Przypisy

po kijku kręcić naokoło — jak w zabawie dzieci, uwiązujących chrząszcza nitką do kijka, wokół którego kręci się on i brzęczy. [przypis redakcyjny]

pokil a. pokiel (gw.) — póki, jak długo. [przypis redakcyjny]

pokinąć (daw.) — porzucić. [przypis redakcyjny]

pokinąć — porzucić. [przypis redakcyjny]

pokład (daw.) — skarbiec. [przypis redakcyjny]

pokład (daw.) — skarb. [przypis redakcyjny]

pokój san-stefański — traktat zawarty między Rosją a Turcją dn. 3 marca 1878 r. w San Stefano (pod Konstantynopolem). Turcja, pokonana uprzednio w wojnie z Rosją (1877–1878), musiała uznać niepodległość swych dotychczasowych państw lenniczych: Rumunii, Serbii i Czarnogórza, przy czym granice tych dwóch ostatnich zostały znacznie rozszerzone. Jednocześnie utworzono rozległe Księstwo Bułgarskie z dostępem do Morza Egejskiego (obejmujące Macedonię). Poza tym Turcja została zmuszona do ustępstw terytorialnych na rzecz Rosji w Azji i do zapłaty wysokiej kontrybucji. [przypis redakcyjny]

„Pokojowi była to służba pałacowa, jednakowo ubrana, zawsze przy pałaszach, stojąca za panem, panią i gośćmi z talerzami u stołu; tym się często trafiało leżeć na kobiercach”. (J. D. Ochocki, Pamiętniki, s. 93). Chłostę na kobiercu odbierali pokojowi w odróżnieniu od chłopów, którym taki przywilej nie przysługiwał. [przypis redakcyjny]

po komplemencie — po grzecznym słowie. [przypis redakcyjny]

pokomponowane — ułożone, obmyślone. [przypis redakcyjny]

pokonić — osadzić końmi. [przypis redakcyjny]

pokora i submisja (łac.) — poddanie się, uległość. [przypis redakcyjny]

pokornie (…) jak gdy uściska sługa swego pana — Sordello zapomina o swojej dumie poetycznej w chwili, kiedy widzi stojący wobec siebie cień Wergiliusza. [przypis redakcyjny]

pokosztować się z kimś — spróbować się, zmierzyć się. [przypis redakcyjny]

pokotem — hurmem. [przypis redakcyjny]

pokrwawa — krwawy odblask; jest to neologizm utworzony przez Krasińskiego analogicznie do formy „poświata”. [przypis redakcyjny]

pokryć — tu: ukryć. [przypis redakcyjny]

pokryty (daw.) — obłudny. [przypis redakcyjny]

pokrzyk — mandragora; to roślina o działaniu usypiającym. [przypis redakcyjny]

pokum — kum, znajomy. [przypis redakcyjny]

pokusa (daw.) — duch piekielny, mara. [przypis redakcyjny]

pokusa piekielna — [tu:] zły duch. [przypis redakcyjny]

pokusa (starop.) — tu: zły duch. [przypis redakcyjny]

pokusa — [tu:] duch piekielny, mara. [przypis redakcyjny]

pokusić (starop.) — [zakąsić, spróbować; tu:] doświadczyć. [przypis redakcyjny]

Pokusimy, da-li się, miru w rozhoworze — spróbujemy, jeśli to możliwe, uzyskania pokoju w rozmowie. [przypis redakcyjny]

pokusy — diabelskie. [przypis redakcyjny]

pokuszać (starop.) — doświadczać; [wodzić na pokuszenie]. [przypis redakcyjny]

pokwapić (daw.) — pospieszyć się. [przypis redakcyjny]

Połonka — w wojew. nowogrodzkim między Słonimem a Lachowiczami. [przypis redakcyjny]

położenie nowe mego ojca — po śmierci Paszkiewicza jen. Wincenty Krasiński pełnił przez czas krótki obowiązki namiestnika Królestwa Polskiego. [przypis redakcyjny]

połozy — groźne węże, potwornej długości, które według ludowych wyobrażeń lęgły się na stepach ukraińskich. Mówi o nich Trembecki w początkowych wierszach Zofjówki: „a trawa bez kosy — Pokrewne Pytonowi mnożyła połosy”. [przypis redakcyjny]

Połubiński, Aleksander Hilary (1626–1679) — marszałek wielki litewskiego, odznaczył się w wojnie ze Szwedami. [przypis redakcyjny]

poły (daw.) — sieć podwójna na ptaki. [przypis redakcyjny]

poły — połowy dolnej części ubrania rozpinającego się z przodu. [przypis redakcyjny]

Polacy, Tatarzy, w bezczynnym zachwyceniu — Źródłem ogólnym takich pojedynków jest monomachia Aleksandrowa z Menelausem w III ks. Iliady Homera. [przypis redakcyjny]

Pola Elizejskie — olbrzymia, szeroka aleja, łącząca plac Gwiazdy z placem Zgody, jedna z najpiękniejszych w Paryżu, wówczas ulubione miejsce spacerów eleganckiego świata. [przypis redakcyjny]

Polaka-Rusina — tj. zaprzedanego Rosji. [przypis redakcyjny]

Polanie — Polacy. [przypis redakcyjny]

Polanowski, Aleksander — porucznik chorągwi pancernej Adama Działyńskiego w Danii w wojsku Czarnieckiego, później pułkownik, walczył z Sobieskim pod Chocimiem; pod koniec życia kasztelan lubelski. [przypis redakcyjny]

polarny Beota — Gwiazda polarna. [przypis redakcyjny]

pola stawić (daw.) — walczyć. [przypis redakcyjny]

Polcia (…) przypomina poniesioną stratę — śmierć Jakuba Lewińskiego. [przypis redakcyjny]

pol (daw.) — biegun. [przypis redakcyjny]

poległ żelazem (starop. konstrukcja) — poległ od żelaza (ablativus instrumienti). [przypis redakcyjny]

Pole Marsowe — ogromny plac na lewym brzegu Sekwany, miejsce uroczystości narodowych, ćwiczeń wojskowych, od r. 1900 park. W r. 1878 na Polu Marsowym mieściła się wystawa światowa. [przypis redakcyjny]

pole — podle, obok. [przypis redakcyjny]

pole — pole do walki. [przypis redakcyjny]

polerowańszego — gładszego, oświeceńszego. [przypis redakcyjny]

pole rozmierzone — pole wyścigowe. [przypis redakcyjny]

polerunkiem — ćwiczeniem. [przypis redakcyjny]

pole — tu: polowanie. [przypis redakcyjny]

pole — walka w otwartym polu. [przypis redakcyjny]

polewka (starop.) — dziś: zupa. Tu chodzi zapewne o polewkę winną, spożywaną zazwyczaj przy śniadaniu. [przypis redakcyjny]

Poliandria — wspólne grobowce albo cmentarze. [przypis redakcyjny]

polica — półka. [przypis redakcyjny]

police — półki. [przypis redakcyjny]

policmajster (niem.) — policjant. [przypis redakcyjny]

policyjne draby w swoją go straż biorą — rząd austriacki, w ogóle podejrzliwy względem polskich magnatów jako naturalnych przywódców narodowych, wzmógł czujność w końcu r. 1789, podejrzewając ich o zamierzenia powstańcze. [przypis redakcyjny]

Poligamja — wielożeństwo. [przypis redakcyjny]

Polignotus — sławny malarz grecki, z Tasos rodem, żyjący w V w. przed Chr. w Atenach. [przypis redakcyjny]

Polikrates — potężny władca wyspy Samos, dał się zwabić perskiemu satrapie Orojtesowi do Magnezy i tam stracił życie. [przypis redakcyjny]

Polikrates (VI w. p.n.e.) — tyran Samos, górzystej wyspy gr. u brzegów Azji Mniejszej. [przypis redakcyjny]

polip — ogólna nazwa morskich zwierzątek niższego typu, tzw. jamochłonów, opatrzonych znaczną ilością kończyn, służących im za narzędzia do zdobywania sobie pokarmu. Przytwierdzone do jednego miejsca, bezustannie poruszają długimi mackami i chwytają nimi drobne żyjątka, które pochłaniają. [przypis redakcyjny]

poliszynel — bohater komiczny francuskiego teatru lalek i parad (widowisk jarmarcznych); słynne powiedzenie: tajemnica Poliszynela — w znaczeniu rzekomej tajemnicy. [przypis redakcyjny]

poliszynel (z fr. polichinelle) — pajac, od włos. pulcinella — kogucik. Jedna ze stałych postaci komicznych włoskiej komedii ludowej (commedia dell'arte). [przypis redakcyjny]

politechnika — w Królestwie wówczas nie istniała. [przypis redakcyjny]

politeizm — wiara w wielu bogów, w przeciwieństwie do monoteizmu, wiary w jednego Boga. [przypis redakcyjny]

politius (łac.) — polityczniej, przyzwoiciej. [przypis redakcyjny]

polityczną — upozorowaną. [przypis redakcyjny]

politycznie — grzecznie, uprzejmie. [przypis redakcyjny]

polityczniej — tu: przyzwoiciej. [przypis redakcyjny]

polityczny (daw.) — grzeczny, nie prostak, mający obycie. [przypis redakcyjny]

polityczny (daw.) — kulturalny, pełen ogłady. [przypis redakcyjny]

polityczny (z łac. politicus) — tu: obyczajny, cywilizowany. [przypis redakcyjny]

polityczny (z łac. politicus) — uprzejmy, cywilizowany. [przypis redakcyjny]

polityczny (z łac.) — tu: cywilizowany, przestrzegający prawa. [przypis redakcyjny]

polityczny (z łac.) — uprzejmy, cywilizowany. [przypis redakcyjny]

polityka (z łac.) — tu: grzeczność, uprzejmość. [przypis redakcyjny]

polityka (z łac.) — tu: uprzejmość, obyczajność. [przypis redakcyjny]

polityka (z łac.) — uprzejmość, dobry obyczaj. [przypis redakcyjny]

polityk — grzeczny człowiek. [przypis redakcyjny]

pollicitationes (łac.) — obietnice. [przypis redakcyjny]

pollicitationibus (łac. forma N.) — obietnicami. [przypis redakcyjny]

Pollinctor — ten, który ciało martwe myje i namaszcza. [przypis redakcyjny]

Polluks — jeden z braci bliźniaków, zwanych Dioskurami, śmiertelników obdarzonych nieśmiertelnością (por. gwiazdy konstelacji Bliźniąt, zodiakalne Bliźnięta). [przypis redakcyjny]

polnych Tatarów — koczowniczych Tatarów, którzy są tu odpowiednikami Scytów z pieśni Horacego. [przypis redakcyjny]

polonia rosyjska — tj. emigracja polska w Rosji. [przypis redakcyjny]

Poloni sunt genitores Germaniae (łac.) — Polacy urodzili (tj. ocalili) Niemców. [przypis redakcyjny]

poloru — ogłady towarzyskiej. [przypis redakcyjny]

polor (z łac. polire: polerować, wygładzać) — przen. ogłada towarzyska, dobre maniery. [przypis redakcyjny]

Polotu ognia (…) wbrew swojej natury — Ogień z natury swojej podnosi się w górę, ale w błyskawicy piorunowej wbrew swojej naturze na dół spada. [przypis redakcyjny]

Pol — świat, własc. biegun ziemski lub niebieski. [przypis redakcyjny]

Polska Chrystusowa — pismo poświęcone zasadom społecznym, wydawane staraniem L. Królikowskiego, tomów 2, Paryż 1843. [przypis redakcyjny]

Polska jeszcze mało ma podatków i wojska — potrzeba było 48,5 miliona złotych polskich, według obliczeń Moszyńskiego, na opędzenie potrzeb Rzeczypospolitej przy wojsku stutysięcznym, nie licząc kosztów polityki zagranicznej; wpływy w r. 1789 wyniosły tylko 28,6 miliona mimo bardzo znacznego wysiłku; wojsko wzrosło do 45 tys. [przypis redakcyjny]

Polska (…) waży się jeszcze domagać rządu i praw (…) Jest w okowach, a przemyśliwa o sposobach zachowania wolności… — por. w Umowie społecznej III, 11: „Zasada życia państwowego tkwi we władzy zwierzchniej. Władza ustawodawcza jest sercem państwa, władza wykonawcza jest jego mózgiem, wprawiającym w ruch wszystkie części. Mózg może popaść w paraliż, a mimo to osobnik może żyć jeszcze. Człowiek zostaje idiotą, lecz żyje; ale gdy tylko serce przestanie funkcjonować, zwierzę umiera”. [przypis redakcyjny]

polskie posty dusz do polskich świętych — nie chodzi tu o autentycznych świętych, lecz raczej o rozpowszechniony wówczas kult „wieszczów”, stosowane wobec nich (w szczególności A. Mickiewicza) „brązownictwo”, z podkreślaniem i rozwijaniem elementów mistycznych (towianizm). Być może jest tu aluzja do działalności Wincentego Lutosławskiego, który nawiązywał do mesjanizmu romantycznego i głosił odrodzenie duchowe poprzez rodzaj ascezy i kult „wieszczów”. [przypis redakcyjny]

polubił jak detynu ridnuju (z ukr.) — pokochałem jak rodzone dziecko. [przypis redakcyjny]

polubowym — wyd. lwów, ma: polubownym. [przypis redakcyjny]

poluje na dzikie gęsi — w oryg. run the wild–goose chase, rodzaj wyścigów konnych przypominający lot dzikich gęsi; jeden z dwóch ścigających się wyznaczał drugiemu bieg kursu i mógł go wodzić, gdzie chciał. Obecnie popularny ten zwrot oznacza: szukać wiatru w polu, wrócić z niczym. [przypis redakcyjny]