Przypisy

rychtyg (z niem.) — właśnie, dokładnie. [przypis redakcyjny]

Ryciardeta z Estu — nieznana zresztą, krewna Bianki i Diany. [przypis redakcyjny]

Ryciardot, Ryciardyn — Ricciardetto, syn Amona, brat Rynalda i Bradamanty. [przypis redakcyjny]

Ryciardyn, Ryciardot — Ricciardetto, syn Amona, brat Rynalda i Bradamanty. [przypis redakcyjny]

Rydel, Lucjan (1878–1918) — poeta, dramatopisarz, znawca sztuk plastycznych. [przypis redakcyjny]

rydwan (niem. Reitwagen) — prosty wóz kryty. [przypis redakcyjny]

rydzy — rudy. [przypis redakcyjny]

ryfa — określenie pogardliwe. [przypis redakcyjny]

ryfa — tu: dureń. [przypis redakcyjny]

Ryfejskie góry — tak nazywali starożytni góry gdzieś na dalekiej północy leżące (Ural?). [przypis redakcyjny]

Ryfeusz — Ryfeusz Trojańczyk, o którym Wirgiliusz mówi: Justissimus unus qui fuit in Teucris, et servantissimus aequi (Eneida, ks. 1). [przypis redakcyjny]

ryfuś — prostak, cham. [przypis redakcyjny]

Ryf wan Anout — rafa k. wyspy Anholt. [przypis redakcyjny]

Ryga wraz z okolicami z największem okrucieństwem była zniszczona — w r. 1710. [przypis redakcyjny]

rygielek (z niem.) — szew ze ściegów poprzecznych. [przypis redakcyjny]

ryhacie — tryb rozkazujący; sens całości: stosujcie się bojarowie do cara. [przypis redakcyjny]

Rykarda — małżonka Mikołaja I d'Este, matka Herkulesa I, doczekała się powrotu z wygnania syna i wstąpienia na tron przodków. Zob. Borso i Leonel. [przypis redakcyjny]

Rylski — Rylski Benjamin. [przypis redakcyjny]

rym (daw.) — [tu:] zaklęcie. [przypis redakcyjny]

rym (starop.) — [tu:] zażegnywanie, zaklęcie czarodziejskie. [przypis redakcyjny]

Rym — w żartobliwym tym wierszu poeta rozmyślnie spiętrzył rzadkie i dziwne wyrazy. [przypis redakcyjny]

rymy* (starop.) — wiersze. [przypis redakcyjny]

rymy — wiersze. Safonie przypisywano wprowadzenie do poezji lirycznej zwrotek, z których jedna często pojawia się u Kochanowskiego. Nadto przełożył Kochanowski jeden z wierszy poetki greckiej. [przypis redakcyjny]

ryńskiego — reńskiego, znad Renu. [przypis redakcyjny]

Rynald — syn Bertolda i Zofii, wnuk Gwelfa, jeden z najwaleczniejszych bohaterów chrześcijańskich. [przypis redakcyjny]

ryngraf — wypukła, srebrna lub złota blaszka, zwykle z wyrytym lub malowanym wizerunkiem Matki Boskiej. Niegdyś, zawieszona na szyi, z wyobrażeniem orła polskiego, oznaczała oficera będącego na służbie. [przypis redakcyjny]

ryngraf (z niem. Ringkragen) — blacha wypukła, noszona na piersiach. [przypis redakcyjny]

rynkiem (daw.) — w koło. [przypis redakcyjny]

Rynocera — miasto w Egipcie nad Morzem Śródziemnym (dziś Al-Arish). [przypis redakcyjny]

rynsztunek (daw.) — pełne wyposażenie rycerza i jego konia; dziś: komplet przedmiotów mających określone zastosowanie. [przypis redakcyjny]

Rypen — Ribe, miasto w płd. Jutlandii, w pobliżu Morza Północnego. [przypis redakcyjny]

ryścią a rysią — kłusem. [przypis redakcyjny]

ryścią — kłusem. [przypis redakcyjny]

Rysa — miasto Reggio w Kalabrii (w płd. Włoszech). [przypis redakcyjny]

rysią (daw.) — szybkim krokiem, chyżo. [przypis redakcyjny]

rytmy (starop.) — wiersze. [przypis redakcyjny]

rywuła — gatunek przedniego wina z krain Gryzonów. [przypis redakcyjny]

ryza — karby, rygor. [przypis redakcyjny]

ryza — ornat, ruski strój kościelny do nabożeństwa. [przypis redakcyjny]

rże (starop. forma) — zamiast: rży, czas teraźniejszy, 3.os. lp od: rżeć. [przypis redakcyjny]

rżnięta orkiestra — wyrażenie żartobliwe; instrumenty strunowe nazywano dawniej „rżniętymi”. [przypis redakcyjny]

rząd a. rzęd — cały strój na konia, to jest: siodło, czaprak, przykrycie wierzchnie, uzda ozdobna, podpiersie i podogonie. [przypis redakcyjny]

rządca tutejszy (…) przy pierwszym ukłonie — Szubert, ów rządca. [przypis redakcyjny]

rządcze pokolenia — dynastie panujących. [przypis redakcyjny]

rząd (daw.) — zarządzanie; podobne znaczenie niżej, w. 11. [przypis redakcyjny]

rząd feudalny — ściśle: ustrój stanowy, w którym panuje szlachta. [przypis redakcyjny]

rządne jednowładztwa — monarchie, które stosują się do norm prawa i rozumu (jak monarchia Monteskiusza), w przeciwstawieniu do nierządnego despotyzmu i feudalizmu, w których panuje kaprys. [przypis redakcyjny]

rządowe posłuszeństwo — tu: praworządność. [przypis redakcyjny]

rząd — sprzęt służący do dosiadania konia wierzchowego i kierowania nim, składający się z uzdy, siodła i czapraka. [przypis redakcyjny]

rząd — [tu:] ubiór na konia. [przypis redakcyjny]

rządy drapieżne Henryka — Henryk II, król Cypru, znany w historii ze swoich rządów okrutnych. [przypis redakcyjny]

Rządy starożytnych nie znały nawet tego słowa „finanse”, a dokonywały cudów ludźmi — por. w Projekcie konstytucji dla Korsyki: „Systemy finansowe są nowożytnym wynalazkiem: starożytni nie znali tej nazwy »finanse«, tak jak nie znali nazw talii [fr. taille: bezpośredni podatek gruntowy w dawnej Francji, pierwotnie nakładany w nadzwyczajnych okolicznościach, od 1439 stały; red. WL] i pogłównego. Władza zwierzchnia nakładała podatki na ludy podbite lub pokonane, nigdy na bezpośrednich poddanych, zwłaszcza w republikach. Naród ateński nie tylko, że nie płacił podatków, ale jeszcze przeciwnie, rząd mu płacił, a Rzym, którego wojny musiały tyle kosztować, często rozdzielał ludowi zboże, a nawet ziemie. Pomimo to państwo istniało i utrzymywało wielkie armie na morzu i lądzie, przeprowadzało znaczne roboty publiczne i wydawało przynajmniej tyle, ile stosunkowo wydają państwa nowożytne; jakżeż to się działo?” Na to pytanie odpowiada, że źródłem dochodów państwowych były domeny, że państwo opłacało w naturze urzędników i wojsko, że obowiązki narodu polegały nie na dostarczaniu pieniędzy, ale na pracy. [przypis redakcyjny]

rządzik czerkieski — lekki rząd na konia. [przypis redakcyjny]

Rzadka [rzecz] obejść się cale — wyjść cało, bez szwanku. [przypis redakcyjny]

rzadź — zapewne neol., rzecz. utworzony od słowa: rzadki. [przypis redakcyjny]

rzędy — ubiory na konie. [przypis redakcyjny]

rzędzić — rządzić. [przypis redakcyjny]

rzędzić (starop.) — rządzić. [przypis redakcyjny]

rzeczą (…), o której naprzód słyszałem przeciwnie — Stacjusz w XXI pieśni nauczał poetę, że za bramą czyśćcową żadna przygodna zmiana powietrza miejsca mieć nie może, a zatem i deszcz nigdy nie pada. Strumień ten, którego wody podsycają deszcz i szelest powietrza w dąbrowie rajskiej, przeciwne są założeniu Stacjusza i zanadto przypominają naturę ziemską. Dlatego poeta prosi, ażeby go ta dama objaśniła. [przypis redakcyjny]

rzecz i godło — czapka wolności jest symbolem wolności, która według hr. Henryka w obozie rewolucyjnym utożsamiona jest z pieniędzmi, czyli wolnością używania. [przypis redakcyjny]

rzecz najdujesz — prowadzisz rozmowę. [przypis redakcyjny]

rzecznik wszech chrześcijańskich zborów i kościołów — Paweł Orozjusz, pisarz podrzędnej wartości i sławy, dlatego tu małym światłem świeci. Napisał siedem ksiąg w obronie wiary chrześcijańskiej przeciwko poganom. [przypis redakcyjny]

Rzeczpospolita miałaby pieniądze, choć obywatele nie byliby obowiązani ich dawać: bo (…) talię i wszelkie inne podatki uciążliwymi dla rolnika czyni to, że są one pieniężne… — Mably nie chce żadnych nowych podatków. Niech odradzające się państwo uczy się obywać bez dochodów, niech uczy się dokonywać wielkich rzeczy małymi środkami. Urzędników trzeba płacić zaszczytami, inne wydatki pokrywać dochodami ze sprzedaży dóbr stołowych. Stanowczo odrzuca podatek gruntowy, bo ten zraziłby szlachtę. Godzi się na podatek konsumpcyjny miejski oraz na opłaty stemplowe, o których mu Wielhorski mówił. Pobór podatków należy według niego powierzyć sejmikom i unikać za wszelką cenę systemu dzierżawy. [przypis redakcyjny]

Rzeczpospolita Platońska — wydana została po polsku r. 1884 w Poznaniu jako III tom Dzieł Platona w przekładzie, niestety, zbyt niewolniczym A. Bronikowskiego. Studium socjologiczne: Plato i jego Rzeczpospolita ogłosił Bolesław Limanowski w piśmie zbiorowym: Na dziś Kraków, 1872, t. II i III. [przypis redakcyjny]

Rzeczpospolita — tu dosł.: sprawa wspólna ogółowi. [przypis redakcyjny]

Rzecz (…) spowodowana różni się od swej przyczyny właśnie tym, co od tej przyczyny otrzymała — Nag. Schr.: dlatego mówi się o skutku takiej przyczyny. Por. List 4 § 6–8 oraz List 64 (dawniej 66) § 5 i 6. [przypis redakcyjny]

rzeczułka niebieska na Litwie — Wilejka. [przypis redakcyjny]

rzecz wyrojona staje się rzeczą istniejącą dla jego szczęścia — jest tu przyczyna fizyczna, początek szaleństwa, napływ krwi do mózgu, zaburzenie w nerwach i ośrodkach mózgowych (np. przelotna odwaga u jeleni oraz zmiana charakteru u kastratów). W r. 1922 fizjologia da nam opis fizycznej strony tego zjawiska. Polecam je uwadze p. Edwardsa. [przypis redakcyjny]

rzeczypospolite — które jedynie są ustrojem zgodnym z prawami człowieka. [przypis redakcyjny]

rzegotać — skrzeczeć. [przypis redakcyjny]

rzeka Anwersa — Antwerpia; w tł. mylnie „rzeka Anwersa”, gdyż w oryg. jest: fiume d'Anwersa, co znaczy rzeka Antwerpii, tj. Skalda. [przypis redakcyjny]

rzeka krwi (…) w której się warzy (…) kto przez gwałt drugim przyczyną był szkody — Krwi rzeka miejscem jest kary wszystkich gwałtowników. [przypis redakcyjny]

rzeka, którą śle Wesulus wysoki — Pad. [przypis redakcyjny]

rzekła — światłość tu mówiąca jest to św. Bonawentura, zwany doktorem seraficznym, który był generałem zakonu minorytów czyli franciszkanów, urodzony w roku 1221. [przypis redakcyjny]

rzekłeś w twoim dziele, że prośba niebios wyroków nie wzrusza — Wzmianka tu jest wiersza Wergiliusza z jego Eneidy księgi VI: „Desine fata deum flecti sperare precando”. [przypis redakcyjny]

rzeski — dziś: rześki (u Lindego tylko: rześki). [przypis redakcyjny]

rzetelność (…) święta — Rzetelność jest tu uosobowanym bóstwem alegorycznym, Fides sacra [łac. święta Ufność; red. WL]. [przypis redakcyjny]

rzeźcie (starop. forma trybu rozkazującego) — rzezajcie, rzeźbijcie. [przypis redakcyjny]

rzeźwi (daw.) — rzeźwy. [przypis redakcyjny]

rzkomo — jakoby, na pozór. [przypis redakcyjny]

rzkomo (starop.) — jakoby, na pozór. [przypis redakcyjny]

rzkomo (starop.) — na pozór. [przypis redakcyjny]

rzkomo (starop.) — rzekomo, pozornie. [przypis redakcyjny]

rzkomo (starop.) — wnet. [przypis redakcyjny]

Rzplitą — Rzeczypospolitą; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie. [przypis redakcyjny]

Rzplitej — Rzeczypospolitej; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie. [przypis redakcyjny]

Rzplta cała — tj. cały sejm. [przypis redakcyjny]

rzucają w rzekę lub w morze — echa pogłosek nieuzasadnionych, oblegających wśród zgłodniałego ludu. [przypis redakcyjny]

rzucanie losów zwało się burti — niemieckie źródła średniowieczne wspominają nieraz o takim rzucaniu wiórów (werfinde sine spanc nach littouwischen wane) W drugiej połowie XVII wieku, opowiada niemiecki sprawozdawca, jest między nimi (Litwinami) wielu różnorodnych czarowników. Tak zwani burtnicy mają trzy drewienka, wycięte z bożego drzewka (Artemisia abrotanum), długie na staw palca; rzucają nimi z ręki i wedle tego, jak padną, dobrą czy niedobrą stroną na wierzch, wróżą, czy ten, komu co skradziono, kradzież odzyska, czy bydło zdychać będzie, czy jaka tam sprawa wnet się poprawi, używając przy tym słów; tacy burtnicy u nich bardzo pospolici. Pretorjusz, wyliczający najrozmaitsze kategorie wróżbitów (z których niejedną raczej sam wymyślił), właśnie takich burtników nie wymienił. Rzecz z nazwą dostała się nawet do sąsiedniej Rusi. Kaznodzieje franciszkanie w Wilnie coraz słuchaczy swych o burtowanie gromili, np. franciszkanin Mikołaj Sokolnicki około roku 1510. [przypis redakcyjny]

rzuciłem brzeg skały — Brzeg skały, to jest brzeg płaszczyzny rozciągającej się na wierzchołku góry czyśćcowej. [przypis redakcyjny]

Rzucony na falę bukiet kwiatów jest symbolem beznadziejnej miłości Wertera. Jak kwiaty te zrywane z myślą o Locie, nie dostaną się do rąk jej, lecz płyną w dal niezmierzoną, tak i Wertera miłość musi pozostać nieodwzajemnioną, nieopowiedzianą tej, która jest jej przedmiotem. [przypis redakcyjny]

Rzymianie bowiem nie mieli jeszcze monety — Mieli ją dopiero czasu wojny z Pyrrhusem (Liv.). [przypis redakcyjny]

Rzymianie na tryumfach swoich roztaczali olbrzymi zbytek (…) Królów w niewolę pojmanych skuwano łańcuchami ze złota i klejnotów — podobnie w fragmentach Instytucji politycznych, w ustępie „O zbytkach”. [przypis redakcyjny]

Rzymianina dworzanina królewskiego — Znaczniejsi Rzymianie czepiali się dworu, jak się to widzi z życia wielu biskupów, którzy się tam chowali. Prawie tylko Rzymianie umieli pisać. [przypis redakcyjny]

Rzym (…) miał dwa słońca — Dwa słońca: cesarz i papież. [przypis redakcyjny]

Rzym (…) spokrewnił Marsa ze swoim Kwirytem — Ojciec Romulusa jest nieznany. Podanie ludowe starego Rzymu dało mu za ojca Marsa. [przypis redakcyjny]

Rzym… stawiał cnoty przysionek przed domem honoru — w mitologii Cnota „miana jest za boginią i czczona w ubiorze poważnej matrony, a częstokroć szędziwej, na kamieniu czworogranistym siedzącej. Tej Markus Marcellus wspaniały poświęcił kościół, przy którym zaraz i Honorowi bazylikę wystawić postarał się, ale tak żeby przez kościół Cnoty do bazyliki Honoru było przejście, czym chciał pokazać, iż inaczej do honoru wstąpić nie można, tylko przez cnotę”. (F. Pomey, Pantheum mithicum, albo bajeczna bogów historia, Warszawa 1768, s. 352–353). [przypis redakcyjny]