Przypisy

i tam, i sam (starop.) — tu i ówdzie. [przypis redakcyjny]

ita semper illustribus viris animo vivere longe antiquius fuit, quam corpore (łac.) — znakomici mężowie woleli zawsze żyć duchem niż ciałem. [przypis redakcyjny]

i tę [duszę] oddać muszę — muszę oddać życie, umrzeć. [przypis redakcyjny]

ite in igne (łac.) — idźcie przez ogień. [przypis redakcyjny]

iteratis (łac.) — powtórnie. [przypis redakcyjny]

iterum (łac.) — znów. [przypis redakcyjny]

I toć potrzeba, gdzie sumnienie płaci — i to jest potrzebą (niebezpieczeństwem), gdzie chodzi o sumienie. Obaj rozmówcy sypią w rozmowie przysłowiami, osłaniającymi ich wzajemną niechęć, rozmowa zaś toczy się w krótkich, jednowierszowych zdaniach (tzw. stichomytia), dowodzących wzburzenia przeciwników. [przypis redakcyjny]

i to miejsce tak nie uszanował (starop. forma) — dziś: i tego miejsca tak nie uszanował. [przypis redakcyjny]

Itria — Miasteczko między Terraciną a Gaetą. [przypis redakcyjny]

I tu mnie ona śle — ona, tj. Klitajmestra, która sądzi, że darami przebłaga zagniewaną duszę Agamemnona. [przypis redakcyjny]

I tu za figę mam daktyl w nagrodę — Ironia. Daktyl jako owoc z cudzej krainy uchodził za mający wartość większą od krajowej figi. [przypis redakcyjny]

iudicia (łac.) — sądy. [przypis redakcyjny]

iudicium (łac.) — rozsądek. [przypis redakcyjny]

iudicum (łac.) — zdanie. [przypis redakcyjny]

iugi a arma (łac.) — ustawiczna (tj. ani na chwilę nieodkładana) broń. [przypis redakcyjny]

iugulatur virtus (łac.) — ginie cnota. [przypis redakcyjny]

iugulatur virtus — uciemiężona jest cnota. [przypis redakcyjny]

iugum servitutis (łac.) — jarzmo niewoli. [przypis redakcyjny]

Iulii (łac.) — lipca. Tak w rpsie; będzie to jednak pomyłka zam. 7 Augusti. W r. 1685 „odłożywszy” 8 września, stanął Pasek w Gdańsku „aż 23 września, bo mu wiatry często przeszkadzały”, tj. na przebycie drogi Wisłą do Gdańska przy niepomyślnych okolicznościach potrzebował dni 15; niepodobna tedy przypuścić, żeby w tym wypadku był w drodze aż dni 40! Jeżeli zaś 7 Iulii poprawimy na 7 Augusti, wypadnie dni 9, w których przy dobrej wodzie i sprzyjających wiatrach mógł Pasek tak samo jak w r. 1680 z Korczyna przypłynąć do Gdańska. [przypis redakcyjny]

iunctis viribus (łac.) — połączonymi siłami. [przypis redakcyjny]

Iunii (łac.) — czerwca. [przypis redakcyjny]

iure ecclesiastico gaudere, instabunt (łac.) — korzystać z prawa kościelnego, podejmą staranie. [przypis redakcyjny]

iure hospitum (łac.) — na podstawie prawa o obcych. [przypis redakcyjny]

iure (łac.) — kroki sądowe. [przypis redakcyjny]

iussit delatores fustibus et flagellis caesos deportari per castra et plateas (łac.) — kazał donosicieli kijami i biczami ćwiczyć i po obozach i ulicach włóczyć (Swetoniusza, Życie Tytusa, VIII; cytat niedokładny). [przypis redakcyjny]

iustam calculationem et relationem, in quantum (łac.) — słuszną liczbę i sprawę, o ile. [przypis redakcyjny]

iusticia regnorum fundamentum (łac.) — sprawiedliwość podwaliną państw. [przypis redakcyjny]

iustum dolorem (łac.) — słuszny żal. [przypis redakcyjny]

Iwangród — nazwa nadana Dęblinowi w okresie zaborów. [przypis redakcyjny]

iwa — tu w oryginale fr. if: cis (drzewo) [iwa — gatunek wierzby. Red. WL]. [przypis redakcyjny]

I widomemi znaki zarazem szlakuje, / Iż brat przyrodzony ich zdrajcą się najduje — Hipolit odkrył spisek swych braci Ferdynanda i Juliusza na życie swoje własne i Alfonsa. (Por. 3, 60–62). [przypis redakcyjny]

i więcej niż tobie — bo ty masz przynajmniej ostoję w twojej religijności. [przypis redakcyjny]

I wierna wam drużyna — W A. [autografie] drużyna zam. przekreślonego czeladka. [przypis redakcyjny]

I w krótkim pożegnaniu — Podobnie w Korsarzu (III, 1) słońce zachodzące „pauses on the hill - the precious hour of parting lingers still, but sad his light to agonising eyes…”. [przypis redakcyjny]

i w sto lat być wykupionym może — dobra potioritatis nie przestawały być własnością dłużnika, który mógł każdej chwili je wykupić, chyba że prawa tego zrzekł się wyraźnie (potioritas abiurata). [przypis redakcyjny]

i w trupa zostanie ujęciu — tj. nawet martwa już ręka jeszcze go nie upuści. [przypis redakcyjny]

iżby jedno ziemianki posiadała — jako urzędniczka [kasztelanowa] siadała wyżej niż inne obywatelki. [przypis redakcyjny]

iżeś mu już prawie (starop.) — że mu już sprzyjasz. [przypis redakcyjny]

I żywy gorejącej wizerunk Sodomy/ Osman, słup a słup solny, nie śmie ruszyć kroku — Osman pozostający bez ruchu niby zamieniona w słup soli żona Lota. [przypis redakcyjny]

Izabela — była wtenczas rządczynią austriackich Niderlandów. [przypis redakcyjny]

Izabela — królowa hiszpańska Izabela II (1830–1904); panowała w latach 1844–1868. Po abdykacji na rzecz syna, Alfonsa XII, przebywała w Paryżu. [przypis redakcyjny]

Izabella (córka Herkola) — Izabella d'Este, córka Herkulesa I, księcia Ferrary, a małżonka Franciszka Gonzagi, księcia Mantuy. [przypis redakcyjny]

Izabella — córka króla galickiego, narzeczona Zerbina. [przypis redakcyjny]

Izabella — d'Este, córka Herkulesa I, księcia Ferrary, a małżonka Franciszka Gonzagi, księcia Mantuy. [przypis redakcyjny]

Izabella — Izabella d'Este, córka Herkulesa I, księcia Ferrary, a małżonka Franciszka Gonzagi, księcia Mantuy. [przypis redakcyjny]

Izabella — Izabella Kolonna, narzeczona Ludwika Gonzagi, mimo gróźb papieża Klemensa VII, który się sprzeciwiał temu związkowi, dotrzymała mu wiary. [przypis redakcyjny]

Izabellę (…) córkę króla Galega — w oryg. „Del re Galego la figlia Isabella”, „córka króla galicyjskiego, Izabella”; tłumacz z przymiotnika Galego zrobił imię króla. [przypis redakcyjny]

izabelowaty — koloru brunatno-żółtego albo masłowatego. [przypis redakcyjny]

Iza — Iza Romanowa Sanguszkowa. [przypis redakcyjny]

Izajasz mówi — „Przeto w ziemi swej posiędą tyle dwoje, wesela wieczne mieć będą” (Izajasz, rozdz. 61, w. 7). [przypis redakcyjny]

Izara — prawy dopływ Dunaju, źródła ma w Alpach Tyrolskich, przepływa przez górną Bawarię w pobliżu Monachium. [przypis redakcyjny]

Izaur — rzeka Isauro we Włoszech, wpada do Morza Adriatyckiego pod miastem Pesaro. [przypis redakcyjny]

Izauryn — rzeka Isauro we Włoszech, wpada do Morza Adriatyckiego pod miastem Pesaro. [przypis redakcyjny]

izba — dawniej: izdba, stąd przymiotnik izdebny albo izbedny. [przypis redakcyjny]

Izba Deputowanych — zgromadzenie ustawodawcze we Francji, wybrane w powszechnym głosowaniu. Siedzibą jego jest Palais–Bourbon (na lewym brzegu Sekwany, naprzeciw placu Zgody), pałac z pierwszej połowy XVIII w. [przypis redakcyjny]

izba wyższa — parlament w państwach burżuazyjnych składa się z dwu oddzielnych przedstawicielstw, zwanych „izbami”. Do izby wyższej należą często (np. w Anglii) przedstawiciele arystokracji rodowej. [przypis redakcyjny]

i — zbędne dla nas. [przypis redakcyjny]

i — zbędne dziś. [przypis redakcyjny]

i z głową — „i” dziś zbędne. [przypis redakcyjny]

Izmena (…) Antygona (…) Deidamia — Osoby wzmiankowane w poemacie Tebaida. [przypis redakcyjny]

Izmen — mag, czyli czarnoksiężnik saraceński. [przypis redakcyjny]

I znowu wspomnień pieśń dzika, echowa zagrała w sercu i łzy moje płyną. O Ludko! — wspomnienie o Włoszce przypomniało poecie pierwszą jego miłość, Ludwikę Śniadecką, żonę Michała Czajkowskiego. [przypis redakcyjny]

Izota — [Izolda] królewna irlandzka. [przypis redakcyjny]

I zwróciliśmy krok nasz na brzeg lewy — Poeci znowu zstępują z łuku mostowego na tamę, ażeby mogli, będąc bliżej otchłani, widzieć lepiej, co się w niej dzieje. Czytelnik może często pyta sam siebie: jak Dante w ciemnej nocy piekielnej mógł coś widzieć? Sam poeta wyraźnie tego nie objaśnia; być może, że ogień, który widzieliśmy w różnych miejscach piekła, a mianowicie ten, co oświeca cnotliwych i uczonych mężów pogańskich, ten, który spada na czyniących gwałt przeciw Bogu, ten, co się pali w grobach odszczepieńców religijnych, na koniec ten, w którym fałszywi doradcy są ukryci, tyle światła po wszystkich kręgach piekielnych rozrzuca, że tworzy się jakiś zmrok pół widny, przez który można coś widzieć. A może ci, których przewodnikiem jest rozum (jak tu Dantego prowadzi Wergiliusz, symbol rozumu), zupełną nocą nie są otoczeni i widzą jak w półzmroku. [przypis redakcyjny]

Izyda (z gr.) — egipska bogini zmarłych, patronka czarów. [przypis redakcyjny]

Izydora — Sobańskiego. [przypis redakcyjny]

Izydor Mikulski — emigrant, ranny był w pojedynku. [przypis redakcyjny]

jąć (daw.) — zacząć. [przypis redakcyjny]

ją — nią. [przypis redakcyjny]

ją (starop. forma) — zamiast: nią, 6 przypadek (tj. Msc.) lp od ji, ja, jo (tj.: on, ona, ono). [przypis redakcyjny]

ją — [tu:] nią. [przypis redakcyjny]

jabłoń (…) z której owocu skosztowała Ewa — Drzewo wiadomości, które spotkamy aż na wierzchołku tej góry, w raju ziemskim. A więc: rzeczywiście pełna wiadomość będzie wam dalej, tam, wyżej udzielona; lecz to, co tu widzicie, jest tylko jej objawem. [przypis redakcyjny]

Jabłonowski, Stanisław Jan (1634–1702) — wojewoda ruski; 1693 kasztelan krakowski. [przypis redakcyjny]

ja-ć — dziś: ja tobie. [przypis redakcyjny]

Jaćwingom (…) od dzid (…) poszła nawet ich nazwa — przyrostek -ingas w litewskim tworzy przymioty od rzeczy, np. miltingas: mączny od miltai: mąka itd.; może więc ta nazwa od jetis włóczni urobiona. [przypis redakcyjny]

jachać (starop.) — jechać. [przypis redakcyjny]

Jack — Jakubowski. [przypis redakcyjny]

jadący szłapią — szlapią a. człapią (M. szłap' a. człap'): sporym krokiem (końskim); [truchtem; jadący (daw.) dziś:jadąc Red. WL.]. [przypis redakcyjny]

jadęcy (daw. forma imiesłowu) — jadąc. [przypis redakcyjny]

jadęcy (daw.) — jadąc. [przypis redakcyjny]

jad małych zdarzeń (…) stwarza atmosferę ogólną danej grupy, miasta czy społeczeństwa całego, na której dopiero inne bakcyle potężniejszych i straszniejszych chorób się zahodowują — szczególniej widać proces ten u nas w sferze sztuki, literatury i krytyki; ta ostatnia najbardziej jet chyba zakłamana. [Przypis dodany w pierwodruku fragmentu rozdziału: „Skawa” nr 2, luty 1939; red. WL] [przypis redakcyjny]

Jadwisię — Syn Wita Stwosza Stanisław ożenił sią ze swą stryjeczną siostrą Jadwigą, córką Macieja Stwosza. [przypis redakcyjny]

Jadwiżyn (daw.) — forma D. lp.; dziś: Jadwigi. [przypis redakcyjny]

Jafet — postać biblijna, jeden z synów Noego; w XVII w. popularny był pogląd, że szlachta to potomkowie Jafeta, a chłopi pochodzą od jego brata Chama. [przypis redakcyjny]

Jagiela — Jogaila. [przypis redakcyjny]

jagnię (…) idący (daw. forma imiesł.) — jagnię idące. [przypis redakcyjny]

jagoda (daw.) — policzek. [przypis redakcyjny]

jagody (daw.) — policzki. [przypis redakcyjny]

Jaguś — forma spieszczona imienia Jadwiga; takie było imię młodej z Mikołajczyków Rydlowej. [przypis redakcyjny]

Jahorlik — miasteczko i stanica wojskowa u ujścia rzeki Jahorlik do Dniestru, ok. 150 km na płd. od Bracławia, wówczas przy granicy z Mołdawią i Turcją, dziś na terenie Mołdawii. [przypis redakcyjny]

Jahorlik — rzeka w płd.-zach. części Ukrainy, lewy dopływ Dniestru; miasteczko i stanica wojskowa u ujścia rzeki Jahorlik do Dniestru, ok. 150 km na płd. od Bracławia, wówczas przy granicy z Mołdawią i Turcją, dziś na terenie Mołdawii. [przypis redakcyjny]

Ja, ja! Natürlich! (niem.) — Tak, tak! Oczywiście! [przypis redakcyjny]

Ja jeho znaju (z ukr.) — znam go. [przypis redakcyjny]

jaje — niewarte (wyjedzonego) jajka. [przypis redakcyjny]

ja joho lublu, ja ne dla hroszi tutki priszow (z ukr.) — kocham go, nie dla pieniędzy tu przyszedłem. [przypis redakcyjny]

Jakąż to niekorzyść dostrzeżono w wyborze przez sejmiki wojewodów połockiego, witebskiego i starosty żmudzkiego — województwo połockie zorganizowano w r. 1504, witebskie w r. 1511, łącząc z urzędem wojewody, dawniej istniejącym, urząd starosty tej samej ziemi. — Starosta żmudzki stał pod względem zakresu władzy na równi z wojewodami; zasiadał on też w radzie wielkoksiążęcej, a od r. 1569 w senacie. Wszystkie te trzy urzędy obsadzane były przez króla na podstawie przedstawienia ze strony ludności, później sejmików. W ziemiach połockiej i witebskiej działały w tym względzie tradycje republik północnoruskich, dzięki którym te województwa utrzymały przywilej wyboru swoich najwyższych urzędników. Żmudź, która jeszcze do wieku XV zachowała pierwotną organizację wiecową, umiała również uzyskać od W. Księcia podobną koncesję (por. Kutrzeba, Historia ustroju Polski w zarysie, tom II: Litwa). [przypis redakcyjny]

Jaka królewska w nim postać z powagą! To Jazon — Jazon z wyprawą Argonautów przybył do wyspy Lemnos. W tym czasie Wenus zagniewana na lemnejskie niewiasty wstręt od nich w mężach obudziła do tyla, że otwarcie z trackimi niewolnicami cudzołożyli. Niewiasty mszcząc się zniewagi płci swojej, wszystkich mężczyzn przez noc jedną, uśpionych snem głębokim, wymordowały; tylko Hipsypila, oszukując inne niewiasty, uratowała z tej powszechnej rzezi swojego ojca, króla Trasa. Argonauci przybyli do Lemnos przez dwa lata zastępowali pomordowanych mężów; młoda Hipsypila dostała się z losu Jazonowi, ale cel jego podróży, powołując go dalej, ten związek rozerwał. W Kolchidzie zagrzał gwałtowną miłością do siebie córkę królewską Medeę i za jej pomocą zdobył złote runo. Lecz i dla niej był niewiernym, rzuciwszy ją, ożenił się z córką Kreona. [przypis redakcyjny]

jaka — tu: taką, jaka. [przypis redakcyjny]

jak buba — jak bela, jak sztok. [przypis redakcyjny]

jakby cała ich korzyść polegała na tej większości — konfederacje decydowały większością głosów. Za Stanisława Augusta sejmy zwoływane podczas konfederacji uznawały się za związane jej węzłem, a nawet same, choć nie było konfederacji generalnej, wiązały się w konfederację, właśnie by umożliwić powzięcie uchwał większością, oraz zapobiec zerwaniu sejmu. [przypis redakcyjny]