Przypisy

Stożary (ros. Стожары) — Plejady, gromada gwiazd w gwiazdozbiorze Byka, widoczna nieuzbrojonym okiem, najbardziej znana gromada otwarta na niebie. [przypis redakcyjny]

strącona w otchłań istota — Lucyfer. [przypis redakcyjny]

Strącony, tędy snadź on z nieba spadał — Tu Dante wyobraża sobie, że Lucyfer na nieznajomą jeszcze za jego czasów stronę kuli ziemskiej i której jasnowidzeniem swojego geniuszu mógł się domyślać, spadł z nieba, że ląd stały przestraszony jego upadkiem, skrył się pod powierzchnię Oceanu i wynurzył się z głębokości jego na wschodniej półkuli, na której Góra Syjon tworzy punkt przeciwległy. Niemniej wszakże poruszyła się przestraszona ziemia w swoich wnętrznościach, kiedy Lucyfer spadając aż do jej środka sam sobą ją przewiercił. Część ziemi, jaką wyrzucił wiercąc ją sobą, utworzyła górę czyśćcową, ląd jedyny, jaki według pomysłu poety na owej półkuli się znajduje. W środku zaś ziemi jest piekło, z którego poeci w tej chwili wychodzą. [przypis redakcyjny]

strach sąsiada — strach przed sąsiadem (kotem). [przypis redakcyjny]

Straciłem widok ogniska słońc Słońca — Tym Słońcem Słońc jest Pan Bóg, którego światłości oglądanie udziałem jest wiernych błogosławionych. [przypis redakcyjny]

stracił — w wyd. Czubka i poprzednich Bibl. Nar.: „utracił”. [przypis redakcyjny]

Strada Chiatamone — ulica w Neapolu. [przypis redakcyjny]

stradiotka (starop.) — jeździeckie szaty krótkie. [przypis redakcyjny]

stradny (daw.) — biedny, nędzny. [przypis redakcyjny]

stradny (daw.) — znużony. [przypis redakcyjny]

straktować — ułożyć się. [przypis redakcyjny]

strapiona myśl — strapiony umysł, duszę. [przypis redakcyjny]

straszną pieśnią Erynij — tj. żądaniem zemsty za poległych bohaterów. [przypis redakcyjny]

straszydłem — potwornością. [przypis redakcyjny]

Stratni — utracjusze, marnotrawcy. [przypis redakcyjny]

stratny — utracjusz, marnotrawca. [przypis redakcyjny]

Straty moje — z powodu oszukańczego bankructwa banku Thurneyssena. [przypis redakcyjny]

strawne — pieniądze na strawę, na utrzymanie. [przypis redakcyjny]

strawne — wypłata służbie na wyżywienie. [przypis redakcyjny]

strawowani — żywieni, stołowani. [przypis redakcyjny]

straża — tu: posterunek, placówka. [przypis redakcyjny]

strażnik — Bidziński, Stefan; miał za żonę Teresę Myszkowską. [przypis redakcyjny]

strażnik — urzędnik wojskowy, czuwający nad strażami obozowymi, utrzymujący karność i porządek w obozie; był nim wymieniony niżej Piotr Mężyński. [przypis redakcyjny]

stręczyć — tu: dostarczać. [przypis redakcyjny]

strefy (daw.) — paski. [przypis redakcyjny]

stricte (łac.) — ściśle. [przypis redakcyjny]

strictius (przysłów.) — ściślej. [przypis redakcyjny]

stride la vampa (wł.) — Ogień trzaska, szaleje. [przypis redakcyjny]

stróny (a. strony; starop.) — struny; przen. poezja. [przypis redakcyjny]

stróż — dozorca. [przypis redakcyjny]

stróż szpichlerzowy — tu: z Nowego Miasta Korczyna. [przypis redakcyjny]

stróż z hejnałem — w Krakowie przedtem na wieży P[anny] Marii przez cały adwent, zacząwszy wnet po północy aż do świtu grano zwykle na dętych instrumentach, i to zwano hejnał. Może tu wzięte za odzywanie się na trąbie co godzina podobnych stróżów. [przypis redakcyjny]

strofować się (daw.) — kłopotać się. [przypis redakcyjny]

Strofy, kończące się temi słowy: „Niechaj truchleją szczęśliwi” (…) — strofa ta brzmi: „Jużeśmy przeszli przez srogie kary,/ Cóż nas zatrwoży, zadziwi?/ Na te huczące ogniem pieczary/ Niechaj truchleją szczęśliwi!”. [przypis redakcyjny]

stroiki — przybrania ludowego stroju krakowskiego. [przypis redakcyjny]

stroną (starop.) — w zamysłach, bokiem. [przypis redakcyjny]

Strona była wówczas obowiązana walczyć za świadka; jeżeli uległa w walce, nie przegrywała procesu — ale jeżeli walka odbywała się przez zapaśników, zwyciężonemu Zapaśnikowi ucinano pięść. [przypis redakcyjny]

strona (starop.) — struna. [przypis redakcyjny]

Stronnictwo Białe przecz wypędzi Czarne. — Skąd cieniom przychodzi władza przewidywania przyszłości? Wyraźnie tekst tego nie objaśnia. O stronnictwach Gwelfów Białych i Czarnych obszernie nadmieniłem w życiu Dantego. Tym mężem ostrzącym w spoczynku żądło węża jest Karol Walezy, który wygnał Gwelfów Białych z Florencji w roku 1301, stronnictwo polityczne, do którego należał Dante. [przypis redakcyjny]

stronnych — postronnych; Stanisław August był w Polsce ówczesnej najbieglejszym w zagadnieniach polityki międzynarodowej. [przypis redakcyjny]

strony (daw.) — struny. [przypis redakcyjny]

strony (starop.) — struny; u Kochanowskiego niekiedy pojawia się również forma z „ó”. [przypis redakcyjny]

strony — struny. [przypis redakcyjny]

stropić (daw.) — zmieszać. [przypis redakcyjny]

stroskanych onych i sędziwych — tj. ojca swego, jen. W. Krasińskiego. [przypis redakcyjny]

strożyć się (starop.) — sztorcem stawać, jeżyć się. [przypis redakcyjny]

Strozza — Ercole Strozzi, poeta ferarski, opiewał Lukrecję Borgię i jej brata Cezara, zamordowany skrycie w r. 1508, mając lat 37. [przypis redakcyjny]

structura huius universi (łac.) — budowa tego świata. [przypis redakcyjny]

struga Helikońska — struga płynąca z góry Muzom świętej [z Hippokrene, źródła na stokach masywu Helikon — red. WL.]. [przypis redakcyjny]

struga — własc. strug (ros.), barka, galar rzeczny. [przypis redakcyjny]

struktura — budowa. [przypis redakcyjny]

struktur — budowli. [przypis redakcyjny]

Strwiąż — rzeka, lewy dopływ Dniestru, w ziemi Przemyskiej, przepływająca przez wieś rodzinną Tarłówny; zwykły szyk wyrazów byłby: Długi Strwiąż, co płynie na krótkim kresie…; wpływ składni łacińskiej. [przypis redakcyjny]

strychować (daw.) — strzelać. [przypis redakcyjny]

strychować — z boku razić. [przypis redakcyjny]

strychował — górował. [przypis redakcyjny]

strygoński biskup — kardynał Hipolit d'Este, statysta, wojownik, niepospolity matematyk, mecenas Ariosta. [przypis redakcyjny]

Strygonia — Ostrzyhom (łac. Strigonium, niem. Gran), miasto na prawym brzegu Dunaju, naprzeciw ujścia rz. Gran do Dunaju. Określenie kierunku „ku Strygoniej” o tyle nieściśle, że miasto leży na prawym brzegu, a Polacy ciągnęli lewym brzegiem Dunaju. [przypis redakcyjny]

stryja twego — chodzi o Menelausa, który pomścił porwanie Heleny przez Parysa. [przypis redakcyjny]

stryj rodzony — Jan Aleksander z Mirowa Myszkowski. [przypis redakcyjny]

stryju, (…) którego żonę (…) „Matką” nazywałam (…) — Tekla Żmichowska. [przypis redakcyjny]

Strymon — rzeka w Macedonii; wicher wiał od Strymonu, tj. od północy, unie­możliwiając w ten sposób wojskom greckim wyruszenie właśnie na północ, tj. na Troję. [przypis redakcyjny]

strząpie — strzępy, ta sama fabuła co wyżej w. 7–10. [przypis redakcyjny]

strzała bogów — piorun. [przypis redakcyjny]

Strzały do pierwszej krwi — tj. do pierwszej rany, odniesionej przez któregoś z uczestników pojedynku. [przypis redakcyjny]

strzechsten (z niem. Streichstein) — kamień probierczy. [przypis redakcyjny]

strzelba (daw.) — [tu:] strzelanie. [przypis redakcyjny]

strzelców-książęcia — mistrza strzelców. [przypis redakcyjny]

strzele — strzały (liczba podwójna). [przypis redakcyjny]

strzelić — tu: posłać wiadomość. [przypis redakcyjny]

Strzelił ponad prawym okiem — por. list z 12 sierpnia 1771 r. [przypis redakcyjny]

Strzemiennego! — toast pożegnalny (stp. przy wsiadaniu na koń). [przypis redakcyjny]

strzeżwa — strzeżmy się. [przypis redakcyjny]

Strzeż (…) wyszczekać — uważaj, żebyś nie wywołał. [przypis redakcyjny]

strzoki — strefy odmiennego koloru u sukien. [przypis redakcyjny]

strzyc — tu: skubać. [przypis redakcyjny]

strzyga — upiorzyca. [przypis redakcyjny]

Strzyma cię (…) Jedlina i pas — utrzyma cię jedlina i przepaska (odwołanie do znanych z antyku sposobów popełniania samobójstwa przez kobiety). [przypis redakcyjny]

Studencik — młody góral, który bywał we dworze u Tetmajerów. [przypis redakcyjny]

studere (łac.) — starać się. [przypis redakcyjny]

studia etnograficzne — zainteresowania Szumana zbliżają się raczej do antropologii. [przypis redakcyjny]

studiosissimus eoque bellandi ignarus, in bellis tamen infaustis vilam multiformi consumpsit fortuna (łac.) — jako wielce dbały o pokój i przez to nieznając się na rzemiośle wojennym, wśród wojen przecież nieszczęśliwych przepędził życie z nader zmiennym szczęściem. [przypis redakcyjny]

studiowanie kanonów — krytyczne badanie autentyczności poszczególnych ksiąg Pisma Św., czyli ksiąg kanonicznych. [przypis redakcyjny]

studium Chmielowskiego — Autorki polskie XIX wieku. [przypis redakcyjny]

studium (łac.) — staranie. [przypis redakcyjny]

studium o Żeromskim — studium O Stefanie Żeromskim wydał Brzozowski w r. 1904 w osobnej książce jako przedruk z warszawskiego „Głosu”. (Warszawa. 1905. Nakład G. Centnerszwera i Sp.). [red. WL]. [przypis redakcyjny]

Studnia była w dawnych czasach ulubionym punktem zbornym dla całej wsi, czy osady. W Biblii spotykamy często sceny odgrywające się u studni. Tu gromadzą się patriarchowie na naradę, tu Eliezer stara się pozyskać Rebekę za żonę dla Izaaka, tu Jakub spotyka się z Rachelą. Przy studni wreszcie Jezus rozmawia z Samarytanką. W literaturze niemieckiej mamy dwie sławne sceny „u studni” w Hermanie i Dorocie i w I części Fausta. [przypis redakcyjny]

studnia zwana Okrąglakiem — właściwie szczątki fundamentów świątyni Opatrzności założonych 3 maja 1792 r. Świątynia ta nie została zbudowana; miejsce to było jednak terenem spotkań młodzieży patriotycznej w rocznice uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Fundamenty i tablica pamiątkowa zachowały się do dziś w Ogrodzie Botanicznym. [przypis redakcyjny]

studnie artezyjskie — studnie stosowane już w starożytności; dostarczają wody z głębokich warstw ziemi. W Europie wiercono je po raz pierwszy w XII w. w Artois we Francji, stąd nazwa. [przypis redakcyjny]

Studzianna — wieś w województwie kieleckim. [przypis redakcyjny]

stupajka — brutalny a tępy niższy urzędnik lub wojskowy (wyraz nie znany słownikom rosyjskim, utworzony od ros. stupaj — odejdź). [przypis redakcyjny]

stupebant (łac.) — zdumiewali się. [przypis redakcyjny]

stu posłańców wieczności powstało — Aniołowie, którzy dotąd niewidzialni strzegli wóz święty: teraz, gdy Beatrycze jako symbol teologii, czyli mądrości bożej, jest wezwana, podnoszą się z wozu i sypią na cześć jej kwiaty. [przypis redakcyjny]

sturbowany — znużony. [przypis redakcyjny]

stus — cios, uderzenie. W strofie tej jest mowa prawdopodobnie o bitwie pod Orszą z roku 1514. [przypis redakcyjny]

Stwarza nowy rząd rzeczy — daje pogląd na siły, które rządzą światem. Po w. 134 znajdował się w brulionie, następnie zarzucony przez autora fragment: „Tli się ogień szkodliwy, zajęty w iskierce, / Powabne jego słowa wkradają się w serce, / W bluźnierskich żartach, grzeczną mądrość kiedy mieści, / Doktor płochych umysłów, apostoł niewieści, / Wszystko, co jest, on pojął, co było, on wiedział. / Rzekł słowo, a choć reszty ani dopowiedział, / Rozśmiał się lub zasępił — misternie a sztucznie, / Umieją to tłumaczyć omamione ucznie.” (I. Krasicki, Satyry i listy, s. 95–96). [przypis redakcyjny]

Stwórcy, który mówi (…) pokażę tobie — Patrz Mojżesza księgę 2, rozdz. 33. [przypis redakcyjny]

Stworzenie wszędy świeże — Roboty i ozdoby „świeże”, nowo „stworzone”, dokonane. [przypis redakcyjny]

stworzyli samochcąc getto — Swoboda osiedlania się Żydów w poszczególnych dzielnicach Warszawy była ograniczona przez zmieniające się zarządzenia władz miejskich, nie można więc mówić o tworzeniu getta z własnej chęci. Patrz: Artur Eisenbach, Z dziejów ludności żydowskiej w Polsce w XVIII i XIX w., wyd. 1983; E. Ringelblum, Żydzi w Warszawie od czasów najdawniejszych do roku 1527, Warszawa 1932. [przypis redakcyjny]

Stygia regna, inamabilis unda — Królestwo Styksu, wstrętna fala. [przypis redakcyjny]