Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 461 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | dziecięcy | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7349 przypisów.
beneficjum — dochody związane z urzędem kościelnym; w feudalizmie: grunt nadany wasalowi z dóbr królewskich lub kościelnych jako honorowe wynagrodzenie albo w zamian za służbę wasalną. [przypis edytorski]
beneficjum — tu: stanowisko przynoszące zyski. [przypis edytorski]
beneficjum — urząd kościelny zapewniający stały dochód. [przypis edytorski]
beneficjum (z łac.) — tu: dobrodziejstwo. [przypis edytorski]
beneficjum — zysk, rozmaite korzyści (ziemia, urząd). [przypis edytorski]
benefisant — aktor, na rzecz którego urządza się benefis. [przypis edytorski]
benefis — daw.: przedstawienie a. koncert, z którego zyski były przeznaczone dla jednego z artystów; dziś: okolicznościowe przedstawienie a. koncert dla uhonorowania artysty lub zespołu, najczęściej z okazji jubileuszu. [przypis edytorski]
benefis — daw.: przedstawienie, z którego zyski były przeznaczone dla jednego z artystów; dziś: okolicznościowe przedstawienie a. koncert dla uhonorowania artysty lub zespołu, najczęściej z okazji jubileuszu. [przypis edytorski]
benefis — koncert bądź przedstawienie mające uhonorować jakiegoś artystę bądź pomóc w zbieraniu dla niego funduszy. [przypis edytorski]
benefis — tu dosł. z fr. bénéfice: pożytek, korzyść. [przypis edytorski]
benefis — tu: korzyść. [przypis edytorski]
benefis (z fr. bénéfice: pożytek, korzyść) — daw.: przedstawienie a. koncert, z którego zyski były przeznaczone dla jednego z artystów; dziś: okolicznościowe przedstawienie a. koncert dla uhonorowania artysty lub zespołu, najczęściej z okazji jubileuszu; na czyjś benefis: na czyjąś rzecz, dla kogoś. [przypis edytorski]
Benek, właśc. Baruch Weksner — członek żydowskiego ruchu oporu, był w pierwszej piątce, która poszła do lasu; zginął w czasie wojny. [przypis edytorski]
bene (łac.) — dobrze. [przypis edytorski]
Bene! (łac.) — Dobrze! [przypis redakcyjny]
benemerendi in Republica (łac.) — zasłużonemu dla Rzeczypospolitej. [przypis edytorski]
bene meritorum (łac.) — dobrze zasłużony. [przypis redakcyjny]
bene meritum (łac.) — dobrze zasłużonego. [przypis redakcyjny]
bene natus (łac.) — dobrze urodzony. [przypis edytorski]
bene natus (łac.) — dobrze urodzony, szlachcic. [przypis edytorski]
bene puer! bene (łac.) — dobrze, chłopcze, dobrze. [przypis edytorski]
Beneš, Edvard (1884–1948) — czeski polityk, minister spraw zagranicznych (1918–1935), premier (1921–1922), a następnie prezydent Czechosłowacji (1935–1938). [przypis edytorski]
Benewent — Beneventum, miasto na płd. Płw. Apenińskiego, zdobyte przez Rzymian w III w. p.n.e. [przypis edytorski]
Benewentu książę — Grymoald. [przypis redakcyjny]
bene (wł.) — dobrze. [przypis edytorski]
benewolnie — dobrowolnie (makaronizm, z łac. bene: dobrze, ułatwiony brzmieniem łac. voluntas: wola). [przypis edytorski]
bengalisches Feuer (niem.) — ognie bengalskie; sztuczne ognie. [przypis edytorski]
bengalskie oświetlenie — od ogni bengalskich: dawna nazwa wielobarwnych ogni sztucznych. [przypis edytorski]
bengalskie światła a. ognie bengalskie — rodzaj fajerwerków. [przypis edytorski]
bengalski ogień — fajerwerki. [przypis edytorski]
bengalski ogień — sztuczne ognie, fajerwerki. [przypis edytorski]
bengalski ognień — sztuczne ognie, fajerwerki. [przypis edytorski]
bengal — tygrys bengalski, najliczniejszy podgatunek tygrysa azjatyckiego, występujący na Płw. Indyjskim. [przypis edytorski]
ben Gerim — syn prozelitów. [przypis tłumacza]
Beniahu ben Jehuda a. Benajasz syn Jojady — początkowo kapitan gwardii przybocznej króla Dawida (2Sm 8,18); po śmierci Dawida poparł Salomona na króla, następnie został dowódcą wojsk Salomona (1Krl 1,34–36; 1Krl 2,35). [przypis edytorski]
Beniamin Drugi, Beniamin II, właśc. Israel Joseph Benjamin, częściej: J.J. Benjamin (1818 – ok. 1864) — rumuński Żyd, który odbył i opisał podróż po Afryce i Azji (1845–1851), gdzie poszukiwał Dziesięciu Zaginionych Plemion Izraela. Swoje książki publikował jako Beniamin II, co jest nawiązaniem do postaci XII-wiecznego podróżnika Beniamina z Tudeli. [przypis edytorski]
beniaminek — najmłodszy syn, ulubieniec. [przypis edytorski]
beniaminek — ulubione, najmłodsze dziecko; ulubieniec. [przypis edytorski]
beniamin — najmłodszy syn, ulubieniec. [przypis edytorski]
Beniamin Pierwszy, właśc. Beniamin z Tudeli (XII w.) — syn rabina z Saragossy, w latach ok. 1160–1173 podróżował przez południową Europę i Azję Mniejszą; pozostawił po sobie opis miejscowości zamieszkanych przez Żydów w Palestynie, Egipcie, Syrii, Persji i na południu Europy. [przypis edytorski]
Beniamin z Tudeli (XII w.) — syn rabina z Saragossy, w latach ok. 1160–1173 podróżował przez południową Europę i Azję Mniejszą; pozostawił po sobie opis miejscowości zamieszkanych przez Żydów w Palestynie, Egipcie, Syrii, Persji i na południu Europy. [przypis edytorski]
Beningsen przyszedł i rzekł: Pawła cara udusiliśmy — aluzja do przyczyny śmierci cara Pawła I Romanowa (1754–1801). Paweł I, syn Piotra III i Katarzyny II (nieoficjalny przekaz wskazywał ojcostwo hr. Siergieja Sałtykowa a. Stanisława Augusta Poniatowskiego), cesarz Rosji w l. 1796–1801, z drugą żoną (pierwsza zmarła w połogu), Zofią Dorotą Wirtemberską (Marią Fiodorowną) miał dziesięcioro dzieci: Aleksandra (1777–1825, cara Rosji jako Aleksander I), Konstantego (1779–1831, wielkorządcę Królestwa Polskiego), następnie córki: Aleksandrę, Helenę, Marię, Katarzynę, Olgę i Annę, a wreszcie Mikołaja (1796–1855), od 1 grudnia 1825 r. cara Rosji (jako Mikołaj I) po śmierci brata Aleksandra I; ich najmłodszy syn Michał (1798–1849), wielki książę Rosji zmarł za panowania starszego brata. Próbę obalenia Pawła I podejmowano już w l. 1797–1799 (do konspiracji przeciw imperatorowi należeli m.in. następca tronu Aleksander, jego żona Elżbieta Aleksiejewna, Adam Jerzy Czartoryski i Nikołaj Nowosilcow), w 1801 r. w wyniku kolejnego spisku wyższych oficerów i dworzan ros. (należeli do niego m.in. gubernator Petersburga Peter Ludwig von der Pahlen, gen. Levin August von Bennigsen oraz Płaton Zubow i Nikołaj Zubow) w dniu 11/23 marca 1801 r. doszło do opanowania zamieszkiwanego przez cara z rodziną Zamku Michajłowskiego; wobec odmowy abdykacji na rzecz syna, Paweł I został napadnięty przez kilkunastu spiskowców, dotkliwie pobity, ponieważ się bronił, a ostatecznie uduszony szarfą. Carewicz Aleksander, który przejął władzę po ojcu w wyniku tego zamachu, miał wówczas 23 lata, carewicz Konstanty 21, zaś Mikołaj 4. [przypis edytorski]
Beninkasso z Arezzo — będąc namiestnikiem podesty w Sienie, z urzędu swego kazał ściąć głowy brata i synowca Dżina za uliczne rozboje; Dżino zajątrzony zemstą, przebił go puginałem. [przypis redakcyjny]
Beniowski, Maurycy August (1741–1786) — słowacki podróżnik, awanturnik i żołnierz, autor barwnych pamiętników; w 1768 r. dołączył do konfederacji barskiej (dzięki temu epizodowi stał się tytułowym bohaterem poematu dygresyjnego J. Słowackiego, a następnie powieści W. Sieroszewskiego), schwytany przez Rosjan i zesłany, urządził na Kamczatce spisek i bunt więźniów, którzy opanowawszy miasto, uciekli na zdobytym przez siebie statku „Św. Piotr i Paweł”; Beniowski tułał się następnie po morzach (Aleuty, Ameryka Płd., Japonia), aż w 1772 r. dotarł do Francji, gdzie swymi opowieściami zainteresował króla Ludwika XV; zaciągnął się do wojska fr. w stopniu podpułk. i został wysłany przez rząd w 1773 r. z misją kolonizacyjną, przybył na Madagaskar, gdzie został w 1776 r. przez rdzennych mieszkańców uznany królem; w 1782 gościł w Stanach Zjednoczonych, utrzymywał znajomość z Benjaminem Franklinem; w 1785 r. powrócił na Madagaskar, odbił stolicę kraju z rąk fr., przejęcie władzy rozpoczynając od budowy fortów; zginął w potyczce z Francuzami. [przypis redakcyjny]
Beniowski — pierwowzorem tytułowego bohatera był Maurycy August Beniowski (1741–1786), szlachcic węg., syn generała austr., wychowany w Wiedniu, który w r. 1755. wstąpił do wojska, po śmierci stryja w r. 1758 zamieszkał na Litwie, gdzie objął znaczny majątek. Po śmierci ojca powrócił na Węgry, lecz wskutek nieporozumień ze szwagrami, których wygnał z majątku, uznany został za buntownika i umknął do Niemiec, stąd do Holandii, a następnie do Anglii. Wezwany do Polski, otrzymał stopień pułkownika w wojsku konfederacji barskiej; w r. 1769, ranny, dostał się do niewoli moskiewskiej i został zesłany na Kamczatkę. Tutaj zyskał zaufanie naczelnika wojennego Nilowa, został nauczycielem jego dzieci, a następnie — choć miał żonę na Węgrzech — ożenił się z jego córką Anastazją. Postanowiwszy uciec, opanował z pomocą innych wygnańców stojący w porcie mały okręt i na nim dostał się do brzegów Chin, następnie na wyspę Formozę, a stąd na wyspę Ile de France (Mauritius). W r. 1772 przybył do Francji; dwór wersalski powierzył mu dowództwo wyprawy na Madagaskar, gdzie został obrany królem. Obrażony tym rząd fr. wysłał przeciw niemu wojsko i Beniowski poległ w bitwie 23 maja 1786 r. Pozostawił pamiętniki, które wyszły w kilkunastu językach; po polsku ukazały się po raz pierwszy p.t. Historya podróży i osobliwszych zdarzeń sławnego Maur. Aug. Hrabi Beniowskiego, szlachcica polskiego i węgierskiego, zawierająca w sobie: jego czyny wojenne w Polszcze w czasie Konfederacyi Barskiej — wygnanie jego naprzód do Kazanu — potem do Kamczatki — waleczne jego z tej niewoli oswobodzenie się — żeglugę jego przez Ocean spokojny do Japonii, Formozy, Kantonu w Chinach — założenie nareszcie przez niego osady na wyspie Madagaskarze z zlecenia francuskiego rządu, jego na tej wyspie wojenne wyprawy, ogłoszenie go nareszcie Najwyższym Madagaskaru rządcą.. Przekład ten, przedrukowywany w XIX w., dokonany został z fr. edycji J. H. Magellana. Słowacki znał te pamiętniki, jednak głównymi źródłami, na których oparł swój poemat, były pamiętniki księdza Kitowicza oraz Histoire de l'anarchie de Pologne Rulhière'a. [przypis edytorski]
Beniowski — poemat dygresyjny Juliusza Słowackiego. [przypis edytorski]
Beniowski — poemat dygresyjny Juliusza Słowackiego; za życia autora wydano jedynie pierwszych pięć pieśni (1841). [przypis edytorski]
benissime (łac.) — doskonale. [przypis edytorski]
benissimo (wł.) — bardzo dobrze. [przypis edytorski]
benissimo! (wł.) — doskonale. [przypis redakcyjny]
Benito — nazwiązanie do wł. dyktatora Benito Mussoliniego (1883–1945), przywódcy ruchu faszystowskiego. [przypis edytorski]
Benjamin Franklin (1706–1790) — amerykański polityk i publicysta, jeden z autorów Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych. Był też malarzem i naukowcem, wynalazcą m.in. piorunochronu. [przypis edytorski]
Benjamin, Jean Joseph Constant, zw. Benjamin-Constant (1845–1902) — francuski malarz i grafik, znany z prac o tematyce orientalnej (m.in. wielki obraz Wjazd Mehmeda II do Konstantynopola, nagrodzony medalem w 1876). [przypis edytorski]
Benjamin Kennikot (1718–1783) — uczony hebraista angielski. Jego wydanie Starego Testamentu wyszło jednak dopiero w latach 1776–1780. [przypis redakcyjny]
Benjumea, Nicolás Díaz de — jeden z dziewiętnastowiecznych krytyków literatury, którego neoromantyczna interpretacja dzieła Cervantesa oraz badania jego biografii wywarły znaczący wpływ na recepcję Don Kichota. [przypis edytorski]
Benkendorf, Aleksander von (1783–1844) — generał rosyjski, doradca Mikołaja I Romanowa; członek komisji śledczej w sprawie dekabrystów; inicjator utworzenia i od 1826 pierwszy naczelnik korpusu żandarmów oraz III Oddziału Kancelarii Osobistej Jego Cesarskiej Mości (tzn. rosyjskiej tajnej policji), rozwinął sieć szpiegów i środki represji w państwie. [przypis edytorski]
Bennett, James Gordon, senior (1795–1872) — Amerykanin szkockiego pochodzenia, założyciel, redaktor i wydawca gazety „New York Herald” (1835). [przypis edytorski]
Benn, Gottfried (1886–1956) — pisarz niemiecki, łączący twórczość z zawodem lekarza. [przypis edytorski]
Benoist, Benois (1870–1960) — rosyjski malarz, ilustrator i scenograf, tworzący w stylu secesji; projektował awangardowe scenografie do przedstawień Baletów Rosyjskich Diagilewa. [przypis edytorski]
Benserade, [Isaac de] (1612–1691) — marny poeta francuski. [przypis tłumacza]
Benson, Arthur Christopher (1862–1925) — pisarz angielski, autor książek o D. G. Rossettim (1904), Walterze Paterze (1906), zbiorku studiów pt. English Men of Letters (1905) i in. — Portret Watteau i Sebastian Storck, dwa rozdziały z Portretów fikcyjnych Waltera Patera. [red. WL]. [przypis redakcyjny]
Bentham, Jeremy (1748–1832) — ang. prawnik, filozof i ekonomista. [przypis edytorski]
Bentham, Jeremy (1748–1832) — prawnik, filozof i ekonomista, twórca utylitaryzmu. [przypis edytorski]
Bentham, Jeremy (1748–1832) — prawnik, filozof i ekonomista, twórca utylitaryzmu; uważał, że rozumne dążenie do osobistego szczęścia powinno zwiększać pomyślność ogółu społeczeństwa. [przypis edytorski]
benti-vi (port.) — bentewi wielki, rodzaj ptaka z rodziny tyrankowatych. [przypis edytorski]
ben toccato (wł.) — dobrze trafione. [przypis edytorski]
Bentywol — Ercole Bentivoglio z Bolonii, poeta włoski, wygnany przez Juliusza II. [przypis redakcyjny]
Ben venuti (wł.) — witajcie. [przypis edytorski]
Benvenuto Cellini (1500–1571) — włoski rzeźbiarz, złotnik i pisarz. [przypis edytorski]
benvenuto (wł.) — mile widziany (gość); Hortensjo liczy, że Petruchio zapłaci za niego. [przypis edytorski]
ben venuto (wł.) — serdeczne powitanie. [przypis edytorski]
Benwick — zapisywane też jako Benoic, w legendach arturiańskich: królestwo w ob. Francji, którego stolicą było Trèbe, utożsamiane ze wschodnią częścią późniejszej Andegawenii; kraj króla Bana, wasala króla Artura i ojca Lancelota z Jeziora. [przypis edytorski]
benżaminy — chodzi zapewne o podkomendnych Beniamina Branco. [przypis edytorski]
benzoe, benzoin a. styraks (łac. styrax, benzoë, benzoinum) — żywica balsamiczna styrakowców, drzew podzwrotnikowych z rodzaju Styrax, główny składnik kadzideł używanych w kościele prawosławnym. [przypis edytorski]
benzoes — żywica balsamiczna, pozyskiwana z naciętych pni drzew z rodzaju styrak, rosnących w Azji Wschodniej i Indiach. [przypis edytorski]
Be obedient! Gehorsam sein! Sois obeissant! Sii ubbidiente! (ang., niem., fr., wł.) — Bądź posłuszny! [przypis edytorski]
Beoci — mieszkańcy miast-państw staroż. greckiej krainy Beocji, tworzących Związek Beocki pod przywództwem Teb, najsilniejszego miasta w regionie. [przypis edytorski]
beocjanizm — głupota (w starożytności mieszkańcy Beocji słynęli z głupoty). [przypis edytorski]
Beocja — staroż. kraina w środkowej Grecji, na zachód od Attyki; jej gł. miastem były Teby. [przypis edytorski]
Beocja — staroż. kraina w środkowej Grecji, na zachód od Attyki, w której leżą Ateny; jej gł. miastem były Teby. [przypis edytorski]
Beocja — staroż. kraina w środkowej Grecji, na zachód od Attyki, w której leżą Ateny; jej gł. miastem były Teby. [przypis edytorski]
Beocja — staroż. kraina w środkowej Grecji, na zachód od Attyki, w której leżą Ateny; zdarzają się bowiem rozumni ludzie w tym ciele, jak niegdyś zdarzali się w Beocji: Ateńczycy uważali Beotów za ociężałych na umyśle. [przypis edytorski]
Beota — mieszkaniec Beocji, staroż. krainy w środkowej Grecji, na zachód od Attyki (w której leżą Ateny); jej gł. miastem były Teby; stękający Beota: Ateńczycy uważali Beotów za ociężałych na umyśle. [przypis edytorski]
Beota — mieszkaniec Beocji, staroż. krainy w środkowej Grecji, na zachód od Attyki (w której leżą Ateny); jej gł. miastem były Teby. [przypis edytorski]
bepataraudamas — bekalbėdamas, besišnekučiuodamas. [przypis edytorski]
Beppe — niem. Beppe der Sternseher, opublikowana także w Italienische Novellen (1924). [przypis edytorski]
Beppo — obszerny poemat Byrona z 1817 r., pierwszy utwór napisany przez niego oktawą. [przypis edytorski]
Berajta — halacha, która nie weszła do oficjalnej Miszny ułożonej przez rabiego Jehudę Hanasi. [przypis tłumacza]
berajter (z niem. Bereiter) — ujeżdżacz koni; nauczyciel jazdy konnej. [przypis edytorski]
Beranger, Jean Pierre (1780–1857) — słynny piosenkarz francuski; czerpał z motywów ludowych. [przypis edytorski]
Beranżer, właśc. Béranger, Pierre-Jean de (1780–1857) — postępowy poeta francuski, popularny autor piosenek. [przypis edytorski]
Berauschen — Der Ausdruck der Verzückung, welcher nur vielleicht darum in einem schönen Antlitz so hinreißend erscheint, weil er noch etwas schöneres ahnen läßt, ist über jede Beschreibung, die den Reiz des Sich-selbst-Vergessens fixieren wollte, erhaben, u. nur der Pinsel eines Raphael hat es vermocht ihn im Bilde der h. Cäcilia mit all jenem Zauber festzubannen, wie ihn wohl Niemand, außer in der Phantasie, erschaut hat. Auf diesem Gemälde ist die h. Cäcilia, welche die Musik über alles liebte, umgeben von musikalischen Instrumenten in dem Momente dargestellt, da die fernen Klänge der Harmonie der Sphären zu ihr gelangen, und es gebricht an Worten, welche dem Gefühl, von dem ihre ganze Gestalt ergriffen ist, zu entsprechen vermöchten. Es scheint, als ob ihre Seele auseinander- und wieder zusammenfließe bei jedem dieser süßen Töne, während die anmutigste Bescheidenheit störend mit dem Gedanken dazwischentritt, sie sei solch eines unnennbaren Glückes nicht wert, und inmitten der Seeligkeit, wie sie ihr Herz noch nicht gekannt, sich die Trauer einschleicht, daß die Freude an irdischer Musik nun für sie nicht mehr vorhanden sei. In der ganzen Komposition des Bildes herrscht die größte Einfachheit, ja, das Gesicht der Cäcilia ist sogar weniger schön, als die Frauengesichter aus anderen Bildern dieses Malers, nur der Gedanke des Genius leuchtet seit Jahrhunderten von dieser kostbaren Leinwand und fesselt mit unbeschreiblichem Reize an sich. Dieses Gemälde befindet sich in Bologna und wird von Kennern in die Reihe der berühmtesten von Raphael gesetzt; was aber seinen Ausdruck anbelangt, so ist es, auch nach meiner Ansicht, das schönste, das die Malerei hervorgebracht hat. (Malczewski) — Vergl. Goethe, Ital. Reise. Bologna.) [przypis tłumacza]
berbeć (pot.) — małe dziecko. [przypis edytorski]
Berbera — miasto portowe w północnej Somalii; założone w IX–X w., w latach 1884–1960 pod kontrolą brytyjską. [przypis edytorski]
berberczyk — koń pochodzący z Berberii. [przypis edytorski]
Berberia a. Barbaria — termin stosowany w Europie między XVI a XIX w. na określenie krajów Maghrebu, czyli nadmorskich regionów Afryki Płn., obejmujących dzisiejsze tereny Maroka, Algierii, Tunezji i Libii; koczownicze plemię Berberów, daw. mieszkańców tych ziem, użyczyło tu w uproszczeniu swej nazwy krainie; od XI do XIX w. słynni byli w basenie Morza Śródziemnego piraci berberyjscy. [przypis edytorski]
Berberia — tak niegdyś nazywano kraje północno-zachodniej Afryki. [przypis tłumacza]
berberyjski (daw.) — związany z Berberią; Berberia a. Barbaria: w XVI–XIX w. europejska nazwa zach. i śr. części Afryki Płn, pochodząca od koczowniczego plemienia Berberów, rdzennych mieszkańców tych terenów. [przypis edytorski]
berberyjski — tu ogólnie: północnoafrykański (od nazwy koczowniczego plemienia Berberów, pierwotnych mieszkańców tych terenów). [przypis edytorski]
berberyjski — tu ogólnie: północnoafrykański (od nazwy plemion Berberów pierwotnie zamieszkujących te tereny). [przypis edytorski]
