Przypisy

camelote (fr.) — fuszerka, lichy towar, grat. [przypis edytorski]

Camelot — zamek i dwór związany z legendarnym królem Arturem; nieobecny we wczesnych materiałach arturiańskich, pojawił się po raz pierwszy we francuskich romansach z XII w., ostatecznie został opisany jako stolica królestwa Artura i symbol świata arturiańskiego; w opowieściach lokalizowany gdzieś w Wielkiej Brytanii, czasami kojarzony z prawdziwymi miastami, choć częściej jego dokładna lokalizacja nie jest ujawniana. [przypis edytorski]

camerade, filos, compris, Greco bandito — koleżanka, przyjaciele, rozumiesz, grecki bandyto. [przypis edytorski]

camerade — towarzysz, kolega. [przypis edytorski]

Camera horroris (łac.) — komnata horroru, sala tortur. [przypis edytorski]

camera lucida (łac.) — XIX-wieczne narzędzie optyczne ułatwiające pracę rysownikom i malarzom, rzutujące obraz rysowanego przedmiotu na pulpit albo podobrazie. [przypis edytorski]

camera obscura (łac.) — ciemna komnata; nazwa prototypu aparatu fotograficznego: światłoszczelnej skrzynki z otworkiem, rzutującej obraz na jedną ze ścian. [przypis edytorski]

camera obscura (łac.) — ciemna komnata; także nazwa prototypu aparatu fotograficznego: światłoszczelnej skrzynki z otworkiem, rzutującej obraz na jedną ze ścian. [przypis edytorski]

camera obscura — prototyp aparatu fotograficznego: światłoszczelna skrzynka z otworkiem, rzutująca obraz na jedną ze ścian. [przypis edytorski]

cameriere (wł.) — kelner. [przypis edytorski]

camerista (hiszp.) — pokojówka. [przypis edytorski]

Camestres — tradycyjna nazwa sylogizmu (schematu wnioskowania) mającego postać: „Każde P jest M, żadne S nie jest M, więc żadne S nie jest P”. [przypis edytorski]

CAMILLE — W tym miejscu w wydaniu źródłowym rozpoczyna się kolejna czerwona klamra, w efekcie wypowiedzi Camille'a i Dantona znajdują się w dwóch klamrach jednocześnie. [przypis edytorski]

Camille zacznie wydawać „Młodego Jakobina” — gra słów z tytułem pisma wydawanego przez Camille'a Desmoulinsa pt. „Stary Kordelier”. [przypis edytorski]

Camillus Leonardus (XV w.) — włoski autor dzieła Speculum lapidum (Zwierciadło kamieni, 1502), opisującego ponad 200 kamieni i minerałów, szczególnie ich tajemne moce. [przypis edytorski]

Camino Real (hiszp.) — Trakt Królewski. [przypis edytorski]

Camões, Luís Vaz de (a. z ang. Camoens, 1524–1580) — uważany za najwybitniejszego poetę portugalskiego; autor portugalskiego eposu narodowego pt. Luzjady (1572), opowiadającego o wyprawie Vasco da Gamy, która przyniosła odkrycie drogi morskiej do Indii. [przypis edytorski]

camorra (wł.) — tajna włoska organizacja przestępcza powstała na pocz. XIX w. w Królestwie Neapolu. [przypis edytorski]

Camorra — zawiązana w 1820 w Królestwie Neapolu tajna włoska organizacja przestępcza o charakterze mafijnym, składająca się z 30 klanów podzielonych na 30 grup, które z kolei obejmowały ok. 100 rodzin oraz ok. 5 tys. członków honorowych; na czele każdego klanu stał boss, na czele każdej z grup capo, wszystkie zyski (z napadów, ochrony, szantażów, lichwy, płatnych zabójstw itp.) spływały do bossa, on zaś dysponował finansami tak, żeby podtrzymywać trwanie organizacji; na przełomie XIX i XX w. Camorra działała w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej (gł. w Nowym Orleanie i Nowym Jorku). [przypis edytorski]

Campagna Romana (wł.) — Kampania Rzymska, nizinny obszar we Włoszech, wokół Rzymu. [przypis edytorski]

Campanella, Tommaso (1568–1639) — filozof włoski. [przypis edytorski]

Campanella, Tommaso (1568–1639) — filozof włoski; znany głównie jako autor dzieła Miasto Słońca (Civitas Solis), przedstawiającego idealne państwo. [przypis edytorski]

Campanella, Tommaso (1568–1639) — włoski filozof i myśliciel, wielokrotnie oskarżany o herezję i więziony; według jednej z anegdot w celu wniknięcia w cudze myśli i uczucia używał takiej samej techniki jak chłopiec, o którym opowiada Dupin; Poe znał tę anegdotę z popularnego traktatu Edmunda Burke'a. [przypis edytorski]

Campanella, Tommaso (1568–1639) — włoski filozof, teolog, astrolog, znany dzięki swojej utopijnej pracy Miasto słońca. Jego krytyka instytucji i propozycje reform społecznych budziły obawy wśród władz, był z tego powodu przez większość życia prześladowany przez Inkwizycję (instytucję Kościoła Katolickiego odpowiedzialną za zwalczanie herezji). W 1599 roku został aresztowany. Podczas śledztwa był torturowany, oskarżano go o wiele przestępstw, w tym spiskowanie przeciwko hiszpańskiej monarchii, herezję i rzekome zaangażowanie w spisek mający na celu obalenie rządu Kalabrii. Został skazany na śmierć, ale upozorował szaleństwo, podpalając celę, w której był przetrzymywany, dzięki czemu wyrok złagodzono do 30 lat odosobnienia. W więzieniu kontynuował pisanie, stworzył swoje najbardziej znane dzieło Miasto Słońca, a także Ateizm Zwyciężony i Obronę Galileusza. Po blisko 30 latach więzienia Campanella wreszcie został uwolniony w 1626 roku, gdyż jego astrologiczna wiedza była potrzebna papieżowi, następnie udało mu się przedostać do Francji, gdzie opieką objął go król Ludwik XIII. Pomimo burzliwej historii z Inkwizycją Campanella nadal pisał i wnosił wkład w dyskurs filozoficzny i naukowy aż do swojej śmierci w 1639 roku. Idee Campanelli miały wpływ na późniejszych myślicieli utopijnych i wywarły trwały wpływ na rozwój europejskiej myśli politycznej i społecznej. [przypis edytorski]

Campanella, Tommaso (1568–1639) — włoski filozof, teolog i poeta. [przypis edytorski]

campanila — dzwonnica kościelna charakterystyczna dla architektury włoskiej, wyodrębniona z bryły kościoła i zbudowana obok niej; tu: dzwonnica św. Marka (wł. Campanile di San Marco) przy bazylice św. Marka w Wenecji, najwyższa budowla miasta, licząca niemal 100 m. [przypis edytorski]

Campbell, Colin (1792–1863) — brytyjski oficer, uczestnik wielu wojen; podczas powstania sipajów głównodowodzący armii brytyjskiej w Indiach, uwolnił od oblężenia, a następnie ewakuował Lucknow, a po zwycięstwie w drugiej bitwie pod Cawnpore ponownie zdobył Lucknow (1–21 marca 1858). [przypis edytorski]

Campenon, François-Nicolas-Vincent (1772–1843) — poeta i tłumacz francuski. [przypis edytorski]

campesino (hiszp.) — chłop, rolnik. [przypis edytorski]

campesino (hiszp.) — wieśniak, chłop, rolnik. [przypis edytorski]

Campo di Fiore — główny rynek Rzymu, ob. Campo de' Fiori. [przypis edytorski]

Campo di Fiore (wł.) — obecnie: Campo de' Fiori, słynny plac w Rzymie. [przypis edytorski]

Campo Erberia — jeden z placów w Wenecji. [przypis edytorski]

campo (hiszp.) — pole, otwarty, płaski teren; rola; wieś. [przypis edytorski]

campo (port.) — pole. [przypis edytorski]

Campo Santo — położony w północnej części placu katedralnego w Pizie zabytkowy cmentarz z XIII–XV w., mający formę czworobocznego wydłużonego dziedzińca otoczonego otwartymi do wewnątrz krużgankami. [przypis edytorski]

Campo Santo — położony w północnej części placu katedralnego w Pizie zabytkowy cmentarz z XIII–XV w., mający formę czworobocznego wydłużonego dziedzińca otoczonego otwartymi do wewnątrz krużgankami. [przypis edytorski]

Camus, Albert (1913–1960) — francuski prozaik i eseista, przedstawiciel egzystencjalizmu, laureat Nagrody Nobla (1957), autor powieści Dżuma i Obcy. [przypis edytorski]

canaille au fond (fr.) — dosł. kanalia u źródeł; tu przen.: łotrostwo tkwiące u podstaw (postawy, sposobu myślenia itp.). [przypis edytorski]

Canalejas, José (1854–1912) — hiszpański polityk, działacz Partii Liberalnej, premier Hiszpanii (od 1910); zakazał zakładania w Hiszpanii nowych zgromadzeń zakonnych, przeciwstawiał się działalności ruchu robotniczego, co poróżniło go zarówno z konserwatystami, jak i działaczami ruchu robotniczego; zamordowany przez anarchistę. [przypis edytorski]

Canal Grande (wł.) — Wielki Kanał, jeden z głównych kanałów Wenecji, o dł. ok. 4 km i szer. 30–60 m, przepływając przez środek Wenecji, dzieli ją na dwie części; wzdłuż jego brzegów powstały w XIII–XVIII w. liczne, znane budowle. [przypis edytorski]

Cananeja — miasto i gmina w stanie São Paulo w Brazylii. [przypis edytorski]

Canariam vocari a multitudine canum ingentis magnitudinis… (łac.) — nazywa się Canaria z przyczyny mnóstwa psów niezmiernej wielkości, z których Jubie dwa przyprowadzono (Pliniusz, Historia naturalna VI 37, tłum. J. Łukaszewicz). [przypis edytorski]

canario de terra (łac. Sicalis flaveola) — szafranka krasnoczuba, gatunek małego ptaka z rodziny tanagrowatych. [przypis edytorski]

candidatus theologiae (łac.) — kandydat nauk teologicznych. [przypis edytorski]

cand. med. (łac.) — skrót od: candidat medicinae; nazwa stopnia naukowego w zakresie medycyny. [przypis edytorski]

candor — szczerość. [przypis edytorski]

canela (port.: cynamon) — tu zapewne: używana w Brazylii nazwa drzewa Canella winterana, którego kora jest używana jako przyprawa podobna do cynamonu. [przypis edytorski]

Canidia — trucicielka wspominana w poezji Horacego. [przypis edytorski]

canis fidelis (łac.) — wierny pies. [przypis edytorski]

Can maledet! brutta bestia! (dialekt piemoncki) — Pies przeklęty, dzika bestia. [przypis edytorski]

cannabis (łac.) — konopie; sznur konopny. [przypis edytorski]

Cannae — Kanny, miasto w Apulii, miejsce klęski wojsk rzymskich w bitwie z Kartagińczykami dowodzonymi przez Hannibala (216 p.n.e.). [przypis edytorski]

Canning, George (1770–1827) — brytyjski mąż stanu, polityk z ramienia torysów; sprawował wiele wysokich funkcji w kolejnych rządach, a następnie pełnił (najkrócej w historii Wielkiej Brytanii) urząd premiera; był żarliwym przeciwnikiem porządku wprowadzonego w Europie przez Święte Przymierze na Kongresie Wiedeńskim w 1815; z powodu jego osoby doszło do rozłamu wśród torysów w 1827 r., książę Wellington i sir Robert Peel, którzy odmówili służby pod przywództwem Canninga w roli premiera i utworzyli stronnictwo ultra-torysów, resztę partii okrzyknięto canningistami (Canningites); Canning zmarł nagle po 119 dniach sprawowania urzędu. [przypis edytorski]

canoe — tradycyjna łódź wiosłowa Indian północnoamerykańskich. [przypis edytorski]

Canonicae praeces (łac.) — modlitwy kanoniczne. [przypis edytorski]

Canossa — miasto w płn. Włoszech z zamkiem, w którym w 1077 cesarz Henryk IV (a nie Barbarossa) ukorzył się przed papieżem Grzegorzem VII podczas sporu o inwestyturę (tj. prawo nadawania stanowisk kościelnych na terenie swego państwa), interpretowanego jako spór o wyższość władzy świeckiej nad władzą duchowną. [przypis edytorski]

Canossa — miasto w płn. Włoszech z zamkiem, w którym w 1077 cesarz Henryk IV ukorzył się przed papieżem Grzegorzem VII, kończąc tym samym spór o inwestyturę (tj. prawo nadawania stanowisk kościelnych na terenie swego państwa), interpretowany jako spór o wyższość władzy świeckiej nad władzą duchowną. [przypis edytorski]

canossa — tu: uznanie popełnionego błędu; Canossa: miasto w płn. Włoszech z zamkiem, w którym w 1077 cesarz Henryk IV ukorzył się przed papieżem Grzegorzem VII, kończąc ty samym spór o inwestyturę (tj. prawo nadawania wyższych godności duchownym na terenie swego państwa); stąd „udać się do Canossy”: ukorzyć się, wyznać swój błąd. [przypis edytorski]

Canova, Antonio (1757–1822) — klasycystyczny włoski rzeźbiarz, malarz i architekt. [przypis edytorski]

Canova, Antonio (1757–1822) — włoski rzeźbiarz, architekt i malarz. [przypis edytorski]

Canova, Antonio (1757–1822) — włoski rzeźbiarz, malarz i architekt, czołowy przedstawiciel klasycyzmu. [przypis edytorski]

Canova wobec Pauliny Bonaparte — Antonio Canova (1757–1822): włoski rzeźbiarz, malarz i architekt, czołowy przedstawiciel klasycyzmu, autor m.in. wykonanej na zamówienie rzeźby Paulina Borghese jako zwycięska Wenus (1804–09), ukazującej półnagą piękność na wysokim szezlongu; Paulina Maria Bonaparte (1780–1825): ulubiona siostra cesarza Napoleona, przez krótki czas żona włoskiego księcia Camillo Borghese. [przypis edytorski]

cant (ang.) — żargon; obłuda, hipokryzja. [przypis edytorski]

Cantate Domino canticum novum (łac.) — Śpiewajcie Panu pieśń nową; Psalm 98. [przypis edytorski]

Canterbury — jedno z najważniejszych miast hrabstwa Kent w Anglii. Słynie z monumentalnej, późnogotyckiej katedry w stylu perpendykularnym (a. strzelistym), charakterystycznym dla ang. architektury od końca XIV do pocz. XVI w., którego cechami są: wertykalizm, podkreślenie liniowania (gł. pionowego), sklepienia sieciowe a. wachlarzowe oraz zastosowanie łuku ostrego obniżonego, czyli tzw. łuku Tudorów. Początki osady sięgają epoki brązu i neolitu, nazwa zaś stanowi pamiątkę ludu celtyckiego Kantów zamieszkującego sąsiednie tereny, a tu posiadającego warownię. Canterbury jest siedzibą głównego arcybiskupstwa w kraju: arcybiskup Canterbury jest prymasem Anglii, głową Kościoła Anglii i całej wspólnoty anglikańskiej. [przypis edytorski]

Canterbury — miasto w Anglii, w hrabstwie Kent; siedziba arcybiskupstwa Canterbury; pierwszym arcybiskupem w Cantenbury był wysłany przez papieża misjonarz Augustyn, który w 597 przybył z Rzymu do anglosaskiego królestwa Kentu, kiedy jego król Ethelbert I pojął za żonę chrześcijańską księżniczkę; po zerwaniu z papiestwem i Kościołem rzymskim przez Henryka VIII w 1534 arcybiskup Canterbury stał się duchową głową Kościoła Anglii (anglikańskiego). [przypis edytorski]

cantharides — kantarydy, tj. chrząszcze z gatunku pryszczel lekarski, z rodziny oleicowatych, tzw. daw. „hiszpańska mucha”; dla samoobrony kantaryda wytwarza silnie drażniącą substancję (kantarydynę), wykorzystywaną od starożytności jako afrodyzjak, współcześnie do wypalania brodawek, w większych ilościach trującą. [przypis edytorski]

Canticum coanticorum (łac.) — Pieśń nad pieśniami, księga mądrościowa Starego Testamentu, w warstwie dosłownej stanowiąca utwór miłosny, lecz zazwyczaj interpretowana jako alegoria miłości duszy do Boga. [przypis edytorski]

canticum (łac.) — pieśń; partia śpiewana. [przypis edytorski]

cantilena (wł.), kantylena (muz.) — rodzaj śpiewnej melodii, utrzymanej w łagodnym, lirycznym stylu. [przypis edytorski]

Cantor, Eddie, właśc. Isidore Itzkowitz (1892–1964) — amerykański aktor filmowy i teatralny, komik, artysta wodewilowy, tancerz, piosenkarz. [przypis edytorski]

Cantor, Georg (1845–1918) — niemiecki matematyk, uznawany za za twórcę teorii mnogości, początkowo budzącej kontrowersje ze względu na nieintuicyjne wyniki dotyczące zbiorów o nieskończenie wielu elementach; w szczególności wprowadził pojęcie przeliczalności i wykazał, że zbiór liczb naturalnych jest równoliczny ze zbiorem liczb wymiernych, ale nie jest równoliczny ze zbiorem liczb rzeczywistych. [przypis edytorski]

cantu (łac.) — cantus: poezja, muzyka, piosenka. [przypis edytorski]

Canty (ang.) — żwawy, wesoły. [przypis edytorski]

canus (łac.) — pies. [przypis edytorski]

canyon (ang.) — kanion: głęboki wąwóz o stromych zboczach. [przypis edytorski]

canzona (wł.) — pieśń liryczna, zwł. włoska. [przypis edytorski]

canzonetta — krótka, popularna forma muzyczna z XVI i XVII w.; wywodzi się z Włoch. [przypis edytorski]

canzonetta (wł. dosł.: pioseneczka) — gatunek krótkich, popularnych utworów wokalnych o lekkim charakterze, powstały w poł. XVI w. we Włoszech. [przypis edytorski]

canzoniere (wł.) — pieśni. [przypis edytorski]

capataz (hiszp.) — nadzorca, brygadzista, majster. [przypis edytorski]

capax, capacis (łac.) — zdolny, zdatny; tu M lm capaces. [przypis edytorski]