Przypisy

luctam (łac.) — walkę. [przypis redakcyjny]

luctus ingens (łac.) — ogromny smutek. [przypis redakcyjny]

Lucyna — żona króla syryjskiego Norandyna. [przypis redakcyjny]

lud boży (…) stał po prawicy, a ten po lewicy — Dobrych od złych oddzielać, według słów św. Mateusza w rozdz. 25 zawarował sobie na Sądzie Ostatecznym sam Chrystus. [przypis redakcyjny]

Lud dał żołnierzom prawo czynienia, w obecności paru towarzyszy broni, rozporządzeń, które byliby uczynili wobec ludu. — Ten testament nie był spisany: był bez formalności, sine libra et tabulis, jak mówi Cycero (de Orat., I). Ten testament, nazywany in procintu, różny był od owego innego, nazywanego wojskowym, który był wprowadzony jedynie postanowieniami cesarzy, leg. I, ff. de militari testamento: był to jeden z ich sposobów pozyskiwania żołnierzy. [przypis redakcyjny]

Lude, spasajtes (z ukr.) — ludzie, ratujcie się. [przypis redakcyjny]

lud gdy wychodził (…) tracąc (…) gród Jerozolimy — Podczas oblężenia i zburzenia Jerozolimy przez Tytusa. [przypis redakcyjny]

Ludka — Edwardowa Kaplińska. [przypis redakcyjny]

Lud nędzny, światła prawdy pozbawiony — Bóg jest tym światłem prawdy, potępieni stracili na zawsze prawo oglądania światłości bożej. [przypis redakcyjny]

lud Nemrodowy zrąb nieskończonej założył budowy — Wieża Babel budowana przez Nemroda wnuka Chama. [przypis redakcyjny]

lud ognisty — artyleria. [przypis redakcyjny]

Ludolf (…) książę Leudegart — Ludolf nazywa się u Ayrera Fürst in Liltau (książę litewski?), a Laudegart Fürst du Wiltau (Wilda — Wilno?). [przypis redakcyjny]

Ludovicus Vives — wybitny humanista hiszpański (1492–1540). [przypis redakcyjny]

Ludowik — Ludowik z Aragonii, kardynał. [przypis redakcyjny]

ludowi rzymskiemu, co (…) bóstwił Augusta, gdy się nazwał „imperatorem” — nieporozumienie podwójne, imperator nie oznaczał za Augusta monarchy, ale zakres władzy, którą posiadali także urzędnicy za czasów Republiki (dowódcy wyżsi sił zbrojnych); ubóstwienie Augusta było wyrazem czci do jego osoby, nie do piastowanego urzędu. [przypis redakcyjny]

Lud ten przeklęty (…) Ale po sądzie, takie ma ufanie — Po sądzie świata duchy oczyszczą swoje ciała. Duchy w połączeniu się ze swoim ciałem staną się doskonalszymi, albowiem teraz są to tylko cienie: połączone z ciałem, będą mogły żywiej czuć boleść. Potępieni oczekują przybliżenia się do doskonałości, której nigdy nie dościgną, a zatem oczekują tylko większych mąk i cierpień. [przypis redakcyjny]

Ludwik Ariosto (1474–1533) — największy poeta włoski późnego Odrodzenia, autor epopei Orland Szalony, osnutej wokół walk rycerzy Karola Wielkiego z Saracenami, obfitującej w epizody komiczne i fantastyczne. [przypis redakcyjny]

Ludwik Jenike (1818–1905) — wówczas redaktor „Tygodnika Ilustrowanego”. [przypis redakcyjny]

Ludwik — Lewiński, siostrzeniec Narcyzy. [przypis redakcyjny]

Ludwik — Ludwik Sforza, książę mediolański; namówił on Karola VIII do wyprawy na Neapol, ażeby nabawić kłopotu swego wroga Alfonsa, króla Neapolu; zaniepokojony powodzeniem Karola, połączył się z Wenecjanami i papieżem Aleksandrem VI, ażeby Karolowi odciąć odwrót do Francji, co mu się jednak nie udało. [przypis redakcyjny]

Ludwik XI — pierwszy francuski monarcha absolutny (1461–1483), złamał potęgę wielkich feudałów. [przypis redakcyjny]

Ludwik z Alamanem, Marsowi podobni… — w 4 ostatnich wierszach tej stancy popełnił tłumacz dwa błędy: 1) Nie Ludwik z Alamanem, lecz Ludwik Alaman, (gdyż to jedna osoba i w oryg. wyraźnie: „Ce un Luigi Alaman”). 2) Drugi błąd, nie wiedzieć, rzeczowy czy gramatyczny, a raczej stylistyczny, polega na tym, że zwrot „Marsowi podobni” wygląda bardzo na przydawkę do Ludwik z Alamanem, gdy tymczasem ma to być osobne ogniwo w łańcuchu wyliczonych postaci i przez owych „Marsowi podobnych” bohaterów rozumieć należy dwóch Gonzagów: Ludwika, hrabiego Sabioneto i Gazolo, zwanego Rodomontem, i Franciszka II, margrabiego mantuańskiego, który w r. 1490 zaślubił sławioną przez Ariosta Izabellę Este (według innych trzeba tu rozumieć Ludwika Gonzagę di Castel Giufredi). [przypis redakcyjny]

Ludwik z Borbonu — w oryg.: Luigi Borgognion, Ludwik Ślepy (887–929), król Arelatu, czyli Burgundii. [przypis redakcyjny]

Ludwik z Gazola — Ludwik Gonzaga da Gazolo; Gazuolo, miejscowość nad rzeką Oglio. [przypis redakcyjny]

Ludy, które nie mają świątyń, mało są przywiązane do swej religii; oto czemu Tatarzy okazywali zawsze tyle tolerancji — To usposobienie przeszło aż na Japończyków, którzy pochodzą od Tatarów, jak łatwo tego dowieść. [przypis redakcyjny]

Ludy osiadłe nad rzeką Sawijo — Cesena nad rzeką Sawio. W tym mieście bywały na przemian rządy to republikańskie, to monarchiczne. [przypis redakcyjny]

Ludy, spasajtes (ukr.) — ludzie, ratujcie się. [przypis redakcyjny]

ludy (ukr.) — ludzie. [przypis redakcyjny]

ludzcejszy (daw.) — bardziej ludzki. [przypis redakcyjny]

ludzcejszy (daw. forma) — bardziej ludzki. [przypis redakcyjny]

Lud z Feltry (…) krzywoprzysięstwo swojego Pasterza — Do Feltry, miasta leżącego w margrabstwie trewiskim, wielu mieszkańców, którzy broń podnieśli przeciwko gwelfom papieskim, uciekło z Ferrary i jako dobrowolni jeńcy poddali się tamecznemu arcybiskupowi. Arcybiskup oddał ich na pastwę rządcy Ferrary, który ich wszystkich rozkazał wyciąć. Przez co arcybiskup bardzo zasłużył się stronnictwu gwelfów. [przypis redakcyjny]

ludzie mają się za wolnych, ile że są świadomi swych chceń i swego popędu, a przyczyny, wywołujące w nich pragnienie i chcenie, ponieważ nie są im znane, nawet we śnie na myśl im nie przychodzą — Por. List 58 (dawniej 62) § 4–12 (podobnie w Przyp. do Tw. 2 Cz. III). [przypis redakcyjny]

ludzie mylą się w mniemaniu, że są wolni — Nag. Schr.: „tj. przypuszczają, że mogą z wolnej woli coś czynić lub czegoś nie czynić”. [przypis redakcyjny]

ludzie nic ci nie krzywi (starop.) — [nic ci] nie wykroczyli. [przypis redakcyjny]

ludzie nikczemnych kondycji — ludzie niskiego stanu społecznego, tj. mieszczanie i chłopi. [przypis redakcyjny]

ludzie, piorunową spłoszeni ulewą, nigdy razem na bliskie nie usiędą drzewo — mowa tu o małym Stasiu Januszewskim, zrodzonym po śmierci ojca Jana, który zginął w powstaniu listopadowym. Te szczegóły biograficzne powtórzył poeta później w biografii Anhellego, pisząc: „Ojciec mój umarł śmiercią synów ojczyzny, zamordowany, a matka moja umarła z boleści po nim, a jam był pogrobowcem. Pierwsza lilia na grobie ojca mego jest moją rówieśniczką, a pierwsza róża na grobie matki mojej była mi siostrą młodszą”. W ten sposób dzieciństwo Stasia Januszewskiego stało się dzieciństwem Anhellego. [przypis redakcyjny]

Ludzie są bardzo skłonni do lęku i nadziei; toż religia, która by nie miała piekła ani nieba, nie mogłaby się im zbytnio podobać. Dowodem łatwość, z jaką religie obce zakorzeniły się w Japonii, oraz zapał i miłość z jakimi je tam przyjęto. — Religia chrześcijańska i religie hinduskie: te mają piekło i raj, gdy sintoizm ich nie ma. [przypis redakcyjny]

Ludzie są stworzeni po to, aby się chronić, aby się żywić, aby się odziewać i pełnić wszystkie funkcje społeczne; religia nie powinna im tedy nakładać życia zbyt kontemplacyjnego — Jest to ujemna strona nauki, jaką głosili Foe i Laockium. [przypis redakcyjny]

ludzie wolni pełnili służbę wojskową i prócz tego płacili konie i podwody — hrabiowie nie mieli prawa pozbawiać ich koni. [przypis redakcyjny]

ludzi, w których — wyd. petersb.: którzy. [przypis redakcyjny]

Ludzka natura w tobie (…) — Tu ad liberandum suscepturus hominem non horruisti virginis uterum. [przypis redakcyjny]

ludzka sprawiedliwość — sprawiedliwość wobec ludzi. [przypis redakcyjny]

ludzkie (daw.) — (przysłówek), ludzko. [przypis redakcyjny]

ludzkie (daw. przysłówek) — po ludzku, na sposób ludzki. [przypis redakcyjny]

ludzkiej własności narowy — właściwości (lub: wady) natury ludzkiej. [przypis redakcyjny]

Ludzkie przygody ludzkie noś — Ludzkie przygody (doświadczenia) znoś po ludzku; cytat z Tusculanae disputationes Cycerona (łac. humana humane ferenda). [przypis redakcyjny]

ludzkie rzeczy (daw.) — sprawy ludzkie. [przypis redakcyjny]

ludzkie sprawy rządzi (starop. N lm.) — rządzi ludzkimi sprawami. [przypis redakcyjny]

ludzkim obyczajem — w sposób ludzki, zwyczajny, bez pomocy „boga”, tj. bogini. [przypis redakcyjny]

lud (…) zwierzony — powierzoną sobie załogę. [przypis redakcyjny]

lugier — szybki statek przybrzeżny o skośnych żaglach. [przypis redakcyjny]

Lug — Lugo, wieś w prowincji Vicenza w północnych Włoszech. [przypis redakcyjny]

luidor — tradycyjna nazwa dwudziestofrankówki. [przypis redakcyjny]

Luigi Vanvitelli (1700–1773) — architekt włoski, m. in. budowniczy bazyliki Świętego Piotra w Rzymie. [przypis redakcyjny]

Lukany — Lukanowie, mieszkańcy Lukanii w południowej Italii. [przypis redakcyjny]

luka właśc. luk — otwór, którędy się wchodzi pod pokład. [przypis redakcyjny]

Lukrecja Borgia — córka osławionego papieża Aleksandra VI, druga żona Alfonsa I d'Este; poprzednio miała już dwóch mężów i z tych czasów historia niezbyt pochlebne daje jej świadectwo (zm. 1520). [przypis redakcyjny]

Lukrecja — wyciąg z korzenia drzewa lukrecjowego o charakterystycznym słodko–mdłym smaku, stosowany w lecznictwie. [przypis redakcyjny]

Lukrecjusz opisuje zmianę pór roku (…) — Lucretius, De rerum natura, ks. V, 736–747 (N). [przypis redakcyjny]

Lukrecya Bentywola — naturalna córka Herkulesa I, księcia Ferrary („Ferarczyka”), żona Annibala Bentiwoglio z rodziny dynastów bolońskich. [przypis redakcyjny]

Lukrecya z Borgiów — córka osławionego papieża Aleksandra VI, druga żona Alfonsa I d'Este; poprzednio miała już dwóch mężów i z tych czasów historia niezbyt pochlebne daje jej świadectwo (zm. 1520). [przypis redakcyjny]

lukty (z łac.) — walki, spory. [przypis redakcyjny]

lulka (z tur.) — część fajki, w którą wkłada się tytoń; fajka. [przypis redakcyjny]

luminare minus (łac.) — mniejsze światło. [przypis redakcyjny]

luminaria — małe okienka. [przypis redakcyjny]

Luna — miasto nadmorskie w Toskanii, niedaleko Karrary; dziś w ruinach. [przypis redakcyjny]

Lunapar — dom rozpusty. [przypis redakcyjny]

luna (starop.) — [tu:] blask; [łuna]. [przypis redakcyjny]

luna (z łac.) — księżyc. [przypis redakcyjny]

luster — świeczników. [przypis redakcyjny]

lustracja — sprawdzenie, inspekcja; mowa o nakazanej przez Sejm i dokonanej w r. 1789; poprzednia odbyła się 1765 r. [przypis redakcyjny]

Lustralna (woda) — oczyszczalna (przy obrzędach religijnych). [przypis redakcyjny]

lustrować — badać, odbywać przegląd. [przypis redakcyjny]

lustrowne — błyszczące, lśniące. [przypis redakcyjny]

lustru — blasku, ozdoby. [przypis redakcyjny]

lusztyki — zabawy, pijatyki. [przypis redakcyjny]

lusztykujący — bawiący się, weselący się. [przypis redakcyjny]

Lutecja — rzymska nazwa Paryża. [przypis redakcyjny]

luterańskie żołdaki konetabla Bourbon dopuszczały się najokropniejszych profanacji — Charles de Bourbon, sojusznik Karola V w wojnie z papieżem Klemensem VII, w maju 1527 r. wszczął samowolnie oblężenie Rzymu, które pociągnęło za sobą złupienie miasta znane jako Sacco di Roma. [przypis redakcyjny]

luterska wojna — tj. wojna trzydziestoletnia (1618–1648), konflikt między państwami protestanckimi a dynastią Habsburgów. [przypis redakcyjny]

lutnią — lutnię. [przypis redakcyjny]

lutnia — instrument muzyczny strunowy w kształcie gruszki o dnie wypukłym, popularny zwłaszcza w XV-XVII w.; tu: symbol sztuki poetyckiej. [przypis redakcyjny]

lutnia — instrument szarpany, posiadający od 6 do 16 strun, znany od starożytności, w renesansie również symbol sztuki poetyckiej; tu daw. forma B.lp: lutnią, dziś: lutnię. [przypis redakcyjny]

„Lutnia” — warszawskie towarzystwo śpiewacze, założone w 1887 r. przez Piotra Maszyńskiego. [przypis redakcyjny]

lutni (starop.; W. lp) — lutnio. [przypis redakcyjny]

lutni (tu daw. forma W. lp) — dziś: lutnio. [przypis redakcyjny]

lutość — litość. [przypis redakcyjny]

lutość — litość. W wersie 28 użyta jest niekonsekwentnie forma litość. [przypis redakcyjny]

lutość* (starop.) — litość (obecnie rzadko używa się wyrazu luty w znaczeniu srogi; por. nazwę drugiego miesiąca w roku). [przypis redakcyjny]

lutościwe — litościwe. [przypis redakcyjny]

lutować (daw.) — żałować (litować). [przypis redakcyjny]

lutować (daw.) — żałować. [przypis redakcyjny]

lutry — futro z wydry. [przypis redakcyjny]

luźni — luźna czeladź. [przypis redakcyjny]

luzak — sługa obozowy. [przypis redakcyjny]

luzak — służący, pacholik pancernego towarzysza. [przypis redakcyjny]

lwowi na morzu możnemu — lew, jak wiadomo, herb Wenecji, oznacza też Wenecję samą. [przypis redakcyjny]

lwowska komisyja — 18 sierpnia. [przypis redakcyjny]

Lwy albańskie — pułki armii tureckiej złożone z Albańczyków znane były z waleczności. Przestały one jednak istnieć po uzyskaniu przez Albanię formalnej niepodległości w r. 1912. Stąd określenie „lwy albańskie” jest raczej anachronizmem. [przypis redakcyjny]

Lwy mogą stłumić lamparta wybuchy — herbem Norfolka był złoty lampart. [przypis redakcyjny]