Przypisy

Kartezjusz, właśc. René Descartes (1596–1650) — francuski filozof, matematyk i fizyk, prekursor europejskiej filozofii nowożytnej. [przypis edytorski]

Kartezjusz — właśc. René Descartes (1596–1650), fr. filozof, matematyk i fizyk. [przypis edytorski]

Karthago — Kartagina. [przypis edytorski]

kartik a. kartika — ósmy miesiąc kalendarza indyjskiego, przypada w październiku i/lub listopadzie. [przypis edytorski]

kartka papieru — dziś popr.: kartka. Wyrażenie „kartka papieru” stanowi błąd logiczny (tautologiczny). [przypis edytorski]

Kartki z życia kobiety — powieść Kisielnickiej, opublikowana w 1890 roku. [przypis edytorski]

Kartoffeln essen… nicht Brot (niem.) — Jedzą ziemniaki, nie chleb. [przypis edytorski]

kartoflarzów — dziś popr. forma D. lm: kartoflarzy. [przypis edytorski]

kartofle dowożą się — dziś popr.: kartofle dowozi się. [przypis edytorski]

kartonaż — wyrób z kartonu lub tektury. [przypis edytorski]

kartonowy — tu: perkalowy. [przypis edytorski]

kartoszka (z ros.) — kartofel. [przypis edytorski]

kartować (daw.) — knuć, planować coś w tajemnicy przed kimś. [przypis edytorski]

kartownik (daw.) — karciarz, hazardzista. [przypis edytorski]

kartownik — karciarz. [przypis edytorski]

kartun — gatunek perkalu. [przypis edytorski]

kartun — gatunek perkalu; tu mowa o szlafroku ojca. [przypis edytorski]

Kartusz — niejasne. [przypis edytorski]

kartuz — członek zakonu o surowej regule, będącego zrzeszeniem pustelników oddających się w samotności modlitwie, kontemplacji i ograniczaniu swych potrzeb, jednak raczej nie samoumartwieniu przez biczowanie. Nazwa pochodzi od miejscowości Charteuse (łac. Carthusia) k. Grenoble we Francji, gdzie w XI w. powstał pierwszy klasztor zakonu, założony przez św. Brunona. [przypis edytorski]

kartuziański — dziś: kartuski; kartuzi to zakon o surowej regule, założony w 1084 roku przez św. Brunona z Kolonii. [przypis edytorski]

kartuzi — kontemplacyjny zakon katolicki. [przypis edytorski]

kartuzi — rzymskokatolicki zakon, powstał we Francji na początku XI wieku. [przypis edytorski]

Kartuzi — surowy zakon (zarówno męski, jak i żeński), założony w 1084 roku przez św. Brunona z Kolonii. Od innych zakonów różni się tym, że mnisi, by przebywać w samotności, mieszkają w osobnych domkach, nie zaś w jednym budynku klasztornym. [przypis edytorski]

kartuz — mnich katolicki z zakonu o surowej regule; pustelnik. [przypis edytorski]

kartuzowie — zakon kontemplacyjny o surowej regule, zał. w XI w. we Francji. [przypis edytorski]

kart — w oryg. niem. Schild: szyld, wizytówka, tabliczka. [przypis edytorski]

karty saraceńskie — dawna nazwa kart tarota. [przypis edytorski]

karuzela przy murze warszawskiego getta — obraz karuzeli przy murach getta i bawiących się ludzi w czasie, kiedy po drugiej stronie Niemcy tłumią pierwsze w Warszawie powstanie, a z płonących domów wyskakują Żydówki i Żydzi, przewija się przez wspomnienia i dzienniki zarówno autorów pochodzenia polskiego, jak i żydowskiego. Henryk Rudnicki, ukrywający się po tzw. aryjskiej stronie (czyli poza gettem) tak opisuje swoje odczucia: „Wyszedłem na miasto (…), aby spojrzeć na płonące getto. Pierwsze co mi się rzuciło w oczy, to były kręcące się ludźmi oblepione — karuzele. Tak, kręcące się w gęstym dymie płonących obok kamienic — karuzele. O miedzę oddaleni płonęli żywi ludzie, a o miedzę od płonących — zabawa. […] Tłumy podniecone ciekawością spieszyły z całego miasta, aby przypatrzeć się płonącej dzielnicy” (cytat za portalem sprawiedliwi.org.pl). Od strony getta, ukryty w schronie, reakcje warszawiaków obserwował Symcha Binem Motyl: „Przez szyby wychodzące na ogród Krasińskich widziało się dachy domów stojących po drugiej stronie ogrodu. A na tych dachach siedzieli ludzie, Polacy i przyglądali się temu, co się u nas dzieje. Oglądali nas mniej więcej tak jak Rzymianie z czasów Nerona oglądali »żywe pochodnie« utworzone z palonych żywcem chrześcijan”. Najbardziej znanym literackim opracowaniem tego motywu jest wiersz Czesława Miłosza Campo di Fiori. [przypis edytorski]

karuzel (daw.) — karuzela; dawna konna zabawa rycerska. [przypis edytorski]

Karuzel — spolszczona nazwa od: Le Place du Carrousel. [przypis edytorski]

Karwaci — Chorwaci. [przypis edytorski]

karwas (gw.) — kawał. [przypis edytorski]

karwasz — element zbroi, osłaniający przedramię i łokieć. [przypis edytorski]

karwilis (z litew.) — miesiąc kwiecień, po litew. karvelis to jedna ze starych nazw kwietnia. [przypis edytorski]

kary — czarny. [przypis edytorski]

kary (daw. N lm) — dziś: karami. [przypis edytorski]

kary (daw.; z łac. currus: wóz, pojazd kołowy) — wozy do wywożenia śmieci miejskich; w Warszawie ich zajezdnia znajdowała się przy ul. Karowej. [przypis edytorski]

karykiel (z ang. curricle) — dwukółka; lekki, otwarty pojazd na jednej osi, ciągnięty przez jednego lub dwa konie. [przypis edytorski]

kary — najczęściej o maści konia: czarny. [przypis edytorski]

karyta — dziś popr.: kareta. [przypis edytorski]

kar (z ang. car) — wóz, wagon kolejowy. [przypis edytorski]

karzeł — człowiek o niskim wzroście. [przypis edytorski]

karzełek — w innych wersjach baśni: krasnoludek. [przypis edytorski]

karzeł — skrzat, krasnoludek. [przypis edytorski]

karzeł — tu: niskie krzesło. [przypis edytorski]

Kaś — dziś popr.: Kas (ros. Кас), rzeka w azjatyckiej części Rosji, lewy dopływ Jeniseju. [przypis edytorski]

kaś (gw.) — gdzieś. [przypis edytorski]

Kaśka Kariatyda — bohaterka naturalistycznej powieści Gabrieli Zapolskiej z 1885: prosta, naiwna dziewczyna ze wsi, która w poszukiwaniu lepszego życia przyjeżdża do miasta i podejmuje pracę jako służąca. [przypis edytorski]

kaśleć — dziś popr.: kaszleć. [przypis edytorski]

kaś ty jest (gw.) — gdzie ty jesteś (konstrukcja z przestawną końcówką czasownika). [przypis edytorski]

kasać się na coś (daw.) — kusić się o coś, dążyć do czegoś. [przypis edytorski]

kasać się — tu: zbliżać się. [przypis edytorski]

kasać się — ubiegać się, dążyć do czegoś, pokusić się o coś. [przypis edytorski]

kasa chorych — instytucja ubezpieczeń zdrowotnych; pierwsze kasy chorych zostały utworzone w 1883 w Niemczech, wprowadzoną przez kanclerza Ottona von Bismarcka ustawą o ubezpieczeniach chorobowych; w Cesarstwie Austro-Węgierskim w 1887 wprowadzono ubezpieczenie robotników od wypadków przy pracy i chorób w oparciu o samodzielne kasy samorządowe, zorganizowane wg grup zawodowych, regionów lub innych kryteriów, jak ideologia polityczna. [przypis edytorski]

Kasa Chorych — instytucja zapewniająca ubezpieczonym w niej osobom bezpłatną pomoc medyczną oraz zasiłki pieniężne podczas choroby; pierwsza w Polsce kasa chorych powstała w roku 1920, w 1934 kasy chorych przekształcono w centralną Ubezpieczalnię Społeczną, nadzorowaną przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. [przypis edytorski]

kasa chorych — ubezpieczenie zdrowotne. [przypis edytorski]

Kasa — egipskie Hardai, gr. Kynopolis, dziś al-Kais, miasto na południe od oazy Fajum, ok. 160 km na południe od Memfis. Stolica 17. nomu Górnego Egiptu, główny ośrodek kultu Anubisa. [przypis edytorski]

Kasa — egipskie Hardai, gr. Kynopolis, stolica 17. nomu Górnego Egiptu, ob. al-Kais. Główny ośrodek kultu Anubisa. Położony ok. 15 km na wschód od Per-Medżet (Oksyrynchos). [przypis edytorski]

Kasa (gw.) — kasza. Wymowa wynika z mazurzenia, charakterystycznego zarówno dla dialektów małopolskich, jak i mazowieckich, a więc i pogranicza między nimi, na którym leżą Gałki Rusinowskie. Mazurzenie polega na wymowie spółgłosek sz, ż, cz, dż jako s, z, c, dz. Pamiętajmy, że rz nie podlega mazurzeniu. [przypis edytorski]

kasa łączy się z budzikiem — raczej: z alarmem. [przypis edytorski]

kasa National — kasa sklepowa firmy National Cash Register. [przypis edytorski]

Kasander, Leander — konwencjonalne postacie z daw. komedii: Kasander to naiwny ojciec, opiekun bądź oszukiwany mąż płochej Izabelli, zaś Leander to amant Izabelli, łączący w sobie cechy prostego żołnierza, jak i zarozumiałego fircyka. [przypis edytorski]

Kasandra — córka Priama; zakochany w niej Apollo dał jej dar jasnowidzenia, lecz gdy odrzuciła jego zaloty, sprawił, że nikt nie wierzył w jej wróżby; po upadku Troi przypadła Agamemnonowi jako branka-nałożnica i razem z nim zginęła. [przypis edytorski]

Kasandra — księżniczka trojańska, córka Priama i Hekuby. Zakochany Apollo obdarował ją mocą jasnowidzenia, ale ponieważ nie odwzajemniła jego miłości, sprawił, że nikt nie wierzył w jej przepowiednie. [przypis edytorski]

Kasandra (mit. gr.) — córka Priama, króla Troi, przepowiedziała klęskę Troi; przen. zwiastunka nieszczęścia. [przypis edytorski]