Przypisy

Heto (białorus.) — to. [przypis edytorski]

hetoż prauda (białorus.) — toż to prawda. [przypis edytorski]

Hettner, Hermann (1821–1882) — niem. historyk literatury, historyk sztuki, dyrektor muzeum w Dreźnie i profesor Akademii Sztuk Pięknych tamże; autor m.in. historii literatury fr. XVIII w. (Geschichte der französischen Literatur im achtzehnten Jahrhundert, 1860). [przypis edytorski]

Hetyci — lud, który przywędrował do Anatolii (dziś Turcja) ok. 2000 r. p.n.e. Hetyci założyli tam państwo, które w XIV–XIII w. p.n.e. osiągnęło szczyt potęgi, stało się drugim imperium Bliskiego Wschodu i rywalizowało z Egiptem o dominację w Syrii. Około roku 1190 p.n.e. najazdy tzw. Ludów Morza, których inwazję udało się odeprzeć Egiptowi, spowodowały nagły upadek państwa hetyckiego. Powstały liczne państewka późnohetyckie w południowo-wschodniej Anatolii i północnej Syrii, które przetrwały do VIII w. p.n.e. Kiedy B. Prus tworzył swoją powieść, wiedza o Hetytach była uboga: uważano, że ich państwo znajdowało się na terenach północnej Syrii i wiedziano, że faraon Ramzes II podpisał traktat pokojowo-sojuszniczy z władcą Hetytów, poślubiając jego córkę. [przypis edytorski]

hetycka uroda — taka jak u kobiet z ludu Hetytów. Hetyci to staroż. lud indoeuropejski, który przywędrował do Anatolii (dziś Turcja) i założył tam państwo, które w XIV–XIII w. p.n.e. osiągnęło szczyt potęgi i rywalizowało z Egiptem o dominację w Syrii. Ok. 1190 p.n.e. najazdy tzw. Ludów Morza spowodowały nagły upadek imperium hetyckiego. Do poł. XIX w. Hetyci byli znani tylko z nielicznych wzmianek w Biblii, jako lud żyjący w pobliżu Kanaanu. Odkrycie ruin ich stolicy, archiwów państwowych oraz odszyfrowanie języka i pisma hetyckiego (1915) przyczyniły się do spopularyzowania informacji o Hetytach oraz pojawienia się hetytologii jako osobnej dziedziny historycznej. Żadna z zachowanych płaskorzeźb hetyckich nie wsławiła się ukazaniem szczególnej urody postaci kobiecych, autor wydaje się jej domniemywać na podstawie biblijnej historii o Batszebie, żonie „Uriasza Hetyty”, uwiedzionej pod nieobecność męża przez króla Dawida, który potem wysłał Uriasza na pewną śmierć (2Sm 11,2–27). [przypis edytorski]

„Hetzer” — Jagdpanzer 38(t), potocznie zwany „Hetzerem”, był produkowany przez Niemców w latach 1944-1945. Powstało ponad 2800 egzemplarzy tego udanego pojazdu. Dzięki niskiej sylwetce, silnej armacie kaliber 75 mm i pochyłemu pancerzowi doskonale nadawał się do ostrzeliwania z zasadzek nieprzyjacielskich czołgów. [przypis edytorski]

Heublein — właśc. Heublein Inc.; amerykański producent i dystrybutor napojów alkoholowych i żywności; spółka istniała do 1998 roku. [przypis edytorski]

heu, heu, me miserum (łac.) — ach, ach, biada mi. [przypis edytorski]

Heu!/ Quae mens est hodie, cur eadem non puero fuit?/ Vel cur his animis incolumes non redeunt genae? — Quintus Horatius Flaccus, Carmina IV, 11. [przypis edytorski]

heure de confidence (fr.) — godzina poufności, chwila zwierzeń. [przypis edytorski]

Heureka — Eureka, legendarny okrzyk Archimedesa, oznaczający „znalazłem” i wyrażający radość z odkrycia. [przypis edytorski]

heures de confidence (fr.) — godziny zaufania. [przypis edytorski]

heurystyczny (z gr.) — oparty na heurystyce, tj. umiejętności wykrywania nowych prawd przez znajdywanie związków między faktami i stawianie hipotez. [przypis edytorski]

Heweliusz, Jan (1611–1687) — niem. astronom i konstruktor działający w Gdańsku. [przypis edytorski]

hewra (z hebr., gw. miejska) — towarzystwo, paczka; banda, zgraja; pierwotnie: pobożne bractwo. [przypis edytorski]

Heyl, Paul Renno (1872–1961) — amerykański wynalazca i fizyk, pracował nad ponownym wyznaczeniem stałej grawitacji Newtona za pomocą równowagi skrętnej. [przypis edytorski]

Heyman, Ernst (1870–1946) — profesor uczelni we Wrocławiu i Królewcu, potem w Berlinie. [przypis edytorski]

Heymans, Gerardus (1857–1930) — holenderski filozof, psycholog, wyznawca idei monizmu psychicznego. [przypis edytorski]

Heym, Stefan (1913–2001) — (właśc. Helmut Flieg) pisarz niemiecki pochodzenia żydowskiego, pod pseudonimem Heym pisał od 1933. [przypis edytorski]

Heyse, Paul (1830–1914) — poeta niemiecki tzw. Koła Monachijskiego, głoszącego hasło „sztuka dla sztuki”; epigon klasycyzmu; autor nowel hiszpańskich (Andrea, Delfin) i tłumacz literatury romańskiej; za arcydzieło uchodzi jego L'Arrabiata (w zbiorze Novellen), 1855; z powieści znane: Kinder der Welt (Dzieci świata), 1873; Im Paradiese (W raju), 1876; nagrodę Nobla uzyskał w r. 1910 (w 80-lecie urodzin). [przypis edytorski]

Hezjod — epik grecki. [przypis edytorski]

Hezjod — gr. poeta epicki, ur. między 850 a 700 p.n.e., autor m. in. poematu Prace i dnie. [przypis edytorski]

Hezjod — gr. poeta epicki, ur. między 850 a 700 p.n.e., autor m. in. Teogonii (poematu o pochodzeniu bogów) oraz Prac i dni. [przypis edytorski]

Hezjod (VIII–VII p.n.e.) — epik grecki porównywany z Homerem, autor m.in. dydaktycznego poematu o rolnictwie pt. Prace i dni. [przypis edytorski]

Hezjod (VIII–VII p.n.e.) — poeta grecki, twórca poematów epickich porównywany z Homerem; autor m.in. dzieł: Teogonia (o powstaniu bogów i początkach świata) oraz Prace i dnie (poemat dydaktyczny o rolnictwie). [przypis edytorski]

Hezjod (VIII–VII p.n.e.) — poeta grecki, twórca poematów epickich porównywany z Homerem; autor m.in. dzieł: Teogonia (o powstaniu bogów i początkach świata) oraz Prace i dnie (poemat dydaktyczny o rolnictwie). [przypis edytorski]

Hezjod (VIII–VII p.n.e.) — poeta grecki, twórca poematów epickich porównywany z Homerem; autor m.in. dzieł: Teogonia (o powstaniu bogów i początkach świata) oraz Prace i dnie (poemat dydaktyczny o rolnictwie). [przypis edytorski]

Hezjod (VIII–VII p.n.e.) — poeta grecki, twórca poematów epickich porównywany z Homerem; autor m.in. dzieł: Teogonia (o powstaniu bogów i początkach świata) oraz Prace i dnie (poemat dydaktyczny o rolnictwie). [przypis edytorski]

Hezyjonę (…) brał za żonę (mit. gr.) — tytan Prometeusz związał się z okeanidą Klymene a. plejadą Kelajno (istnieją różne wersje mitu) i miał z nią syna Deukaliona; według jednej z odmian opowieści o Prometeuszu, Klymene była jego matką, zaś ojcem Japet. Natomiast imię Hezjony znane jest z mitu o Heraklesie: nie była ona jednak okeanidą, ale córką króla Troi, Laomedona (ojca Priama), który obiecał jej rękę oraz cudowne konie, dar Zeusa, śmiałkowi, który zabije potwora morskiego; kiedy jednak Herakles dokonał tego czynu, król nie dotrzymał słowa i nie dał herosowi przyrzeczonej nagrody; Herakles zemścił się za to po wykonaniu swych dwunastu prac: zdobył i zburzył Ilion, a wiarołomnego króla zabił strzałem z łuku. [przypis edytorski]

Hiady (gr. Hyades: Płaczki) — córki tytana Atlasa i Okeanidy Plejone, siostry Plejad i Hyasa; po śmierci Hyasa zamienione przez Zeusa wraz z siostrami w gwiazdy; na niebie Hiady należą do gwiazdozbioru Byka, sąsiadują z Plejadami i konstelacją Oriona; zachodziły za horyzont przed wschodem słońca na początku listopada, tydzień po Orionie, pół tygodnia po Plejadach. [przypis edytorski]

hialina (ang. hyaline, z gr. hyalinos: przezroczysty) — szklista, przezroczysta substancja. [przypis edytorski]

hiatus (łac.) — przerwa, luka. [przypis edytorski]

hiatus (z łac.) — przerwa, luka. [przypis edytorski]

hiatus (z łac.) — rozziew; tu: gra słów z wyrazem „ziewanie”. [przypis edytorski]

hiberna — danina pieniężna pobierana w Polsce w XVII i XVIII w., przeznaczona na utrzymanie wojska w zimie. [przypis edytorski]

Hibiscus heterophyllus (biol.) — jeden z gatunków ketmii (hibiskusa), występujący wyłącznie w Australii. [przypis edytorski]

hibisk — dziś popr.: hibiskus. [przypis edytorski]

hic bibitur (łac.) — tu pił. [przypis edytorski]

Hic… captabis frigus opacum! — parafraza słów z Bukolik Wergiliusza (ekloga I): „Tu… będziesz zażywał cienia i chłodu u świętych strumieni”. [przypis edytorski]

hic et nunc (łac.) — tu i teraz. [przypis edytorski]

hic et ubique (łac.) — tutaj i wszędzie. [przypis edytorski]

Hic, haec, hoc (łac.) — ten, ta, to. [przypis edytorski]

hic, haec, hoc (łac.) — ten, ta, to. [przypis edytorski]

Hic ibat Simois; hic est Sigeia tellus; Hic steterat Priami regia celsa senis (łac.) — Tu płynęła rzeka Simois, tu jest Sigeja, tu stał wysoki zamek sędziwego Priama (fragment Eneidy Wergiliusza). [przypis edytorski]

Hic illum patrio… (łac.) — przekład prozą: Tu zobaczyłem owego, śpiewającego pieśni przy akompaniamencie ojczystej lutni Ronsarda, nie mniej oniemiałem… Po tym, jak Mars wzniósł się na niebiańskich koniach w przestworza, wysławiał ów zalety bogów i pożytki szlachetnego pokoju. [przypis edytorski]

hic jacet lepus (łac.) — dosł.: tu siedzi (kryje się) zając; przen. tu jest pies pogrzebany, tj. tu leży problem. [przypis edytorski]

hic mulier (łac. dosł.: ten kobieta) — kobieta despotyczna. [przypis edytorski]

hic mulier (łac.: ten kobieta) — mężna, wojownicza kobieta, herod-baba. [przypis edytorski]

hic natus est Conradus M D CCC XXIII calendis novembris (łac.) — tu narodził się Konrad 1 listopada 1823 r. [przypis edytorski]

hicoro — popr.: hikora, drzewo o twardym, elastycznym drewnie, występujące we wsch. części Ameryki Północnej. [przypis edytorski]

hic Rhodus, hic salta (łac.) — dosł.: tu jest Rodos, tu skacz; przen.: dowiedź, do czego jesteś zdolny, tu i teraz. [przypis edytorski]

hidalgo — hiszpański szlachcic. [przypis edytorski]

hidalgo (hiszp., lm: hidalgos) — szlachcic. [przypis edytorski]

hidalgo (hiszp.) — szlachcic. [przypis edytorski]

hidalgo — szlachcic hiszpański. [przypis edytorski]

hidalgo — szlachcic. [przypis edytorski]

hidra — senovės graikų mitologijoje daugiagalvis slibinas. [przypis edytorski]

hidrauliczny — dziś popr.: hydrauliczny. [przypis edytorski]

hidraulika — dziś popr.: hydraulika. [przypis edytorski]

hiena — zwierzę znane z tego, że żywi się padliną; tu: martwym „ciałem” ojczyzny poety żywią się zaborcy. [przypis edytorski]

hienodon — wymarły ssak mięsożerny, który zamieszkiwał Eurazję, Amerykę Płn. i Afrykę. [przypis edytorski]

Hieracium (biol.) — rodzaj roślin z rodziny astrowatych, mający wiele gatunków i odmian na całym świecie; w Polska stwierdzono występowanie 103 gatunków. [przypis edytorski]

hieratyczny — doniosły, patetyczny, uroczysty. [przypis edytorski]

hieratyczny — pełen patosu, dostojeństwa. [przypis edytorski]

hieratyczny — tu: uroczysty. [przypis edytorski]

hieratyczny — właściwy uroczystemu rytuałowi (np. religijnemu). [przypis edytorski]

Hier hast die Kanne voll, kannst essen (niem.) — Masz tu pełną konewkę, możesz jeść. [przypis edytorski]

Hier hat man mehr kein Mut (niem.) — tu już nie ma więcej odwagi. [przypis edytorski]

hier Hilfe (niem.) — tu, pomocy. [przypis edytorski]

Hier ist der Moor (niem.) — Tutaj jest ten Maur. [przypis edytorski]

hier (niem.) — tutaj. [przypis edytorski]

hierodul — starożytny niewolnik świątynny w służbie bóstwa, uważany za własność bogów. [przypis edytorski]

hierofant (gr.) — kapłan kultu misteryjnego, przeznaczonego dla wtajemniczonych. [przypis edytorski]

hierofant (z gr.) — kapłan misteriów eleuzyjskich; człowiek objawiający innym święte tajemnice. [przypis edytorski]

hieroglifik — symbol (w formie prostego znaku wizualnego). [przypis edytorski]

hieroglify — rodzj starożytnego pisma obrazkowego. [przypis edytorski]

hieroglify (z gr. hieroglyphika: święte znaki) — najstarszy rodzaj pisma starożytnego Egiptu. Nazwa stosowana również do innych rodzajów pisma obrazkowego. [przypis edytorski]

hieroglif — znak pisma obrazkowego. [przypis edytorski]

Hiero-gliptos (gr.) — glipto- w złożeniach oznacza ryć, rzeźba, hiero- to święty, jak i potężny. [przypis edytorski]

Hieron II (ok. 306–215 p.n.e.) — wódz, a od 275 p.n.e. tyran Syrakuz; jego rządy to okres dobrobytu tego miasta-państwa. [przypis edytorski]

Hieron II (ok. 306–215 p.n.e.) — wódz, a od 275 p.n.e. tyran Syrakuz na Sycylii; jego rządy to okres dobrobytu tego miasta-państwa. [przypis edytorski]

Hieronim Radziejowski (1612–1667) — syn Stanisława Radziejowskiego i Katarzyny Sobieskiej, córki Marka Sobieskiego; podkanclerzy koronny, po konflikcie z królem Janem Kazimierzem, na którego rzucił wobec królowej pomówienie o romans z własną żoną, skazany na infamię i banicję w 1652 r., uciekł z Polski i aktywnie współdziałał z Karolem Gustawem podczas najazdu Szwedów na Polskę; utrzymywał też dwuznaczne kontakty z Bohdanem Chmielnickim i Kozakami; w 1662 r. rehabilitowany, stanął po stronie króla polskiego w czasie rokoszu Lubomirskiego, zmarł jako poseł Rzeczpospolitej do Turcji. [przypis edytorski]

Hieronim ze Strydonu (ok. 347–420) — tłumacz Biblii na łacinę, autor komentarzy biblijnych i polemicznych pism teologicznych. [przypis edytorski]

Hieronim ze Strydonu (ok. 347–420) — tłumacz Biblii na łacinę, autor komentarzy biblijnych i polemicznych pism teologicznych; święty Kościoła katolickiego, doktor Kościoła. [przypis edytorski]

Hieronim z Pragi (1378–1416) — czeski teolog, zwolennik husytyzmu; usiłował przyjść z pomocą uwięzionemu przez sobór w Konstancji Janowi Husowi, został ujęty, poddany torturom i spalony na stosie jako heretyk. [przypis edytorski]

Hieron I Starszy (zm. 467 p.n.e.) — początkowo tyran miasta Gela, po śmierci swego brata Gelona objął po nim władzę także w Syrakuzach (478); rozszerzył wpływ Syrakuz na płd. Italię, zlikwidował rządy Etrusków w Kampanii, pobiwszy w 474 ich flotę pod Kyme (Cumae); protektor sztuki i nauki; za jego panowania Syrakuzy zdominowały życie polityczne i gospodarcze Sycylii, stały się jedną z największych ówczesnych metropolii i ważnym ośrodkiem kulturalnym. [przypis edytorski]

hierro (hiszp.) — żelazo. [przypis edytorski]

Hier — trink man mehr kein Bier (niem.) — tu więcej nie pijesz piwa. [przypis edytorski]

Hieruzalem (daw.) — Jaruzalem, Jerozolima. [przypis edytorski]

Hieruzalem (daw.) — Jeruzalem, Jerozolima, od czasów króla Dawida centrum polityczne i religijne Izraela, po podziale państwa stolica Królestwa Judy. [przypis edytorski]

Hier wird nur deutsch gegrüsst (niem.) — Tu pozdrawia się tylko po niemiecku. [przypis edytorski]

Hier wirst du heiraten (niem.) — Tutaj się ożenisz. [przypis edytorski]

Highgate — przedmieście położone w płn. części Londynu, które do końca ery wiktoriańskiej stanowiło osobną wioskę pod miastem (z tych czasów pochodzi cmentarz, na którym leży wiele sławnych osób, m.in. Karol Marks); zdobią je trzy zasobne w starodrzew lasy oraz pagórki z uczęszczanymi stokami, a ze szczytu North Hill (129 m n.p.m.) rozciąga się widok na krajobraz Londynu; na Highgate składają się trzy dzielnice: północna Haringey, południowo-zachodnia Camden i południowo-wschodnia Islington. [przypis edytorski]

high jacking (ang.) — uprowadzenie, porwanie. [przypis edytorski]

Highlands — górzysty, północny region Szkocji. [przypis edytorski]

high life (ang.) — wielki świat, wytworne towarzystwo. [przypis edytorski]

high life (ang.) — wytworne towarzystwo, wielki świat. [przypis edytorski]

high-life (ang.) — wyższe sfery. [przypis edytorski]

high males, low males (ang.) — samce silne, samce słabe. [przypis edytorski]

high schools (ang.) — szkoły średnie; licea. [przypis edytorski]