Przypisy

cetnar — daw. jednostka masy, od 45 do 65 kg. [przypis edytorski]

cetnar — daw. jednostka masy, ok. 50–60 kg. [przypis edytorski]

cetnar (daw.) — jednostka masy, równa 100 kg. [przypis edytorski]

cetnar — daw. jednostka wagi; ok. 50 kg. [przypis edytorski]

cetnar — dawna jednostka masy równa ok. 50 kg lub 100 kg (cetnar metryczny). [przypis edytorski]

cetnar — dawna jednostka wagi. [przypis edytorski]

cetnar — dawna jednostka wagi równa ok. 50 kg lub 100 kg (cetnar metryczny). [przypis edytorski]

cetnar — dawna jednostka wagi, zależnie od regionu 50 lub 100 kg. [przypis edytorski]

cetnar — jednostka masy przyjmująca różne wartości, między 40 a 60 kg. [przypis edytorski]

cetnar — jednostka masy równa w dawnej Polsce ok. 100 kg (w Ameryce, Niemczech, Danii ok. 50 kg). [przypis edytorski]

cetnar — jednostka wagi, wynosząca około 50 kg. [przypis edytorski]

cetnar metryczny — dawna jednostka wagi, w Polsce wynosząca 100 kg, w USA zaś 50 kg. [przypis edytorski]

cetnar metryczny — jednostka wagi w systemie, w którym występuje metr, równa 100 kg; w systemach niemetrycznych cetnar wynosił 100 funtów, tj. ok. 50 kg. [przypis edytorski]

cetnarowe — ciężki (od: cetnar, tj. dawna jednostka masy, równa 100 kg). [przypis edytorski]

cetnarowy — ważący około cetnara, tj. 50–60 kg. Według dalszych informacji z powieści, Bondy był raczej otyły, więc można w tym miejscu spodziewać się raczej określenia stukilowy. W oryginale czeskim w tym miejscu: centový (povstal v celé mohutnosti centového muže). [przypis edytorski]

cetnar — pozaukładowa jednostka masy, wynosząca 112 funtów, tj. ok. 50 kg. [przypis edytorski]

cetno czy licho — gra w zgadywanie, czy druga osoba trzyma parzystą, czy nieparzystą liczbę kamyków. [przypis edytorski]

cetno (daw.) — liczba parzysta. [przypis edytorski]

cetno — dziś: sedno. [przypis edytorski]

cetno i licho (daw.) — gra, w której losuje się liczby parzyste (cetno) i nieparzyste (licho), przy czym cetno oznacza wygraną, a licho przegraną. [przypis edytorski]

cetno i licho — dawna gra w zgadywanie, czy druga osoba trzyma w dłoni parzystą (cetno), czy nieparzystą (licho) liczbę przedmiotów. [przypis edytorski]

cetno i licho — gra w zgadywanie, czy druga osoba trzyma parzystą, czy nieparzystą liczbę kamyków. [przypis edytorski]

cetno i licho — liczba parzysta i nieparzysta; także: gra w kości, oparta na losowej liczbie parzystej i nieparzystej. [przypis edytorski]

cetno i licho — zabawa polegająca na zgadywaniu, czy przedmioty schowane w dłoni są w liczbie parzystej (cetno) czy nieparzystej (licho). [przypis edytorski]

Cetno w sercu czy licho — nawiązanie do daw. gry w której losuje się cyfry parzyste (cetno) i nieparzyste (licho); przy czym cetno oznacza wygraną, a licho przegraną. [przypis edytorski]

cetno — wygrana; tu: nagroda, pomyślny los. [przypis edytorski]

ce tour de force (fr.) — ten wyczyn. [przypis edytorski]

Cette nouvelle Kawecka ou Bogorska est une enfant encore… Elle est aussi âgée de trois ou ąuatre ans, mais elle existe déjà (fr.) — Taka nowa Kawecka albo Bogucka jest jeszcze dzieckiem… Ona też ma trzy albo cztery lata, ale już tu jest. [przypis edytorski]

cette pauvre baronne (fr.) — ta biedna baronowa. [przypis edytorski]

Cetynia — miasto w płd. Czarnogórze. [przypis edytorski]

cewka (daw.) — szpulka do zwijania nici; tu przen.: nici. [przypis edytorski]

cewka — tu: szpulka do nawijania przędzy lub nici. [przypis edytorski]

cezar August, kończąc wszystko, przyznał się — nawiązanie do słów Oktawiana Augusta, wypowiedzianych na łożu śmierci, a przytaczanych przez Swetoniusza: Plaudite, cives, comoedia finita est (Klaszczcie, obywatele, komedia skończona). [przypis edytorski]

Cezar Birotteau — bohater tytułowy powieści Balzaca z roku 1837, właściciel sklepu z perfumami chłopskiego pochodzenia. [przypis edytorski]

Cezar Birotteau — właśc. Historia wielkości i upadku Cezarego Birotteau; powieść Balzaka wchodząca w cykl Komedii ludzkiej, opowiadająca o handlarzu perfum, którego chęć wzbogacenia się doprowadza do bankructwa. [przypis edytorski]

Cezarea — miasto założone w I w. p.n.e. na ruinach starożytnego Stratonospyrgos, na wybrzeżu Morza Śródziemnego, ob. na terenie państwa Izrael. Za czasów Cesarstwa Rzymskiego służyło jako centrum administracyjne prowincji Judea. Bunt żydowski, który wybuchł w Cezarei w 66 r. zapoczątkował I wojnę rzymsko-żydowską (66–73). Następnie Cezarea została centrum administracyjnym prowincji Palestyna. [przypis edytorski]

Cezar, Gajusz Juliusz (100–44 p.n.e.) — rzym. dowódca wojskowy, polityk, dyktator i pisarz; członek I triumwiratu; zdobywca Galii; odegrał kluczową rolę w wydarzeniach, które doprowadziły do upadku republiki i początku cesarstwa w państwie rzymskim. [przypis edytorski]

Cezar, Gajusz Juliusz (100–44 p.n.e.) — rzymski dowódca wojskowy, polityk, dyktator i pisarz; członek I triumwiratu; zdobywca Galii; odegrał kluczową rolę w wydarzeniach, które doprowadziły do upadku republiki i początku cesarstwa w państwie rzymskim. [przypis edytorski]

Cezar, Gajusz Juliusz (100–44 p.n.e.) — rzymski dowódca wojskowy, polityk, dyktator i pisarz; zdobywca Galii; odegrał kluczową rolę w wydarzeniach, które doprowadziły do upadku republiki i początku cesarstwa w państwie rzymskim. [przypis edytorski]

Cezar, Gajusz Juliusz (100–44 p.n.e.) — rzymski polityk i wódz; członek I triumwiratu; zdobywca Galii; dyktator; odegrał kluczową rolę w wydarzeniach, które doprowadziły do upadku republiki i początku cesarstwa w państwie rzymskim; ścigając pokonanego w bitwie pod Farsalos (48 p.n.e.) Pompejusza, trafił do Egiptu, gdzie zaangażował się w konflikt o władzę pomiędzy nieletnim Ptolemeuszem XIII i jego starszą siostrą Kleopatrą VII, która została jego kochanką i dzięki jego pomocy po krótkiej wojnie aleksandryjskiej uzyskała koronę. [przypis edytorski]

Cezar — Gajusz Juliusz Cezar Oktawian, przyszły cesarz August. [przypis edytorski]

Cezarion (47–30 p.n.e.) — syn Juliusza Cezara i Kleopatry, ostatni faraon Egiptu (panujący wspólnie z matką od 2 września 44 p.n.e., jako Ptolemeusz XV Cezarion). [przypis edytorski]

cezar — jeden z tytułów władców państwa rzymskiego, pierwotnie rodowe miano Gajusza Juliusza Cezara oraz Oktawiana, jego adoptowanego syna i pierwszego cesarza rzymskiego. [przypis edytorski]

Cezar, Kajzer i Fizar — żart z różnych wersji wymowy łacińskiej. [przypis edytorski]

Cezarów i Augustów — oficjalne tytuły cesarzy rzymskich. [przypis edytorski]

cezarowej nie być dłużnym części — odniesienie do daniny płaconej cesarzom (cezarom) rzymskim. [przypis edytorski]

Cezar, Pompejusz, Cyceron, Antoniusz — czołowi politycy rzymscy z I w. p.n.e. [przypis edytorski]

Cezar tu spał i jego losy — parafraza słów Juliusza Cezara (100–44 p.n.e,) skierowanych do sternika, który obawiał się płynąć przez wzburzone morze: „Wieziesz Cezara i jego losy”. [przypis edytorski]

Cezar wedle tego, co podaje Swetoniusz, robił sto mil dziennie — Swetoniusz, Boski Juliusz, 57 [w:] Żywoty cezarów. [przypis edytorski]

Cezar, właśc. Gajusz Juliusz Cezar (100–44 p.n.e.) — rzymski dowódca wojskowy, polityk, dyktator, odegrał kluczową rolę w wydarzeniach, które doprowadziły do upadku republiki i początku cesarstwa w państwie rzymskim; razem z Gnejuszem Pompejuszem i Markiem Licyniuszem Krassusem w 60 p.n.e. zawiązał I triumwirat; zdobył Galię; dzięki wiernym sobie legionom w późniejszej wojnie domowej pokonał Pompejusza (48 p.n.e.) i przejął pełnię władzy; zginął zasztyletowany przez spiskowców, zwolenników republiki. [przypis edytorski]

Cezary — nawiązanie do postaci Gajusza Juliusza Cezara (100 a. 102 p.n.e.–44 p.n.e.), rzym. polityka, wodza i dyktatora, z którego działaniami politycznymi przyjęło się wiązać upadek republiki i początek cezaryzmu w Rzymie. [przypis edytorski]

Cezary z Arles (470–542) — mnich, biskup Arles (od 503), święty Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

Cezar ze swymi czterdziestoma milionami długów — rzymski wódz i polityk Juliusz Cezar, sprawując urząd edyla, zaciągnął ogromne długi na organizację igrzysk, żeby zdobyć popularność wśród ludu. [przypis edytorski]

cezura — przerwa. [przypis edytorski]

cezura — przerwa; tu: średniówka, przerwa intonacyjna, która dzieli wers wiersza na dwie w przybliżeniu równe połowy. [przypis edytorski]

Château d'If (fr.) — zamek na wyspie If w pobliżu Marsylii. Najpierw twierdza, następnie więzienie. Odgrywa dużą rolę w powieści Hrabia Monte Christo Aleksandra Dumasa, stanowiąc miejsce uwięzienia głównego bohatera. [przypis edytorski]

Château d'Yquem — francuskie słodkie wino z Sauternes, w płd. części Akwitanii. [przypis edytorski]

Châtelet — dawny zamek w Paryżu, od XII w. siedziba sądu królewskiego i więzienie; zburzony w 1802. [przypis edytorski]

châtiée (fr.) — ukarana, ujarzmiona. [przypis edytorski]

chabal (pogardl.) — kochanek. [przypis edytorski]

Chabarowsk — miasto w Rosji, położone w płd.-wsch. regionie jej azjatyckiej części. [przypis edytorski]

Chabert Zereh Aur Bocher (hebr.) — dosł.: związek wychowanków zorzy porannej. [przypis edytorski]

chabeta — chudy, nędzny koń. [przypis edytorski]

Chabot, François (1759–1794) — francuski polityk czasów rewolucji 1789, członek Konwentu Narodowego; w lecie 1793 otrzymał wielkie łapówki od akcjonariuszy Kompanii Indyjskiej w zamian za sfałszowanie dokumentów, za część pieniędzy zawarł fikcyjne małżeństwo z córką bogatego bankiera, żeby usprawiedliwić nagłe wzbogacenie się; aresztowany i zgilotynowany. [przypis edytorski]

Chabrat Zereh Aur Bocher (hebr.) — dosł.: związek wychowanków zorzy porannej. [przypis edytorski]

chacham (hebr.) — mędrzec. [przypis edytorski]

chacun a les défauts de ses vertus (fr.) — każdy ma wady [odpowiednie do] swoich zalet. [przypis edytorski]

Chacun doit être comme tout le monde (fr.) — każdy musi być taki jak wszyscy. [przypis edytorski]

Chaczu widiet dieńgi (ros.) — chcę widzieć pieniądze. [przypis edytorski]

Chadarniel — w angelologii żydowskiej anioł, strażnik drugiej bramy nieba. [przypis edytorski]

chadatajstwo (ros. хадатайство) — starania, zabieganie; wstawianie się u kogoś w jakiejś sprawie. [przypis edytorski]

chadzicie (białorus.) — chodźcie. [przypis edytorski]

chadzka — wyprawa. [przypis edytorski]

Chagall, Mark (1887–1985) — malarz żydowskiego pochodzenia, obywatel Rosji i Francji; w jego twórczości często pojawiają się motywy fantastyczne. [przypis edytorski]

Chagan — właść. kagan; tytuł władcy u wielu ludów tureckojęzycznych; też: osoba, której przysługuje ten tytuł. [przypis edytorski]

chaîne (fr.) — łańcuch; tu: figura taneczna. [przypis edytorski]

chaimka — określenie Żydówki. [przypis edytorski]

chaim-siulim! (gw. warsz., z jid.) — zdrowie, pokój, toast za zdrowie biesiadników. [przypis edytorski]

chairman (ang.) — przewodniczący. [przypis edytorski]

Chaja Raba właśc. Chija bar Abba zwany Rabbach (hebr. dosł.: wielki) (ok.150–230) — tanaita działający w Tyberiadzie; uczeń Judy ha-Nasiego; kohen; miał duży wpływ na redakcję Halachy, jego prace jednak nie zostały włączone do Miszny, zostały wydane osobno; przez długi czas uważany za autora Tosefty, czyli rozszerzenia i uzupełnienia Miszny, co zostało podważone. Miał znaczny wpływ na rozwój agad. [przypis edytorski]

chajder — początkowa szkoła religijna dla chłopców w kulturze żydowskiej: cheder; tu najwyraźniej słowo o znaczeniu: hałas, zgiełk. [przypis edytorski]

chała — bułka pszenna wypiekana przez Żydów na święta. Pochodzi od niej chałka, podłużna, słodka bułka z pszennego ciasta zaplecionego w warkocz. [przypis edytorski]

chałaciarz (daw.) — ubogi Żyd noszący chałat. [przypis edytorski]

chałaciarz — Żyd chodzący w tradycyjnym chałacie, długim okryciu wierzchnim przypominającym płaszcz. [przypis edytorski]

chała — pieczywo jedzone tradycyjnie przez Żydów w szabas i w czasie świąt. [przypis edytorski]

Chałasiński, Józef (1904–1979) — socjolog, profesor Uniwersytetu Łódzkiego. [przypis edytorski]

chałat — długie a luźne okrycie wierzchnie, często noszone przez europejskich Żydów. [przypis edytorski]

chałat — długie, luźne okrycie, element tradycyjnego stroju żydowskiego w Europie wschodniej. [przypis edytorski]

chałat — długie okrycie podobne do płaszcza, noszone przez Żydów. [przypis edytorski]

chałat — długie okrycie wierzchnie noszone przez Żydów. [przypis edytorski]

chałat — długi, luźny płaszcz noszony przez Żydów wschodnio-europejskich. [przypis edytorski]

chałat (pot.) — luźne okrycie, fartuch. [przypis edytorski]

chałef (gw. środ., z jid.) — policjant, agent policyjny. [przypis edytorski]

Chałturin, Stiepan Nikołajewicz (1857–1880) — rosyjski rewolucjonista, członek Narodnej Woli, organizator, razem z Żelabowem, nieudanego zamachu bombowego na Aleksandra II w Pałacu Zimowym (luty 1880); ujęty w marcu 1882 podczas zamachu na znanego z okrucieństwa prokuratora Strielnikowa, skazany i stracony; w trakcie śledztwa nie wykryto, że był również sprawcą ataku na Pałac Zimowy. [przypis edytorski]

Chałubiński lub Baranowski — Tytus Chałubiński (1820–1889): wybitny lekarz i przyrodnik, znany jako „odkrywca” Zakopanego; Ignacy Baranowski (1833–1919): lekarz, przyjaciel i asystent Tytusa Chałubińskiego, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. [przypis edytorski]

chalcedon — pospolity minerał, odmiana kwarcu. [przypis edytorski]

Chalcyda, właśc. Chalkida, hist. Chalkis — miasto na wyspie Eubei. [przypis edytorski]

Chaldea — dawna nazwa terenów Babilonii, tj. środkowej i południowej Mezopotamii; kapłani chaldejscy słynęli w starożytności ze znajomości astronomii i astrologii. [przypis edytorski]

Chaldea — daw. nazwa terenów Babilonii, tj. środkowej i południowej Mezopotamii. [przypis edytorski]

Chaldejczycy — tu: kapłani chaldejscy (babilońscy), którzy słynęli w starożytności ze znajomości astronomii i astrologii. [przypis edytorski]