Przypisy

pismie — dziś popr. pisownia: piśmie. [przypis edytorski]

pismo demotyczne — rodzaj staroegipskiego pisma. [przypis edytorski]

pismo hieroglificzne — najstarsza i najdłużej stosowana forma pisma egipskiego, którą charakteryzują znaki mające postać obrazkową. [przypis edytorski]

pismo klinowe — jedna z najstarszych na świecie odmian pisma, powstała na Bliskim Wschodzie; jego nazwa pochodzi od kształtu znaków odciskanych na glinianych tabliczkach za pomocą kawałka trzciny. [przypis edytorski]

pismo koptyjskie — pismo powstałe na podstawie alfabetu greckiego; jego rozwój związany był z przyjęciem chrześcijaństwa i tłumaczeniem tekstów biblijnych. [przypis edytorski]

pismo kufickie — najstarsza odmiana kaligrafii arabskiej pochodząca z Mezopotamii. [przypis edytorski]

pismo periodyczne — czasopismo. [przypis edytorski]

Pismo powieda, iż zawżdy stanie między inszemi stany jako drzewo cedrowe na Libańskich Górach — Ps 91, 13. [przypis edytorski]

pismo runiczne — runy: litery alfabetu germańskiego, używane także w obrzędach magicznych. [przypis edytorski]

Pismo Święte mówi o siedmiu braciach śpiących — wg popularnej legendy w III w. n.e. siedmiu chrześcijańskich młodzieńców z Efezu podczas prześladowań chrześcijaństwa ukryło się w podmiejskiej jaskini. Rzymscy żołnierze znaleźli ich kryjówkę i zamurowali wejście, skazując ich na śmierć głodową. Wskutek cudu młodzieńcy zapadli w długi sen, z którego obudzili się po 200 latach, kiedy chrześcijaństwo było już religią dominującą. Dzień Siedmiu Braci Śpiących obchodzono 10 lipca. W Biblii, której wszystkie księgi napisano znacznie wcześniej, o tej legendzie nie ma wzmianki, występują natomiast postacie siedmiu braci machabejskich (2 Mch 7), żydowskich męczenników zamęczonych w czasie powstania machabejskiego w II w. p.n.e., w chrześcijaństwie uznanych za świętych. Ich dzień w Kościele katolickim obchodzony jest 1 sierpnia. [przypis edytorski]

Pismo Święte świadczy — Jerem 13, 23. [przypis edytorski]

Pismo też Św. także świadczy o Dawidzie Hebrajczyku, a Goliacie Filistyńczyku, iż przed wojski w ten sposób z sobą czynili — 1 Sam 1, 17. [przypis edytorski]

Pismo to przyozdobić miałem myśl imieniem — początkowo utwór miał być zadedykowany Adamowi Potockiemu. [przypis edytorski]

pismy — dziś N.lm: pismami. [przypis edytorski]

pismy — dziś popr.: pismami. [przypis edytorski]

piso-rym — rymopis, poeta. [przypis edytorski]

Pisperi — miejsce, gdzie Antoni zamieszkiwał w samotności przez 20 lat, w opuszczonym rzymskim forcie na prawym brzegu Nilu, w środkowym Egipcie, ob. Der-el-Memun. [przypis edytorski]

pissotière (fr.) — publiczna ubikacja dla mężczyzn; por. pisuar. [przypis edytorski]

pistia — pływająca roślina wodna o dużych, skupionych w rozetę liściach, pochodząca ze strefy tropikalnej. [przypis edytorski]

pistolero (hiszp., lm: pistoleros) — rewolwerowiec. [przypis edytorski]

pistol — francuska nazwa dublona, złotej monety hiszpańskiej, lub wzorowanego na nim francuskiego luidora (ludwika). [przypis edytorski]

pistol — francuska nazwa dublona, złotej monety hiszpańskiej. [przypis edytorski]

Pistol — postać z dramatu Williama Shakespeare'a Henryk VI. [przypis edytorski]

pistol — złota moneta hiszpańska z XVI i XVII w. [przypis edytorski]

piston — część ładunku, w którą uderza iglica, wywołując zapłon i wystrzał w daw. broni pistonowej. [przypis edytorski]

piston — kapiszon, miedziana a. mosiężna spłonka używana od XIX w. w odprzodowej broni palnej, mająca formę miseczki zawierającej piorunian rtęci, wybuchający po uderzeniu przez kurek, co powodowało zapalenie prochu w lufie i oddanie strzału. [przypis edytorski]

pistonówka a. kapiszonówka — odprzodowa broń palna z zamkiem kapiszonowym. [przypis edytorski]

piston — tu: klapka zamykająca otwór. [przypis edytorski]

pisttaci (łac.) — rząd ptaków, do którego zaliczane są m.in. papugi. [przypis edytorski]

pisuj na Berdyczów — frazes iron., znaczący: nie zobaczysz mnie więcej. [przypis edytorski]

pisząć — skrócona forma czasownika z partykułą ci: piszą ci. [przypis edytorski]

piszą — Cyceron, De fato. [przypis edytorski]

Piszą o Samnitoch, iż gdy jakiegoś urzędnika, co takież ludzi łupił, obiesić chcieli, tedy się do tego trefił on Ezop — mowa o Samijczykach, mieszkańcach greckiej wyspy Samos, u wybrzeży Azji Mniejszej; anegdota o okolicznościach opowiedzenia Samijczykom bajki o lisicy pochodzi od Arystotelesa (Retoryka II 20.6); samą bajkę przywołuje także Plutarch w Czy stary człowiek powinien zajmować się polityką? [przypis edytorski]

piszczek (daw.) — grający na piszczałce; surmacz. [przypis edytorski]

piszczek (daw.) — grajek; grający na piszczałce, surmacz. [przypis edytorski]

piszczel a. kij — prymitywna ręczna broń palna, używana od XIV w. [przypis edytorski]

piszczel a. kij — ręczna broń palna. [przypis edytorski]

piszczka — tu: określenie płaczącej dziewczynki. [przypis edytorski]

piszczkowie i skrzypiciele — fletniści i skrzypkowie. [przypis edytorski]

piszczy (daw.) — tryb rozkazujący, dziś: piszcz. [przypis edytorski]

piszczyk (daw., lekcew.) — pisarczyk; niższy urzędnik kancelaryjny, kancelista. [przypis edytorski]

piszczyk (daw., lekcew.) — pisarzyna, marny pisarz. [przypis edytorski]

pisze — dziś popr.: jest napisane. [przypis edytorski]

pisze powieść, której bohater, głupawy bakałarzyna, przyjmuje jałmużnę od Szwajcarki… — Nowa Heloiza (1761), sentymentalna powieść Rousseau. [przypis edytorski]

pisze Sydonius (…), iż takie były łupiestwa i uciśnienie ubogich od chrześcijańskich rzymskich urzędników — Sidonius, Epistulae II, 1. [przypis edytorski]

piszła (ukr.) — poszła. [przypis edytorski]

pisz na Berdyczów (daw. przysł.) — pisz tam, gdzie list i tak nie dojdzie, przen.: nie znajdziesz mnie. [przypis edytorski]

pisz na Berdyczów — powiedzonko z kresów wschodnich: pisz tam, gdzie listy nie dochodzą, przen.: nie zmienisz mojego postępowania. [przypis edytorski]

pita a. pitta — okrągły, płaski, pszenny placek, popularny w krajach Bliskiego Wschodu, spożywany najczęściej z sosami. [przypis edytorski]

Pitagoras (ok. 570–495 p.n.e.) — grecki matematyk, filozof i domniemany założyciel ruchu filozoficzno-religijnego i naukowego zwanego pitagoreizmem, powstałego pod znacznym wpływem matematyki i mistycyzmu; pitagoreizm wniósł wielki wkład do nauki staroż., zwłaszcza w zakresie matematyki, astronomii oraz teorii muzyki, wywarł również wpływ na filozofię Platona. [przypis edytorski]

Pitagoras (ok. 570–495 p.n.e.) — gr. matematyk, filozof i domniemany założyciel ruchu filozoficzno-religijnego i naukowego zwanego pitagoreizmem, powstałego pod znacznym wpływem matematyki i mistycyzmu; pitagoreizm wniósł wielki wkład do nauki staroż., zwłaszcza w zakresie matematyki, astronomii oraz teorii muzyki (akustyki). [przypis edytorski]

Pitagoras (ok. 570–ok. 495 p.n.e.) — grecki matematyk i filozof, domniemany założyciel ruchu filozoficzno-religijnego i naukowego zwanego pitagoreizmem, powstałego pod znacznym wpływem matematyki i mistycyzmu. [przypis edytorski]

Pitagoras (ok. 570–ok. 495 p.n.e.) — grecki matematyk i filozof, domniemany założyciel ruchu filozoficzno-religijnego i naukowego zwanego pitagoreizmem; pitagorejczycy wierzyli w wędrówkę dusz: wielokrotne odradzenie się człowieka po śmierci biologicznej przez wcielanie się jego duszy w inne ciało. [przypis edytorski]

Pitagoras (ok. 572–497 p.n.e.) — grecki matematyk, filozof i mistyk. [przypis edytorski]

Pitagoras (…) ze złotem udem — wg staroż. tradycji Pitagoras miał złote udo. [przypis edytorski]

Pitagoras z Samos (ok. 572–500 p.n.e.) — gr. matematyk i filozof.; według popularnej w starożytności legendy uczniowie jego szkoły zaczynali edukację od długiego okresu obowiązkowego milczenia. [przypis edytorski]

pitagorejczycy — wyznawcy pitagoreizmu, ruchu filozoficzno-religijnego i naukowego rozwiniętego przez Pitagorasa i jego następców, powstałego pod znacznym wpływem matematyki i mistycyzmu; pitagoreizm wniósł wielki wkład do nauki staroż., zwłaszcza w zakresie matematyki, astronomii oraz teorii muzyki, wywarł również wpływ na filozofię Platona. [przypis edytorski]

pitagorejczycy — wyznawcy pitagoreizmu, ruchu filozoficzno-religijnego i naukowego rozwiniętego przez Pitagorasa i jego następców, powstałego pod znacznym wpływem matematyki i mistycyzmu; pitagoreizm wniósł wielki wkład do nauki staroż., zwłaszcza w zakresie matematyki, astronomii oraz teorii muzyki, wywarł również wpływ na filozofię Platona. [przypis edytorski]

pitagorejska (…) doktryna — sformułowanie z orzeczenia inkwizycji: wyznawcy staroż. filozofii pitagorejskiej uważali, że Ziemia jest jednym z ciał niebieskich krążących wokół centralnego ognia. [przypis edytorski]

pitagorejski — związany z pitagorejczykami, czyli wyznawcami pitagoreizmu, ruchu filozoficzno-religijnego i naukowego rozwiniętego przez Pitagorasa i jego następców, powstałego pod znacznym wpływem matematyki i mistycyzmu; pitagoreizm wniósł wielki wkład do nauki staroż., zwłaszcza w zakresie matematyki, astronomii oraz teorii muzyki, wywarł również wpływ na filozofię Platona. [przypis edytorski]

Pitagor — Pitagoras z Samos (ok. 572–500 p.n.e.), gr. matematyk i filozof. [przypis edytorski]

pit (ang.) — tu: szyb kopalniany. [przypis edytorski]

pithekoidalne — podobne do małpy (gr. pithekos). [przypis edytorski]

Pithias — typowe imię niewolnicy w komedii rzymskiej. [przypis edytorski]

pitié russe (fr.) — rosyjska litość. [przypis edytorski]

Pitigiani, Francesco de (1553–1616) — włoski franciszkanin z Arezzo (stąd także: Arretinus). [przypis edytorski]

Pitigrilli (1893–1975) — pisarz włoski, autor głośnych książek erotycznych; po dojściu Mussoliniego do władzy wyemigrował. [przypis edytorski]

Pitom i Ramses — dwa miasta budowane dla faraona przez zniewolonych Żydów (Wj 1,11). [przypis edytorski]

Pitom i Ramses — miasta (następnie połączone w jedno: Pi-Ramzes) przy budowie których faraon zatrudnił m.in. Hebrajczyków (por. Biblia: Wj 1,11). [przypis edytorski]

Piton — pyton. [przypis edytorski]

pitraszenie (pot. pogard.) — gotowanie, przygotowywanie posiłków. [przypis edytorski]

Pittakos z Mityleny (ok. 640–568 w. p.n.e.) — mędrzec grecki, władca miasta Mitylena na wyspie Lesbos, w tradycji klasycznej zaliczany do tzw. siedmiu mędrców. [przypis edytorski]

Pittakos z Mityleny (ok. 640–ok. 570 p.n.e.) — mędrzec grecki, władca miasta Mitylena na wyspie Lesbos, w tradycji klasycznej zaliczany do tzw. siedmiu mędrców. [przypis edytorski]

Pittakos z Mityleny (ok. 640–ok. 570 p.n.e.) — mędrzec grecki, władca miasta Mitylena na wyspie Lesbos, w tradycji klasycznej zaliczany do tzw. siedmiu mędrców. [przypis edytorski]

Pitt, William (1759–1806) — prawdopodobnie chodzi o Williama Pitta młodszego, premiera Królestwa Wielkiej Brytanii w latach 1783–1801 i 1804–1806, zaangażowanego w wojny z Francją rewolucyjną i napoleońską. [przypis edytorski]

Pitt, William (1759–1806) — także: William Pitt Młodszy; premier Wielkiej Brytanii 1783–1801 oraz 1804–1806, najmłodszy w historii premier brytyjski (liczył sobie 24 lata); pod jego kierunkiem Wielka Brytania prowadziła wojny z Francją w okresie rewolucji i czasach napoleońskich; za jego rządów, w 1801 r. doszło do zawarcia unii z Irlandią, od której datuje się oficjalna nazwa Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii; jego ojciec William Pitt Starszy był premierem w latach 1766–1768; zwolennik ewolucyjnego konserwatyzmu i umiarkowanych reform, zasłynął jako mówca wspierający stronnictwo wigów. [przypis edytorski]

Pitt, William Młodszy (1759–1806) — premier Wielkiej Brytanii w latach 1783–1801 oraz Zjednoczonego Królestwa w latach 1801 i 1804–1806, przewodził antyrewolucyjnym koalicjom, w których brały udział także inne europejskie monarchie. [przypis edytorski]

Pi Two alias Twelve (ang.) — P Dwa alias Dwanaście; tu jako kryptonim Williama Pitta. [przypis edytorski]

piu bella regina (wł.) — najpiękniejsza królowa. [przypis edytorski]

pium desiderium (łac.) — pobożne życzenie. [przypis edytorski]

piurblagista (z fr. pur: czysty, i blague: dowcip, bzdura) — tu: dadaista. [przypis edytorski]

Pius IX (1792–1878) — właśc. Giovanni Maria Mastai Ferretti, papież w latach 1846–1878. [przypis edytorski]

Pius IX, właśc. Giovanni Maria Mastai Ferretti (1792–1878) — papież w latach 1846–1878; inicjator I Soboru Watykańskiego, promotor dogmatu o niepokalanym poczęciu Najświętszej Maryi Panny oraz dogmatu o nieomylności papieża. [przypis edytorski]

Pius IX, właśc. Giovanni Maria Mastai Ferretti (1792–1878) — papież w latach 1846–1878; w 1854 ogłosił dogmat o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny; w 1860 utracił większość terenów Państwa Kościelnego na rzecz jednoczących się Włoch, a po zajęciu Rzymu przez armię włoską w 1870 i faktycznej likwidacji Państwa Kościelnego ogłosił się „więźniem Watykanu”; w 1864 (Syllabus Errorum do encykliki Quanta cura) potępił modernizm, racjonalizm i sekularyzację, rozdział Kościoła od państwa, tolerancję religijną, wolność słowa i sumienia oraz laickie nauczanie; w 1868 zwołał I sobór watykański, na którym ogłoszono forsowany przez niego dogmat o nieomylności papieża; potępiał ruchy demokratyczne i narodowowyzwoleńcze. [przypis edytorski]

Pius XI, właśc. Ambrogio Damiano Achille Ratti (1857–1939) — papież od 1922; rozpoczął dialog z włoskimi faszystami, na czele których stał Benito Mussolini, w 1929 doprowadził do podpisania traktatów laterańskich, w których papiestwo w zamian za rekompensatę finansową zrzekało się pretensji do terenów byłego Państwa Kościelnego, zaś rząd włoski uznawał papieża za suwerennego władcę wydzielonej części Rzymu, Państwa Watykańskiego; zawarł konkordaty z wieloma państwami; promował udział świeckich w Kościele katolickim, zwłaszcza ruch Akcji Katolickiej; krytykował socjalizm, komunizm oraz hitleryzm. [przypis edytorski]

Pi-Uto — Buto, Per-Wadżet, miasto nad ujściem sebenickiej odnogi Nilu do jeziora Burullus, ok. 160 km na północny zachód od Memfis, ok. 100 km na wschód od dzisiejszej Aleksandrii. Stolica 5. nomu Dolnego Egiptu. Centrum kultu bogini Wadżet, protektorki Dolnego Egiptu. [przypis edytorski]

Pi-Uto (egipskie: Per-Wadżet, gr.: Buto) — miasto nad ujściem sebenickiego ramienia Nilu do Morza Śródziemnego, 160 km na północ od Memfis. Stolica 5. nomu Dolnego Egiptu. Centrum kultu bogini Wadżet, protektorki Dolnego Egiptu. [przypis edytorski]

Piwiński, Leon (1889–1942) — krytyk literacki i edytor. [przypis edytorski]

Piwnica Auerbacha — winiarnia w Lipsku, istniejąca do dziś. [przypis edytorski]

piwniczny a. piwniczy — urzędnik dworski zarządzający piwnicami, gdzie przechowywano wino i piwo. [przypis edytorski]

piwo drozdowskie — ze znanego browaru w Drozdowie koło Łomży. [przypis edytorski]

piwowar, z płonących zarazą miast wywiódł kobiety i dzieci i zraził wroga, zarazę. — być może Louis Pasteur (1822–1895), fr. chemik i mikrobiolog, twórca pierwszej szczepionki (określenie piwowar może odnosić się do jego badań nad fermentacją). [przypis edytorski]

pixavon — marka popularnych w latach trzydziestych kosmetyków do włosów z lwowskiej fabryki Odol. [przypis edytorski]

piżjan a. sieja piżjan, łac. Coregonus pidschian — gatunek ryby siejowatej, zamieszkujący w zbiorniki wodne północnej Europy i Syberii. [przypis edytorski]

piżmak, piżmoszczur a. szczur piżmowy (biol.) — gatunek ziemno-wodnego gryzonia z rodziny chomikowatych pochodzący z Ameryki Płn.; w 1905 sprowadzony do Europy jako zwierzę hodowlane, zdziczał i rozprzestrzenił się po kontynencie. [przypis edytorski]

piżmak — piżmoszczur, średniej wielkości (40–70 cm) ziemno-wodny gryzoń z Ameryki Płn., ceniony jako zwierzę futerkowe. [przypis edytorski]

piżmiaczek — właśc. piżmian, gatunek rośliny jadalnej. [przypis edytorski]

piżmo — substancja pochodząca z gruczołów piżmowców, wykorzystywana do wyrobu perfum i olejków zapachowych. [przypis edytorski]

piżmo — substancja zapachowa pochodząca z gruczołów piżmowców, używana do wyrobu perfum i olejków zapachowych. [przypis edytorski]

piżmować się — perfumować się piżmem. [przypis edytorski]