Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | architektura | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | dziecięcy | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przenośnie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7200 przypisów.
Belzebub (z hebr.) — w Nowym Testamencie pan piekieł i przywódca złych duchów. W utworze Krasińskiego ma on być twórcą „spróchniałego obrazu” raju, który to obraz — niby dekorację teatralną — złe duchy przechowują w sklepach, czyli podziemiach (staropolskie: sklep — piwnica, loch, podziemie). Wokół interpretacji obrazu Edenu rozwinęła się polemika między A. Łuckim a Z. Niemojewską-Gruszczyńską (A. Łucki, Obraz Edenu w „Nie-Boskiej komedii”, „Ruch literacki”, nr 3, s.65–67; Z. Niemojewska-Gruszczyńska, W sprawie obrazu Edenu w „Nie-Boskiej komedii”, tamże, nr 5, s. 133–135; A. Łucki, Jeszcze w sprawie obrazu Edenu w „Nie-Boskiej komedii”, tamże, nr 6, s.191–192). Kleiner sądzi, że obraz Edenu to przyroda „zespolona z jakimiś utopijnymi marzeniami”, „że plan pierwotny był odmienny”, przyroda „miała być narzędziem szatana”, kuszącego wyobraźnię poety. Za tą interpretacją idzie też wyd. Libery i Sawrymowicza. Według M. Janion interpretacja Edenu jako jednej z trzech wizji–kuszeń może być dwojaka. Po pierwsze można uznać, że Eden stanowi tu synonim natury, tak jak rozumieli ją romantycy: to raj utracony, stan naturalnej szczęśliwości, przeciwieństwo życia w cywilizacji, prosty i harmonijny żywot. Ale można rozumieć ów symboliczny Eden jako oświeceniowy „stan naturalny” człowieka związany z filozoficzną utopią XVIII–wiecznych racjonalistów. Wtedy pokusę szatańską łączyć należy z obrazem przyszłego szczęścia ludzkości, jaką roztacza Pankracy w rozmowie z hrabią Henrykiem. [przypis redakcyjny]
Belzedek — Βελζεδὲκ (N), Βεζεδὲλ(D), dziś miejscowość nieznana. [przypis tłumacza]
bema — βῆμα, w tym wypadku już mowa o części pretorium; „bema, czyli trybunał na otwartym powietrzu; miejsce to zwano Gabbata lub po grecku Litostratos, gdyż było wyłożone płytami kamiennymi. Słowo greckie βῆμα przeszło do języka syryjsko-chaldejskiego” (Renan, Żywot Jezusa, str. 324). [przypis tłumacza]
Bembo — poeta, wielce swobodny w wyborze tematów, autor traktatu O miłości. [przypis tłumacza]
Bembus — Bembo Pietro (1470–1547), Wenecjanin, był naprzód sekretarzem Leona X, później kardynałem; jeden z najsławniejszych autorów włoskich XVI w., pisał z równą biegłością po włosku i po łacinie. [przypis redakcyjny]
Bembus Mateusz (ok. 1567–1645) — jezuita, następca Skargi w funkcji nadwornego kaznodziei Zygmunta III; autor pism religijnych. [przypis edytorski]
Bembus właśc. Bembo, Pietro (1470–1547) — Wenecjanin, był naprzód sekretarzem Leona X, później kardynałem; jeden z najsławniejszych autorów włoskich XVI w., pisał z równą biegłością po włosku i po łacinie. [przypis redakcyjny]
Bemeselis — Βεμέσελις, w Starożytnościach Βαιθόμμη. [przypis tłumacza]
Bem Józef (1794–1850) — generał wojsk polskich, artylerzysta, uczestnik powstania listopadowego i naczelny wódz powstania węgierskiego w okresie Wiosny Ludów 1848–1849. [przypis edytorski]
Bem, Józef (1794–1850) — polski generał, dowódca wojsk węgierskich w powstaniu w 1848 r. [przypis edytorski]
Bem Józef (1797–1850) — generał polski, uczestnik powstania listopadowego, w latach 1848–1849 wsławił się jako komendant obrony rewolucyjnego Wiednia, a następnie wojsk węgierskich w Siedmiogrodzie, gdzie zwycięsko walczył z Austriakami. W sierpniu 1849 r. był naczelnym wodzem armii węgierskiej; po klęsce powstania wstąpił do armii tureckiej. [przypis redakcyjny]
Ben Akiba, właśc. Akiba ben Josef (ok. 50–135) — żydowski rabin, tanaita; zaangażowany w ostateczne ustalenie kanonu Biblii hebrajskiej oraz zebranie przekazów ustnych dotyczących żydowskiego prawa religijnego; przypisywane mu często powiedzenie: „Wszystko to już było” wypowiada postać sceniczna Ben Akiby w dramacie Karla Gutzkowa Uriel Acosta (jest ono parafrazą wersu z biblijnej Księgi Koheleta: Koh 1, 9). [przypis edytorski]
Benak — jezioro Garda w płn. Włoszech. [przypis redakcyjny]
Ben Ali (pseud.) — właśc. Stanisław Mścichowski, działający od czasów przedwojennych sławny estradowy hipnotyzer i magik, dający objazdowe przedstawienia „hipnozy oraz czarnej i białej magii” w całej Polsce. [przypis edytorski]
Bench, właśc. King's Bench Prison — londyńskie więzienie położone na południowym brzegu Tamizy, istniejące od średniowiecza i wówczas związane z królewskim sądem ławniczym (King's Bench court of law); trafiali tu oskarżeni o zniesławienie, bankructwo, a także dłużnicy (do czasu, gdy w latach 60. XIX zniesiono karę więzienia za długi); w 1842 r. więzienie zostało stosownie przemianowane na Queen's Prison (w związku o objęciem władzy przez królową Wiktorię w 1837 r.) i przejęło dłużników również z zakładów karnych w Marshalsea i Fleet, natomiast więźniów umysłowo chorych przekazało do Bedlam; kolejną przyjętą nazwą było Southwark Convict Prison, zanim w latach 70. XIX w. podupadło, a następnie zostało zamknięte i zniszczone; ostatecznie przestało funkcjonować w 1880 r. [przypis edytorski]
Benckendorff, Alexander von (1782–1844) — dowódca carskiej żandarmerii, organizator tajnej policji; Benkendorf-Reviev — tak ironicznie nazywa Słowacki raporty i donosy, na podstawie których skazywano poetów rosyjskich. [przypis edytorski]
Ben, comment qu'tu veux? (fr.) — Cóż, jak tam sobie chcesz? [przypis edytorski]
Bendajeski á Curtiba, état de Paraná (port.) — Bendajeski w Curtiba, w stanie Paraná. [przypis edytorski]
Bendideje — obchodzone w staroż. Atenach święto trackiej bogini Bendis. [przypis edytorski]
Bendis (mit. tracka) — bogini łowów i księżyca, opiekunka dziewcząt; przez Greków utożsamiana z Artemidą. [przypis edytorski]
Bendita se tierra de Italia! (hiszp.) — Błogosławiona niech będzie ziemia włoska! [przypis edytorski]
bendziecie — będziecie (stylizacja gwarowa). [przypis edytorski]
benedicamus (łac.) — tu: błogosławieństwo; od słów kończących łac. mszę: „benedicamus Domino (…)”, tj. niech nam Bóg błogosławi. [przypis edytorski]
Benedicat te omnipotens Deus (łac.) — niech cię błogosławi Bóg wszechmogący. [przypis edytorski]
Benedicite! — kościelna łacińska formuła powitania, pożegnania i błogosławieństwa. [przypis redakcyjny]
Benedicite (łac.: błogosławcie) — modlitwa przed posiłkiem. [przypis edytorski]
benedicite (łac.) — błogosławione; początek modlitwy: Benedicite omnia opera Domini, tj. „Błogosławione wszystkie dzieła Pańskie”. [przypis edytorski]
Benedicite (łac.) — pobłogosławcie; pierwsze słowo i nazwa modlitwy łacińskiej odmawianej przed przystąpieniem do posiłku. [przypis edytorski]
benedicite (łac.) — pobłogosławcie (pierwsze słowo modlitwy). [przypis edytorski]
Benedico te, creaturo aquae (…) cuius Spiritus super te ferebatur (łac.) — Błogosławię cię, żywiole wody, przez Boga żywego, przez Boga prawdziwego, przez Boga świętego: przez Boga, który na początku oddzielił cię słowem od suszy; którego Duch unosił się nad tobą. [przypis autorski]
Benedico vobis (łac.) — błogosławię wam. [przypis redakcyjny]
Benedico vos, in nomine Patris et Filii, et Spiritus sancti (łac.) — błogosławię wam, w imię Ojca i Syna, i Ducha świętego. [przypis redakcyjny]
Benedict Arnold V (1741–1801) — kupiec z Connecticut, generał Armii Kontynentalnej podczas wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775–1783), zasłużony w walkach o zajęcie Fortu Ticonderoga (1775), podczas inwazji na Kanadę brytyjską (1775), w zwycięskiej bitwie o wyspę Valcour na jeziorze Champlain (1776) oraz w bitwie pod Saratogą (1777); zapamiętany został jednak przez Amerykanów głównie z powodu nieudanej próby poddania wojskom brytyjskim amerykańskiego fortu w West Point w stanie Nowy Jork w 1780 r. Spisek został wykryty i udaremniony: Amerykanie złapali brytyjskiego majora Johna André z kompromitującymi dokumentami, na wieść o tym gen. Arnold uciekł na stronę brytyjską w dół rzeki Hudson na statku „Vulture”, umknąwszy pościgowi wysłanemu przez gen. George'a Waszyngtona, który zajął jego miejsce w West Point; imię Benedicta Arnolda stało się synonimem spiskowca i zdrajcy. [przypis edytorski]
benedictio (łac.) — błogosławieństwo. [przypis edytorski]
Benedictio mensae … — Pobłogosławienie stołu wraz z dziękczynieniem skomponowane na 5 [głosów] dla kapituły prowincjonalnej Zakonu Braci Mniejszych św. Franciszka, celebrowane we Lwowie roku Pańskiego 1616. Dla Jana Donata Caputo z Capertino przez brata Wojciecha Debołenckiego [sic!] z Konojad, z Zakonu Braci Mniejszych św. Franciszka, kapelmistrza jego kapituły. Wspomniany w dedykacji Jan Donat był kaznodzieją nacji włoskiej w Krakowie, a następnie prowincjałem zakonu we Lwowie. [przypis edytorski]
Benedicti Patris mei, venite (łac.) — „Błogosławieni Ojca Mojego, chodźcie”. Słowa z Ewangelii św. Mateusza. [przypis redakcyjny]
benedictus (łac.) — błogosławiony. [przypis edytorski]
benedykcja — błogosławieństwo. [przypis edytorski]
benedykcja (daw., z łac.) — błogosławieństwo. [przypis edytorski]
benedykcyja kościelna — błogosławieństwo. [przypis edytorski]
benedykcyj — [forma D.lm:] błogosławieństw. [przypis redakcyjny]
Benedykt… Beatrycze… w komedii Shakespeare'a — Wiele hałasu o nic. [przypis edytorski]
Benedyktowe ustawy — ustawy św. Benedykta, założyciela zakonu benedyktynów. [przypis redakcyjny]
Benedykt XIII (antypapież), właśc. Pedro de Luna (1328–1423) — drugi antypapież awinioński (od 1394), wybrany przez kardynałów francuskich; opierał się tu jeszcze antipapa Benedykt XIII oblężeniu przez całe lat dwanaście: faktycznie Benedykt XIII opierał się oblężeniu w Awinionie przez pięć lat, kiedy popierające go dotychczas Francja, Nawarra i Kastylia przeszły czasowo na stronę jego rzymskiego konkurenta (1398–1403), zaś kiedy w 1408 Francja powtórnie wypowiedziała mu posłuszeństwo, zmuszony był opuścić Awinion i przenieść swoją rezydencję do Perpignan. [przypis edytorski]
Benedykt XV, właśc. Giacomo della Chiesa (1854–1922) — papież od 1914; w 1915 nakazał odprawić w intencji pokoju w kościołach specjalne nabożeństwa; 1 sierpnia 1917 ogłosił orędzie wzywające do zawarcia pokoju bez zwycięzców i zwyciężonych. [przypis edytorski]
benedyktyni — zakon założony w 529 przez Benedykta z Nursji, w średniowieczu bardzo aktywny w Polsce; jego motto brzmi po łac. Ora et labora, czyli: Módl się i pracuj. [przypis edytorski]
benefactor (łac.) — dobroczyńca, dobrodziej. [przypis edytorski]
beneficia curata (łac.) — duszpasterstwa. [przypis redakcyjny]
Beneficia eo usque laeta sunt, dum videntur exsolvi posse (…) (łac.) — „Dobrodziejstwa do tego kresu są miłe, dopóki nam się zdaje, że możemy je oddać; gdy zbytnio przechodzą miarę zamiast, wdzięczności oddaje się nienawiści” Tac. Ann. IV [Tacyt, Roczniki; Red.WL]. [przypis tłumacza]
Beneficia (…) redditur — Tacitus, Annales IV, 18. [przypis tłumacza]
beneficiorum (łac.) — urząd, przywilej, korzyść; tu B. lm beneficiorum: przywilejów, korzyści. [przypis edytorski]
beneficja — dobrodziejstwa, tutaj: uposażenia duchownych. [przypis redakcyjny]
beneficjat (daw.) — dziś popr.: beneficjant, osoba korzystająca z beneficjum, urzędu kościelnego zapewniającego stały dochód. [przypis edytorski]
beneficji — dziś popr.: beneficjów. [przypis edytorski]
beneficjum (daw.) — urząd kościelny zapewniający dochody. [przypis edytorski]
beneficjum (daw.) — urząd kościelny zapewniający stały dochód. [przypis edytorski]
beneficjum — dochodowy urząd w Kościele katolickim. [przypis redakcyjny]
beneficjum — dochody związane z urzędem kościelnym; w feudalizmie: grunt nadany wasalowi z dóbr królewskich lub kościelnych jako honorowe wynagrodzenie albo w zamian za służbę wasalną. [przypis edytorski]
beneficjum — tu: stanowisko przynoszące zyski. [przypis edytorski]
beneficjum — urząd kościelny zapewniający stały dochód. [przypis edytorski]
beneficjum (z łac.) — tu: dobrodziejstwo. [przypis edytorski]
beneficjum — zysk, rozmaite korzyści (ziemia, urząd). [przypis edytorski]
benefisant — aktor, na rzecz którego urządza się benefis. [przypis edytorski]
benefis — daw.: przedstawienie a. koncert, z którego zyski były przeznaczone dla jednego z artystów; dziś: okolicznościowe przedstawienie a. koncert dla uhonorowania artysty lub zespołu, najczęściej z okazji jubileuszu. [przypis edytorski]
benefis — daw.: przedstawienie, z którego zyski były przeznaczone dla jednego z artystów; dziś: okolicznościowe przedstawienie a. koncert dla uhonorowania artysty lub zespołu, najczęściej z okazji jubileuszu. [przypis edytorski]
benefis — koncert bądź przedstawienie mające uhonorować jakiegoś artystę bądź pomóc w zbieraniu dla niego funduszy. [przypis edytorski]
benefis — tu dosł. z fr. bénéfice: pożytek, korzyść. [przypis edytorski]
benefis — tu: korzyść. [przypis edytorski]
benefis (z fr. bénéfice: pożytek, korzyść) — daw.: przedstawienie a. koncert, z którego zyski były przeznaczone dla jednego z artystów; dziś: okolicznościowe przedstawienie a. koncert dla uhonorowania artysty lub zespołu, najczęściej z okazji jubileuszu; na czyjś benefis: na czyjąś rzecz, dla kogoś. [przypis edytorski]
Benek, właśc. Baruch Weksner — członek żydowskiego ruchu oporu, był w pierwszej piątce, która poszła do lasu; zginął w czasie wojny. [przypis edytorski]
bene (łac.) — dobrze. [przypis edytorski]
Bene! (łac.) — Dobrze! [przypis redakcyjny]
benemerendi in Republica (łac.) — zasłużonemu dla Rzeczypospolitej. [przypis edytorski]
bene meritorum (łac.) — dobrze zasłużony. [przypis redakcyjny]
bene meritum (łac.) — dobrze zasłużonego. [przypis redakcyjny]
bene natus (łac.) — dobrze urodzony. [przypis edytorski]
bene natus (łac.) — dobrze urodzony, szlachcic. [przypis edytorski]
bene puer! bene (łac.) — dobrze, chłopcze, dobrze. [przypis edytorski]
Beneš, Edvard (1884–1948) — czeski polityk, minister spraw zagranicznych (1918–1935), premier (1921–1922), a następnie prezydent Czechosłowacji (1935–1938). [przypis edytorski]
Benewent — Beneventum, miasto na płd. Płw. Apenińskiego, zdobyte przez Rzymian w III w. p.n.e. [przypis edytorski]
Benewentu książę — Grymoald. [przypis redakcyjny]
bene (wł.) — dobrze. [przypis edytorski]
benewolnie — dobrowolnie (makaronizm, z łac. bene: dobrze, ułatwiony brzmieniem łac. voluntas: wola). [przypis edytorski]
bengalisches Feuer (niem.) — ognie bengalskie; sztuczne ognie. [przypis edytorski]
bengalskie oświetlenie — od ogni bengalskich: dawna nazwa wielobarwnych ogni sztucznych. [przypis edytorski]
bengalskie światła a. ognie bengalskie — rodzaj fajerwerków. [przypis edytorski]
bengalski ogień — fajerwerki. [przypis edytorski]
bengalski ogień — sztuczne ognie, fajerwerki. [przypis edytorski]
bengalski ognień — sztuczne ognie, fajerwerki. [przypis edytorski]
bengal — tygrys bengalski, najliczniejszy podgatunek tygrysa azjatyckiego, występujący na Płw. Indyjskim. [przypis edytorski]
ben Gerim — syn prozelitów. [przypis tłumacza]
Beniahu ben Jehuda a. Benajasz syn Jojady — początkowo kapitan gwardii przybocznej króla Dawida (2Sm 8,18); po śmierci Dawida poparł Salomona na króla, następnie został dowódcą wojsk Salomona (1Krl 1,34–36; 1Krl 2,35). [przypis edytorski]
Beniamin Drugi, Beniamin II, właśc. Israel Joseph Benjamin, częściej: J.J. Benjamin (1818 – ok. 1864) — rumuński Żyd, który odbył i opisał podróż po Afryce i Azji (1845–1851), gdzie poszukiwał Dziesięciu Zaginionych Plemion Izraela. Swoje książki publikował jako Beniamin II, co jest nawiązaniem do postaci XII-wiecznego podróżnika Beniamina z Tudeli. [przypis edytorski]
beniaminek — najmłodszy syn, ulubieniec. [przypis edytorski]
beniaminek — ulubione, najmłodsze dziecko; ulubieniec. [przypis edytorski]
beniamin — najmłodszy syn, ulubieniec. [przypis edytorski]
Beniamin Pierwszy, właśc. Beniamin z Tudeli (XII w.) — syn rabina z Saragossy, w latach ok. 1160–1173 podróżował przez południową Europę i Azję Mniejszą; pozostawił po sobie opis miejscowości zamieszkanych przez Żydów w Palestynie, Egipcie, Syrii, Persji i na południu Europy. [przypis edytorski]
Beniamin z Tudeli (XII w.) — syn rabina z Saragossy, w latach ok. 1160–1173 podróżował przez południową Europę i Azję Mniejszą; pozostawił po sobie opis miejscowości zamieszkanych przez Żydów w Palestynie, Egipcie, Syrii, Persji i na południu Europy. [przypis edytorski]
Beningsen przyszedł i rzekł: Pawła cara udusiliśmy — aluzja do przyczyny śmierci cara Pawła I Romanowa (1754–1801). Paweł I, syn Piotra III i Katarzyny II (nieoficjalny przekaz wskazywał ojcostwo hr. Siergieja Sałtykowa a. Stanisława Augusta Poniatowskiego), cesarz Rosji w l. 1796–1801, z drugą żoną (pierwsza zmarła w połogu), Zofią Dorotą Wirtemberską (Marią Fiodorowną) miał dziesięcioro dzieci: Aleksandra (1777–1825, cara Rosji jako Aleksander I), Konstantego (1779–1831, wielkorządcę Królestwa Polskiego), następnie córki: Aleksandrę, Helenę, Marię, Katarzynę, Olgę i Annę, a wreszcie Mikołaja (1796–1855), od 1 grudnia 1825 r. cara Rosji (jako Mikołaj I) po śmierci brata Aleksandra I; ich najmłodszy syn Michał (1798–1849), wielki książę Rosji zmarł za panowania starszego brata. Próbę obalenia Pawła I podejmowano już w l. 1797–1799 (do konspiracji przeciw imperatorowi należeli m.in. następca tronu Aleksander, jego żona Elżbieta Aleksiejewna, Adam Jerzy Czartoryski i Nikołaj Nowosilcow), w 1801 r. w wyniku kolejnego spisku wyższych oficerów i dworzan ros. (należeli do niego m.in. gubernator Petersburga Peter Ludwig von der Pahlen, gen. Levin August von Bennigsen oraz Płaton Zubow i Nikołaj Zubow) w dniu 11/23 marca 1801 r. doszło do opanowania zamieszkiwanego przez cara z rodziną Zamku Michajłowskiego; wobec odmowy abdykacji na rzecz syna, Paweł I został napadnięty przez kilkunastu spiskowców, dotkliwie pobity, ponieważ się bronił, a ostatecznie uduszony szarfą. Carewicz Aleksander, który przejął władzę po ojcu w wyniku tego zamachu, miał wówczas 23 lata, carewicz Konstanty 21, zaś Mikołaj 4. [przypis edytorski]
Beninkasso z Arezzo — będąc namiestnikiem podesty w Sienie, z urzędu swego kazał ściąć głowy brata i synowca Dżina za uliczne rozboje; Dżino zajątrzony zemstą, przebił go puginałem. [przypis redakcyjny]
