Przypisy

Spence (…) przyjął raz na zawsze za zasadę przy poetycznym opisie, że nic nie jest dobrym, co by niestosownym było, gdybyśmy to przedstawili na obrazie albo na posągu — [por.] Polymetis Dial., XX p. 811: „Scarce any thing can be good in a poetical description, which would appear absurd, if represented in a statue or picture”. [przypis redakcyjny]

Spencer, Herbert (1820–1903) — ang. filozof i socjolog pozytywistyczny. [przypis redakcyjny]

spero (łac.) — mam nadzieję. [przypis redakcyjny]

spezy (daw.) — koszty. [przypis redakcyjny]

spezy (daw., z wł.) — koszty. [przypis redakcyjny]

spezy (daw., z wł.) — wydatki. [przypis redakcyjny]

spi — dziś popr. forma 2.os. lp. trybu rozk.: śpij. [przypis redakcyjny]

spień (daw.) — iglica u sprzączki. [przypis redakcyjny]

spiły* (starop.) — usypiały. [przypis redakcyjny]

Spirit of the age — tytuł dzieła pisarza angielskiego, Williama Hazlitta (1778–1830), wydanego w r. 1825, a poświęconego portretom literackim współczesnych jemu pisarzy, między innymi Benthamowi, Godwinowi, Coleridge'owi, Walterowi Scottowi, Byronowi, Southeyowi i Wordsworthowi. (W zbiorze The World's Classics tom LVII). [red. WL]. [przypis redakcyjny]

spiritualis cum saeculari (…) (łac.) — stan duchowny z świeckim, rycerski z senatorskim. [przypis redakcyjny]

spiritu prophetico (łac.) — duchem prorockim. [przypis redakcyjny]

spiritus et vita (łac.) — duch i życie. [przypis redakcyjny]

spiritus familiares (łac.) — duchy familijne. „W całej Skandynawii (tj. w Danii, Szwecji i Norwegii) przechowuje się wiara w duchy familijne, tzw. nisser… zwykle dobroduszne i uczynne karzełki w czerwonych czapeczkach, które za postawioną miskę kaszy chętnie pomagają gospodarzom młócić zboże, robić ciasto itp.” (Rosznecki, s.353). [przypis redakcyjny]

Spiritus Rector (łac.) — duch kierujący. [przypis redakcyjny]

Spiritus, ubi vult, spirat (łac.) — Duch tchnie, gdzie chce. [przypis redakcyjny]

spisa (daw.) — włócznia, oszczep, dzida. [przypis redakcyjny]

spisa — rodzaj włóczni; Kozacy używali najczęściej spis krótkich, z ostrymi grotami na obu końcach. [przypis redakcyjny]

spisa — włócznia, oszczep, dzida. [przypis redakcyjny]

spis — dziś: spisa: włócznia, oszczep, dzida. [przypis redakcyjny]

spisek (starop.) — [tu:] warunek pokoju, układ, [spisane] przymierze. [przypis redakcyjny]

spisek (starop.) — warunek pokoju, układ, przymierze. [przypis redakcyjny]

spiskie — tu: spiskie starostwo, obejmujące 13 miast. Ziemia spiska na połudn. wschód od Tatr należała pierwotnie do Polski; za Krzywoustego dostała się tytułem posagu za Judytą, córką Bolesława Krzywoustego, Węgrom, następnie w r. 1412, jako zastaw za pożyczoną sumę, wróciła do Polski i należała do niej do r. 1772. [przypis redakcyjny]

spiskowcy kwietniowi — Tak nazywano uczestników ruchów republikańskich, które w odpowiedzi na ograniczenie wolności prasy i stowarzyszeń ogarnęły w kwietniu 1834 r. szereg miast, jak Lyon i Paryż. Następstwem tych zajść były gwałtowne represje rządu i wielki proces republikanów toczący się przez pół roku przed Izbą Parów (od maja 1835 do stycznia 1836). [przypis redakcyjny]

spis — włócznia, oszczep, dzida. [przypis redakcyjny]

Spisz — region geograficzny, obecnie na Słowacji, zastawiony przez cesarza Zygmunta w roku 1417, przeszedł w ten sposób pod władzę Polski. [przypis redakcyjny]

spiża (daw.) — spiż. [przypis redakcyjny]

spiża (daw.) — spyża, prowiant. [przypis redakcyjny]

spiża (daw.) — żywność. [przypis redakcyjny]

spiżane wrota (starop.) — spiżowe wrota; drzwi ze spiżu. [przypis redakcyjny]

spiżany (daw.) — spiżowy. [przypis redakcyjny]

spiżany — spiżowy. [przypis redakcyjny]

spiżarniów — dziś popr. forma D. lm: spiżarni a. spiżarń. [przypis redakcyjny]

spiża — spyża, prowiant. [przypis redakcyjny]

spiżować (daw.) — zaopatrywać, zwł. w prowiant. [przypis redakcyjny]

spłótnieć (daw.) — zbiednieć. [przypis redakcyjny]

Spłonąłbyś cały na proch jak Semele — Semele błagała Jowisza, żeby w całym blasku swojego majestatu jej się objawił. Gdy Jowisz jej natrętnej prośbie oprzeć się nie mógł, rażona żądanym widzeniem, zapłonęła ogniem i w popiół się obróciła. [przypis redakcyjny]

splacknuck — Neologizm Swifta, który wszedł do języka angielskiego na oznaczenie dziwacznego zwierzątka lub osoby. [przypis redakcyjny]

splantować — spłaszczyć, wyrównać; tu: przegadać, usadzić. [przypis redakcyjny]

splendeca — (z wł.) przepych; to samo oznacza pompa i fast. [przypis redakcyjny]

splendid isolation (ang.) — wspaniałe, wyniosłe odosobnienie. [przypis redakcyjny]

splendor (z łac.) — zaszczyt, blask. [przypis redakcyjny]

splezła się (gw.) — spadła, obsunęła się. [przypis redakcyjny]

spluszczeć — zmoknąć. [przypis redakcyjny]

spód wozu strzaskany przez smoka i był, i nie jest zarazem dla oka — Ponieważ władza stolicy apostolskiej w niczym uszczerbiona być nie może, widzenie wozu, który tu jest symbolem tejże świętej stolicy, ze spodem strzaskanym przez smoka, było tylko pozornym, w celu obudzenia przestrachu i bojaźni grzeszników. [przypis redakcyjny]

spółczesny — dziś popr.: współczesny. [przypis redakcyjny]

spółmiłośnik (starop.) — współmiłośnik; wspólnie z innymi aspirujący do miłości jednej kobiety. [przypis redakcyjny]

spółsłużebnica (starop.) — współsłużebnica; osoba wspólnie służąca u kogo. [przypis redakcyjny]

spólne — dziś: wspólne. [przypis redakcyjny]

spólny — dziś popr.: wspólny. [przypis redakcyjny]

spólny skarb (starop.) — wspólny skarb; chodzi tu o skarb państwowy utworzony z podatków. [przypis redakcyjny]

spórka (daw.) — walka, pojedynek. [przypis redakcyjny]

spodnie i spódnica — w oryg. shirt and smock, koszula męska i koszula damska, Marta jest zapewne osobą otyłą. [przypis redakcyjny]

Spod pióra twego tryska pieśń natchniona (…) Rad w sobie, zamilkł — Tu jeden komentator robi dowcipną uwagę, że takiego poetę, który wobec wyższego od siebie poety z pokorą wyznaje swoją niższość i nieudolność i rad jest w sobie, chyba tylko w czyśćcu spotkać można. [przypis redakcyjny]

spojrzenie plami — znieważą. [przypis redakcyjny]

spojrzy — stpol. forma trybu rozkazującego: spojrzyj. [przypis redakcyjny]

społeczeństwo — [w]spólnictwo. [przypis redakcyjny]

społecznej — wspólnej. [przypis redakcyjny]

Społecznych grodów (…) wieże — Wieże, symbol obowiązków społecznych. [przypis redakcyjny]

społeczny nama (starop.) — wspólny nam. [przypis redakcyjny]

społku (starop.) — społeczeństwa. [przypis redakcyjny]

społku (starop.) — związku. [przypis redakcyjny]

spoliare (łac.) — pozbawić. [przypis redakcyjny]

spolić (daw.) — złączyć. [przypis redakcyjny]

sponki (starop.) — zapony, guzy. [przypis redakcyjny]

sponsa — małżonka, oblubienica. [przypis redakcyjny]

spora — prędka. [przypis redakcyjny]

spornym biegom — różnorodnym ruchom ciał niebieskich. [przypis redakcyjny]

sporny — sprzeciwiający się. [przypis redakcyjny]

sporuszona [rana] (daw.) — pogorszona, obrażona. [przypis redakcyjny]

sporzej — lepiej. [przypis redakcyjny]

sposa (wł.) — panna młoda. [przypis redakcyjny]

Sposób najdokładniejszy (…) był podany przez J. W. Moszyńskiego — Moszyński proponował jako podstawę oceny dóbr brać ilość dymów [tj. rodzin we wsi; red. WL], pomnożoną przez przeciętną wartość sprzedażną jednego dymu, wyliczoną z kilkoletnich transakcji dobrami ziemskimi w danej okolicy; dochód miał być oznaczony w odsetkach od otrzymanej ceny. [przypis redakcyjny]

sposób przeżywania czasów i ludzi — zob. niniejsza rozprawa, ustęp 79. [przypis redakcyjny]

sposób zły — składania zaprzysiężonych zeznań o intracie (deklaracyjny). [przypis redakcyjny]

sposobić — przygotowywać. [przypis redakcyjny]

sposobi — stwarza możność używania. [przypis redakcyjny]

sposponowawszy — [właśc.] spostponowawszy; poniżywszy, obraziwszy. [przypis redakcyjny]

spostponować (daw.) — obrazić, zlekceważyć. [przypis redakcyjny]

spostponować (z łac.) — obrazić, zlekceważyć. [przypis redakcyjny]

sposzywać (starop.) — przerabiać; [poprzeszywać inaczej]. [przypis redakcyjny]

spotkać się — tu: w bezpośredniej walce. [przypis redakcyjny]

Spotkało cię (…) nieszczęście — w piwnicach domu Grabowskich odkryto skład broni, wskutek czego ojciec Wandy, Jan, dostał się do Cytadeli, do dziesiątego pawilonu, gdzie trzymano go pół roku. [przypis redakcyjny]

spoważniony — uhonorowany. [przypis redakcyjny]

Spowiadający zbójcę w jego jamie — Za czasów Dantego, zbójców wrzucano głową do świeżo wykopanego dołu i w tej postawie żywcem zasypywano ich ziemią. [przypis redakcyjny]

spowicie — okrycie, otulenie. [przypis redakcyjny]

spowinięty — dziś popr.: spowity. [przypis redakcyjny]

spowinowacisz (starop.) — ujmiesz, zobowiążesz. [przypis redakcyjny]

spraktykować (daw.) — skłonić, przeciągnąć na swoją stronę. [przypis redakcyjny]

spraktykowany — przekupiony, zjednany. [przypis redakcyjny]

sprawa głosowania należy do tych, które roztrząsnąłem z największą starannością w „Umowie społecznej” — por. przypisek na str. 54. [przypis redakcyjny]

Sprawa kasy im. Mianowskiego — artykuł ten ukazał się 1 stycznia 1924 r. w „Kurjerze Warszawskim” (Nr. 1), a potem był przedrukowany w osobnej broszurze (Warszawa, 1924, str. 14 i 1 nieliczb.) nakładem samejże Kasy im. Mianowskiego. Pomiędzy pierwszem a drugiem wydaniem jest kilka różnic. Poszliśmy naogół za drugiem, przywracając tylko (na str. 220) wyrażenie „i zarządy banków” przez niedopatrzenie, zdaje się, opuszczone. Inne zmiany były poczynione zapewne na życzenie zarządu Kasy. Nazwana w „Kurjerze Warszawskim” „instytucją organizacyjno-naukową”, w broszurze jest Kasa nazwana „centralną instytucją organizacyjno-naukową”. Jaskrawe wyrażenie pierwszej redakcji przedostatniego ustępu: „instytucja — dogasa” — zostało w drugiej złagodzone na: „nie posiada dostatecznych środków”. Trudno wiedzieć dlaczego w drugiej redakcji została usunięta wzmianka o Towarzystwie Naukowem Warszawskiem („Jeżeli nie razi nikogo z magnatów tej ziemi lokal Towarzystwa naukowego i Kasy im. Mianowskiego…”; por. s. 219). [przypis redakcyjny]

sprawa — „nie ma tak dobrze” — niejasna dziś aluzja do jakiegoś głośnego błędu językowego. [przypis redakcyjny]

sprawa (starop.) — porządek, dowództwo; [sprawą ustąpili: ustąpili w porządku; red. WL]. [przypis redakcyjny]

sprawa (starop.) — [tu:] porządek, dowództwo. [przypis redakcyjny]

sprawca (starop.) — gospodarz. [przypis redakcyjny]

sprawca żyzności — Diana, bogini księżyca, była też boginią płodności i urodzaju. [przypis redakcyjny]

sprawdzi się „Sen” — mowa o Legendzie. [przypis redakcyjny]

Sprawedływe każete, pane. Ne cii teper lude, szczo buwały (z ukr.) — sprawiedliwie mówicie, panie. Nie tacy teraz ludzie, jak dawniej. [przypis redakcyjny]

sprawić (daw.) — zarżnąć i oprawić; torturować. [przypis redakcyjny]