Przypisy

Fidiasz (ok. 490 p.n.e.–ok. 430 p.n.e.) — rzeźbiarz grecki z okresu klasycznego. [przypis edytorski]

Fidiasz, rzeźbiąc swą Minerwę — grecki rzeźbiarz Fidiasz (ok. 490 – ok. 430 p.n.e.) wykonał słynną rzeźbę Ateny Partenos (dziewicy), stanowiącą główny posąg kultowy świątyni Partenon na ateńskim Akropolu. Boginię Atenę, patronkę mądrości, rzemiosła i sztuki, utożsamiano z rzymską Minerwą. [przypis edytorski]

Fidiasz (V w p.n.e.) — jeden z najsłynniejszych rzeźbiarzy greckich. [przypis edytorski]

Fidiasz wobec Aspazji — Fidiasz (490–430 p.n.e.): najwybitniejszy rzeźbiarz grecki okresu klasycznego; autor m.in. posągów Ateny Promachos i Ateny Partenos na ateńskim Akropolu oraz posągu Zeusa w Olimpii, zaliczanego do siedmiu cudów świata starożytnego; Aspazja z Miletu (ok. 470–ok. 400 p.n.e): wpływowa kochanka (później zapewne żona) ateńskiego przywódcy Peryklesa; słynęła z urody, wykształcenia i inteligencji, jej dom stanowił intelektualne centrum Aten, gdzie spotykali się najznakomitsi pisarze i myśliciele. [przypis edytorski]

fidibus — złożony kawałek papieru, niekiedy nawoskowany, służący do zapalania fajki. [przypis edytorski]

Fidler, Edmund (1909–1999) — polski aktor teatralny. [przypis edytorski]

fi donc! c'est mauvais genre (fr.) — ależ, to w złym guście. [przypis edytorski]

fi donc (fr.) — a to dopiero. [przypis edytorski]

Fi donc (fr.) — brzydko, nieładnie. [przypis edytorski]

fi donc (fr.) — też coś (wyrażenie nagany). [przypis edytorski]

Fi donc, Monsieur Szarmancki (fr.) — brzydko, panie Szarmancki. [przypis edytorski]

fidrygałki (pot.) — drobnostki, błahostki. [przypis edytorski]

fidryganse (daw., gw.) — mizdrzenie się, zaloty; podrygi, łamańce. [przypis edytorski]

fidybus — kilkakrotnie złożony kawałek papieru, stosowany do zapalania fajki. [przypis edytorski]

fidybus — skrawek papieru do zapalania fajki, kilkakrotnie złożony wzdłuż, żeby dłużej płonął. [przypis edytorski]

fidybus — wiele razy złożony kawałek papieru, używany do zapalania fajki. [przypis edytorski]

Fiedler, Arkady (1894–1985) — podróżnik, reportażysta i prozaik, autor książek Ryby śpiewają w Ukajali, Kanada pachnąca żywicą oraz Dywizjon 303. [przypis edytorski]

Fielding, Henry (1707–1754) — angielski pisarz i dramaturg, autor powieści przygodowej Tom Jones. [przypis edytorski]

Field Place — rodzinny dom Shelleya, położony niedaleko miasta Horsham w hrabstwie West Sussex na południu Anglii. [przypis edytorski]

Fiesole — miasteczko niedaleko Florencji, w którym znajdują się m.in. pozostałości murów etruskich z IV w. p.n.e. oraz teatru rzymskiego z I w. p.n.e. [przypis edytorski]

Fiesole — miasteczko we Włoszech, ok. 8 km od Florencji, położone na malowniczych wzgórzach. [przypis edytorski]

fiesta (hiszp.) — święto. [przypis edytorski]

Fifth Avenue (pol.: Piąta Aleja) — główna ulica centrum nowojorskiego Manhattanu, jedna z najpopularniejszych i najbardziej rozpoznawalnych ulic handlowych świata. [przypis edytorski]

Fifth Avenue (pol.: Piąta Aleja) — główna ulica centrum nowojorskiego Manhattanu, jedna z najpopularniejszych i najbardziej rozpoznawalnych ulic handlowych świata. [przypis edytorski]

Fifty years hence (…) ebb-tide (ang.) — Pięćdziesiąt lat stąd inni zobaczą je, jak przecinają słońce o pół godziny nad horyzontem; / O sto lat stąd, a może wiele setek lat stąd, inni je zobaczą; / Będą się cieszyć zachodem słońca, wlewaniem się fali przypływu i rzucaniem w tył do morza fali odpływu. [przypis edytorski]

Figaro — obdarzony błyskotliwą inteligencją, energiczny i sprytny służący; bohater trzech sztuk Pierre'a Beaumarchais (1732–1799): Cyrulik sewilski, Wesele Figara i Występna matka, spopularyzowanych przez opery Gioacchino Rossiniego Cyrulik sewilski i Wolfganga Amadeusa Mozarta Wesele Figara; Figaro, lokaj hrabiego Almavivy, stał się wyrazicielem ducha epoki. [przypis edytorski]

Figaro — obdarzony błyskotliwą inteligencją, energiczny i sprytny służący hrabiego Almavivy, bohater komedii Pierre'a Beaumarchais'go, spopularyzowanych przez opery Rossiniego i Mozarta. [przypis edytorski]

„Figaro” — popularny konserwatywny dziennik paryski, założony w 1854. [przypis edytorski]

„Figaro” — popularny konserwatywny dziennik paryski, założony w 1854 r. [przypis edytorski]

fight (ang.) — walka. [przypis edytorski]

figiel (daw.) — przedmiot wykonany wymyślnie, pomysłowo a. dla rozrywki. [przypis edytorski]

figlować — psocić. [przypis edytorski]

Figner, Wiera Nikołajewna (1852–1952) — ros. rewolucjonistka, działaczka ruchu narodnickiego, autorka wspomnień; współuczestniczyła w organizacji zamachów na Aleksandra II pod Odessą i w Petersburgu; po zabójstwie cara jako jedyna uczestniczka przygotowań i jedyna osoba z Komitetu Wykonawczego Narodnej Woli zdołała zbiec policyjnym poszukiwaniom; w 1883 aresztowana na skutek donosu, skazana początkowo na śmierć, potem na dożywotnią katorgę; uwolniona w 1905 wyjechała za granicę i współpracowała z eserowcami; wróciła do Rosji w 1915, po rewolucji październikowej wybrana w demokratycznych wyborach do Konstytuanty z listy eserowców; po rozpędzeniu parlamentu przez bolszewików w styczniu 1918 wycofała się z działalności politycznej. [przypis edytorski]

Figueiredo, Afonso Celso de Assis (1836–1912) — wicehrabia miasta Ouro Preto i ostatni premier Cesarstwa Brazylii. [przypis edytorski]

Figuerie — Anlage zur Aufzucht von Feigen. [przypis edytorski]

figuerie (fr.) — plantacja fig. [przypis edytorski]

Figuier, Louis (1819–1894) — naukowiec i pisarz fr.; doktor nauk medycznych, kształcił się w zakresie farmakologii, chemii i fizyki, profesor w L'Ecole de Pharmacie w Paryżu, w latach 1857–1894 redaktor i wydawca rocznika „L'Année scientifique et industrielle”, w którym relacjonował coroczne wyniki badań i odkrycia naukowe (po jego śmierci czasopismo ukazywało się aż do 1914 r.), autor popularyzatorskich naukowych, m.in. Les Grandes inventions anciennes et modernes („Wielkie wynalazki starożytne i nowoczesne”, 1861), Le Savant du foyer („Naukowiec z przedpokoju”, 1862), La Terre avant le déluge („Ziemia po potopie”, 1863), La Terre et les mers (1864), Les Merveilles de la science („Cuda nauki”, 1867–1891); szczególnie popularna była jego książka La Terre avant le déluge, inspirowana współczesnymi publikacjami archeologicznymi i geologicznymi, ilustrowana przez Édouarda Riou, ukazywała dramaticzną walkę o przetrwanie człowieka: dzikich mężczyzn i kobiety, odzianych w skóry zwierząt i uzbrojonych w kamienne topory. Był autorów jednej z pierwszych publikacji rasistowskich Les Races humaines („Rasy ludzkie”, 1873). [przypis edytorski]

figurantka (daw.) — statystka teatralna; w balecie: tancerka niewystępująca jako solistka. [przypis edytorski]

figura — tu: obraz, wzór. [przypis edytorski]

figura — tu: osobnik, indywiduum, typ. [przypis edytorski]

figura (żart.) — tu: osoba, typ. [przypis edytorski]

figura Zbawiciela — tu: wykonana z brązu figura Chrystusa dźwigającego krzyż, stojąca przed kościołem Świętego Krzyża w Warszawie. [przypis edytorski]

figurez-vous (fr.) — wyobraź pan sobie. [przypis edytorski]

figurez-vous? (fr.) — wyobraża pan to sobie? [przypis edytorski]

figurka — tu w oryg. aglet-baby, tj. sprzączka na końcu tasiemki, uformowana w figurkę ludzką. [przypis edytorski]

figurki z Tanagry — określenie niewielkich figurek z terakoty przedstawiających dziewczęta i kobiety, wytwarzanych w okresie hellenistycznym, początkowo w Tanagrze w Grecji, później również w innych regionach; odznaczały się starannym modelunkiem i wdziękiem. [przypis edytorski]

figurons nous un monde composé uniquement des maux des dents (fr.) — wyobraźmy sobie świat składający się wyłącznie z bólu zęba; tłum. na francuski fragmentu zdania „imagine the world to consist of nothing but toothache” z książki W. Jamesa The Meaning of Truth (Znaczenie prawdy, 1911). [przypis edytorski]

figurować (daw.) — uczestniczyć, brać udział w czymś. [przypis edytorski]

figurować sobie (daw.) — wyobrażać sobie. [przypis edytorski]

fijołek — dziś popr.: fiołek. [przypis edytorski]

fijołek — dziś popr. pisownia: fiołek. [przypis edytorski]

fijołki — dziś popr. forma: fiołki. [przypis edytorski]

fijołkowe — dziś popr.: fiołkowe. [przypis edytorski]

fijoł — tu: wariat. [przypis edytorski]

fikcyjne — w innym wydaniu, w tym samym tłumaczeniu: nieciekawe. [przypis edytorski]

Fik, Ignacy (1904–1942) — krytyk literacki i poeta; publikował w czasopismach: „Nasz Wyraz”, „Sygnały”, „Gazeta Literacka”, „Pion”, „Życie Literackie”; autor prac z zakresu historii literatury (Rodowód społeczny literatury, 1938; Dwadzieścia lat literatury polskiej, 1939) oraz tekstów publicystycznych zaangażowanych zarówno w aktualne spory literackie (np. wokół Ferdydurke Gombrowicza), jak kwestie społeczne. [przypis edytorski]

Fik, Ignacy (1904–1942) — poeta, krytyk literacki i publicysta. [przypis edytorski]

fiksat (daw.) — wariat. [przypis edytorski]

fiksatka (daw.) — wariatka. [przypis edytorski]

fiksatuar (daw.) — brylantyna. [przypis edytorski]

fiksatuarować — smarować włosy fiksatuarem, czyli pomadą. [przypis edytorski]

fiksować kogoś (daw.) — patrzyć uporczywie na kogoś. [przypis edytorski]

fiks (przest., z fr. jour fixe: ustalony dzień) — spotkanie towarzyskie, przyjęcie. [przypis edytorski]

fiks — umówione spotkanie. [przypis edytorski]

Fiłatka i Miroszka współzawodnicy, czyli czterech panów młodych i jedna panna młoda — popularny wodewil rosyjskiego aktora i dramaturga Piotra Grigoriewicza Grigoriewa (1807–1854), wystawiany w petersburskim Teatrze Aleksandryjskim. [przypis edytorski]

Filadelfia — miasto na płn.-wsch. wybrzeżu Stanów Zjednoczonych, w stanie Pensylwania. [przypis edytorski]

Filalet — Filaletes, jakośmy i wyżej przypisali, wykłada się miłownik prawdy. Tak nasz Frycz nazwał swoję jedną oracją (przypis źródła). [przypis edytorski]

Filangeri, Gaetano (1753–1788) — włoski uczony i prawnik, reformator oświeceniowy. [przypis edytorski]

Filangieri, Gaetano (1753–1788) — wł. uczony i prawnik, związany z prowincją Neapolu, minister w Królestwie Neapolu i wielki reformator w duchu Oświecenia; autor La scienza della legislazione (tj. „Wiedza o prawodawstwie”, 1780). [przypis edytorski]

filantropia — dobroczynność; gr. dosł.: miłość do ludzi. [przypis edytorski]

filantropia — dobroczynność. [przypis edytorski]

filantropia — działalność dobroczynna. [przypis edytorski]

filantropijniejszy — dziś popr. bardziej filantropijny. [przypis edytorski]

filantropijny — miłosierny. [przypis edytorski]

filantropowie — dziś popr. M. lm: filantropi. [przypis edytorski]

filantrop (z gr.) — człowiek dobry, życzliwy, pomagający biednym. [przypis edytorski]

filantrop (z gr.) — dobrodziej, wspomagający ubogich. [przypis edytorski]

filantrop (z gr. philánthrōpos: kochający ludzkość) — dobrodziej, wspomagający ubogich. [przypis edytorski]

Fil (daw.) — spolszczona (dziś niepoprawna) pisownia anglosaskiego imienia Phil, skróconej formy imienia Philip. [przypis edytorski]

fil d'écosse (fr.) — fildekos; gatunek materiału wykonanego z przędzy egipskiej. [przypis edytorski]

fil d'Ecosse (fr.) — miękkie, lśniące nici bawełniane przeznaczane na wyrób pończoch. [przypis edytorski]

File (gr. Φιλαί, łac. Philae) — wyspa na Nilu na I katarakcie (dziś na Jeziorze Nasera), w staroż. uważana za jedno z miejsc pochówku Ozyrysa; znajdował się na niej kompleks świątynny poświęcony Izydzie, ostatni aktywny ośrodek religii starożytnego Egiptu, oficjalnie zamknięty z rozkazu cesarza Justyniana w VI w. [przypis edytorski]

Filemon, Baucyda (mit. rzym.) — para staruszków, którzy ugościli Jowisza i Merkurego, nie poznając w nich bogów; w nagrodę bogowie ocalili ich dom podczas wielkiej powodzi, spełnili też prośbę staruszków, którzy pragnęli równocześnie umrzeć, i zamienili ich w drzewa; z legendy tej Goethe wziął tylko imiona. [przypis edytorski]

Filesjosa i Ksantiklesa za braki w ładunkach okrętowych, których mieli pilnować — por. ks. V, 1. [przypis edytorski]

file (starop.) — chwile. [przypis edytorski]

filet de boeuf (fr.) — filet wołowy. [przypis edytorski]

filharmonia — instytucja organizująca koncerty muzyki poważnej, posiadająca własny skład muzyków; pot. także: budynek, w którym odbywają się koncerty muzyki poważnej. [przypis edytorski]

filho da puta (port.) — skurwysyn. [przypis edytorski]

filiacja (z łac. filiatio: synostwo) — pokrewieństwo, powiązanie pomiędzy dwoma osobami a. rzeczami, z których jedna pochodzi od drugiej. [przypis edytorski]

filiacja (z łac. filiatio: synostwo) — powiązanie pomiędzy osobami oparte na pochodzeniu. [przypis edytorski]

filiacja — związek oparty na pochodzeniu. [przypis edytorski]

Filida a. Filis — konwencjonalne imię kobiece z poezji sielankowej. [przypis edytorski]

filigran — ornament z cienkich drucików. [przypis edytorski]

filigranowy — delikatny, ażurowy; od: filigran: rodzaj ornamentu wykonanego z cienkich drucików. [przypis edytorski]

filigran — rodzaj ornamentu wykonanego z cienkich drucików. [przypis edytorski]

Filint — postać z dramatu Moliera Mizantrop; rzecznik zdrowego rozsądku oraz konformizmu pozwalającego uchronić się przed kłopotami. [przypis edytorski]

filiorum Belial (…) którzy mówią: „Izali nas ten król wybawi?” — parafraza 1 Sm 10, 27. [przypis edytorski]

filiorum Belial (łac.) — synów Beliala. [przypis edytorski]

Filip Auguste, własc. Filip II August (1165–1223) — król Francji w latach 1180-1223. [przypis edytorski]

Filip Égalité — Ludwik Filip II Orleański, książę Orleanu, polityk z czasów rewolucji francuskiej, ojciec przyszłego króla Ludwika Filipa. Wspierał idee rewolucji, po obaleniu monarchii zrezygnował z arystokratycznego tytułu i przyjął nazwisko Égalité, czyli Równość. [przypis edytorski]