Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | filozoficzny | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | łacina, łacińskie | literacki, literatura | matematyka | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | rosyjski | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie | zoologia
Według języka: wszystkie | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 4990 przypisów.
Galiani, Ferdinando (1728–1787) — duchowny, polityk i ekonomista włoski. [przypis edytorski]
Galia (…) wystawiła armię stu dziewięciu tysięcy koni — w miejsce ośmiu tysięcy, o których mówi Cezar, mamy u Montaigne'a sto dziewięć tysięcy; oczywiście omyłka lub błąd typograficzny, powtarzany później we wszystkich wydaniach. [przypis tłumacza]
galić (daw., reg.) — czyhać. [przypis edytorski]
Galicja — kraina w płn. Hiszpanii, z słynnym miejscem odpustowym Santiago di Compostella. [przypis redakcyjny]
Galicja — potoczna nazwa austriackiego kraju koronnego Królestwa Galicji i Lodomerii (1772–1918), obejmującego południową Małopolskę, Roztocze Wschodnie, Podkarpacie Wschodnie i Wyżynę Podolską na zachód od Zbrucza. [przypis edytorski]
Galicja — tu: Galacja, starożytna kraina w centralnej Azji Mniejszej (okolice dzisiejszej Ankary), od wschodu sąsiadująca z Pontem; nazwana tak przez Rzymian od nazwy celtyckich Galatów. [przypis edytorski]
Galicja — tu: używana potocznie w latach 1772–1918 nazwa austriackiego kraju koronnego Królestwa Galicji i Lodomerii. [przypis edytorski]
Galicja — tu: używana potocznie w latach 1772–1918 nazwa austriackiego kraju koronnego Królestwa Galicji i Lodomerii. [przypis edytorski]
Galicja — ziemie dawnej Rzeczypospolitej pozostające w latach 1772–1918 pod zaborem austriackim. [przypis edytorski]
Galicjok (gw.), własc. Galicyjak (reg.) — mieszkaniec Galicji, tj. Małopolski. [przypis edytorski]
galicka choroba — choroba weneryczna. [przypis edytorski]
galicka ziemia — Galia, łac. nazwa Francji. [przypis edytorski]
galicyjska królewna — Izabella, córka króla galicyjskiego (w Hiszpanii). [przypis redakcyjny]
galicyjski hrabia i baron — za czasów cesarza Józefa II (1741–1790) w Galicji rozpowszechniły się tytuły arystokratyczne kupowane za pieniądze. [przypis edytorski]
Galicyn, Dmitrij Michajłowicz (1721–1793) — rosyjski książę, dyplomata, ambasador Rosji w Wiedniu (1768–1784). [przypis edytorski]
galicyzm — wyraz, zwrot a. konstrukcja zapożyczone z języka francuskiego. [przypis edytorski]
Galiens — Claudius Galenos aus Pergamon; Arzt (2. Jh. v. Chr.). [przypis edytorski]
galifety a. galife (daw.) — spodnie do wysokich butów, podobne do bryczesów; od nazwiska fr. generała Gastona de Galliffet. [przypis edytorski]
Galii se omnes ab Dite patre prognatos praedicant (łac.) — wszyscy Gallowie przysięgali, że są potomkami ojca Dita. [przypis edytorski]
galijska — tu: francuska. [przypis edytorski]
galijski — tu: francuski. [przypis edytorski]
Galilaee, vicisti! — Galilejczyku, zwyciężyłeś. Słowa przypisywane cesarzowi Julianowi Apostacie (361–363 n. e.), który miał je wypowiedzieć w chwili śmierci, uznając zwycięstwo chrześcijaństwa; chciał je bowiem w czasie swego panowania stłumić i przywrócić pogaństwo zmodernizowane w duchu neoplatońskim. Zakończenie dramatu Krasińskiego wywołało wiele kontrowersyjnych komentarzy i interpretacji. Mickiewicz w kursie III swych paryskich wykładów o literaturze słowiańskiej uznał finał Nie-Boskiej komedii za szczególnie wzniosły. Kilkanaście lat później inny wykładowca literatury, Leon Zienkowicz (Tegoż, Wizerunki polityczne literatury polskiej, Lipsk 1867, t.I, s.151), w tejże scenie dostrzegł na rozkaz poety dokonaną rękami boskimi zemstę na zwycięskich masach rewolucyjnych, tak nienawistnych autorowi jako arystokracie. Tym śladem podążyła S. Skwarczyńska, krytykując zakończenie ze stanowiska postępowego katolicyzmu za w najwyższym stopniu niewłaściwe „klasowe zaangażowanie Boga” (Tejże, Leona Schillera trzy opracowania teatralne Nie-Boskiej komedii w dziejach jej inscenizacji w Polsce, Warszawa 1959, s.26). Na gruncie tych kontrowersji powstał spór o to, czy zakończenie jest organiczną częścią dramatu, czy cząstką odrębną, dodaną do wcześniej ukształtowanej całości i nieprzystającą do niej. Odczytanie koncepcji tragizmu, wpisanej w Nie-Boską komedię pozwala dostrzec organiczność wszystkich części utworu (por. przypis początkowy do Części IV). Do głosów interpretujących sens finału dramatu w latach czterdziestych XIX w. można dodać jeszcze komentarz cytowanego niem. krytyka, A. Junga. Pisał on: „Arystokratyzm (…) demokratyzm (…), krótko mówiąc: Mąż i Pankracy, szlachta i Napoleon padają tu jeden po drugim, aby z obu stron ustąpić miejsca owym liberalnym zasadom XIX wieku, które wprawdzie nie znalazły sobie jeszcze miejsca w świecie, swego organizmu światowego, ale które muszą je znaleźć wówczas, kiedy rozpoznają swój błąd w zapoznaniu religii. Albowiem tylko przez religię — to jest właściwy cel świata i najgłębszy sens naszego utworu — świat się odmłodzi, tak jak z niej wyszedł, i ona jest właśnie tą skałą, której zaprawdę nie poruszą bramy piekielne, i w niej jedynie zdrowa liberalna zasada znajduje porękę swego zwycięstwa. Ale do natury naszego utworu, do jego dantejskiego charakteru i narodowego sposobu wyrażania przynależy to, że to katolicyzm przynosi ludom wolność i nowy ustrój, czego autor taktownie niemal nie wypowiada, ale ku czemu wszystko zmierza, i co możemy określić jako element Lamenesowski [tj. w duchu pism Felicité Lamenais] w tym wspaniałym poemacie” (s. 30). [przypis redakcyjny]
Galilaee vicisti! (łac.) — Galilejczyku, zwyciężyłeś. Słowa przypisywane cesarzowi Julianowi Apostacie (361–363 n.e.), który miał je wypowiedzieć w chwili śmierci, uznając zwycięstwo chrześcijaństwa; chciał je bowiem w czasie swego panowania stłumić i przywrócić pogaństwo zmodernizowane w duchu neoplatońskim. [przypis edytorski]
Galilaee, vicisti! (łac.) — Galilejczyku, zwyciężyłeś. Słowa przypisywane cesarzowi Julianowi Apostacie (361–363 n.e.), który miał je wypowiedzieć w chwili śmierci, uznając zwycięstwo chrześcijaństwa; chciał je bowiem w czasie swego panowania stłumić i przywrócić pogaństwo zmodernizowane w duchu neoplatońskim. [przypis edytorski]
Galilea — Γαλιλαία, hebr. גְּלִ֖יל etc., „okręg”, zwano ją „okręgiem pogan” (Iz 9, 1; Mt 4, 15). [przypis tłumacza]
Galilea — historyczna kraina w płn. Izraelu i w Palestynie. [przypis edytorski]
Galilejczyk — jedno z określeń Jezusa, jako pochodzącego z Galilei, krainy w północnym Izraelu. [przypis edytorski]
Galileo Galilei (1564–1647) — ogłosił prawa spadania ciał w r. 1602. [przypis redakcyjny]
Galileusz (1564–1642) — właśc. Galileo Galilei, włoski astronom, astrolog, matematyk, fizyk doświadczalny, inżynier-wynalazca i filozof. [przypis edytorski]
Galileusz, Galileo Galilei (1564–1642) — włoski astronom, filozof, fizyk; twórca podstaw eksperymentalno-matematycznych metod badawczych w przyrodoznawstwie; odkrywca księżyców Jowisza, plam na Słońcu oraz faz Wenus; zwolennik idei Kopernika. W 1616 kościelna komisja Świętego Oficjum (inkwizycji) uznała głoszone przez niego poglądy heliocentryczne za absurdalne naukowo oraz heretyckie, otrzymał nakaz ich porzucenia oraz zakaz ich dyskutowania i obrony. W 1633 jako 69-latek z powodu dalszego propagowania heliocentryzmu został wezwany przed sąd inkwizycji, zmuszony do odwołania poglądów i skazany na dożywotni areszt domowy. [przypis edytorski]
Galileusz, Galileo Galilei (1564–1642) — włoski astronom, filozof, fizyk; twórca podstaw eksperymentalno-matematycznych metod badawczych w przyrodoznawstwie; profesor matematyki na uniwersytecie w Pizie; zwolennik idei Kopernika. [przypis edytorski]
Galileusz, Galileo Galilei (1564–1642) — włoski astronom, filozof, fizyk; twórca podstaw eksperymentalno-matematycznych metod badawczych w przyrodoznawstwie; odkrywca księżyców Jowisza, plam na Słońcu oraz faz Wenus; zwolennik idei Kopernika. W 1616 kościelna komisja Świętego Oficjum (inkwizycji) uznała głoszone przez niego poglądy heliocentryczne za absurdalne naukowo oraz heretyckie, otrzymał nakaz ich porzucenia oraz zakaz ich dyskutowania i obrony. W 1633 jako 69-latek z powodu dalszego propagowania heliocentryzmu został wezwany przed sąd inkwizycji, zmuszony do odwołania poglądów i skazany na dożywotni areszt domowy. [przypis edytorski]
Galileusz — wielki astronom włoski. Pracował dalej nad teorią Kopernika o ruchu Ziemi naokoło Słońca. Teoria ta uznana została wówczas za bluźnierczą. Zmuszony przez inkwizycję do odwołania swych „herezji”, jeszcze na łożu śmierci zawołał podobno: „Eppur si muove”: „A jednak się rusza!” [przypis redakcyjny]
Galileusz właśc. Galileo Galilei (1564–1642) — włoski astronom, filozof, fizyk; twórca podstaw eksperymentalno-matematycznych metod badawczych w przyrodoznawstwie; odkrywca księżyców Jowisza, plam na Słońcu oraz faz Wenus; zwolennik idei Kopernika. [przypis edytorski]
Galileusz, właśc. Galileo Galilei (1564–1642) — włoski astronom, filozof, fizyk; twórca podstaw eksperymentalno-matematycznych metod badawczych w przyrodoznawstwie; odkrywca księżyców Jowisza, plam na Słońcu oraz faz Wenus; zwolennik idei Kopernika; w 1616 kościelna komisja Świętego Oficjum (inkwizycji) uznała głoszone przez niego poglądy heliocentryczne za absurdalne naukowo oraz heretyckie, otrzymał nakaz ich porzucenia oraz zakaz ich dyskutowania i obrony; w 1633 jako 69-latek z powodu dalszego propagowania heliocentryzmu został wezwany przed sąd inkwizycji, zmuszony do odwołania poglądów i skazany na dożywotni areszt domowy. [przypis edytorski]
Galileusz, właśc. Galileo Galilei (1564–1642) — włoski astronom, filozof, fizyk; twórca podstaw eksperymentalno-matematycznych metod badawczych w przyrodoznawstwie; odkrywca księżyców Jowisza, plam na Słońcu oraz faz Wenus; zwolennik idei Kopernika. [przypis edytorski]
galionas — moterų galvos papuošalas, brokainė gėlėta juosta. [przypis edytorski]
galionas — moterų galvos papuošalas, brokatinė gėlėta juosta. [przypis edytorski]
galion — drewniana figura na dziobie żaglowca. [przypis edytorski]
Galis — tak w oryginale oraz w Le Morte d'Arthur (1485) Thomasa Malory'ego; we francuskim poemacie Chrétiena de Troyes (XII w.) miejscem pochodzenia Percewala jest „Galois”, tj. Walia. [przypis edytorski]
galiun — jedna z nazw fajki wodnej. [przypis edytorski]
gali — uroczystości, święta. [przypis redakcyjny]
Galla — dawne określenie Oromów, grupy plemion kuszyckich, zamieszkujących głównie płd. Etiopię i przyległe tereny płn. Kenii; nadane i używane przez inne ludy, współcześnie uważane za obraźliwe. [przypis edytorski]
Galland, Antoine (1646–1715) — francuski orientalista i archeolog, autor pierwszego europejskiego przekładu Księgi tysiąca i jednej nocy. [przypis edytorski]
Galla (…) torquent — Martialis, Epigrammata, IV, 37. [przypis tłumacza]
Gallé, Émile (1846–1904) — francuski projektant; tworzył głównie projekty dzieł ze szkła, projekty mebli oraz biżuterii w stylu secesji. [przypis edytorski]
gallego (hiszp.) — Galicjanin, człowiek z Galicji, regionu w północno-zachodniej Hiszpanii. [przypis edytorski]
Galleria d'Arte Moderna — właśc. Galleria Internazionale d'Arte Moderna: wenecka galeria sztuki. [przypis edytorski]
Gallet — z paryskiego korzennika stał się słynnym piosenkarzem, umarł w r. 1757 w Temple, miejscu schronienia dla niewypłacalnych dłużników. [przypis tłumacza]
Gall, Franz Joseph (1758–1828) — lekarz-neurolog i psycholog austr., prowadził praktykę lekarską w Wiedniu (do 1802 r.), a następnie w Paryżu; twórca frenologii (z gr. phrēn: rozum), teorii neuropsychologicznej przypisującej różnym obszarom kory mózgu fizykalną odpowiedzialność za poszczególne zjawiska psychiczne, ale też za budowę i funkcjonowanie każdej części ciała; ukształtowaniu powierzchni mózgu miało odpowiadać ukształtowanie czaszki, więc badanie kształtu czaszki człowieka miało stanowić podstawę do wnioskowaniu o cechach fizycznych (np. organów wewn.) i psychicznych oraz zmianach chorobowych; autor (wraz z Johannem Gasparem Spurzheimem) dzieła Anatomie et Physiologie du Système nerveux (1810) zawierającego mapy frenologiczne mózgu. [przypis edytorski]
Gall, Franz Joseph (1853–1907) — niemiecki neurolog. [przypis edytorski]
Gall, Halina, z domu Kacicka (1890–1974) — aktorka. [przypis edytorski]
gallicki a. gaelicki — tyle co celtycki: szkocki, irlandzki a. bretoński. [przypis tłumacza]
gallifety a. galife — spodnie do wysokich butów, podobne do bryczesów. [przypis edytorski]
Galliffet, Gaston de (1830–1909) — francuski generał; uczestnik wojny krymskiej, kampanii w Algierii, ekspedycji do Meksyku; szczególnie znany z brutalnego stłumienia Komuny Paryskiej (1871); minister wojny (1899–1900), w okresie sprawy Dreyfusa. [przypis edytorski]
gallijski — francuski. [przypis edytorski]
gallikanin — ruch religijno-polityczny dążący do uniezależnienia Kościoła katolickiego we Francji od władzy papieskiej na rzecz władzy państwa. [przypis edytorski]
gallikanizm — ruch religijno-polityczny dążący do uniezależnienia Kościoła katolickiego we Francji od władzy papieskiej na rzecz władzy państwa (króla). W 1682 ogłoszono tzw. artykuły gallikańskie, uchwalone przez duchowieństwo francuskie pod naciskiem Ludwika XIV. [przypis edytorski]
galliota — (ang. gallivat) niewielka, uzbrojona łódź żaglowo-wiosłowa. [przypis edytorski]
Gall, Jan (1856–1912) — kompozytor i dyrygent. [przypis edytorski]
gallomania (neol.) — obsesyjna moda na francuszczyznę. [przypis edytorski]
gallowglassowie — ciężkozbrojna najemna piechota szkocka. [przypis edytorski]
Gallowie — tu: Francuzi. [przypis edytorski]
Gall, Stanisław, właśc. Stanisław Tomasz Gał (1865–1942) — polski duchowny rzymskokatolicki, generał dywizji Wojska Polskiego, biskup polowy Wojska Polskiego w latach 1919–1933. [przypis edytorski]
Gallus gallus bankiva (biol.) — jeden z podgatunków kura bankiwa, ptaka z rodziny kurowatych uważanego za dzikiego przodka kury domowej, występującego w Indiach i płd.-wsch. Azji. [przypis edytorski]
gallus (łac.) — kogut. [przypis edytorski]
Gallus, właśc. Gajusz Corneliusz Gallus (ok. 70–26 pn.e.) — rzymski poeta, mówca i polityk, przyjaciel Oktawiana Augusta; w 30 p.n.e. prowadził wojska na Aleksandrię, przeciwko Markowi Antoniuszowi i Kleopatrze; po śmierci Antoniusza został prefektem Egiptu; popadł w niełaskę cesarza, po odwołaniu ze stanowiska i oskarżeniu przez senat popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]
galman — ruda cynkowa. [przypis redakcyjny]
Galów — Γαλάται [tym samym słowem nazywano Galów, celtyckich mieszkańców Galii, jak i Galatów, Celtów, którzy wtargnęli do Grecji i Macedonii na początku III w. p.n.e. i osiedlili się w środkowej części Azji Mniejszej, w regionie nazwanym później Galacją; red. WL]. [przypis tłumacza]
galówka — impreza galowa, uroczysta. [przypis edytorski]
galówka (pot.) — impreza galowa. [przypis edytorski]
galon — anglosaska miara objętości płynów i ciał sypkich; galon amerykański to ok. 4 litry. [przypis edytorski]
galon — anglosaska miara objętości płynów i ciał sypkich; galon angielski jest równy ok. 4,5 litra. [przypis edytorski]
galon — anglosaska miara objętości płynów i ciał sypkich; galon angielski jest równy ok. 4,5 litra. [przypis edytorski]
galonik inżynierski — w carskiej Rosji inżynierowie nosili mundury zdobione galonami. [przypis edytorski]
galonik — tasiemka, wstążeczka. [przypis edytorski]
galon — jednostka objętości ciał ciekłych i sypkich; 3,7854 litra to jeden galon amerykański. [przypis edytorski]
galon — naszywka na mundurze wykonana ze srebrnej lub złotej taśmy. [przypis edytorski]
galon — naszywka ze złotej lub srebrnej taśmy. [przypis edytorski]
galonowy (daw.) — lokaj, służący w odpowiedniej liberii. [przypis edytorski]
galon — taśma pleciona z nitek metali lub nimi wzbogacana, używana do zdobienia ubiorów. [przypis edytorski]
galon — tu: naszywka na mundurze. [przypis edytorski]
galon — tu: naszywka ze złotej lub srebrnej taśmy. [przypis edytorski]
galon — tu: srebrna albo złota naszywka. [przypis edytorski]
galon — tu : tkana lub pleciona taśma wykonana całkowicie lub z dodatkiem metalowych nitek, przymocowana do ubrania. [przypis edytorski]
galony — ozdoby z taśmy naszytej na ubraniu, zwł. na mundurze. [przypis edytorski]
galon — złota lub srebrna taśma obszywająca krawędzie materiału. [przypis edytorski]
galon — złota naszywka na mundurze. [przypis edytorski]
Galowie — celtycki lud zamieszkujący starożytną Galię, tj. tereny między Alpami, Pirenejami, Atlantykiem i Renem; podbici przez Rzymian, szybko ulegli romanizacji; Francuzi wywodzą się od zromanizowanych Galów oraz germańskich Franków, którzy się z nimi zasymilowali. [przypis edytorski]
Galowie — różne plemiona celtyckie z terenów dzisiejszej Francji osiedlały się w Anglii być może już w VI w. p.n.e. [przypis edytorski]
Galowie — rzymska nazwa celtyckiej ludności Galii, tj. terenów ob. Francji, Belgii, Szwajcarii i płn.-zach. Włoch. [przypis edytorski]
Galsworthy, John (1867–1933) — brytyjski powieściopisarz, autor trylogii powieściowej Saga rodu Forsyte'ów, laureat Nagrody Nobla (1932). [przypis edytorski]
Galton, Francis (1822–1911) — brytyjski przyrodnik i lekarz, twórca eugeniki. [przypis edytorski]
galūnėse — čia: pabaigose. [przypis edytorski]
galut a. golus — diaspora, wygnanie; tu: dobrowolne odosobnienie. [przypis edytorski]
galut — diaspora, niewola; tu: dobrowolne wygnanie. [przypis tłumacza]
Galvani, Luigi (1737–1798) — wł. lekarz, fizyk i fizjolog; zapoczątkował rozwój elektrofizjologii poprzez udowodnienie istnienia zjawisk elektrycznych w tkankach zwierzęcych. [przypis edytorski]
galvatrūkčiais — labai greitai, smarkiai. [przypis edytorski]
galwanizm — oddziaływanie elektryczności na ciało lub zwłoki, powodujące skurcze mięśni. [przypis edytorski]
galwanizm — oddziaływanie prądu elektrycznego. [przypis edytorski]
