbär”. Niemcy wyprodukowali w latach 1943–1945 około 300 egzemplarzy tego działa pancernego. Miało ono służyć do wspierania piechoty w walkach miejskich. W Warszawie w 1944 roku walczyła 218. kompania dział szturmowych wyposażona w Sturmpanzery, w styczniu 1945 r. rozbita przez Armię Czerwoną. [przypis edytorski]

Brummell, George Bryan (1778–1840) — znany jako Beau Brummell (Piękny Brummel), autorytet w zakresie męskiej elegancji w Wielkiej Brytanii oraz bliski przyjaciel księcia-regenta Jerzego IV. Przypisuje się mu wprowadzenie do mody współczesnego garnituru, noszonego z wiązanym krawatem. [przypis edytorski]

brunelka (gw.) — głowienka pospolita, roślina z rodziny jasnotowatych. [przypis edytorski]

Brunetière, Ferdinand (1849–1906) — francuski historyk literatury i krytyk, w badaniach nad rozwojem literatury korzystał ze zdobyczy nauk przyrodniczych. [przypis edytorski]

Brunetière, Ferdinand (1849–1906) — francuski krytyk i historyk literatury; członek Akademii Francuskiej (od 1893). [przypis edytorski]

Brunetière, Ferdinand (1849–1906) — francuski krytyk i historyk literatury. [przypis edytorski]

Brunetière, Ferdinand (1849–1906) — fr. pisarz i krytyk. [przypis edytorski]

Brunetière, Ferdinand (1849–1906) — pisarz, krytyk i historyk literatury fr.; w 1887 r. odznaczony Legią Honorową, od 1893 r. członek Akademii. [przypis edytorski]

Brunhilda — tytułowa bohaterka opery Walkiria Richarda Wagnera, która w zakończeniu zostaje pozostawiona uśpiona na wzgórzu otoczonym magicznym ogniem, stworzonym przez boga ognia, Lokiego. [przypis edytorski]

Bruno, Giordano (1548–1600) — doktor teologii, włoski humanista zajmujący się okultyzmem i filozofią hermetyczną. Uważał, że religia jest uproszczoną wersją filozofii. Wg niego wszechświat jest nieskończony, jednorodny i żywy, Boga zaś utożsamiał z przyrodą. Uważał, że dzięki poznaniu rozumowemu (następującemu po poznaniu przez zmysły i poznaniu przez rozsądek) świat jawi się jako harmonijna całość, w której panuje wolność. [przypis edytorski]

Bruno, Giordano (1548–1600) — wł. filozof, humanista, duchowny katolicki, kilkakrotnie oskarżany o herezję i ostatecznie skazany przez inkwizycję i spalony na stosie. Panteista (utożsamiał Boga z naturą), twórca pojęcia monady jako elementarnej jednostki bytu spajającej przedmiot i podmiot. Uważał, że wszechświat jest nieskończony i podlega stałemu rozwojowi na zasadzie spirali: ciągłych powrotów przy jednoczesnym rozwoju. [przypis edytorski]

Bruno, Giordano (1548–1600) — wł. filozof przyrody, panteista, humanista; wspierał heliocentryczne poglądy Kopernika o ruchomości Ziemi, które poszerzył, uważając, że gwiazdy są odległymi słońcami, a Słońce, tak jak inne gwiazdy, porusza się w nieskończonym i wiecznym Wszechświecie; głosił pogląd o wielości zamieszkałych światów (systemów planetarnych wokół gwiazd); w 1592 uwięziony przez inkwizycję za poglądy dotyczące budowy świata i kwestionowanie dogmatów katolickich; 17 lutego 1600 spalony na stosie na Campo de' Fiori, głównym rynku Rzymu; prochy Bruna wrzucono do Tybru, a wszystkie jego dzieła zostały wpisane na indeks ksiąg zakazanych (1603). [przypis edytorski]

Bruno, Giordano (1548–1600) — wł. filozof przyrody, panteista, humanista; wspierał heliocentryczne poglądy Kopernika o ruchomości Ziemi, które poszerzył, uważając, że gwiazdy są odległymi słońcami, a Słońce, tak jak inne gwiazdy, porusza się w nieskończonym i wiecznym Wszechświecie; głosił pogląd o wielości zamieszkałych światów (systemów planetarnych wokół gwiazd); w 1592 uwięziony przez inkwizycję za poglądy dotyczące budowy świata i kwestionowanie dogmatów katolickich; 17 lutego 1600 spalony na stosie na Campo de' Fiori, głównym rynku Rzymu; prochy Bruna wrzucono do Tybru, a wszystkie jego dzieła zostały wpisane na indeks ksiąg zakazanych (1603). [przypis edytorski]

Bruno, Giordano (1548–1600) — włoski filozof, humanista; łączył różne kierunki filozoficzne, naukowe i religijne, przedstawiciel renesansowej filozofii przyrody, zwolennik poglądów Kopernika; spalony na stosie przez inkwizycję. [przypis edytorski]

Bruno, Giordano (1548–1600) — włoski filozof, humanista; twórca pojęcia monady jako elementarnej jednostki bytu spajającej przedmiot i podmiot; utożsamiał Boga z naturą; wspierał heliocentryczne poglądy Kopernika o ruchomości Ziemi, które poszerzył, uważając, że gwiazdy są odległymi słońcami, a Słońce, tak jak inne gwiazdy, porusza się w nieskończonym, wiecznym wszechświecie; głosił pogląd o wielości zamieszkałych światów (systemów planetarnych wokół gwiazd); w 1592 uwięziony przez inkwizycję za poglądy dotyczące budowy świata i kwestionowanie dogmatów katolickich; 17 lutego 1600 spalony na stosie na Campo de' Fiori, głównym rynku Rzymu; prochy Bruna wrzucono do Tybru, a wszystkie jego dzieła zostały wpisane na indeks ksiąg zakazanych (1603). [przypis edytorski]

Bruno, Giordano (1548–1600) — włoski filozof przyrody, panteista, humanista; uznany za heretyka i spalony na stosie przez inkwizycję. [przypis edytorski]

Bruno Winawer (1833–1944) — komediopisarz, publicysta, z zawodu fizyk, wykładowca Politechniki Warszawskiej; pisał głównie komedie o akcji osadzonej we współczesnym świecie nauki i techniki. [przypis edytorski]

brunświcki — właśc. brunszwicki. [przypis edytorski]

Brunszwik, właśc. Karol II, książę Brunszwiku (1804–1873) — niemiecki książę Brunszwiku-Lüneburga z dynastii Welfów panujący w latach 1815–1830; znany ze swoich dziwactw, pozwał kilku wydawców gazet o zniesławienie, gdy twierdzili, że nakłaniał do kontaktów homoseksualnych. [przypis edytorski]

Bruria — córka rabbiego Hananiacha ben Tardiona, jednego z Dziesięciu Męczenników żydowskich, żona Rabbiego Meira; jedna z niewielu kobiet wymienionych w Talmudzie. Znana z obszernej wiedzy nt. halachy i agadów. [przypis edytorski]

bruśnica — borówka brusznica, borówka czerwona. [przypis edytorski]

Bruśnik — wieś w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim. [przypis edytorski]

brusas — rąstagalys. [przypis edytorski]

brus (daw.) — nadsłupie, gruba belka lub kamienne belkowanie spoczywające na kolumnach; architraw. [przypis edytorski]

Brusiłow, Aleksiej Aleksiejewicz (1853–1926) — rosyjski generał kawalerii i generał-adiutant. [przypis edytorski]

brus — kamień szlifierski. [przypis edytorski]

brus — kamień szlifierski używany do ostrzenia narzędzi metalowych. [przypis edytorski]

brus — kamień szlifierski używany do ostrzenia narzędzi metalowych. [przypis edytorski]

brus — kloc drzewa budulcowego, belka; przen.: człowiek nieokrzesany, prostak. [przypis edytorski]

bruslotas — liemenė. [przypis edytorski]

brus — ostrzałka, toczydło; kamień do ostrzenia metalowych ostrzy. [przypis edytorski]

brusque (fr.) — szorstki, opryskliwy. [przypis edytorski]

brusque (fr.) — szorstki. [przypis edytorski]

Brusque — jedno z największych miast w stanie Santa Catarina w Brazylii. [przypis edytorski]

Brussa — dziś Bursa: miasto w płn.-zach. Turcji. [przypis edytorski]

Brussa — ob. Bursa, miasto w płn.-zach. Turcji, 25 km od morza Marmara. [przypis edytorski]

Brussonatia papyrifera (łac.), pol. brusonecja chińska a. morwa papierowa (bot.) — gatunek roślin pochodzących z Azji; najstarszy z materiałów włóknistych używanych do produkcji papieru (ok. 100 n.e. w Chinach). [przypis edytorski]

Brustlatz — Kleidereinsatz, mit Bändern festgehalten. [przypis edytorski]

brus — toczydło, kamień szlifierski do ostrzenia narzędzi; por. starop. czasownik: bruszyć. [przypis edytorski]

brusznica — borówka czerwona, zimotrwała krzewinka. [przypis edytorski]

brusznica — czerwona jagoda. [przypis edytorski]

brusznica — jagoda. [przypis edytorski]

brusznice — borówki. [przypis edytorski]

Bruta, co mszcząc się, rózgi ciemięzcom odbiera — mszcząc się za Lukrecję i wolność; rózgi (fasces), symbol najwyższej władzy. [przypis edytorski]

brutalne postępki w roku 1815 i 1816 — tzw. biały terror, masowe wyroki śmierci i mordy dokonywane na republikanach i bonapartystach przez władze i zbrojne grupy rojalistyczne po ostatecznym upadku Napoleona, głównie na południu Francji. [przypis edytorski]

brutalstwo — dziś: brutalność. [przypis edytorski]

brutalstwo — dziś brutalność. [przypis edytorski]

brutalstwo — dziś popr.: brutalność. [przypis edytorski]

brut (fr.) — dziki, nieokrzesany. [przypis edytorski]

Brutus is an honourable man! (ang.) — Brutus to człowiek honoru! (przemówienie Marka Antoniusza, patrz Juliusz Cezar Shakespeare'a). [przypis edytorski]

Brutus, Lucjusz Juniusz — rzymski polityk, pierwszy konsul Rzymu w VI w. p.n.e. [przypis edytorski]

Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — republikanin, uczestnik zamachu na życie Juliusza Cezara. [przypis edytorski]

Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy; jeden z przywódców spisku przeciwko Juliuszowi Cezarowi i zabójców dyktatora. [przypis edytorski]

Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy; jeden z przywódców spisku przeciwko Juliuszowi Cezarowi i zabójców dyktatora; razem z Kasjuszem, innym przywódcą spisku, zebrał wojska i opanował prowincje wschodnie; po klęsce w bitwie pod Filippi popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy, zwolennik optymatów; potomek Lucjusza Juniusza Brutusa, przywódcy powstania zakończonego wypędzeniem ostatniego króla rzymskiego i ustanowieniem republiki; jeden z przywódców spisku przeciwko Juliuszowi Cezarowi i zabójców dyktatora; razem z Kasjuszem, innym przywódcą spisku, zebrał wojska i opanował prowincje wschodnie; po klęsce w bitwie pod Filippi popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — zwolennik optymatów, zaangażowany po stronie Pompejusza w walce przeciw Cezarowi, dostał się do niewoli po bitwie pod Farsalos; ułaskawiony przez Cezara w r. 48 p.n.e. otrzymał zarząd nad Galią Cisalpińską, a w r. 44 p.n.e. urząd pretora; wziął udział w zamachu na Cezara w dniu idów marcowych, 15 marca 44 p.n.e.; mowa Marka Antoniusza na pogrzebie Cezara skierowała gniew Rzymian przeciwko zamachowcom i Brutus wraz z Kasjuszem, innym przywódcą spisku, musieli ratować się ucieczką; nastepnie zebrawszy siły republikanów, dawnych stronników Pompejusza, wystąpili zbrojnie przeciw władzy triumwirów; widząc bliską klęskę w bitwie pod Filippi w Macedonii, Brutus odebrał sobie życie. [przypis edytorski]

Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — zwolennik optymatów, zaangażowany po stronie Pompejusza w walce przeciw Cezarowi, dostał się do niewoli po bitwie pod Farsalos; ułaskawiony przez Cezara w r. 48 p.n.e. otrzymał zarząd nad Galią Cisalpińską, a w r. 44 p.n.e. urząd pretora; wziął udział w zamachu na Cezara w dniu idów marcowych 15 marca 44 p.n.e.; mowa Marka Antoniusza na pogrzebie Cezara skierowała gniew Rzymian przeciwko zamachowcom i Brutus wraz z Kasjuszem, innym przywódcą spisku, musieli ratować się ucieczką; nastepnie zebrawszy siły republikanów, dawnych stronników Pompejusza, wystąpili zbrojnie przeciw władzy triumwirów; widząc bliską klęskę w bitwie pod Filippi w Macedonii, Brutus odebrał sobie życie. [przypis edytorski]

Brutus, Marek Juniusz (85–42 p.n.e.) — zwolennik optymatów, zaangażowany po stronie Pompejusza w walce przeciw Cezarowi, dostał się do niewoli po bitwie pod Farsalos; ułaskawiony przez Cezara w r. 48 p.n.e. otrzymał zarząd nad Galią Cisalpińską, a w r. 44 p.n.e. urząd pretora; wziął udział w zamachu na Cezara w dniu idów marcowych 15 marca 44 p.n.e.; mowa Marka Antoniusza na pogrzebie Cezara skierowała gniew Rzymian przeciwko zamachowcom i Brutus wraz z Kasjuszem, innym przywódcą spisku, musieli ratować się ucieczką; następnie zebrawszy siły republikanów, dawnych stronników Pompejusza, wystąpili zbrojnie przeciw władzy triumwirów; widząc bliską klęskę w bitwie pod Filippi w Macedonii, Brutus odebrał sobie życie. [przypis edytorski]

Brutus (mit.) — wnuk Eneasza, według legend cyklu arturiańskiego założyciel Nowej Troi w miejscu dzisiejszego Londynu i pierwszy król Anglii (nie należy mylić z Marcusem Iuniusem Brutusem, 85–42, przybranym synem i jednym z zabójców Juliusza Cezara). [przypis edytorski]

Brutusowie — w historii rzymskiej wyróżnili się dwaj Brutusowie: Lucjusz Juniusz Brutus: przywódca powstania przeciwko królowi Tarkwiniuszowi Pysznemu, założyciel republiki rzymskiej, pierwszy konsul (509 p.n.e.) oraz Marek Juniusz Brutus, zwany Brutusem Młodszym (85–42 p.n.e.): republikanin, uczestnik zamachu na życie Juliusza Cezara. [przypis edytorski]

Brutusowi w wilią przegranej, tak Ottonowi pod Bedriakiem wieszcze znaki się objawiły — Brutus po przegranej bitwie z Markiem Antoniuszem i Oktawianem Augustem pod Filippi, 23 listopada 42 p.n.e., popełnił samobójstwo; cesarz Oton (Marcus Salvius Otho) pokonany przez Witeliusza w bitwie pod Bedriacum 14 kwietnia 69 r., popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Brutus — w historii rzymskiej wyróżnili się dwaj Brutusowie: Lucjusz Juniusz Brutus: przywódca powstania przeciwko królowi Tarkwiniuszowi Pysznemu, założyciel republiki rzymskiej, pierwszy konsul (509 p.n.e.) oraz Marek Juniusz Brutus, zwany Brutusem Młodszym (85–42 p.n.e.): republikanin, uczestnik zamachu na życie Juliusza Cezara. [przypis edytorski]

Brutus — w historii rzymskiej wyróżnili się dwaj Brutusowie: Lucjusz Juniusz Brutus: założyciel republiki rzymskiej, pierwszy konsul (509 p.n.e.) oraz Marek Juniusz Brutus, zwany Brutusem Młodszym (85–42 p.n.e.): republikanin, uczestnik zamachu na życie Juliusza Cezara. [przypis edytorski]

Brutus, właśc. Marek Juniusz Brutus (85–42 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy; jeden z przywódców spisku przeciwko Juliuszowi Cezarowi i zabójców dyktatora; razem z Kasjuszem, innym przywódcą spisku, zebrał wojska i opanował prowincje wschodnie; po klęsce w bitwie pod Filippi popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

Brutus, właśc. Marek Juniusz Brutus (85–42 p.n.e.) — rzymski polityk i dowódca wojskowy; jeden z przywódców spisku przeciwko Juliuszowi Cezarowi i zabójców dyktatora; razem z Kasjuszem, innym przywódcą spisku, zebrał wojska i opanował prowincje wschodnie; po przegranej bitwie z Markiem Antoniuszem i Oktawianem Augustem pod Filippi popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

bruździć — szkodzić, przeszkadzać. [przypis edytorski]

bruździć — tu: (pot.) przeszkadzać. [przypis edytorski]

bruździć — tu: robić bruzdy, marszczyć wodę. [przypis edytorski]

bruzda — podłużny rowek wykonany w ziemi pługiem lub innym narzędziem rolniczym. [przypis edytorski]

brwie (daw., gw.) — brwi (forma M. i B. lm). [przypis edytorski]

brwie (daw., gw.) — brwi (M.lm). [przypis edytorski]

brwie — dziś popr. forma M.lm: brwi. [przypis edytorski]

Bryant, Jacob (1715–1804) — autor książki o wojnie trojańskiej. [przypis edytorski]

Bryant, Jacob (1715–1804) — brytyjski pisarz, mitograf i znawca starożytności. [przypis edytorski]

bryczesy — spodnie do jazdy konnej. [przypis edytorski]

brydy (daw.) — wstęgi lub pasy do wiązania kapelusza damskiego, przechodzące po bokach głowy i zawiązywane pod brodą. [przypis edytorski]

bryftrygier (z niem.) — listonosz. [przypis edytorski]

brygada — Brygada Szturmowa SS „Dirlewanger” (SS-Sturmbrigade Dirlewanger), utworzona w 1940 jako pluton złożony z kłusowników, a z czasem stopniowo rozbudowywana, brała udział w wyjątkowo okrutnych represjach wobec ludności cywilnej na okupowanych terenach Polski i Białorusi. W Warszawie znalazła się 4 sierpnia 1944 roku. W tym czasie większość jej personelu stanowili zwolnieni z więzień i obozów mordercy, gwałciciele, podpalacze i włamywacze. Brygada Dirlewangera poniosła ciężkie straty w walce z Armią Krajową, a jej zapał bojowy i skuteczność były poddawane w wątpliwość przez samych Niemców. Dużą aktywność wykazała natomiast na polu represji wobec ludności cywilnej Warszawy, którą w sadystyczny sposób mordowano, gwałcono i ograbiano. [przypis edytorski]

Brygada Świętokrzyska — Brygada Świętokrzyska NSZ, oddział zbrojny Narodowych Sił Zbrojnych, działający od połowy sierpnia 1944 do połowy sierpnia 1945 r. [przypis edytorski]

brygada świętokrzyska — oddział zbrojny Narodowych Sił Zbrojnych, który nie podporządkowawszy się rozkazowi scalenia z Armią Krajową, działał od 10. sierpnia 1944 do poł. sierpnia 1945 na Kielecczyźnie; nękała ludność wiejską rekwizycjami, wywiad AK notował notoryczną współpracę brygady z Niemcami, niekiedy również z Gestapo. [przypis edytorski]

Brygada Strzelców Podhalańskich — właściwie Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich (SBSP), jednostka piechoty Wojska Polskiego we Francji, utworzona w styczniu 1940 roku. Żołnierzami byli przede wszystkim emigranci zarobkowi i weterani wojny domowej w Hiszpanii, którzy walczyli po stronie republikańskiej. [przypis edytorski]

brygadier — stopień w armii carskiej pomiędzy pułkownikiem a generałem, istniejący do końca XVIII w. [przypis edytorski]

Brygady Spadochronowej — 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa, dowodzona przez gen. Stanisława Sosabowskiego, została utworzona w 1941 r. na terenie Wielkiej Brytanii przez rząd polski na uchodźstwie z myślą o wsparciu powszechnego powstania w Polsce z chwilą załamania wojsk niemieckich. Plan zakładał przerzut brygady drogą lotniczą na pokładach samolotów dostarczonych przez zachodnich sojuszników. W istniejących w 1944 roku realiach politycznych było to jednak niemożliwe. Wielka Brytania i Stany Zjednoczone nie były zainteresowane realizacją tego planu i wywierały nacisk na rząd polski, aby wyraził on zgodę na użycie brygady na froncie zachodnim, do czego ostatecznie doszło we wrześniu 1944 r. pod Arnhem. [przypis edytorski]