Przypisy

serpentyna — stroma górska droga o wielu zakrętach. [przypis edytorski]

Serra do Mar — pasmo górskie w płd.-wsch. Brazylii, na krańcu Wyżyny Brazylijskiej, rozciągające się wzdłuż wybrzeża Atlantyku. [przypis edytorski]

Serres chaudes — dosł.: Cieplarnie; tytuł szkiców poetyckich Maeterlincka, będących próbą transpozycji muzyki i malarstwa do poezji. [przypis edytorski]

serso — gra rekreacyjna polegająca na rzucaniu i chwytaniu wiklinowego kółka na kijek. [przypis edytorski]

Sertillanges, Antonin-Gilbert (1863–1948) — francuski filozof, dominikanin, profesor filozofii moralnej, przedstawiciel neotomizmu. [przypis edytorski]

Sert, José María (1874–1945) — hiszpański malarz pochodzący z Katalonii, szczególnie znany z malowideł ściennych na budynkach publicznych; projektant kostiumów dla Baletów Rosyjskich Diagilewa. [przypis edytorski]

Sert, Maria Zofia Olga Zenajda (1872–1950) — znana jako Misia, z d. Godebska, 1° voto Natanson (w latach 1893–1905 żona Tadeusza Natansona, jednego z założycieli ważnego pisma literacko-artystycznego „La Revue Blanche”), 2° voto Sert (jako żona od 1920 r. malarza hiszp. José Maria Sert y Badia); ważna postać paryskiego życia kulturalnego, protektorka artystów, kilkakrotnie portretowana przez Renoira i Toulouse-Lautreca. [przypis edytorski]

Sertoriusz, Kwintus (123–72 p.n.e.) — rzym. polityk i dowódca; walczył m.in. z Cymbrami i Teutonami; w 83 p.n.e. przyznano mu tytuł namiestnika prowincji w Hiszpanii Bliższej, aby nie dopuścić do wyboru go na konsula, jednak kiedy to zagrożenie minęło, nominację odwołano; wówczas Sertoriusz zorganizował bunt: zebrał swoich zwolenników, udał się do Hiszpanii i, zyskawszy poparcie plemion celtiberyjskich, stworzył zaczątki niezależnego od Rzymu państwa ze stolicą w Osca (dziś: Huesca w Aragonii), z senatem, szkołą wojskową dla miejscowej młodzieży, prowadzącego niezależną politykę (m.in. sojusze z piratami i Mitrydatesem); z czasem, za dyktatury Sulli, został wyparty z Hiszpanii, skazany zaocznie na śmierć, udał się do Maroka; zginął zamordowany skrytobójczo, gdy wrócił do Rzymu po ogłoszeniu ułaskawienia dla daw. członków stronnictwa popularów. [przypis edytorski]

ser — tu z wł.: pan, jegomość. [przypis edytorski]

Servaes, Franz Theodor (1862–1947) — krytyk literacki w Berlinie w l. 1884–1899; od r. 1899 prowadził dział felietonu literackiego w wiedeńskiej „Neue Freie Presse”; od 1915 sprawozdawca teatralny w Berlinie; pierwszy zwrócił uwagę niemieckich czytelników swymi bardzo pozytywnymi artykułami na Przybyszewskiego; w powieści Garungen („Fermenty”, 1897) przedstawił Przybyszewskiego w postaci wiecznie pijanego Czecha Spirydiona Krakuschka. [przypis edytorski]

Serva padrona — opera buffa Giovanniego Battisty Pergolesi, pierwotnie wstawka komediowa w operze poważnej Il prigionier superbo, z premierą w Neapolu w 1733, później wystawiana w Europie jako samodzielny utwór; jej wystawienie 1 sierpnia 1752 w Paryżu w Królewskiej Akademii Muzycznej (późniejszej Operze Paryskiej) stało się przyczyną „sporu o buffonów”. [przypis edytorski]

servare (łac.) — zwracać na coś uwagę, strzec; pilnować; zachować w całości, ustrzec, uchronić. [przypis edytorski]

Servet, Miguel (1511–1553) — hiszpański teolog unitariański, prawnik, lekarz i humanista; jako pierwszy w Europie odkrył płucne krążenie krwi. [przypis edytorski]

Servet, Miguel (1511–1553) — hiszpański teolog unitariański, prawnik, lekarz i humanista; jako pierwszy w Europie odkrył płucne krążenie krwi; schwytany przez inkwizycję, zbiegł z więzienia; przybyciu do Genewy, gdzie Kalwin i jego zwolennicy sprawowali autorytarne rządy, został rozpoznany, uwięziony i skazany w procesie, w którym dyskutował z Kalwinem na temat wiary, a następnie spalony na stosie. [przypis edytorski]

servibilis (łac.) — usłużny. [przypis edytorski]

Service des Renseignement (fr.) — Służba Wywiadowcza. [przypis edytorski]

servicios especiales (hiszp.) — służby specjalne. [przypis edytorski]

serviles i liberales — nazwy XIX-wiecznych stronnictw parlamentarnych w Hiszpanii, określające ich stosunek do ówczesnego absolutyzmu królewskiego: „służalcy” i „wolnościowcy”. [przypis edytorski]

servire Deo regnare est (łac.) — służba Bogu jest tym samym, co władanie. [przypis edytorski]

serviteur (fr.) — sługa uniżony; zwrot grzecznościowy. [przypis edytorski]

servus — cześć; formuła potocznego powitania. [przypis edytorski]

servus (łac.) — sługa, niewolnik; służebny, niewolniczy. [przypis edytorski]

Servus! (łac.: sługa) — tu daw. pot.: cześć, witam (skrót od daw. zwrotu grzecznościowego: „jestem pańskim uniżonym sługą”). [przypis edytorski]

servus (łac.: sługa) — tu daw. pot.: cześć, witam (skrót od daw. zwrotu grzecznościowego: „jestem pańskim uniżonym sługą”). [przypis edytorski]

serwal — drapieżny ssak z rodziny kotów, zamieszkujący stepowe obszary Afryki, żywiący się gryzoniami i innymi drobnymi kręgowcami. [przypis edytorski]

serwantka — niewielka, oszklona szafa do przechowywania dekoracyjnych bibelotów. [przypis edytorski]

serwantka — oszklona szafka, służąca do przechowywania szkła i drobnych ozdób. [przypis edytorski]

serwantka — rodzaj oszklonej z trzech stron niewielkiej szafki. [przypis edytorski]

serwantka (z fr.) — niewielka, oszklona szafka, służąca do przechowywania szkła, porcelany, drobnych ozdób. [przypis edytorski]

serwantka (z fr.) — oszklona szafka, służąca do przechowywania szkła, porcelany, drobnych ozdób. [przypis edytorski]

serwatka — płyn pozostający po przeróbce mleka na ser. [przypis edytorski]

serwilista — osoba służalcza, płaszcząca się przed kimś, przesadnie uniżona. [przypis edytorski]

serwilizm — bezkrytyczne podporządkowanie się jakiejś władzy, zwierzchności. [przypis edytorski]

serwis — tu: zestaw naczyń stołowych. [przypis edytorski]

serwitut — prawo do korzystania z cudzej nieruchomości w określonym zakresie, np. do przejazdu, czerpania wody; służebność. [przypis edytorski]

serwitut — prawo do korzystania z cudzej nieruchomości w określonym zakresie. [przypis edytorski]

serwituty — prawo do korzystania z gruntów folwarcznych i chłopskich, przysługujące dawniej dziedzicom i chłopom. [przypis edytorski]

serwituty — w dawnej Polsce uprawnienia chłopów do korzystania z dworskich łąk, pastwisk i lasów (tj. prawo do korzystania z drzewa opałowego, chrustu, runa leśnego oraz prawo wypasu). Reforma uwłaszczeniowa chłopów (Galicja 1848, Królestwo Polskie 1864) przyznawała właścicielom ziemskim prawo własności do terenów obciążonych serwitutami, ale bez zgody wsi nie mogli nią swobodnie dysponować (np. sprzedać ziemię a. wyciąć las); natomiast prawo chłopów do użytkowania terenów serwitutowych zostało potwierdzone, ale decyzję o sposobie jego egzekwowania pozostawiono właścicielom, co dawało im możliwość wywierania nacisku na wieś. W tej sytuacji szlachta dążyła do układu z wsią w sprawie serwitutów: za uzyskanie zgody chłopów na zniesienie obciążenia serwitutami jakiegoś terenu, wynagradzała ich innymi gruntami. [przypis edytorski]

serwituty — w daw. Polsce uprawnienia chłopów do korzystania z dworskich łąk, pastwisk i lasów (tj. prawo do korzystania z drzewa opałowego, chrustu, runa leśnego oraz prawo wypasu). Reforma uwłaszczeniowa chłopów (Galicja 1848, Królestwo Polskie 1864) przyznawała właścicielom ziemskim prawo własności do terenów obciążonych serwitutami, ale bez zgody wsi nie mogli nią swobodnie dysponować (np. sprzedać ziemię a. wyciąć las); natomiast prawo chłopów do użytkowania terenów serwitutowych zostało potwierdzone, ale decyzję o sposobie jego egzekwowania pozostawiono właścicielom, co dawało im możliwość wywierania nacisku na wieś. W tej sytuacji szlachta dążyła do układu z wsią w sprawie serwitutów: za uzyskanie zgody chłopów na zniesienie obciążenia serwitutami jakiegoś terenu, wynagradzała ich innymi gruntami. [przypis edytorski]

serwitut (z łac.) — przen. obowiązek wynikający z posiadania czegoś wraz z płynącymi z tego konsekwencjami. [przypis edytorski]

serwitut (z łac.) — przen. powinność, zobowiązanie. [przypis edytorski]

Serwiusz Tuliusz (VI w. p.n.e.) — szósty król Rzymu (578–534 p.n.e); wg tradycji przeprowadził reformę ustrojową, dokonując podziału społeczeństwa na klasy według posiadanego majątku. [przypis edytorski]

Seryf, właśc. Serifos — niewielka wyspa grecka na M. Egejskim, należąca do archipelagu Cyklad. Według Herodota Serifijczycy byli z pochodzenia Jonami, jak Ateńczycy, i podczas inwazji perskiej wystawili do wspólnej floty greckiej, zgromadzonej pod Salaminą, 50-wiosłowy okręt wojenny; brali również udział w bitwie pod Platejami. [przypis edytorski]

serynga (daw., z fr. seringue) — przyrząd do wykonywania lewatyw. [przypis edytorski]

ses chevaux (fr.) — swoje konie. [przypis edytorski]

ses hardes (fr.) — swoje tobołki. [przypis edytorski]

sessyja — dziś: sesja. [przypis edytorski]

S'est enfui avec les autres (fr.) — Uciekł z innymi. [przypis edytorski]

sesterce (łac. sestertius, sestertii) — sesterc a. sestercjusz, drobna moneta w staroż. republice i cesarstwie rzymskim (początkowo warta ćwierć denara, później prawie pół); tu ogólnie: pieniądze. [przypis edytorski]

sestercja a. sesterc — staroż. moneta rzymska niewielkiej wartości, początkowo srebrna, w czasach wczesnego cesarstwa mosiężna; pod koniec III w. sestercje wycofano z obiegu, istniejące masowo przetapiano do produkcji nowego typu monet; w czasach Hypatii już nie funkcjonowały. [przypis edytorski]

sestercja — drobna moneta, srebrna lub miedziana, ze starożytnego Rzymu. [przypis edytorski]

sestercja (z łac.) — moneta rzymska, najpierw srebrna, potem kuta w brązie. [przypis edytorski]

sestyna — sekstyna, strofa sześciowersowa; Słowacki użył jej w poemacie Grób Agamemnona. [przypis edytorski]

Ses — zapewne Set, 11. nom Górnego Egiptu, na południe od dzisiejszego Asjut. [przypis edytorski]

setegal (zniekszt. fr. c'est egal) — jednak, mimo wszystko. [przypis edytorski]

Sethroe — Herakleopolis Mikra, miasto w Dolnym Egipcie nad jeziorem Manzala, w 14. nomie Dolnego Egiptu, najdalej wysuniętym na północny wschód. Około 150 km na północny wschód od Memfis, ok. 30 km na południowy wschód od dzisiejszego Port Fuad. [przypis edytorski]

setianie — grupa gnostycka wywodząca swoje przekonania od Seta, trzeciego syna Adama i Ewy, a także Naamy, żony Noego; stanowili silny nurt gnostycyzmu w II–III w. [przypis edytorski]

setkiem — dziś popr.: setką. [przypis edytorski]

setlerski (z ang. settle: osiedlać, zasiedlać, osiąść) — osadniczy. [przypis edytorski]

setnę (starop.) — tu: zetnę. [przypis edytorski]

setnie (daw.) — bardzo. [przypis edytorski]

setnik — przełożony nad setką ludzi. [przypis edytorski]

setnik — w oryg. lochag, dowódca lochosu, jednostki taktycznej odpowiadającej mniej więcej kompanii. [przypis edytorski]

setny (daw.) — znakomity. [przypis edytorski]

setny (daw.) — znakomity, wyborny. [przypis edytorski]

setny (daw.) — znakomity, wyborny; węgrzyn mocny setnym latem: stuletnie, mocne wino. [przypis edytorski]

Seulement? Comme un petit chien? (fr.) — Tylko? Tak jak pieska? [przypis edytorski]

Seul le silence est grand et tout autre est faiblesse (fr.) — tylko milczenie jest wielkie, a wszystko inne to słabość. [przypis edytorski]

seven (ang.) — siedem. [przypis edytorski]

Sewastopol — miasto w płd.-zach. części Krymu, port nad Morzem Czarnym. W czasie wojny krymskiej główne miejsce walk, kwatera wojsk rosyjskich; jego oblężenie trwało prawie rok. [przypis edytorski]

sewastopolska wojna — oblężenie Sewastopola, portu rosyjskiego na zach. wybrzeżu Krymu przez wojska koalicji brytyjsko-francusko-tureckiej, która ostatecznie zwyciężyła. Oblężenie trwało 11 miesięcy w 1854–1855 r. i stanowiło element wojny krymskiej między Rosją a imperium otomańskim (1853–1856). [przypis edytorski]

Sewenny — łańcuch górski we Francji, w płd.-wsch. części Masywu Centralnego. [przypis edytorski]

Sewenny — płd.-wsch. krawędź Masywu Centralnego we Francji; opada ku dolinie Rodanu. [przypis edytorski]

Sewer (pseud.), właśc. Ignacy Maciejowski (1835–1901) — polski powieściopisarz i nowelista, powstaniec styczniowy; po powstaniu więziony przez władze austriackie, następnie wyjechał na 10 lat do Londynu. [przypis edytorski]

Sewer — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Sewer Maciejowski (portret pośmiertny Jacka Malczewskiego). [przypis edytorski]

Sewerus, Celer — architekci Nerona, po spaleniu Rzymu w 66 r. n.e. kierowali odbudową miasta. [przypis edytorski]

Seweryn Nalewajko a. Semen Nalewajko (ukr. Северин Наливайко; zm. 1597) — ataman kozacki, przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty. [przypis edytorski]

Seweryn (Semen) Nalewajko (ukr. Севери́н Налива́йко, zm. w 1597) — ataman kozacki, przywódca powstania przeciwko Rzeczypospolitej 1595–1596, pokonany przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego i ścięty. [przypis edytorski]

Sewila, właśc. Sewilla — główne miasto Andaluzji. [przypis edytorski]

sewrski — pochodzący z Sèvres, słynnej francuskiej manufaktury porcelany. [przypis edytorski]

sewrski — pochodzący z Sèvres, słynnej manufaktury porcelany, w XVIII w. produkującej wyroby dla francuskiego dworu królewskiego. [przypis edytorski]

sewrski wazon — wazon wykonany w manufakturze we fr. miejscowości Sèvres, gdzie od 1756 r. wytwarza się wysokiej jakości, eleganckie wyroby z porcelany. [przypis edytorski]

Sext. Peducens, oddając G. Plotiusowi skarb zawierzony mu (…) — Cyceron, O granicach dobra i zła, II, 17. [przypis edytorski]

Sextus Empiricus a. Sekstus Empiryk — lekarz i filozof działający na przełomie II i III wieku n.e. w Atenach i Aleksandrii, przedstawiciel sceptycyzmu. [przypis edytorski]

Seyda, Marian — polski polityk pochodzący z Poznania, związany z ruchem narodowym, krótko minister spraw zagranicznych (r. 1923). [przypis edytorski]

Seyton — w innych polskich przekładach częstsza pisownia: sejton. [przypis edytorski]

Sezami — magiczna formuła pojawiająca się w opowieści o Ali Babie i czterdziestu rozbójnikach z Baśni z tysiąca i jednej nocy, w pierwszym tłumaczeniu na języki europejskie z pocz. XVIII w., francuskim, brzmi ono: „Sésame, ouvre-toi” , czyli: „Sezamie otwórz się”. [przypis edytorski]

Sezam — skarbiec zbójców w jednej z opowieści z Księgi tysiąca i jednej nocy. [przypis edytorski]

Sezam — skarbiec zbójców w jednej z opowieści z Księgi tysiąca i jednej nocy. [przypis edytorski]

sezon — tu: turnus kolonijny. [przypis edytorski]

Sezostris — władca Egiptu opisany przez gr. historyka Herodota jako wielki zdobywca; utożsamiany z Senuseretem III (ok. 1878–1839 p.n.e.). [przypis edytorski]

sfaja (ros.) — kłoda. [przypis edytorski]

sfastrygować — zszyć luźnym ściegiem na próbę. [przypis edytorski]

sfatygować — zmęczyć. [przypis edytorski]

sfederowani (fr. fédérés) — tu: bojownicy Komuny Paryskiej, komunardzi. [przypis edytorski]

sfera armilarna — przyrząd astronomiczny, używany dawniej do wyznaczania współrzędnych równikowych i eliptycznych. [przypis edytorski]

sfera Dantejska — nawiązanie do kręgów piekielnych, opisanych przez Dantego w Boskiej Komedii i wypełnionych przeciwnikami politycznymi autora. [przypis edytorski]

sfery siedmiu planet — w kosmologii przed Kopernikiem zakładano, że planety krążą wokół ziemi po przypisanych im sferach. [przypis edytorski]

sfiksować (przestarz.) — utrwalić; tu: przybić (wzrokiem). [przypis edytorski]

sfingować — upozorować, sfałszować. [przypis edytorski]