Przypisy

secundum ordinem (łac.) — w dalszej kolejności. [przypis edytorski]

Securae sunt nostrae vitae… (łac.) — Bezpieczne są nasze życia, jesteśmy bowiem sodomitami, tylko od ognia zginiemy, tralalali. [przypis edytorski]

Sed alia tempora (łac.) — Lecz czasy inne. [przypis edytorski]

Sedan — bitwa pod Sedanem, stoczona 1 września 1870, w wyniku której do pruskiej niewoli dostał się cesarz Napoleon III. [przypis edytorski]

Sedan — francuska miejscowość i gmina w regionie Grand Est, w departamencie Ardeny. [przypis edytorski]

Sedan — miejscowość i gmina we Francji, w regionie Grand Est, w departamencie Ardeny; znana z powodu bitwy, która miała tu miejsce 1 i 2 września 1870 roku podczas wojny francusko-pruskiej. [przypis edytorski]

Sedan — miejscowość w płn. Francji, przy granicy z Belgią; w 1870 pod Sedanem cesarz fr. Napoleon III poddał się wojskom niemieckim, pozostawiając im wolną drogę do Paryża, czego konsekwencją był wybuch Komuny Paryskiej. [przypis edytorski]

Sedan — miejscowość w płn. Francji, przy granicy z Belgią; w 1870 r. pod Sedanem cesarz fr. Napoleon III poddał się wojskom niemieckim, pozostawiając im wolną drogę do Paryża, czego konsekwencją był wybuch Komuny Paryskiej. [przypis edytorski]

Sedan — tj. bitwa pod Sedanem w 1870 r., w czasie wojny prusko-francuskiej, zakończona klęską armii fr. pod dowództwem Napoleona III. [przypis edytorski]

sedatyw — środek uspokajający. [przypis edytorski]

Sedecjasz (…) patrzeć musiał na zburzenie miasta wraz ze świątynią — wg 2 Krl 25, 1–10 Sedecjasz uciekł z oblężonej, głodującej Jerozolimy, został schwytany do niewoli, na rozkaz Nabuchodonozora oślepiony i uprowadzony do Babilonii, a zburzenie miasta i świątyni nastąpiło miesiąc później, nie mógł go więc oglądać. [przypis edytorski]

sedenteria — prawdop. pseudonaukowe określenie biegunki, z łac. sedere, tj. siedzieć. [przypis edytorski]

seder — (hebr. porządek; z jid. sejder) uroczysta wieczerza pierwszego dnia święta Pesach. [przypis edytorski]

seder — uroczysta wieczerza podczas święta Pesach (Paschy). [przypis edytorski]

sedes (z łac. sedeo, sedere: siedzieć) — tu w znaczeniu ogólnym, bliskim łacińskiemu źródłu słowa: miejsce, na którym się siedzi. [przypis edytorski]

Sed iam nox humida… Incipiam (łac.) — tymczasem już noc wilgotna zasnuwa niebo i spadające gwiazdy namawiają do snów, ale jeśli tak wielka chęć poznać nasze przygody, zaczynam (cytat z Eneidy Wergiliusza; tłum. W.L.). [przypis edytorski]

sedia (z wł.) — krzesło, siedzisko. [przypis edytorski]

Sed libera nos a malo (łac.) — Ale zbaw (dosł. uwolnij) nas ode złego. [przypis edytorski]

Sed nec vocibus excitata blandis (…) surgit — Martialis, Epigrammata, XII, XCVII, 7–8. [przypis edytorski]

sedukować (z łac.) — oszukiwać; kusić, uwodzić. [przypis edytorski]

seduktorski (z fr. seducteur) — uwodzicielski. [przypis edytorski]

sedycja (daw.) — bunt, rozruchy. [przypis edytorski]

sedycyje (daw.) — zwodzenia, urojenia, bałamuctwa. [przypis edytorski]

see (gw.) — sobie. Uproszczenie wymowy. [przypis edytorski]

Seelenjubilo — Seelenfreude. [przypis edytorski]

Seetor — befand sich am Ende der Seegasse, wurde 1821 abgetragen. [przypis edytorski]

Se fiato in corpo avete (wł.) — ile macie tchu w piersiach. [przypis edytorski]

Sefid-rud — dziś popr.: Sefid Rud, rzeka w płn. Iranie, wpadająca do M. Kaspijskiego, tworzona przez Szahrud oraz Ghezel Ouzan; w 1962 na Sefid Rud zbudowano zaporę wodną. [przypis edytorski]

sefira (hebr.) — lm: sefirot; termin z kabały: jedna z dziesięciu emanacji boskiego światła, kolejnych dziesięć sefirot ma odzwierciedlać stopnie poznania nieskończonego i niepoznanego Boga przez skończone i ograniczone stworzenie, a także symbolizować aspekty a. moce Boga, przejawiające się w jego dziele: stworzeniu, poprzez które dokonuje się jego objawienie. [przypis edytorski]

Sefira (jid. sfira) — odliczanie 49 dni omeru od Pesach do Szawuot, czyli liczenie omeru; omer: snopek a. ofiara ze zboża; ofiarę z jednego rodzaju zboża (omer zboża) składano w drugi dzień Pesach (i odtąd też liczono omer) oraz na koniec tych świąt, czyli na pięćdziesiątnicę (Szawuot) z innego rodzaju zboża (omer pszenicy); smutne dni Sefiry: okres od święta Pesach do święta Szawuot. [przypis edytorski]

Segał, Jakub (1880–1943) — polski psycholog, filozof, estetyk. [przypis edytorski]

Segantini, Giovanni (1858–1899) — malarz włoski, twórca obrazów rodzajowych z życia mieszkańców Alp, świetny malarz zwierząt. Początkowo impresjonista, później skłania się do symbolizmu. [przypis edytorski]

segmentowce, Articulata (biol.) — hipotetyczna grupa organizmów obejmująca stawonogi i pierścienice jako dwie grupy siostrzane, sugerowana przez Cuviera w 1817. [przypis edytorski]

segnaturka — własc. sygnaturka, najmniejszy dzwon kościelny. [przypis edytorski]

segowski — pochodzący z Segowii; wyprodukowany w Segowii. [przypis edytorski]

Seguin, Marc (1786–1875) — francuski inżynier, wynalazca mostu wiszącego oraz ulepszonego kotła parowego. [przypis edytorski]

se gwarzcie (gw.) — rozmawiajcie sobie. [przypis edytorski]

se (gw.) — sobie. [przypis edytorski]

sehen Sie (niem.) — widzi pan. [przypis edytorski]

Sehenswürdigkeit (niem.) — atrakcje turystyczne. [przypis edytorski]

Sehr grosser Mann (niem.) — bardzo wielki człowiek. [przypis edytorski]

Sehr gut (niem.) — bardzo dobrze. [przypis edytorski]

Sehr unangenehm! (niem.) — Bardzo nieprzyjemne! [przypis edytorski]

Sei catolico? (wł.) — Jesteś katolikiem? [przypis edytorski]

seicentysta — wł. secentista a. seicentista, przedstawiciel kultury Seicento (XVII wieku). [przypis edytorski]

Seidel, Ludwig Wilhelm (1802–1894) — austriacki księgarz i wydawca. [przypis edytorski]

Seid — postać z tragedii Woltera Fanatyzm, czyli Mahomet (1736), lojalny sługa i wyznawca, ślepo oddany przywódcy. [przypis edytorski]

seid — tu z fr. séide (znaczenie, które trafiło do jęz. francuskiego za sprawą powiastki Woltera): osoba, która wykazuje ślepe, fanatyczne oddanie panu, przywódcy lub sekcie; w jęz. polskim seid: w islamie tytuł potomków proroka Mahometa lub, w niektórych krajach muzułmańskich, grzecznościowy tytuł muzułmanina. [przypis edytorski]

sei im Umkehren — es ginge ihm besser. [przypis edytorski]

Seillière, Ernest (1866–1955) — francuski pisarz, dziennikarz i krytyk literacki. [przypis edytorski]

Seillière, Ernest-Antoine (1866–1955) — francuski pisarz, dziennikarz i krytyk. [przypis edytorski]

Seine Durchlaucht (niem.) — Jego Wysokość. [przypis edytorski]

Seine et Oise — dawny departament we Francji (1790–1968), obejmujący północną, zachodnią i południową część obecnej metropolii Paryża. [przypis edytorski]

seinen Zahn auf die Stadt haben — die Stadt nicht leiden kann. [przypis edytorski]

Sein und Zeit (niem.) — Bycie i czas. [przypis edytorski]

Seir — biblijna nazwa górzystego regionu na płd. od Morza Martwego, na płd.-wsch. od Królestwa Judy; niekiedy Seirem nazywano cały Edom, niegościnną krainę historyczną rozciągającą się po obu stronach Seiru, zamieszkiwaną przez Edomitów (wg Biblii potomków Ezawa-Edoma, brata Jakuba), z którymi od czasów Saula Izraelici często prowadzili wojny. [przypis edytorski]

Seiren (gr.; mit. gr.) — syrena: pół kobieta, pół ryba; syreny wabiły urzekającym śpiewem żeglarzy, których statki rozbijały się na skalistym wybrzeżu ich wyspy. [przypis edytorski]

Seismos — przydomek boga Posejdona; tu personifikacja trzęsienia ziemi. [przypis edytorski]

sejder (jid., hebr. seder: porządek) — uroczysta uczta w pierwszy wieczór święta Paschy, najważniejszego święta religijnego w judaizmie. [przypis edytorski]

Sejm Czteroletni — sejm walny zwołany 6 października 1788, obradujący do 29 maja 1792; uchwalił m.in. Konstytucję 3 maja, znacząco zmieniającą ustrój Rzeczpospolitej. [przypis edytorski]

sejmiech — dziś popr. forma Msc.lm: sejmach. [przypis edytorski]

sejm konwokacyjny — zwoływany w okresie bezkrólewia sejm poprzedzający wolną elekcję; ustalano na nim termin i miejsce elekcji, a także kandydatów, spośród których miano wybierać nowego władcę i pacta conventa mające obowiązywać króla. Pierwszy sejm konwokacyjny odbył się w 1573 r. po śmierci Zygmunta Augusta. [przypis edytorski]

Sejmowym marszałkom, gdy Sejm jest zgromadzony, raporta oddawać będą — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]

sejm pod Herodem obierany — sejm powstańczy i emigracyjny, obierany w Polsce znajdującej się pod panowaniem cara Mikołaja I. [przypis edytorski]

sejm — sejm polski, zorganizowany w czasie powstania listopadowego 1830–1831, jego członkowie wyemigrowali po powstaniu do Francji, Niemiec itp. [przypis edytorski]

Sejm Ustawodawczy — jednoizbowy organ parlamentarny wybrany dla uchwalenia konstytucji II Rzeczypospolitej, powołany na podstawie dekretu z 28 listopada 1918, wyłoniony w wyborach, które odbyły się 26 stycznia 1919, działający na posiedzeniach od 10 lutego 1919 do 27 listopada 1922. [przypis edytorski]

Sejm Ustawodawczy — pierwszy sejm w II Rzeczypospolitej, powołany w celu uchwalenia konstytucji, funkcjonujący w latach 1919–1922; w jego składzie znalazło się znalazło się osiem posłanek. [przypis edytorski]

sejsmograf — urządzenie, które rejestruje drgania powierzchni Ziemi podczas wstrząsów sejsmicznych. [przypis edytorski]

sejzyng a. sejzing, — krótka (o dł. 0,5–1,5 m) linka zakończona zaplecionym uchem, służąca do związywania zrzuconych żaglów przy drzewcach, wiązania bucht (ułożonych zwojów) grubej liny itp. [przypis edytorski]

sekatura (daw.) — nękanie, prześladowanie kogoś. [przypis edytorski]

sekatura — dokuczanie, łajanie. [przypis edytorski]

sekatura — tu: sekowanie, dokuczanie słabszym. [przypis edytorski]

sekatura (z wł.) — szykana, nękanie, prześladowanie. [przypis edytorski]

Sekcja Baretti — nazwa szkoły. [przypis edytorski]

sekcja — tu: szkoła. [przypis edytorski]

sekcjonować (daw., z łac. sectio: krojenie) — wykonywać operację chirurgiczną lub sekcję zwłok. [przypis edytorski]

sekcjonować (daw., z łac. sectio, krojenie) — wykonywać operację chirurgiczną lub sekcję zwłok. [przypis edytorski]

Sekeletu (ok. 1835–1863) — król Makololów (od ok. 1851) w ob. zach. Zambii. [przypis edytorski]

seki-demiseki — wina wytrawne i półwytrawne (fr. sec oraz demi-sec). [przypis edytorski]

seklius — gubrys jūroje netoli kranto. [przypis edytorski]

sekować (wł. seccare) — dręczyć, nękać, prześladować, dokuczać komuś. [przypis edytorski]

sekować (z wł.) — dręczyć, nękać, prześladować, dokuczać komuś. [przypis edytorski]

sekrecja (daw.) — wydzielina. [przypis edytorski]

sekrecja — wydzielina. [przypis edytorski]

sekrecja (z łac.) — wydzielanie. [przypis edytorski]

sekreta (daw.) — dziś popr. lm: sekrety. [przypis edytorski]

sekreta — dziś popr. forma B. lm: sekrety. [przypis edytorski]

sekreta — dziś popr.: sekrety. [przypis edytorski]

sekreta — dziś: sekrety. [przypis edytorski]

sekretarzów — dziś popr.: sekretarzy. [przypis edytorski]

sekretarzyk — biurko z nadbudówką zawierającą szufladki. [przypis edytorski]

sekretarzyk — biurko z umieszczonym na jego blacie elementem zawierającym szufladki. [przypis edytorski]

sekretarzyk — mebel przypominający biurko, z kompletem szufladek ustawionych na blacie. [przypis edytorski]

sekretnemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: sekretnymi. [przypis edytorski]

sekstans — przyrząd nawigacyjny. [przypis edytorski]

sekstant — przyrząd nawigacyjny do pomiaru wysokości ciał niebieskich nad horyzontem, używany także do pomiaru kątów poziomych i pionowych pomiędzy obiektami widocznymi na Ziemi. [przypis edytorski]

sekstant — przyrząd stosowany w żeglarstwie i astronomii, służący do mierzenia wysokości (kąta wzniesienia) ciał niebieskich nad horyzontem, a także kątów poziomych i pionowych pomiędzy obiektami widocznymi na powierzchni ziemi. [przypis edytorski]

sekstern — tu: zeszyt (ogólnie: sześciokrotnie złożony arkusz papieru). [przypis edytorski]

Sekstus Pompejusz (75–35 p.n.e.) — rzymski dowódca, młodszy syn Pompejusza Wielkiego (członka I triumwiratu, pokonanego przez Juliusza Cezara w wojnie domowej); przeciwnik Juliusza Cezara, później walczył z II triumwiratem. [przypis edytorski]

Sekstus Pompejusz (75–35 p.n.e.) — rzymski dowódca, młodszy syn Pompejusza Wielkiego (członka I triumwiratu, pokonanego przez Juliusza Cezara w wojnie domowej); przeciwnik Juliusza Cezara, później walczył z II triumwiratem, od 42 p.n.e. dzięki potężnej flocie kontrolując Sycylię. [przypis edytorski]