Przypisy

regno all pianto (wł. królestwo płaczu a. czas, kiedy panuje lament) — termin stworzony przez autora na określenie atmosfery fragmentu utworu. [przypis edytorski]

regnum Sueticum (łac.) — królestwo szwedzkie. [przypis edytorski]

regres (z łac.) — cofnięcie się, tu: powrót, zwrócenie się. [przypis edytorski]

reguła trzech (mat.) — reguła, według której z danej proporcji a/b = c/d można obliczyć jeden z wyrazów (tzw. czwartą proporcjonalną), gdy pozostałe trzy są dane; np. b = ad/c. [przypis edytorski]

reguła trzech — reguła w mat. określająca sposób obliczenia czwartego wyrazu proporcji na podstawie znanych trzech pozostałych wyrazów; tj. określająca zasady konstruowania równań z jedną niewiadomą. [przypis edytorski]

reguły, którą Protagoras podał swoim uczniom (…) wynagrodzili jego trudy — Platon, Protagoras, 328b–c. [przypis edytorski]

regula (łac.)— norma, wzorzec. [przypis edytorski]

regulament — regulamin. [przypis edytorski]

Regulares, Grupos de Regulares — hiszpańskie jednostki wojskowe sformowane w Afryce Północnej z miejscowej ludności i hiszpańskich oficerów. [przypis edytorski]

Regulus — Marek Atyliusz Regulus, żyjący w III w. p.n.e. rzym. konsul i przywódca wojskowy w czasach I wojny punickiej, bohater rzym., stawiany za wzór patriotyzmu i cnoty, przede wszystkim wierności danemu słowu; doprowadziwszy do zwycięstwa Rzymian nad Kartagińczykami dostał się do niewoli, następnie uwzględniony w wymianie jeńców podczas układów pokojowych, obiecał wrócić do niewoli, jeśli układy nie przyniosą skutku, zaś dotarłszy do Rzymu, odradzał zawarcie traktatu, ponieważ korzystniejsze dla jego ojczyzny było wznowić wojnę; zgodnie z danym słowem powrócił do Kartaginy, gdzie miał być uwięziony w skrzyni, którą nabijano gwoździami; jego dzieje opisane zostały przez Appiana, Senekę, Tertuliana, Diodora i in., nie wszystkie jednak źródła potwierdzają legendę męczeńskiej śmierci Regulusa. [przypis edytorski]

Regulusowie — ród rzymski, do którego należał m.in. Marek Atyliusz Regulus, konsul z 267 i 256 p.n.e., dowódca w czasach I wojny punickiej, wzór patriotyzmu i wierności danemu słowu; wzięty do niewoli przez Kartagińczyków został zwolniony na dane przez siebie słowo, że w Rzymie wynegocjuje dla nich pokój albo powróci do niewoli; dotarłszy do Rzymu, odradzał zawarcie traktatu, przekonując rodaków, że korzystniejsze będzie kontynuowanie wojny ze słabnącym przeciwnikiem; zgodnie z danym słowem powrócił do Kartaginy, gdzie zginął zamęczony. Jego dwaj synowie zginęli w obronie ojczyzny: Marek, konsul roku 227, poległy w bitwie z Hannibalem pod Kannami, oraz Gajusz, konsul roku 225, poległy w zwycięskiej bitwie z Galami pod Telamonem. [przypis edytorski]

Regulus, właśc. Marcus Atilius Regulus (III w. p.n.e.) — konsul i przywódca wojskowy w czasach I wojny punickiej, bohater rzym., stawiany za wzór patriotyzmu i cnoty, przede wszystkim wierności danemu słowu; doprowadziwszy do zwycięstwa Rzymian nad Kartagińczykami dostał się do niewoli, następnie uwzględniony w wymianie jeńców podczas układów pokojowych, obiecał wrócić do niewoli, jeśli układy nie przyniosą skutku, zaś dotarłszy do Rzymu, odradzał zawarcie traktatu, ponieważ korzystniejsze dla jego ojczyzny było wznowić wojnę. Zgodnie z danym słowem powrócił do Kartaginy, gdzie miał być więziony w skrzyni, którą nabijano gwoździami, głodzony oraz pozbawiany snu (w tym celu podobno odcięto mu powieki), a w końcu został ukrzyżowany. Dzieje Regulusa opisane zostały przez Appiana, Senekę, Tertuliana, Diodora i in., nie wszystkie jednak źródła potwierdzają legendę męczeńskiej śmierci Regulusa. [przypis edytorski]

Regulus, właśc. Marcus Atilius Regulus (III w. p.n.e.) — rzym. konsul i dowódca w czasach I wojny punickiej, wzór patriotyzmu i wierności danemu słowu; wzięty do niewoli przez Kartagińczyków został zwolniony na dane przez siebie słowo, że w Rzymie wynegocjuje dla nich pokój albo powróci do niewoli; dotarłszy do Rzymu, odradzał zawarcie traktatu, przekonując rodaków, że korzystniejsze będzie kontynuowanie wojny ze słabnącym przeciwnikiem; zgodnie z danym słowem powrócił do Kartaginy, gdzie zginął zamęczony. [przypis edytorski]

Regulus, właśc. Marek Atyliusz Regulus (III w. p.n.e.) — rzymski konsul i dowódca w czasach I wojny punickiej, wzór patriotyzmu i wierności danemu słowu; wzięty do niewoli przez Kartagińczyków został zwolniony na dane przez siebie słowo, że w Rzymie wynegocjuje dla nich pokój albo powróci do niewoli; dotarłszy do Rzymu, odradzał zawarcie traktatu, przekonując rodaków, że korzystniejsze będzie kontynuowanie wojny ze słabnącym przeciwnikiem; zgodnie z danym słowem powrócił do Kartaginy, gdzie zginął zamęczony. [przypis edytorski]

regyklos — vaizdai. [przypis edytorski]

Re Harmachis (gr.), Re Horachte — „Re [jako] Horus Horyzontów”, połączenie jednego z naczelnych egipskich bogów, bóstwa słońca w pełni dnia, Re, z Horachte, czyli Horusem w jego solarnym (słonecznym) aspekcie. Używane na określenie przejawu boga-słońca podróżującego po niebie. W czasach reformy Echnatona imię Re Horachte występuje jako element oficjalnego opisowego tytułu jedynego boga Atona, często skracanego do określenia Ra-Horus-Aton. [przypis edytorski]

Reichsbanner Schwarz-Rot-Gold — organizacja weteranów I wojny światowej, popierająca demokratyczne wartości związane z Republiką Weimarską. [przypis edytorski]

Reichsdeutsche — „Niemiec Rzeszy”, oficjalny termin używany w Republice Weimarskiej i III Rzeszy w odniesieniu do obywatela niemieckiego zamieszkałego w Rzeszy. [przypis edytorski]

reichsdeutsch (z niem.) — obywatel Rzeszy, rdzenny Niemiec. [przypis edytorski]

Reichstag — nazwa parlamentu niemieckiego; także: potoczna nazwa wzniesionego w 1894 budynku będącego siedzibą Reichstagu (właśc. Reichstagsgebäude). [przypis edytorski]

Reichswehra — niemieckie siły zbrojne Republiki Weimarskiej i III Rzeszy, istniejące w latach 1921–1935. [przypis edytorski]

Reichswehra — siły zbrojne Republiki Weimarskiej i III Rzeszy, istniejące w latach 1921–1935; następnie Reichswehrę rozwiązano, tworząc Wehrmacht. [przypis edytorski]

reifikacja — traktowanie pojęcia abstrakcyjnego jak rzeczy materialnej; w socjologii: traktowanie procesu społecznego tak, jakby pochodził z zewnątrz i nie był efektem działań społecznych, np. traktowanie normy społecznej jak prawa natury. [przypis edytorski]

Reimarus, Hermann Samuel (1694–1768) — niemiecki filozof, deista, prekursor badań nad kwestią Jezusa historycznego; w swoich esejach, częściowo opublikowanych po jego śmierci przez G. Lessinga, kwestionował historyczność objawienia i cudów biblijnych. [przypis edytorski]

Reims (geogr.) — miasto w płn.-wsch. części Francji, słynne z katedry Notre-Dame de Reims. [przypis edytorski]

Reims — miasto i gmina w płn.-wsch. Francji, w regionie administracyjnym Grand Est; znajduje się tu słynna gotycka katedra. [przypis edytorski]

Reims — miasto w płn.-wsch. Francji, ok. 160 km od Paryża. [przypis edytorski]

Reinach, Joseph (1856–1921) — francuski polityk, dziennikarz i pisarz niemiecko-żydowskiego pochodzenia; prowadził kampanię prasową w obronie Alfreda Dreyfusa. [przypis edytorski]

Reinach, Joseph (1856–1921) — francuski polityk, dziennikarz i pisarz niemiecko-żydowskiego pochodzenia; prowadził kampanię prasową w obronie Dreyfusa. [przypis edytorski]

rein arische paradizie (zniekszt. niem.) — czystym aryjskim raju. [przypis edytorski]

reine Fingermusik (niem.) — czysta muzyka palców. [przypis edytorski]

Reineke — por. Reineke Fuchs (1794) Johanna Wolfganga Goethego; epos satyryczny w polskim tłumaczeniu Leopolda Staffa pt. Lis przechera. [przypis edytorski]

Reinhardt, Max, właśc. Goldmann (1873–1943) — pochodził z Wiednia, wybitny niemiecki reżyser i aktor. Po przewrocie hitlerowskim wyjechał do Paryża, od 1938 r. w Stanach Zjednoczonych. [przypis edytorski]

re intellecta in verbis simus faciles (łac.) — rzecz zrozumiałą łatwo wyrazić słowami; parafraza zdania Cycerona z dzieła O najwyższym dobru i złu II, 52. [przypis edytorski]

reisender (niem.) — podróżnik; tu: reprezentant handlowy. [przypis edytorski]

reisender (z niem. Reisende) — podróżujący, pasażer; tu: komiwojażer. [przypis edytorski]

Reitman, Ben Lewis (1879–1943) — amerykański anarchista, doktor medycyny, lekarz ubogich („the hobo doctor”), potomek żydowskich imigrantów z Rosji, związany z Emmą Goldman. [przypis edytorski]

reja — poprzeczne drzewce przymocowane do masztu jednostki żaglowej; do rei przyczepiano prostokątny żagiel tzw. rejowy. [przypis edytorski]

reja — poprzeczne drzewce przymocowane do masztu, u dołu których przyczepiano żagiel. [przypis edytorski]

reja — poziome drzewce przymocowane do masztu, służące do mocowania górnego brzegu żagla. [przypis edytorski]

reja — poziome drzewce, u dołu którego mocowany jest żagiel. [przypis edytorski]

rej (daw.) — korowód. [przypis edytorski]

rej (daw.) — korowód taneczny. [przypis edytorski]

rejd (żegl.) — reda, obszar morski znajdujący się przed wejściem do portu. [przypis edytorski]

rejencja (daw.) — regencja. [przypis edytorski]

rejentalny (daw.) — notarialny. [przypis edytorski]

rejentalny — sporządzony lub poświadczony przez rejenta. [przypis edytorski]

rejent (daw.) — notariusz. [przypis edytorski]

rejent (daw.) — notariusz. [przypis edytorski]

rejent (daw.) — notariusz, urzędnik sporządzający akty prawne na żądanie zainteresowanych, np. testamenty. [przypis edytorski]

rejent (daw.) — notariusz, urzędnik sporządzający akty prawne na żądanie zainteresowanych. [przypis edytorski]

rejentka (daw.) — regentka. [przypis edytorski]

rejent — urzędnik. [przypis edytorski]

rejestra — dziś popr. forma B. lm: rejestry. [przypis edytorski]

Rejestr Arianismi — zespół ustaw związanych z wygnaniem i karaniem arian. W momencie przedstawianym w utworze ustawy te miały ponad 100 lat. [przypis edytorski]

rejestr — wykaz, spis; tu zapewne: lista zakupów na kredyt. [przypis edytorski]

rejizierte — fortgejagte. [przypis edytorski]

rejment (daw.) — regiment. [przypis edytorski]

rejment — regiment. [przypis edytorski]

Rej, Mikołaj (1505–1569) — polski poeta, tłumacz i prozaik renesansowy. [przypis edytorski]

Rej, Mikołaj (1505–1569) — renesansowy poeta i prozaik, tłumacz i teolog ewangelicki. [przypis edytorski]

rejów — dziś popr.: rej; reja — poziome drzewce, do którego umocowany jest żagiel. [przypis edytorski]

Rejtan, Tadeusz (1742–1780) — uczestnik konfederacji barskiej, poseł ziemi nowogródzkiej na Sejm Rozbiorowy (1773–1775), zgodnie z instrukcjami otrzymanymi w swoim okręgu starał się „bronić całości Polski”; wraz z innymi posłami próbował nie dopuścić do zatwierdzenia traktatu rozbiorowego przez zawiązaną na sejmie konfederację pod przewodnictwem księcia Adama Ponińskiego, a gdy to się nie powiodło, Rejtan miał własnym ciałem zagrodzić drogę posłom wychodzącym z sali obrad (scena ta znana jest z obrazu Jana Matejki Rejtan); po sejmie Rejtan wrócił na Litwę i według tradycji popadł w obłęd, a następnie popełnił samobójstwo z rozpaczy. [przypis edytorski]

rejterada (daw.) — odwrót, ucieczka. [przypis edytorski]

rejterada — odwrót, ucieczka. [przypis edytorski]

rejterada — ucieczka, odwrót. [przypis edytorski]

rejterada — ucieczka. [przypis edytorski]

rejterada — ucieczka [przypis edytorski]

rejterować — uciekać; wycofywać się (o wojsku). [przypis edytorski]

rejterować — wycofywać się, uciekać. [przypis edytorski]

rejwach (gw.) — hałas. [przypis edytorski]

rejwach — hałas. [przypis edytorski]

rejwach — hałas, zamieszanie. [przypis edytorski]

rejwach (pot.) — hałas, zgiełk. [przypis edytorski]

rejwach — zamęt, hałas. [przypis edytorski]

rejwach — zgiełk, hałas, rozgardiasz. [przypis edytorski]

rejwach — zgiełk, zamieszanie. [przypis edytorski]

rej wodzić (daw.) — przewodzić; por. wodzirej. [przypis edytorski]

rej wodzić (daw.) — przewodzić. [przypis edytorski]

rej wodzić — przewodzić; por. wodzirej. [przypis edytorski]

rekapitulować (z łac.) — streszczać. [przypis edytorski]

rek — drążek do ćwiczeń. [przypis edytorski]

reklamować (z fr.) — odzyskiwać. [przypis edytorski]

rekognicja (z łac. recognitio: rozpoznanie) — kwit, potwierdzenie. [przypis edytorski]

rekognoscencja (daw., z łac.) — rozpoznanie, badanie; tu raczej: zrozumienie. [przypis edytorski]

rekognoskować (daw.) — badać, rozpoznawać okolicę dla celów wojskowych. [przypis edytorski]

rekognoskować (daw., z łac. recognosco) — poznawać na nowo, przypominać sobie, rozpoznawać; badać. [przypis edytorski]

rekognoskować (daw., z łac.) — rozpoznawać, badać, zwłaszcza okolicę. [przypis edytorski]

rekognoskować (z łac. recognosco) — rozpoznawać. [przypis edytorski]

rekolekcje — w kościele katolickim nauki połączone z mszą, służące pogłębieniu życia religijnego i odnowie moralności. [przypis edytorski]

rekomendować — polecać. [przypis edytorski]

rekomendować — tu: polecić. [przypis edytorski]

rekompensa (z łac.) — nagroda. [przypis edytorski]

rekompensować — tu: odwdzięczać się, odpłacać, wynagradzać. [przypis edytorski]

Rekona właśc. Arkona — stolica państwa Ranów na Rugii. [przypis edytorski]

rekonesans — rozpoznanie sił nieprzyjaciela na jakimś terenie. [przypis edytorski]

rekonesans — zwiady, rozpoznanie sił nieprzyjaciela na jakimś terenie. [przypis edytorski]

rekonwalescencja — okres powrotu do pełnej sprawności po odbytej chorobie. [przypis edytorski]

rekordencja (z łac. recordor: przypominać sobie) — tu: wspomnienie. [przypis edytorski]

rekreacja (daw.) — przerwa między lekcjami w szkole. [przypis edytorski]