Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 158409 przypisów.
Czyżby łaskawość, którą (według Księgi Ezdrasza) Cyrus i Dariusz okazują Żydom, pozwalając im odbudować świątynię, polegała na tym, że Żydzi, którzy dotychczas czcili Baala, Astarte, Molocha itd., w Babilonie przyjęli wiarę Zoroastra i czcili Ormuzda pod imieniem Jehowy? Z tym zgadzałby się fakt, że Cyrus modli się do boga Izraela (I Ezd 2, 3 w Septuagincie). Wszystkie poprzedzające księgi Starego Testamentu albo powstały później (po niewoli babilońskiej), albo też kult Jehowy został tam umieszczony później. Z Pierwszej Księgi Ezdrasza, rozdział 8 i 9, poznajemy Żydostwo z jego najczarniejszej strony: lud wybrany idzie tu śladami swego praszczura, który wypędził Hagar z Izmaelem, i wypędza kobiety, które podczas niewoli babilońskiej wstąpiły w związki małżeńskie z Żydami, dlatego że nie należały do szczepu Mauszel [niem. Mauschel to daw. lekceważące określenie Żyda; red. WL]. Trudno pomyśleć coś bardziej podłego. [przypis autorski]
Czyżby nauka chrześcijańska sprzeniewierzyła się zasadom swoim, gdyby przykazanie miłości rozciągnęła na wszystko, co żyje, czuje, cierpi?… — por. Guyon, La Cruauté, s. 82–84. [przypis autorski]
Czyżby (…) — w tłumaczeniu brak poprzedniego akapitu, w oryg. niem. Eine unheimliche Angst ergriff ihn (ogarnął go niesamowity strach); red. WL. [przypis edytorski]
czyż ci serca stało — sens: czy wystarczyło ci odwagi. [przypis edytorski]
czyżem ja żarłok (daw.) — czy jestem żarłokiem. [przypis edytorski]
czyżem przemarzył czas — sens: czy marząc, zapomniałem o terminie spotkania. [przypis edytorski]
czyżem zasłużył — czyż zasłużyłem. [przypis edytorski]
czyże — pończochy skórzane, noszone przez północnych koczowników. [przypis redakcyjny]
czy że raz wygrał (…) ma nam bydź silniejszy (starop.) — czy przez to, że raz wygrał, ma być silniejszy od nas. [przypis edytorski]
Czyżeś ty samo nie dokonało wszystkiego, Ty święte, grzejące serce? — z wiersza Goethego Prometeusz. [przypis edytorski]
Czyżewski, Tytus (1880–1945) — poeta, a także malarz i teoretyk sztuki, współtwórca koncepcji formizmu. [przypis edytorski]
Czyż ja cię kiedykolwiek brałem na serio, osesku? — w rzeczywistości Desmoulins (ur. 2 marca 1760) był młodszy od Dantona (ur. 26 października 1759) tylko o kilka miesięcy; osesek: niemowlę karmione piersią. [przypis edytorski]
Czyż mamy — βουλόμεθα (Niese), αἱρούμεθα (Dindorf). [przypis tłumacza]
Czyż na ofiarę (…) uciszyć — cytat z tragedii Racine'a Atalia (akt IV, scena I). [przypis redakcyjny]
Czyż nie czytałem w Platonie (…) — Montaigne źle tu zrozumiał tekst Platona, który mówi, iż: „poezja jest z natury swojej ciemna i pełna zagadek”. [przypis tłumacza]
czyż nie dobrze (…) pożalić się — zdanie eliptyczne z pominiętym orzeczeniem; inaczej: czyż nie jest dobrze (…). [przypis edytorski]
czyż nie może swych nieokreślonych natchnień sugerować (…) rozpaczy krwią i purpurą zachodzącego słońca — E. Lowry Duthie, L'influence du symbolisme français dans le renouveau poétique de l'Allemagne, Paris 1933, s. 399. [przypis autorski]
Czyż nie należy wam się z prawa posiadanie tego, co jest własnością boga waszego Chamosa? — „Nonne ea, quae possidet Chamos, deus tuus, tibi jure debentur?” — tak brzmi tekst Wulgaty [staroż. tłumaczenia Biblii na łacinę; red. WL]. Ojciec de Carrières przełożył: „Nie mniemacież mieć prawo posiadać to, co należy do boga waszego Chamosa?”. Nie znam siły tekstu hebrajskiego, widzę jednak, że w Wulgacie Jefte uznaje pozytywne prawo boga Chamosa i że francuski tłumacz osłabił to uznanie przez podług waszego mniemania, którego w tekście łacińskim nie ma. [przypis autorski]
Czyż nie należy wam się z prawa (…) posiadanie tego, co jest własnością boga waszego Chamosa? Takim samym prawem my posiadamy ziemie, które nasz zwycięski bóg nabył — Księga Sędziów 11, 24. Ksiądz Wujek tłumaczy: „Aza to, co posiadł Chamos bóg twój, tobie prawem się przynależy? A co Pan Bóg nasz zwycięzca otrzymał, na naszą też osiadłość się dostanie”. [przypis tłumacza]
czyż nie podobny do Kirelejsona? Mało gada, dużo myśli: usiądzie, podeprze brode: myśli, myśli! — mowa o popularnych w sztuce ludowej rzeźbach przedstawiających tzw. Chrystusa frasobliwego. [przypis edytorski]
Czyż nie słusznie szczyciłby się swą sztuką (…) kto by potrafił swoich wychowanków tak urobić? — związek myśli jest następujący: ponieważ ta sama osoba może wykazywać dodatnie cechy i ujemne, zależy od wychowania, czy się rozwiną strony lepsze, czy gorsze. Dobry wychowawca pielęgnuje strony lepsze, a jest tym doskonalszy, im szerszy zakres swą działalnością obejmuje. [przypis tłumacza]
Czyż nie słyszałem na dworze w Saint-Cloud kobiet utrzymujących, że Napoleon ma charakter suchy i prozaiczny? — When Minna Troil heard a tale of woe or of romance, it was then her blood rushed to her cheeks, and shewed plainly how warm it beat notwithstanding the generally serious composed and retiring disposition which her countenance and demeanour seemed to exhibit”. [Walter Scott] The Pirate, I, 33 [„Kiedy Minna Troil słyszała opowieść tragiczną lub romansową, krew nabiegała jej do twarzy, okazując jasno, jak namiętnie, mimo zwykłej powagi i wstrzemięźliwości, biło jej serce”; przyp. tłum.]. Ludzie pospolici widzą chłód w duszach takich jak Minny Troil, które nie uważają, aby codzienne drobiazgi warte były ich wzruszenia. [przypis autorski]
Czyż nie ty udałeś się zaraz po bitwie w poselstwie do Filipa (…) chociaż zawsze przedtem odmawiałeś tej przysługi — Ajschines udawał chorobę przed zburzeniem Fokidy, by nie posłować do Macedonii; po zburzeniu wziął udział w bankiecie zwycięzcy, co uczynił i potem, po klęsce cheronejskiej. [przypis tłumacza]
Czyż nie widzimy (…) Czy to jest przeciwne Pismu? — [por.] Koh 3, 18–22; J 16, 9 etc.; Mt 7, 15 etc., Mt 13, 30 etc. [przypis tłumacza]
Czyż nie wybrać na to takich, którzy nic nie robią? — po wierszu 455 w rękopisach szczątki słów i luka. [przypis tłumacza]
Czyż odczułem kiedy w duszy… — por. listy z 16 lipca 1774 i 24 listopada 1772. [przypis redakcyjny]
Czyż (…) słowy — Celimena, podrażniona, kreśli od ręki cięty, choć jednostronny portrecik Alcesta [przypis tłumacza]
Czyż to jest słuszne (…) zapomnieć o obecności wielkiego boga, co wiekiem równy jest odwiecznym niebianom (…) Toż to Eros… — słowa te przypominają z Platona Sympozjon mowę Fajdrosa o Erosie. Tam każdy biesiadnik ma coś na ten temat powiedzieć, tu przejście do tego tematu jest trochę nagłe. [przypis tłumacza]
Czyż to nie było komiczne — [Komentarz autora z Uwag.] Widzimy, jak Strumieński, gdy chodzi o jego skórę, analizuje fakty i doprowadza je do atomu, o którym by zapewne i medycyna nic już powiedzieć nie mogła. [przypis autorski]
Czyż to nie jest szaleństwo (…) przerabiać podług swego ładu? — „I lepiej wraz z innymi zostać w głupców rzędzie niż być mędrcem, co w wojnie z całym światem będzie”, mówi Molier ustami Arysta w Szkole mężów. [przypis tłumacza]
Czyż to nie jest zuchwalstwem ze strony filozofii mniemać (…) dwie naturalne drogi, aby wnijść do komory bogów i przeznać bieg losów, to szał i sen — myśl zawartą w tym ustępie zaczerpnął Montaigne z Cycerona: O wróżeniu (De divinatione), I, 57. [przypis tłumacza]
czyż to podobną jest rzeczą, żebyś ty tak mało o mnie wiedziała (…) — w przesyłce była widocznie odpowiedź Wandy na ów „autobiograficzny” szkic. [przypis redakcyjny]
Czyż triumf Woltera na deskach Komedii Francuskiej nie był triumfem filozofii jego wieku? — Wolter był zarówno znanym pisarzem i filozofem, jak i sławnym dramaturgiem: napisał ponad 50 sztuk teatralnych, wystawianych z wielkim powodzeniem na scenie Comédie Française. Uznaje się go za największego francuskiego dramaturga XVIII w., choć obecnie jego sztuki nie są grywane. [przypis edytorski]
czyż wy z Efezu nie jesteście Ateńczykami z dawnych lat? — wg tradycji przywódcą kolonistów jońskich w Azji Mniejszej i założycielem miasta Efez był Androklos, syn Kodrosa, ostatniego króla Aten. [przypis edytorski]
czy życzą — dziś: czy życzą sobie. [przypis edytorski]
Czyż (…) żaden poeta więcej widzieć go nie mógł (…) — [por.] Tibullus, Elegia 4, ks. III; Polym. Dial., VIII, p. 84. [przypis redakcyjny]
Czy zaoczył — czy a nie czyś [!] jest zarówno w autografie, jak w wydaniu z r. 1825; zaoczył zam. zoczył prawdopodobnie dla rytmu, gdyż gdzie indziej, np. w. 1074 używa poeta zwykłej formy: zoczyć. [przypis redakcyjny]
czy zdjąć cię, słonko, czyli wesprzeć namżeć — inaczej: czy mamy się zdjąć, słonko, czy wesprzeć; namżeć: konstrukcja z partykułami wzmacniającymi -że- i -ć. [przypis edytorski]
czy Zeus zawsze każdym razem nowy deszcz zsyła, czy też (…) wodę tę samą z powrotem? — jedna z kwestii, które roztrząsali sofiści. [przypis tłumacza]
Czy zjawisko watowania, wszelkiego nadymania, podklejania, zaklajstrowywania, i lakierowania jest tak obce naszej współczesnej epoce u nas? Sądzę, że nie (…) — oczywiście komuś znającemu mnie z plotek gawiedzi może się wydać śmiesznym, że blagier, pornograf, erotoman, narkoman, megaloman i czort wie co jeszcze — „uderzył” w ton moralizatora. Nie uważam się za ideał, ale muszę stwierdzić niebywałe przeszarżowanie mojej sylwety psychicznej w kierunku ujemnym w opinii przeciętnych kretynów. [przypis autorski]
czyzmy (starop.) — ciżmy, sandały. [przypis edytorski]
czy zna Goethego „Powinowactwa z wyboru”, a gdy zaprzeczyła (…) — dla tych, co nie czytali Goethego Powinowactw z wyboru, opowiem, o co idzie: w powieści tej występuje małżeństwo: Edward i Charlotta. Ale Edward kocha Otylię, a Charlotta kapitana. Raz w nocy zdarza się, że Edward chce z daleka widzieć Otylię czuwającą do późna w swym pokoiku i mimo woli zachodzi do żony, która właśnie jest rozmarzona wskutek bliskiego odjazdu kapitana. Edwarda chwyta pokusa, lekki opór żony podnieca go, wówczas gasi świecę. „W zmroku pod przyćmioną lampą, wewnętrzne skłonności i fantazja natychmiast wzięły górę nad rzeczywistością. Edward miał tylko Otylię w objęciach, przed duszą Charlotty majaczyła postać kapitana to bliżej, to dalej, i tak, dość dziwnie, splotło się obecne z nieobecnym w sposób pełen czaru i rozkoszy” (część I, ustęp 11). Później rodzi się z tego dziecko, które ma rysy twarzy kapitana, a oczy Otylii. Skruszony Edward powiada: „To owoc podwójnego cudzołóstwa!” (II, 13); [ten dopisek autorski jest w wydaniu źródłowym przypisem dolnym; większość pozostałych, jeśli nie zostało to zaznaczone, stanowi odniesienia umieszczone na końcu utworu jako Uwagi; red. WL] [przypis autorski]
czy znak ten za nami, Czy za tobą — sens: do kogo się odnosi. [przypis edytorski]
Czy znasz ten kraj, Gdzie cytryna dojrzewa? — nieco zmieniony początek wiersza Goethego Wezwanie do Neapolu w przekładzie Mickiewicza. [przypis edytorski]
Czy z Ziemi Świętej wracasz — Stary sługa Miecznika, który wysłuchał całej powyższej jeremiady [jeremiada: narzekanie, biadanie; Red. WL] nieznanego pacholęcia, tyle z niej zrozumiał, że chłopiec narzeka na ukraińskie pola, przeciwstawiając im jakieś ciepłe kraje. Przypuścił więc, że najpewniej ma na myśli Ziemię Świętą. [przypis redakcyjny]
Cz. Zgorzelski, Ballada polska, BN I, 177, Wrocław 1962, s. LXX. [przypis autorski]
δάὒμάξειν (gr.) — wyśnienie. [przypis edytorski]
δαυμάξειν μάλα φιλοσοφικον παδος (gr.) — wielkie wolne filozoficzne natchnienie. [przypis edytorski]
διαφορά (gr.) — zróżnicowanie, różnorodność. [przypis edytorski]
διάκτορος, έριούνιος, ψυχοπομπός — Diáktoros, Eriúnios, Psychopompós [przydomki boga Hermesa: przewodnik, pomocny, przewodnik dusz; red. WL]. [przypis autorski]
δοσ μοι που στω (dos moi pou sto; gr.) — daj mi miejsce, bym stanął; pierwsza część sentencji, której dokończenie brzmi καὶ τὰν γᾶν κινάσω (kai tan gan kinaso), czyli: a poruszę ziemię. [przypis edytorski]
D. 19 lutego — przekreślono 29. [przypis redakcyjny]
Dąbal, Tomasz Jan (1890–1937) — polski działacz polityczny, żołnierz Legionów; początkowo związany z ruchem chłopskim, członek PSL, wraz z ks. Eugeniuszem Okoniem proklamował w 1918 powstanie Republiki Tarnobrzeskiej oraz zorganizował w 1919 Chłopskie Stronnictwo Radykalne; poseł na Sejm Ustawodawczy (1919–1921), usiłował interpelacjami zmobilizować władzę odrodzonej Polski do przeciwdziałania nędzy chłopów, m.in. przypadkom śmierci głodowej wśród ludności wiejskiej; we wrześniu 1920 wstąpił do nielegalnej wówczas w II RP Komunistycznej Partii Robotniczej Polski; z powodu swego publicznego oświadczenia w 1920, że uważa Armię Czerwoną za sprzymierzeńca narodu polskiego, został pozbawiony immunitetu poselskiego (1921), postawiony przed sądem i skazany na 6 lat ciężkiego więzienia (1922); w 1923 w wyniku wymiany więźniów politycznych znalazł się w ZSRR; współorganizował Międzynarodówkę Chłopską przy Kominternie, ukończył studia rolnicze, w 1934 uzyskał stopień doktora nauk ekonomicznych, był członkiem władz Białoruskiej Akademii Nauk w Mińsku; szczególnie aktywnie działał na Białorusi i w tzw. Marchlewszczyźnie (polskim obwodzie autonomicznym na Wołyniu); w 1936 padł ofiarą tzw. wielkiej czystki: aresztowany przez NKWD, został skazany na śmierć za „udział w organizacji szpiegowsko-dywersyjnej”. [przypis edytorski]
Dąbal, Tomasz Jan (1890–1937) — polski działacz polityczny, żołnierz Legionów; początkowo związany z ruchem chłopskim, członek PSL, wraz z ks. Eugeniuszem Okoniem proklamował w 1918 r. powstanie Republiki Tarnobrzeskiej oraz zorganizował w 1919 Chłopskie Stronnictwo Radykalne; poseł na Sejm Ustawodawczy (1919–1921), usiłował interpelacjami zmobilizować władzę odrodzonej Polski do przeciwdziałania nędzy chłopów, m.in. przypadkom śmierci głodowej wśród ludności wiejskiej; we wrześniu 1920 r. wstąpił do nielegalnej wówczas w II RP Komunistycznej Partii Robotniczej Polski; z powodu swego publicznego oświadczenia w 1920 r., że uważa Armię Czerwoną za sprzymierzeńca narodu polskiego, został pozbawiony immunitetu poselskiego (1921), postawiony przed sądem i skazany na 6 lat ciężkiego więzienia (1922); w 1923 w wyniku wymiany więźniów politycznych znalazł się w ZSRR. Współorganizował Międzynarodówkę Chłopską przy Kominternie, ukończył studia w zakresie nauk rolniczych, w 1934 r. uzyskał stopień doktora nauk ekonomicznych, był członkiem władz Białoruskiej Akademii Nauk w Mińsku; szczególnie aktywnie działał na Białorusi i w tzw. Marchlewszczyźnie (polskim obwodzie autonomicznym na Wołyniu). Padł ofiarą tzw. „wielkiej czystki”: aresztowany przez NKWD 29 grudnia 1936, został skazany na śmierć za „udział w organizacji szpiegowsko-dywersyjnej” 21 sierpnia 1937; wyrok wykonano tego samego dnia w więzieniu Lefortowo w Moskwie. [przypis edytorski]
Dąbal (…) w lipcu zaś w 1922 roku został skazany sądownie na sześć lat więzienia za robotę bolszewicką… — Tomasz Dąbal pochodził z Sobowa w pow. tarnobrzeskim z rodziny włościańskiej. Po ukończeniu gimnazjum zapisał się na uniwersytet w Krakowie, gdzie dwa lata spędził na medycynie, rok na prawie. Był wtedy członkiem Czytelni Akademickiej, skupiającej młodzież spod znaku Polskiego Stronnictwa Ludowego. Brał udział w organizacji „Strzelca”, a po wybuchu wojny wstąpił do Legionów z rangą oficera. Głośnym stał się wówczas, gdy po upadku Austrii znalazł się w Tarnobrzegu i razem z ks. Okoniem rozpoczął robotę polityczną. W r. 1921 przeszedł jawnie do obozu komunistów i jako poseł zgłosił w Sejmie partię komunistyczną. [przypis autorski]
dąb gaduła Kozackiemu wieszczowi tyle cudów śpiewa — Ob. [zob.; red. WL] poema Goszczyńskiego Zamek Kaniowski. [przypis autorski]
Dąbrówka, częściej Dobrawa Przemyślidka (czes. Doubravka) (ok. 930–977) — żona polskiego księcia Mieszka I, według legendy nakłoniła męża do przyjęcia chrześcijaństwa i chrystianizacji Polski. [przypis edytorski]
dąbrowa — las dębowy. [przypis edytorski]
dąbrowa — las lub zagajnik dębowy. [przypis edytorski]
Dąbrowa — mowa o Dąbrowie Górniczej; miasto to należało wówczas do zaboru rosyjskiego. [przypis redakcyjny]
dąbrowa — obszar leśny z przewagą drzewostanu dębowego. [przypis edytorski]
Dąbrowica — wieś w powiecie tarnobrzeskim, w gminie Baranów Sandomierski. [przypis edytorski]
Dąbrowna — obecnie Dąbrówno, wieś w powiecie ostródzkim. [przypis edytorski]
Dąbrowska, Maria (1889–1965) — pisarka, autorka opowiadań (cykl Ludzie stamtąd), powieści (monumentalne Noce i dnie), tekstów publicystycznych oraz esejów. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Ignacy (1869–1932) — powieściopisarz i nowelista z warszawskiego kręgu modernistów; od wczesnej młodości cierpiał na gruźlicę; debiutował w 1892 r. powieścią Śmierć, która zyskała mu uznanie i wkrótce została przetłumaczona na rosyjski (1894, 1908), niemiecki (dwukrotnie w 1896 r.) oraz czeski (1913); Dąbrowski był mężem poetki i rzeźbiarki Marii Gerson-Dąbrowskiej. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Jan Henryk (1755–1818) — generał, twórca Legionów, tj. oddziałów polskich we Włoszech; utwór noszący jego imię (Mazurek Dąbrowskiego) jest dzisiaj hymnem Polski. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Jan Henryk (1755–1818) — generał, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, twórca Legionów Polskich we Włoszech, dowódca naczelny wojsk polskich w 1813, generał jazdy armii Królestwa Polskiego. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Jan Henryk (1755–1818) — generał, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, twórca Legionów Polskich we Włoszech, dowódca naczelny wojsk polskich w 1813 r., generał jazdy armii Królestwa Polskiego w latach 1815–1816. Początkowo służył w wojsku saskim i gwardii elektorskiej, dopiero w 1792 r., na prośbę Stanisława Augusta zwolniony z powinności wobec Fryderyka II, przeszedł do wojska polskiego; nie będąc zorientowany w sytuacji polit. Polski, zanim przyłączył się do powstańców kościuszkowskich, złożył przysięgę na wierność konfederacji targowickiej, czego o mało nie przypłacił życiem: posądzony o zdradę, stanął przed sądem wojskowym i tylko zręczności Józefa Wybickiego jako prawnika i mówcy zawdzięczał ocalenie; zapoczątkowało to przyjaźń na całe życie. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Jan Henryk (1755–1818) — generał, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, twórca Legionów Polskich we Włoszech, dowódca naczelny wojsk polskich w 1813 r., generał jazdy armii Królestwa Polskiego w latach 1815–1816. Początkowo służył w wojsku saskim i gwardii elektorskiej, dopiero w 1792 r., na prośbę Stanisława Augusta zwolniony z powinności wobec Fryderyka II, przeszedł do wojska polskiego; nie będąc zorientowany w sytuacji polit. Polski, zanim przyłączył się do powstańców kościuszkowskich, złożył przysięgę na wierność konfederacji targowickiej, czego o mało nie przypłacił życiem: posądzony o zdradę, stanął przed sądem wojskowym i tylko zręczności Józefa Wybickiego jako prawnika i mówcy zawdzięczał ocalenie; zapoczątkowało to przyjaźń na całe życie. Przywołanie postaci Dąbrowskiego, obok Bonapartego, Czarnieckiego i Kościuszki, służy wpisaniu w tekst pieśni idei wodzowskiej. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Jarosław (1836–1871) — polski działacz niepodległościowy, sztabskapitan Armii Imperium Rosyjskiego, od 1862 członek Komitetu Miejskiego, a nast. Komitetu Centralnego Narodowego, generał i naczelny dowódca wojsk Komuny Paryskiej (1871), używał pseudonimu „Łokietek”. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Marian (1878–1958) — wydawca, dziennikarz, największy potentat prasowy okresu międzywojennego, w 1910 założyciel „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, poseł na Sejm II RP, dyrektor Teatru „Bagatela”. [przypis edytorski]
Dąbrowski, Wincenty — polski wojskowy epoki wojen napoleońskich; od 1811 porucznik 11. pułku ułanów. [przypis edytorski]
dąć (daw.; tu 3 os., lm: dmąć) — dmuchać. [przypis redakcyjny]
dąć się (pot.) — nadymać się, być zarozumiałym. [przypis edytorski]
dąć się — puszyć się, pysznić się. [przypis edytorski]
dąć — tu: nadymać się, puszyć się, chwalić się. [przypis edytorski]
Dársena B (hiszp.) — dok B. [przypis edytorski]
dąsać się — obrażać się, ujawniać niezadowolenie. [przypis edytorski]
dąsy — fr. bouder: dąsać się. [przypis tłumacza]
dążność — dążenie. [przypis edytorski]
dążył do wygrania na czasie — popr.: chciał zyskać na czasie. [przypis edytorski]
Dabei ist es noch (…) dieses überlegene Volk misshandeln — Jest bowiem rzeczą zgoła odmienną, czy kraj o mniejszym znaczeniu kulturalnym ma to nieszczęście, że zostanie opanowany przez naród o większej kulturze, czy też naród o wysokiej kulturze spotka ten tragiczny los, że ulegnie on narodowi stojącemu pod względem kulturalnym niżej. Bowiem w tym niższym narodzie ujawnią się i zaczną działać wszystkie możliwe kompleksy niższości wobec narodu o wyższej kulturze, ów wyżej stojący naród będzie traktowany okrutnie i po barbarzyńsku. [przypis autorski]
Dabit maxillam percutienti (łac.) — Lm 3, 30. [przypis tłumacza]
Dabitur liber scienti litteras, et dicet: Non possum legere (łac.) — Iz 29, 12: „Dadzą książkę znającemu pismo i powie: Nie mogę przeczytać”. [przypis tłumacza]
dablon — raczej: dublon, ale oryginalnie oznacza on złotą monetę hiszpańską bitą od XVI do XIX w., a tu mowa o monecie srebrnej. [przypis edytorski]
dać baczność (daw.) — uważać. [przypis edytorski]
dać czemuś pokój — zrezygnować z czegoś. [przypis edytorski]
dać dęba — uciec. [przypis edytorski]
dać drała — dać drapaka, uciec. [przypis redakcyjny]
dać drapaka — uciec. [przypis edytorski]
dać folgę (daw.) — pozwolić sobie na coś, nie powstrzymywać się. [przypis edytorski]
dać folgę — pozwolić (sobie) na coś. [przypis edytorski]
dać (…) folgę — pozwolić sobie. [przypis edytorski]
dać folgę swojemu językowi (daw.) — nie powstrzymywać się, nie pohamowywać się w mówieniu czegoś. [przypis edytorski]
dać garła (starop.) — zginąć; dać się zabić (przez podcięcie gardła). [przypis edytorski]
dać harbuza — odmówić kawalerowi ręki panny. [przypis edytorski]
dać kilka najważniejszych objaśnień o nim… — następuje niezrównane porównanie, w tonie parodii, żywotów obu rywali… na 400 lat przed Żywotami równoległymi Plutarcha. [przypis tłumacza]
dać kominka (daw. reg.) — dać nogę, uciec. [przypis edytorski]
dać komuś bobu — dać komuś nauczkę, dokuczyć komuś. [przypis edytorski]
dać komuś pokój — dziś: dać komuś spokój. [przypis edytorski]
