Przypisy

gdyby w miejsce karczem stały były szkoły — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym lub, jak w tym przypadku, niezrealizowaną możliwość; dziś: gdyby w miejsce karczem stały (dawniej) szkoły. [przypis edytorski]

Gdyby w tej chwili gotowano raki, dość trudno byłoby rozróżnić purpurowego raka od Adama Cisowskiego — nawiązanie do wyrażenia „spiec raka”, oznaczającego: nagle się zaczerwienić, zawstydzić się (gdyż gotowane raki zmieniają kolor na czerwony). [przypis edytorski]

gdyby wyrzekłszy się Apollina, weszły za protekcją Kiprydy w służbę Hermesa — w mit. greckiej bóg Apollo to opiekun sztuk, Kipryda to przydomek Afrodyty, bogini miłości (od Cypru, przy brzegu którego wyłoniła się z piany morskiej), zaś Hermes był bogiem kupców i handlu. [przypis edytorski]

gdyby z wysiłkiem (…) przez pysk by (…) było (…) przelazło! — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym lub niezrealizowaną możliwość. [przypis edytorski]

gdyć (…) pytały — gdy cię pytały. [przypis edytorski]

gdyć — skrócenie od: gdy ci. [przypis edytorski]

gdyć (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

Gdy chcę — zdanie urwane, oznacza: gdy chcę pomóc. [przypis edytorski]

gdy czas do czego przypadnie (starop.) — gdy nastanie odpowiedni czas na coś. [przypis edytorski]

gdy czujna byłam — na jawie. [przypis edytorski]

gdy diabła w katedrze w Płocku na ziem zrzucono, kazał mu ogarek postawić — anegdota dotyczy udziału Jagiełły w misterium wielkanocnym, w trakcie którego zrzucano na ziemię postać pokonanego diabła. Wzięło się stąd przysłowie „Stawiać Panu Bogu świeczkę, a diabłu ogarek”. [przypis edytorski]

gdy — dziś popr.: jeśli. [przypis edytorski]

Gdy Eusebia cesarzowa, hardością świecką wyniosła, posłała, aby do niej Leoncyus biskup przyszedł… — Księga Suda, leksykon bizantyjski z X w., cytowany za pośrednictwem Baroniusza Annales ecclesiastici (t. 3). [przypis edytorski]

Gdy Ezechias obce bogi, którzy prawego Boga bluźnili, prawy swymi świeckimi wyrzucił — 2 Krn 29, 5n; 2 Krn 31, 1; 2 Krl 18, 4 (Ezechiasz nakazał oczyszczenie świątyni oraz zniszczenie pogańskich obiektów i miejsc kultu). [przypis edytorski]

Gdy gdzie indziej prawa się ulepsza lub konserwuje, u nas się je dziś tworzy. — po odzyskaniu państwowości przez Polskę w 1918 r. [przypis edytorski]

gdy go malcem przywieziono — daw.: gdy go przywieziono jako malca. [przypis edytorski]

gdy go wygnano na wyspę Lesbos (…) zażywa wczasów (…) go odwołać — Tacyt, Roczniki, VI, 3. [przypis edytorski]

gdy ich boje wieńczył Kremlin, Tybr i Nil — nawiązanie do walk legionów polskich w armii napoleońskiej. [przypis edytorski]

gdy im przyjdzie gust — gdy im przyjdzie ochota. [przypis edytorski]

gdy jąwszy pałasza, hasłem wszystkich zgoda będzie — dziś zdanie to jest niepoprawne gramatycznie, ponieważ imiesłów przysłówkowy („jąwszy”) powinien odnosić się do tego samego podmiotu („zgoda”), do którego odnosi się w najbliższym zdaniu czasownik („będzie”); w czasach, w których powstał tekst pieśni reguły te nie były ani tak rygorystycznie określone, ani przestrzegane. [przypis edytorski]

gdy jętka wychodzi z wód — na wiosnę. [przypis edytorski]

gdy jest, jak mówi poeta, „sam na sam z Bogiem” — zapewne parafraza sformułowania z poematu Juliusza Słowackiego Beniowski (Pieśń III): „gdyśmy byli z Bogiem sami”. [przypis edytorski]

gdy jeszcze Narodu nie było — tj. przed rozpoczęciem obrad sejmu. [przypis edytorski]

gdy już Francuzów z Sycylii wypędzono — chodzi o tzw. nieszpory sycylijskie; 31 marca 1282 r., w poniedziałek wielkanocny, wybuchło powstanie przeciw panowaniu Karola I Andegaweńskiego. [przypis edytorski]

Gdy kończył mówić… jako pada człowiek senny — zakończenie III pieśni z części „Piekło” Boskiej Komedii Dantego w tłumaczeniu Edwarda Porębowicza. [przypis edytorski]

gdy kto do Sasa, ona zawsze do Lasa — parafraza powiedzenia „od Sasa do Lasa”, związanego z rywalizacja polityczną pomiędzy polskimi królami: Augustem II Mocnym (1670–1733) i Stanisławem Leszczyńskim (1677–1766) oraz przemieszczaniem się ich zwolenników z jednego do drugiego obozu; wyrażenie to oznacza całkowicie sprzeczne poglądy lub rzeczy niemające ze sobą nic wspólnego. [przypis edytorski]

Gdy łaknącemu wylejesz duszę swoję — Iz 58, 10. [przypis edytorski]

Gdy los pomieszał mu szyki, otruł się — zgodnie z oficjalną wersją chory na grypę Mikołaj I dodatkowo przeziębił się i zmarł na zapalenie płuc, choć od razu zaczęły krążyć pogłoski, że popełnił samobójstwo, zapewne z powodu fatalnego przebiegu wojny krymskiej. [przypis edytorski]

gdy lud szeroką falą płynął, by niewiernemu odebrać grób pokalany Chrystusa — chodzi o krucjaty, czyli zbrojne wyprawy krzyżowe podejmowane od XI–XIII w. w celu odbicia muzułmanom miejsc świętych dla chrześcijan. [przypis edytorski]

gdym go zobaczył (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: gdy go zobaczyłem. [przypis edytorski]

gdy mi się spytała — dziś: gdy mnie spytała. [przypis edytorski]

gdym jadł — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: gdy jadłem. [przypis edytorski]

gdym odjeżdżał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: gdy odjeżdżałem. [przypis edytorski]

gdym (…) podziwiał (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: gdy podziwiałem. [przypis edytorski]

gdym powrócił — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: gdy powróciłem. [przypis edytorski]

gdym (…) poznał (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: gdy poznałem. [przypis edytorski]

gdym się gotował — gdy się gotowałem (forma z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

gdym stała w kumotry młynarce — kiedy uczestniczyłam w chrzcinach dziecka młynarzowej. [przypis edytorski]

gdym (…) uderzał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: gdy uderzałem. [przypis edytorski]

gdym (…) umilkł — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: gdy umilkłem. [przypis edytorski]

gdy mu [Sokratesowi] rozkazano przyprowadzić Salamińczyka — podczas oligarchicznych rządów Trzydziestu Tyranów (404 p.n.e.) nakazano Sokratesowi i kilku innym osobom doprowadzenie do Aten Leona z Salaminy, zamożnego demokraty ateńskiego skazanego przez władze na śmierć. Sokrates odmówił wykonania rozkazu (zob. Platon, Obrona Sokratesa). [przypis edytorski]

gdym wargami wygarniał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: gdy wargami wygarniałem. [przypis edytorski]

gdym w blasku świecy na wprost ciebie siedział — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: gdy (…) siedziałem. [przypis edytorski]

gdym w dłoni unosił — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: gdy (…) unosiłem. [przypis edytorski]

gdym (…) w znajome pole szedł — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: gdy szedłem. [przypis edytorski]

gdyńscy bracia Mazur — warszawska rodzina międzywojennych bogaczy; stali się milionerami dzięki przyznanemu przez rząd monopolowi na łuszczenie ryżu w zbudowanej przez nich wielkiej łuszczarni w Gdyni. [przypis edytorski]

gdy na niebie pojawia się jutrzenka… — Jeden z posągów wydawał dźwięki podczas wschodu słońca, co było spowodowane ogrzewaniem się skał wyziębionych nocnym chłodem. Zjawisko to znikło po naprawach na przełomie II i III wieku. [przypis edytorski]

Gdynia — polskie miasto powiatowe, położone nad Morzem Bałtyckim. [przypis edytorski]

Gdy niebo mi oporne, piekło wzruszę do dna — przysłowiowe. [przypis edytorski]

gdy opata nie stało — sens: po śmierci opata. [przypis edytorski]

Gdy Orion, Syriusz dojdą do połowy nieba — najwyższą pozycję na niebie Syriusz osiąga w połowie września. [przypis edytorski]

gdy Plejady (…) rzucą się w wody morskiej (…) otchłanie i zerwie się wszech wiatrów gonitwa szalona… — z zachodem Plejad na początku listopada zaczynał się okres burzowy, niepomyślny dla żeglugi morskiej. [przypis edytorski]

gdy po wieczerzy kończyłem rozwiązanie nader zawiłego zagadnienia, ujrzałem wchodzącą moją ciotkę Antonię — w innym oprac. tegoż tłum.: gdy po wieczerzy kończyłem rozwiązanie nader zawiłego zagadnienia z zakresu rachunku różniczkowego, ujrzałem wchodzącą ciotkę Antonię w samej tylko koszuli. [przypis edytorski]

Gdy raz tę różę zerwę (…) Póki jest na pniu — fragment Otella (akt IV, sc. 2) Shakespeare'a w tł. Paszkowskiego. [przypis edytorski]

gdy rzeki ujmą kryształowe lody (starop.) — gdy kryształowe lody skują rzeki. [przypis edytorski]

gdy [Rzymianie] próbowali ogłoszeniem wolności (…) Grecją rządzić… — po zwycięstwie nad Filipem V Macedońskim i zmuszeniu go do wycofania wojsk z Grecji Rzymianie w 196 p.n.e. formalnie ogłosili wolność greckich miast-państw; próbowały one prowadzić samodzielną politykę, co doprowadziło do wojny i ostatecznego podbicia i włączenia państw greckich do państwa rzymskiego (146 p.n.e.). [przypis edytorski]

gdyście nadszedł — grzecznościowa forma stosująca gramatyczne formy lm w wypowiedziach skierowanych do pojedynczej osoby; dziś: gdyście nadeszli. [przypis edytorski]

Gdyś mnie krótkiego życia dała na świat, syna — zgodnie z przepowiednią Achilles miał wybór między długim życiem i zapomnieniem a chwałą i śmiercią w młodym wieku. [przypis edytorski]

Gdyśmy czytali (…) kochanek namiętny — błąd źródła: w tłumaczeniu Antoniego Roberta Stanisławskiego fragment ten brzmi: „Zgubił nas w końcu jeden ustęp mały:/ Gdyśmy czytali, jak uśmiech roskoszy”. [przypis edytorski]

gdy się omylonym widzi (daw.) — gdy widzi, że się omylił. [przypis edytorski]

gdy się stary (…) wybrali (gw.) — forma grzecznościowa czasownika w lm w odniesieniu do rzeczownika lp; dziś: gdy stary wybrał się. [przypis edytorski]

gdy Teodosius etc. — Theodoretus ks. 5. rozdz. 18. i Sozomemis ks. 7. rozdz. 24. [przypis edytorski]

Gdy to ociec rozkazuje, co przeciw Bogu nie jest, tak ma być słuchany jako Bóg — Skarga powołuje się tutaj na komentarz Augustyna z Hippony do Psalmu 70, zawarty w dziele Objaśnienia psalmów (Enarrationes in Psalmos). [przypis edytorski]

gdy — tu dziś popr.: jeśli. [przypis edytorski]

gdy — tu: tymczasem; podczas gdy. [przypis edytorski]

gdy tylko postawił stopę na ziemi Zjednoczonego Królestwa — niezupełnie, gdyż Fox wstrzymywał się przed aresztowaniem Fogga w Irlandii, która była wówczas częścią Zjednoczonego Królestwa (niepodległość uzyskała w XX w.). [przypis edytorski]

Gdy weszła do komnaty (…) po obu moich stronach — w innym wyd. tegoż tłumaczenia: „Gdy weszła do komnaty, znowu przyłożyłem oko do zamku i ujrzałem tysiąc rzeczy, które niełatwo przychodzi mi opisać. Kamila rozebrała się starannie i położywszy się do łóżka swojej siostry, rzekła do niej: — Nieszczęsna Inezillo, czyliż naprawdę pożądasz kochanka? Biedne dziecko! Nic nie wiesz o bólu, jaki ci zada? Rzuci się na ciebie, przyciśnie, zrani… Uznawszy, że dostatecznie już pouczyła swoją wychowankę, Kamila otworzyła drzwi, zaprowadziła mnie do łóżka swojej siostry i położyła się razem z nami. Cóż mogę powiedzieć o tej nieszczęsnej nocy? Dosięgnąłem szczytów grzechu i rozkoszy. Walczyłem z sennością i z naturą, by jak najdłużej przeciągnąć piekielne uciechy. Na koniec zasnąłem, a nazajutrz obudziłem się pod szubienicą braci Zoto, których trupy leżały po obu moich stronach”. [przypis edytorski]

gdy wszyscy są jako w jednym ciele członki, przy jednej głowie; gdy wszyscy jedno rozumieją, jedno mówią — por. 1 Kor 12, 12n oraz 1, 10. [przypis edytorski]

gdy wypełniały się dni — gdy zbliżał się termin czegoś; wyrażenie ze staropolskich przekładów Biblii. [przypis edytorski]

gdyżem ci przysięgła — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: gdyż ci przysięgłam. [przypis edytorski]

Gdyż królowie mają moc Boską, jako Pan do Piłata mówi — nadinterpretacja J 19, 11 (w tłum. Wujka: „Odpowiedział Jezus: Nie miałbyś żadnej mocy przeciw mnie, gdybyć z wierzchu nie dano”). [przypis edytorski]

gdyż nad naszą możność węgle zwyczajne zdrożały funt do dwunastu franków, zaś ziemnych kosztował funt piętnaście franków — dziś popr.: gdyż nad naszą możność funt węgla zwyczajnego zdrożał do dwunastu franków, zaś funt węgla ziemnego kosztował piętnaście franków. [przypis edytorski]

Gdyż Pan Bóg sąd kapłański i duchowną jurysdycyą postawił i wyniósł pierwej i wyższej niżli świecką w swojej ś. Ewangeliej i we wszytkim na świecie chrześcijaństwie — Skarga wskazuje tutaj Mt 16[, 17-19] i 18[, 17–18] oraz J 20[, 22-23] i 21[, 15–17] (najważniejsze fragmenty tekstów Nowego Testamentu przywoływane jako argumenty za hierarchiczną władzą kościelną). [przypis edytorski]

gdy z Agesilaosem miał wyruszyć w pochód z Azji do Beocji — w roku 394 p.n.e., na wyprawę przeciwko koalicji Aten, Teb, Koryntu i Argos, zakończoną bitwą pod Koroneją. [przypis edytorski]

Gdy zaś na czele Plejad Hiady blask Oriona przyćmią — w oryginale mowa o zanurzaniu się Plejad, Hiad i silnego Oriona, tj. o ich zachodzeniu za horyzont. [przypis edytorski]

Gdy zaś następnie ujrzano, jak szybko drapałem się po masztach, zewsząd dały się słyszeć okrzyki podziwu — po tym zdaniu w innym wyd. znajduje się jeszcze zdanie: „Na statkach z ożaglowaniem łacińskim rejka pełni funkcję rei, ale o wiele trudniej jest się utrzymać na rejce niż na rei, reje bowiem umieszczone są w pozycji pionowej”. [przypis edytorski]

Gdy zaś ósmy z dziewiątym się wznosi miesiąc — omyłka tłumacza: w oryginale mowa o ósmym i dziewiątym dniu miesiąca, nie o ósmym i dziewiątym miesiącu. [przypis edytorski]

Gdy zdrowie w cale — gdy zdrowie jest zachowane w całości, tj. nie nadszarpnięte chorobą. [przypis edytorski]

gdzie bądź jest teraz, jak Hermia szczęśliwa — sens: zgubił się podobnie jak Hermia. [przypis edytorski]

gdzie bądź stąpi — gdziekolwiek uczyni krok. [przypis edytorski]

gdziebych nie odżałował (starop.) — gdybym nie odżałował. [przypis edytorski]

gdziebym (starop.) — gdybym. [przypis edytorski]

gdziebym (starop.) — tu: gdybym. [przypis edytorski]

gdziebyście (starop.) — tu: gdybyście. [przypis edytorski]

gdziebyśmy (starop.) — gdybyśmy. [przypis edytorski]

gdziebyś (starop.) — gdybyś. [przypis edytorski]

gdzieby (…) siedział (daw.) — dziś popr.: gdzie by siedział. [przypis edytorski]

gdzieby (starop.) — gdyby; jeśli by [nie zgubił, nie stracił]. [przypis edytorski]

gdzieby (starop.) — gdyby. [przypis edytorski]

gdzieby (starop.) — tu: gdyby. [przypis edytorski]

gdzieć (…) nie przyniosę (starop.) — gdy ci nie przyniosę; jeśli ci nie przyniosę. [przypis edytorski]

gdzieć się kolwiek (…) być przytrefi (starop.) — gdziekolwiek ci się trafi (zdarzy) być. [przypis edytorski]

gdzieć się zda (starop.) — gdzie ci się zda; gdzie chcesz. [przypis edytorski]

gdzie ci, co kościoły i rzeczy Boskie połupili i Pana Boga odstąpili, łupieni i karani być mają. Jeśli dla jednego Achana takiego wszytkiego wojsku Pan Bóg szczęścia i zwycięstwa umknął, ani się im wróciło, aż się świętokradźca ukarał — Joz 7. [przypis edytorski]

gdzie co wadzi (starop. forma) — gdzie coś stoi na przeszkodzie. [przypis edytorski]

gdzie do tego przydzie (starop.) — gdy do tego przyjdzie; gdy do tego dojdzie. [przypis edytorski]

gdzie — dziś popr.: gdzieś. [przypis edytorski]

gdzie — dziś popr.: w którym. [przypis edytorski]

gdzie gdzie już znany był pobyt — dziś: gdzie wiedziano już o pobycie. [przypis edytorski]

gdzie indziej i z kim innym — dziś popr.: gdzieś indziej i z kimś innym. [przypis edytorski]