Przypisy

Mesdemoiselles Margueritte et Mary (fr.) — panny Małgorzata i Maria. [przypis edytorski]

mes enfants (fr.) — moje dzieci. [przypis edytorski]

Mesjasz (z hebr.), pol.: Pomazaniec a. Namaszczony — w judaizmie pierwotnie religijny tytuł królów, kapłanów i proroków, namaszczanych (pomazywanych) poświęconym olejem, później określenie zapowiedzianego przez Boga Wyzwoliciela mającego przywrócić królestwo Izraela, zgromadzić w nim wszystkich Żydów i zaprowadzić powszechny pokój; tutaj Skarga ma na myśli Jezusa Chrystusa (gr. christos: pomazaniec), uznawanego w chrześcijaństwie za zapowiedzianego Mesjasza. [przypis edytorski]

meskalina — silnie psychoaktywny związek chem. o właściwościach halucynogennych, występujący naturalnie w niektórych kaktusach; dawniej używana w formie ekstraktu z pejotlu, otrzymywana syntetycznie od 1919. [przypis edytorski]

meskineria (z fr., przest.) — małostkowość. [przypis edytorski]

meskineria (z fr.) — ubóstwo duchowe, małostkowość. [przypis edytorski]

meskolancja (z wł.) — mieszanina. [przypis edytorski]

Mesmera magnetyzm zwierzęcy — teoria Franza Antona Mesmera (1734–1815) postulująca istnienie subtelnej materii, fluidu w ciałach wszystkich istot żywych; porządkowanie krążenia tegoż fluidu, metodami na pograniczu sugestii, hipnozy i bioenergoterapii miało stanowić metodę leczenia wszelkich schorzeń, psychicznych (duchowych) i fizycznych. [przypis edytorski]

Mesmer, Franz Anton (1734–1815) — niem. lekarz i magnetyzer, w latach 1778–84 działał we Francji, znajdując wielu wyznawców swojej teorii magnetyzmu zwierzęcego, według której o zdrowiu organizmów zwierzęcych, jak również ludzkiego, decyduje harmonijny przepływ „fluidu” (energii opisywanej jako subtelna materia), zaburzenia zaś jego przepływu powodują choroby; kuracja Mesmera (mesmeryzm) polegała na porządkowaniu krążenia fluidu wzdłuż pasów wyznaczonych na ciele ludzkim poprzez zbliżenie i przesuwanie rąk terapeuty; powołana przez króla Ludwika XVI specjalna komisja orzekła, że mesmeryzm jest naukowo nieuzasadniony i z uwagi na względy obyczajowe (Mesmer leczył pacjentki na osobnych seansach, zajmując się najczęściej dolegliwościami nerwowymi) został wydalony z Francji; jego zwolennicy rozwijali dalej teorię i praktykę jeszcze niemal do końca wieku XIX. [przypis edytorski]

mesmerysta — wyznawca teorii magnetyzmu zwierzęcego, sformułowanej przez Franza Mesmera (1734–1815). Mesmer interesował się przepływem energii w organizmie pacjenta. W latach 1778–1784 przebywał w Paryżu. W 1784 r. komisja powołana przez Ludwika XIV wykazała, że zabiegi stosowane przez mesmerystów nie mają podstaw naukowych. [przypis edytorski]

mesmeryzm a. kuracja Mesmera — metoda leczenia oparta na porządkowaniu krążenia fluidu, występującej w teorii magnetyzmu zwierzęcego Franza Antona Mesmera (1734–1815) hipotetycznej subtelnej materii istniejącej w ciałach istot żywych. [przypis edytorski]

mesmeryzm — osiemnastowieczna teoria Franza Antona Mesmera, zakładająca wykorzystanie w celu uzdrawiającym działania przekazywanej przez dotyk siły magnetycznej istniejącej w każdym organizmie ludzkim i zwierzęcym. [przypis edytorski]

mesmeryzm — zjawiska, które dzisiaj znane są pod nazwą hipnozy, w XIX w. określano jako mesmeryzm (od nazwiska Franza Antona Mesmera, 1734–1815) lub magnetyzm. [przypis edytorski]

mes oeuvres (fr.) — moje dzieła. [przypis edytorski]

Mespila — miasto identyfikowane z Niniwą w płn. Mezopotamii, od VII w. p.n.e. stolicą imperium asyryjskiego, w 612 p.n.e. zdobytą i zniszczoną przez Medów i Babilończyków. [przypis edytorski]

messagero dell'amore (wł.) — posłaniec miłości. [przypis edytorski]

Messala, właśc. Marcus Valerius Messala Corvinus (ok. 70–3 p.n.e) — rzymski polityk, mówca, mecenas literatów; podczas wojny domowej stanął po stronie republikańskiej, po bitwie pod Filippi przystał do Antoniusza, następnie, przewidując jego porażkę, przyłączył się do Oktawiana. [przypis edytorski]

Messala w Tacycie skarży się na wąski krój odzieży (…) i na kształt ławek — Tacyt, Dialog o mówcach, 29; Messala nie skarżył się na kształt ławek, lecz na prowadzenie procesów sądowych w zamkniętych salach i według ustalonego porządku, przez co mówcom brakuje żywiołowej reakcji tłumów. [przypis edytorski]

messalianie (euchici) — dosł.: „ludzie modlitwy”, chrześcijańska grupa religijna powstała w 2 poł. IV w. w Syrii, głosząca, że stan doskonałości, uwolnienie od wpływu zła na duszę można osiągnąć tylko przez modlitwę. [przypis edytorski]

Messalina a. Valeria Messalina (ok. 17–48) — cesarzowa rzymska, małżonka Klaudiusza, znana nimfomanka. [przypis edytorski]

Messalina, Valeria (ok. 17–40) — trzecia żona rzym. cesarza Klaudiusza, znana z urody i licznych kochanków. [przypis edytorski]

Messalina, Valeria (ok. 17–40) — trzecia żona rzym. cesarza Klaudiusza, znana z urody i licznych kochanków; skazana na śmierć za spisek przeciwko mężowi. [przypis edytorski]

Messalina, Valeria (ok. 17–40) — trzecia żona rzym. cesarza Klaudiusza, znana z urody i licznych kochanków; skazana na śmierć za spisek przeciwko mężowi. [przypis edytorski]

Messalina, Valeria (ok. 17–40) — żona rzym. cesarza Klaudiusza, znana z urody i licznych kochanków. [przypis edytorski]

Messalina, Valeria (ok. 17–40) — żona rzymskiego cesarza Klaudiusza, znana z urody i licznych kochanków. [przypis edytorski]

Messeis — źródło w Lakonii. [przypis edytorski]

Messeńczycy — mieszkańcy Messenii (a. Mesenii), krainy geogr. w staroż. Grecji położonej w płd.-zach. części Półwyspu Peloponeskiego, sąsiadującej ze Spartą, która w VIII w. p.n.e. podbiła Mesenię, zmieniając jej mieszkańców w państwowych niewolników (helotów); była to tzw. pierwsza wojna meseńska (ok. 720–740 p.n.e.), kolejne wojny meseńskie: druga w latach 685–670 p.n.e. i trzecia w latach 465–461 p.n.e. były w istocie zakończonymi klęską powstaniami Meseńczyków przeciwko Sparcie. [przypis edytorski]

Messenia — kraina na południowo-zachodnim Peloponezie, podległa Sparcie. [przypis edytorski]

Messenia — poł.-zach. część Peloponezu. [przypis edytorski]

messere a. messer (wł.) — pan; mój panie. [przypis edytorski]

messer (wł.) — pan. [przypis edytorski]

messieur (fr.) — panie. [przypis edytorski]

Messieurs, allons — Panowie, chodźmy. [przypis edytorski]

Messieurs, chapeau bas, c'est un génie (fr.) — panowie, czapki z głów, to geniusz. [przypis edytorski]

Messieurs et mesdames! (fr.) — panowie i panie. [przypis edytorski]

Messieurs, faites vos jeux (fr.) — panowie, zaczynajcie grę (okrzyk krupiera w salonach gry). [przypis edytorski]

messieurs (fr.) — panowie. [przypis edytorski]

Messieurs, parlons autre chose (fr.) — Panowie, mówmy o czymś innym. [przypis edytorski]

messire (fr.) — pan, mój panie; trudno powiedzieć, dlaczego tłumacz posługuje się tu odpowiednikiem francuskim dla wł. messere (tak jest w oryginale). [przypis edytorski]

messir — w oryginale: messer. [przypis edytorski]

Messrs. (skrót ang.) — panowie; skrót stosowany przy oficjalnym zwracaniu się do więcej niż jednego mężczyzny oraz w nazwach firm. [przypis edytorski]

Mestre — położona na stałym lądzie miejska część Wenecji; do 1926 samodzielne miasto. [przypis edytorski]

Mestrezat, Jean (1592–1657) — teolog protestancki, pastor w Charenton pod Paryżem; napisał m.in. Traktat o udziale Chrystusa w sakramencie eucharystii (De la communion à Jésus-Christ, au sacrement de l'eucharistie), do którego to traktatu zapewne Pascal czyni aluzję. [przypis edytorski]

mestus — saikingas, santūrus. [przypis edytorski]

Mesyna — miasto na płn.-wsch. krańcu Sycylii, nad Cieśniną Mesyńską. [przypis edytorski]

Meszasebe — rzeka Missisipi, w oryg. fr. Meschacebé, co autor w opowiadaniu Atala opatrzył przypisem: „prawdziwa nazwa Mississippi lub Meschassipi”. [przypis edytorski]

Meszed — dziś popr.: Meszhed, miasto w płn.-wsch. Iranie; drugie co do wielkości w tym kraju. [przypis edytorski]

meszka — tu: niedźwiedź. [przypis edytorski]

meszkita (starop.) — meczet. [przypis edytorski]

meszkita (starop.) — meczet, świątynia mahometańska. [przypis edytorski]

meszkit (daw.) — meczet. [przypis edytorski]

meszta a. meszt (daw.) — miękki, lekki pantofel. [przypis edytorski]

meszta (z tur.) — pantofel; miękkie, lekkie obuwie bez obcasów. [przypis edytorski]

meszty (daw.) — miękkie, lekkie pantofle. [przypis edytorski]

meszty — rodzaj lekkich pantofli. [przypis edytorski]

meszty — rodzaj miękkiego obuwia. [przypis edytorski]

meszugen — w jidisz: wariat. [przypis edytorski]

meszumed (hebr.) — przechrzta. [przypis edytorski]

Meszyd a. Medżyd, Abdul (1823–1861) — sułtan turecki, który słuchając wskazówek swej matki Wallidy, wprowadził szereg reform w państwie muzułmańskim. [przypis edytorski]

Meszygener Motl! (jidisz) — szalony Motl. [przypis edytorski]

meta — cel; mierzyć metę — oceniać odległość. [przypis edytorski]

meta (daw.) — tu: wyznaczone miejsce końcowe podczas pojedynku na pistolety, znajdujące się w określonej odległości od pozycji przeciwnika. [przypis edytorski]

metafizyka — dyscyplina filozoficzna zajmująca się ogólną teorią bytu, także rozważania o tym, co pozadoświadczalne. [przypis edytorski]

metafizyka — dyscyplina filozoficzna zajmująca się ogólną teorią bytu, także rozważania o tym, co pozadoświadczalne; pot.: rozmyślania oderwane od rzeczywistości. [przypis edytorski]

metafizyka — filozoficzne rozważania o przyczynach bytu i o jego naturze. [przypis edytorski]

metafizyk — tu: osoba snująca teoretyczne rozważania, dotyczące świata niematerialnego, idei. [przypis edytorski]

metafizyk — tu: osoba snująca teoretyczne rozważania. [przypis edytorski]

Meta — gmina na Półwyspie Sorrentyńskim. [przypis edytorski]

Metallmann, Joachim (1889–1942) — polski filozof nauk przyrodniczych, metodolog, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, interpretator filozofii Whiteheada. [przypis edytorski]

metalów — dziś popr. forma: metali. [przypis edytorski]

metaloryt — drukarska technika graficzna, w której forma drukowa wykonana jest z metalowej płyty; także odbitka wykonana tą techniką. [przypis edytorski]

metal — tu: substancja. [przypis edytorski]

Metamorfozy — poemat epicki Owidiusza, w którym została opisana rzymska kosmogonia. [przypis edytorski]

metampsychosis, popr.: metempsychosis (gr.) — metempsychoza, wędrówka dusz; wielokrotne odradzenie się człowieka po śmierci biologicznej przez wcielanie się jego duszy w inne ciało. [przypis edytorski]

metampsychoza (właśc. metempsychoza) — wędrówka dusz; wiara, że dusze ludzkie po śmierci wcielają się ponownie, ciągle się doskonaląc. [przypis edytorski]

metapsychoza, właśc. metempsychoza — reinkarnacja; pośmiertne powtórne wcielenie duszy w inne ciało. [przypis edytorski]

Meta, Río Meta — rzeka o długości 1100 km na terenie dzisiejszej Kolumbii, częściowo na granicy z Wenezuelą, lewy dopływ Orinoko. [przypis edytorski]

Metastasio, Pietro (1698–1782) — włoski poeta i dramatopisarz; znany librecista: jego libretta wykorzystane zostały w wielu operach, m.in. Händla i Hassego. [przypis edytorski]

metastaza (med.) — przerzut (np. nowotworowy). [przypis edytorski]

Metatron a. Matatron — serafin występujący w tradycji judaistycznej i in.; król aniołów, ulubieniec Boga; często występuje jako pełniący rolę boskiego pisarza, który zapisuje ludzkie czyny. [przypis edytorski]

Metatron — imię serafina (znaczące „strażnik” a. „posłaniec”) z ksiąg kabalistycznych, znanego jako „ten, który zajmuje tron obok Boga”, króla Aniołów, którego śpiew miał tworzyć nowe ich zastępy; ulubieniec Boga, bezpośrednio z Nim obcujący, stworzony razem ze światem a. nawet wcześniej, stąd w niektórych tradycjach bywa traktowana jako osoba o statusie boskim, a Mesjasz miałby być jego inkarnacją. [przypis edytorski]

meta — tu: kres, koniec, granica. [przypis edytorski]

meta — tu: kres, koniec. [przypis edytorski]

metazoon (biol.) — jeden z przedstawicieli podkrólestwa Metazoa, tj. zwierząt wielokomórkowych w klasyfikacji Haeckela (1874). [przypis edytorski]

met bierze — zwycięża (metafora szachowa, dziś powiedziano by: daje mata). [przypis edytorski]

met (daw.) — mat (w szachach); przen. klęska, porażka. [przypis edytorski]

met — dziś popr.: mat (w szachach). [przypis edytorski]

metek a. metojk — cudzoziemiec osiedlony w Atenach. [przypis edytorski]

metelice i hopaki — żywiołowe tańce ukr. [przypis edytorski]

Metellus hetman przeciwko Jugurcie od Rzymian do Numidyjej będąc posłan etc. — Sallustiusz, De bello Jugurthino. [przypis edytorski]

metempsychoza — reinkarnacja; pośmiertne powtórne wcielenie duszy w inne ciało. [przypis edytorski]

metempsychoza — reinkarnacja, wędrówka dusz; wielokrotne odradzenie się człowieka po śmierci biologicznej przez wcielanie się jego duszy w inne ciało, nowo narodzonego dziecka a. innej istoty żywej. [przypis edytorski]

metempsychoza — reinkarnacja, wędrówka dusz; wielokrotne odradzenie się człowieka po śmierci biologicznej przez wcielanie się jego duszy w inne ciało. [przypis edytorski]

metempsychoza — u Słowackiego stale forma: metampsychoza. [przypis edytorski]

metempsychoza — wędrówka dusz, reinkarnacja. [przypis edytorski]

metempsychoza — wędrówka dusz; wielokrotne odradzanie się duszy po śmierci biologicznej ciała przez wcielanie się w inne ciało, nowo narodzonego dziecka a. innej istoty żywej. [przypis edytorski]

metempsychoza — wędrówka dusz; wielokrotne odradzenie się człowieka po śmierci biologicznej przez wcielanie się jego duszy w inne ciało. [przypis edytorski]

meteora — dziś popr. forma D.lp: meteoru. [przypis edytorski]

Methymna — miasto na wyspie Lesbos, w starożytności znane z doskonałych win. [przypis edytorski]

metier (fr.) — fach. [przypis edytorski]