Przypisy

patynki (daw.) — płytkie pantofelki lub trzewiczki. [przypis edytorski]

patynki (daw.) — trepy, chodaki, drewniane osłony chroniące pantofle np. na zabłoconym podwórzu. [przypis edytorski]

patynki — pantofle noszone przez kobiety od XV do XVIII w.; wykonane z drogocennych tkanin, haftowane, na wysokich, drewnianych podstawkach a. obcasach, wydawały podczas chodzenia stukot. [przypis edytorski]

patynki — tu: proste, płytkie obuwie skórzane. [przypis edytorski]

paucas palabris (z hiszp.) — krótko mówiąc. [przypis edytorski]

pauca verba (łac.) — kilka słów. [przypis edytorski]

Pauca verba (łac.) — krótkie słowa. [przypis edytorski]

pauci [autem] sunt sapientes qui huiusmodi passionibus resistunt (łac.) — niewielu [jednak] jest mądrych, którzy w ten sposób przeciwstawiają się emocjom (namiętnościom). [przypis edytorski]

paucorum hominum (łac.) — dla niewielu osób. [przypis edytorski]

Paul, Adolf (1863–1943) — pisarz i publicysta szwedzki, autor komedii, nowel i powieści; większość życia spędził w Berlinie, przyjaźnił się z innymi artystami z berlińskiej bohemy: m.in. Augustem Strindbergiem, Jeanem Sibeliusem, Edvardem Munchem czy Akselim Gallen-Kallela (fińskim malarzem, najbardziej znanym ze swych ilustracji do Kalevali). [przypis edytorski]

Paul et Virginie — popularna w swoich czasach powieść sentymentalna Paweł i Wirginia (1788), autorstwa Bernardina de Saint-Pierre, opowiadająca o miłości dwójki młodych ludzi wychowywanych na wyspie Mauritius, wyróżniająca się plastycznymi opisami egzotycznej przyrody. [przypis edytorski]

Paulhan — prawdopodobnie chodzi tu o filozofa i pedagoga niemieckiego Friedricha Paulsena (1846–1908). [przypis edytorski]

Paul Henri Mallet (1730–1807) — szwajcarski pisarz; autor fr. przekładu Eddy, poematów i baśni opisujących mitologię norweską, oraz pracy Introduction to the History of Denmark. [przypis edytorski]

Paulina Krakowowa (1813–1882) — społeczniczka, pisarka i dziennikarka. Jej ojciec, warszawski mieszczanin, stracił cały majątek w czasie powstania listopadowego i popełnił samobójstwo, więc Paulina była zmuszona zarabiać na życie jako nauczycielka. Wyszła za mąż za uczestnika powstania listopadowego, wychowała pięcioro dzieci, trzech jej synów brało udział w powstaniu styczniowym. Założyła i prowadziła szkołę dla dziewcząt. Głosiła idee patriotyczne i emancypacyjne. Zofia Urbanowska pisała Księżniczkę na konkurs „Tygodnika Ilustrowanego”, ogłoszony na cześć zmarłej właśnie Pauliny Krakowowej, i uzyskała pierwszą nagrodę. [przypis edytorski]

Paulina (…) mniemając, iż obcuje z bogiem Serapisem (…) — por. Józef Flawiusz, Dawne dzieje Izraela (znane też jako Starożytności żydowskie), XVIII, 3, 4; drobna omyłka autora: bogiem tym miał być nie Serapis, lecz Anubis. [przypis edytorski]

Paulina von Metternich (1836–1921) — węgierska arystokratka, żona Richarda von Metternicha, słynna z urody i elegancji bywalczyni salonów Wiednia i Paryża, propagatorka muzyki Wagnera. [przypis edytorski]

paulo majora (łac.) — rzeczy nieco bardziej wzniosłe. [przypis edytorski]

Paul Verlaine (1844–1896) — fr. poeta, jeden z tzw. poetów wyklętych. [przypis edytorski]

Paumotu, wyspy — daw. nazwa wysp Tuamotu, archipelagu na Oceanie Spokojnym z wielką liczbą atoli i wysepek, należącego do Polinezji Francuskiej. [przypis edytorski]

Paunisi (ang. Pawnee) — plemię Indian Ameryki Północnej, zamieszkujących niegdyś tereny obecnego stanu Nebraska. [przypis edytorski]

Pau, Paul (1848–1932) — francuski generał; uczestnik wojny francusko-pruskiej oraz I wojny światowej. [przypis edytorski]

Pau, Paul (1848–1932) — generał francuski, podczas I wojny światowej w 1914 r. mianowany dowódcą Armii Alzackiej. [przypis edytorski]

pauper — biedak, żebrak; chłopiec, żak. [przypis edytorski]

pauper (daw.) — żebrak, ubogi. [przypis edytorski]

pauper (łac.) — biedak, ubogi. [przypis edytorski]

pauper (łac.: biedak, ubogi) — tu: biedny chłopak, ulicznik, urwis. [przypis edytorski]

pauper (łac.) — chłopak, urwis. [przypis edytorski]

pauper (łac: ubogi, biedak) — w średniowieczu: ubogi uczeń utrzymujący się z posług lub jałmużny. [przypis edytorski]

pauper studiosus (łac.) — biedny uczony, uczony biedak, biedny student. [przypis edytorski]

pauperyzacja — zbiednienie, postępujące ubóstwo. [przypis edytorski]

pauper (z łac.) — biedak, ubogi chłopiec utrzymujący się z jałmużny, ulicznik. [przypis edytorski]

pauper (z łac.) — tu: ubogi uczeń. [przypis edytorski]

Pausylipa (wł. Posillipo, z gr. Pausilypon) — nadmorskie przedmieście Neapolu, dawne miejsce wypoczynku bogatych starożytnych Rzymian. [przypis edytorski]

pauvre diable boiteux (fr.) — biedny kulawy diabeł. [przypis edytorski]

pauvre diable (fr. dosł.: biedny, żałosny diabeł) — biedny człowiek, biedak. [przypis edytorski]

pauvre enfant (fr.) — biedne dziecko. [przypis edytorski]

pauvre patrie (fr.) — biedna ojczyzna. [przypis edytorski]

Pauzaniasz (zm. 395 p.n.e.) — król Sparty (409–395 p.n.e.) z dynastii Agidów. [przypis edytorski]

pauzok (ros. паузок) — płaskodenna łódź rzeczna do transportu towarów na płytkiej wodzie. [przypis edytorski]

Pauzoniasz, własc. Pauzaniasz — dowódca spartański z przełomu VI i V w. p.n.e., przewodził Spartanom w zwycięskiej bitwie Greków z Persami pod Platejami w 479 r. p.n.e. Po śmierci Leonidasa pod Termopilami rozważano nawet jego kandydaturę na tron spartański. Żołnierzy oburzała jednak jego arogancja i ordynarne zachowanie w stosunku do sprzymierzeńców i ludności cywilnej, oskarżono go więc o tchórzostwo w bitwie i wygnano. Resztę życia Pauzaniasz spędził na dworze Kserksesa, króla perskiego. Wnukiem tego wodza jest inny Pauzaniasz, król Sparty w latach 409–394, który uciekł przed egzekucją, oskarżony o nieudolność w dowodzeniu wojskami. [przypis edytorski]

pavadino — čia: pakvietė. [przypis edytorski]

pavadinti — čia: pakviesti. [przypis edytorski]

pavarpės — skambinimas varpais kam mirus. [przypis edytorski]

paveant illi, ego non pavebo (łac.) — niech się trwożą się inni, ja się nie zatrwożę (nieco niedokładny cytat z Wulgaty, łacińskiego tłumaczenia Biblii, Jer 17, 18). [przypis edytorski]

paveizdą — pavyzdį. [przypis edytorski]

paveizdas — pavyzdys. [przypis edytorski]

Pavelić, Ante (1889–1959) — w l. 1941–1945 szef współdziałającego z hitlerowskimi Niemcami i faszystowskimi Włochami Niepodległego Państwa Chorwackiego, odpowiedzialny za akty ludobójstwa na Żydach, Cyganach i Serbach; wcześniej przywódca faszystowskiej organizacji ustaszy założonej na emigracji we Włoszech, opowiadającej się za katolicką, niepodległą Chorwacją i odpowiedzialnej za szereg zamachów bombowych, m.in. współorganizator śmiertelnego zamachu na króla Jugosławii Aleksandra I w 1934 r.; z wykształcenia prawnik. Dzięki pomocy duchowieństwa katolickiego, związanego z Watykanem, udało mu się uciec do Argentyny i uniknąć kary za popełnione zbrodnie. [przypis edytorski]

pavelykit man žodį — suteikite man žodį, duokite tarti žodį. [przypis edytorski]

pavietrė (lenk.) — užkrečiama liga. [przypis edytorski]

paviljonas — statinys, čia: pastato reprezentatyvioji dalis. [przypis edytorski]

pavirto bemaž į nuobodžiuko pasaką — dabar: pavirto nuobodžiuko pasaka. [przypis edytorski]

pavožoti (sl.) — gerbti. [przypis edytorski]

pavynastis (sl.) — pareiga, prievolė. [przypis edytorski]

pawana — taniec dworski pochodzenia włoskiego lub hiszpańskiego, popularny w XVI i XVII w. [przypis edytorski]

pawa — r.ż. od paw; pawica. [przypis edytorski]

pawa (z ukr.) — pawica. [przypis edytorski]

pawęż a. pawęża — tarcza drewniana, czworokątna, wysoka, sięgająca niekiedy od ziemi do ramion żołnierza; używana przez jazdę, a następnie również piechotę. [przypis edytorski]

pawęż (daw.) — tarcza. [przypis edytorski]

pawęż (daw.) — wysoka, czworokątna tarcza z drewna obitego skórą lub blachą. [przypis edytorski]

pawęż — rodzaj tarczy. [przypis edytorski]

pawęż statku — płaskie, pionowe lub lekko nachylone zakończenie rufy statku. [przypis edytorski]

pawęż — tarcza. [przypis edytorski]

pawęż (z wł. pavese) — tarcza. [przypis edytorski]

Paweł — 1 Tm 2, 32. [przypis edytorski]

Paweł apostoł świadczy — Rz 3, 8. [przypis edytorski]

Paweł apostoł Tymoteusza swego napomina — 2 Tm 1, 6. [przypis edytorski]

Paweł de Kock (1793–1871) — pisarz francuski; twórca licznych, popularnych powieści (Pani Tapin), także melodramatów i wodewilów. [przypis edytorski]

Paweł Heyse — w XIX w. panowała zasada spolszczania obcych imion; dziś przytaczamy imię i nazwisko cudzoziemców w oryginalnej postaci i pisowni. [przypis edytorski]

Paweł Heyse, żyjący dotąd znakomity nowelista niemiecki — niniejszy tekst pochodzi z Wyboru pism z roku 1879. [przypis edytorski]

Paweł III, właśc. Alessandro Farnese (1468–1549) — papież od 1534, zapoczątkował reformy w Kościele, zwołał sobór trydencki (1545); uprawiał nepotyzm: dwóm swoim nastoletnim wnukom nadał godności kardynalskie, dla syna utworzył z terenów Państwa Kościelnego księstwo Parmy i Piacenzy. [przypis edytorski]

Paweł I Romanow (1754–1801) — cesarz Rosji (od 1796), następca Katarzyny II. [przypis edytorski]

Paweł I Romanow (1754–1801) — cesarz Rosji (od 1796), syn Piotra III i Katarzyny II; ograniczył pańszczyznę, uwolnił jeńców polskich; zraził do siebie szlachtę, wojsko i duchowieństwo; za zgodą syna, Aleksandra (potem cara), został uduszony przez spiskowców w swojej sypialni w Zamku Michajłowskim. [przypis edytorski]

Paweł IV, właśc. Giovanni Pietro Carafa (1476–1559) — współzałożyciel zakonu teatynów, od 1542 do 1558 na czele Rzymskiej Inkwizycji, papież od 1555; zwolennik głębokich reform w kościele, przeciwny kontynuowaniu soboru trydenckiego; zmiany chciał zaprowadzić samodzielnie, wykorzystując odnowioną Inkwizycję; w 1557 wydał pierwszy indeks ksiąg zakazanych. [przypis edytorski]

Paweł i Wirginia — dzieło Jacques'a-Henriego Bernardina de Saint-Pierre (1788), opisujące życie zgodne z naturą i taką samą miłość między głównymi bohaterami. [przypis edytorski]

Paweł i Wirginia — tytułowa para nieszczęśliwych kochanków z powieści Jacques'a-Henriego Bernardina de Saint-Pierre z 1788, opisującej miłość na łonie przyrody oraz zgubny wpływ wychowania w cywilizacji. [przypis edytorski]

Paweł i Wirginia — utwór Jacques'a-Henriego Bernardina de Saint-Pierre (1737–1814), opublikowany w 1788 roku. [przypis edytorski]

Paweł i Wirginia — utwór Jacques'a-Henriego Bernardina de Saint-Pierre, opisujący miłość na łonie przyrody oraz zgubny wpływ wychowania w cywilizacji. [przypis edytorski]

Paweł, odrywając nas od próżnej chwały do uniżenia i skromności, rozkazuje — Filip. 2, 3. [przypis edytorski]

Paweł (Paszko) zwany Złodziej z Biskupic — rycerz, uczestnik bitwy pod Grunwaldem. [przypis edytorski]

Paweł pisze do Efezjan, że mąż jest głową niewiasty — Ef 5, 23 (por. też 1 Kor 11, 3). [przypis edytorski]

Paweł Popiel (1807–1892) — konserwatywny polityk, publicysta. [przypis edytorski]

Paweł… powiada — 1 Tm 3, l. [przypis edytorski]

Paweł powiada — Gal 6, 12. [przypis edytorski]

Paweł… powieda — 1 Kor 12, 6. [przypis edytorski]

Paweł powieda — 1 Tm 4, 4-5. [przypis edytorski]

Paweł święty, używając słów Menandrowych mówi — 1 Kor 2, 23. [przypis edytorski]

Paweł święty zborowi tessalonickiemu to postanowił — Tes. 3, 10. [przypis edytorski]

Paweł św., którego ja naśladuję, gdy tak pisze — Gal 6, 6. [przypis edytorski]

Paweł też chce — Tm 3, 7. [przypis edytorski]

Paweł V — właśc. Camillo Borghese (1552–1621), papież w latach 1605–1621; w 1611 udzielił audiencji Galileuszowi, który odwiedził wówczas Rzym; w 1616, po werdykcie komisji inkwizycyjnej, nakazał głównemu inkwizytorowi upomnienie Galileusza, żeby zaprzestał głoszenia heliocentryzmu. [przypis edytorski]

Paweł — w oryg. niem. imię bohatera brzmi: Paul. [przypis edytorski]

Paweł z Krosna a. Paweł Procler (ok. 1470/1474–1517) — łac.: Paulus Crosnensis Ruthenus, Paulus Joannes De Crosno; humanista polski, profesor Uniwersytetu Krakowskiego, tłumacz, i filolog, poeta renesansowy łacińskojęzyczny; syn burmistrza Krosna Jana Proclera. [przypis edytorski]

Paweł z Tarsu a. Apostoł Paweł (ok. 5 – ok. 67 n.e.) — Żyd, obywatel rzymski, święty chrześcijański. Prześladowca pierwszych chrześcijan, nawrócony przez oślepiające objawienie boskie na drodze do Damaszku w Syrii. [przypis edytorski]

Paweł Zwycięzca — pradziadek Maciusia. [przypis edytorski]

pawem (daw.) — dziś: pawiem. [przypis edytorski]

Pawiak — daw. więzienie w Warszawie przy ul. Dzielnej 24/26, wzniesione w l. 1830–1835 między ulicami Dzielną, Pawią i Więzienną. W okresie II wojny światowej było największym więzieniem politycznym na terytorium okupowanej Polski; jak szacuje się przez Pawiak przeszło ok. 100 tys. osób, z których część została zamordowana na miejscu, a ok. 60 tys. wywieziono do obozów. [przypis edytorski]

Pawiak — więzienie, które niegdyś znajdowało się w Warszawie przy ul. Dzielnej 24/26. Zostało wzniesione w latach 1830–1835 między ulicami Dzielną, Więzienną i Pawią (stąd nazwa). W takcie okupacji Pawiak był największym nazistowskim więzieniem politycznym na terytorium okupowanej Polski. Pełnił też rolę aresztu śledczego dla osób przesłuchiwanych przez Gestapo w Alei Szucha. Szacuje się, że ok. 60 tys. osób przetrzymywanych na Pawiaku zostało deportowanych do obozów koncentracyjnych, pracy lub śmierci. Pawiak od listopada 1940 znajdował się na terenie getta warszawskiego. Po stłumieniu żydowskiego powstania, od maja 1943 r., na terenie Pawiaka i w okolicach miały miejsce masowe egzekucje więźniów politycznych oraz osób narodowości żydowskiej. 21 sierpnia 1944 r. Pawiak oraz sąsiadujące z więzieniem budynki zostały przez Niemców wysadzone w powietrze. Dziś w tym miejscu znajduje się Muzeum Więzienia Pawiak. [przypis edytorski]

Pawiak — więzienie przy ul. Dzielnej w Warszawie, w czasie II wojny światowej wykorzystywane przez Niemców jako więzienie polityczne, zburzone w roku 1944. [przypis edytorski]

Pawiak — więzienie w Warszawie, nieistniejące dziś, wzniesione w l. 1830–1835 pomiędzy ulicami Dzielną, Więzienną i Pawią (stąd popularna nazwa); składało się z oddziału męskiego oraz kobiecego (zw. Serbią); od 1863 r. Pawiak był więzieniem politycznym i śledczym (drugim najważniejszym obok Cytadeli Warszawskiej), przetrzymywano tu członków Rządu Narodowego i powstańców 1863 r., działaczy partii robotniczych, narodowych i ludowych, uczestników rewolucji 1905 r.; podczas powstania warszawskiego, 21 sierpnia 1944 więzienie zostało wysadzone w powietrze przez ustępujące siły niemieckie. [przypis edytorski]

Pawiak — w latach 1939–1944 największe niemieckie więzienie polityczne w okupowanej Polsce, zlokalizowane przy ul. Dzielnej w Warszawie. [przypis edytorski]