Przypisy

Z stołowej izby balki wyrzuciwszy stare — w większych domach szlacheckich ozdabiano pułap belkami, wypełniając barwnymi ornamentami kwadraty powstałe przy skrzyżowaniu. Nowa moda wprowadza sufit gładki, ozdobiony malowidłami często o tematyce mitologicznej. [przypis redakcyjny]

z stolca — [tu:] z wysokości, z krzesła, które zasiada. [przypis redakcyjny]

z stopniów ostatnich — z najwyższych stopni, wiodących do siedziby mądrości. [przypis redakcyjny]

z swojem (Izabelli) małżonkiem — z Franciszkiem Gonzagą, księciem mantuańskim. [przypis redakcyjny]

z tą gwiazdą (…) która (…) cudzym światłem się zakrywa — Mała planeta Merkury jako najbliższa słońca objawia się mieszkańcom Ziemi tylko o wieczornym zmroku i to w jak najsłabszym blasku, ponieważ silne światło słoneczne jego blask przygasza. [przypis redakcyjny]

z tą koroną — chodzi tu o wieniec ślubny panny młodej: „jakby jakaś mitra wysoka, upleciona z trzęsideł złocistych i z błyskotek, z kolorowych paciorków i wstążek” (z listu L. Rydla do Vondračka). [przypis redakcyjny]

z tajemniczą nocą — w oryg.: humorous night — wilgotna, czyli zmienna noc. [przypis redakcyjny]

Z tajoną wspaniałością porozsiewasz chatki — Dla ozdoby ogrodów stawić się w nich zwykły tu i owdzie, „rozsiewać” chatki, zewnątrz prostej budowy, a we środku najkosztowniej przybrane, „z tajoną wspaniałością”. (Ob. Powązki Trembeckiego kart. 38, w. 24.) Chatek takowych, lubo przez poetę tu wspomnianych, w ogrodzie Zofijówka zgoła „nie masz”. [przypis redakcyjny]

Z takim łoskotem ze stromej skał ściany — Strumień z łoskotem spadający i krwawy w kręgu, gdzie są gwałtownicy, ma tu swoje głębokie znaczenie. [przypis redakcyjny]

z tak niewczesnego chyżu — z tak niewygodnego domu. [przypis redakcyjny]

z Tapanowiczem — „Tapanowicz” oznacza Paskiewicza (?). [przypis redakcyjny]

z Tatary — dziś popr. forma N. lm: z Tatarami. [przypis redakcyjny]

Z tego trudno sie zdzierać — od tego trudno się uchylić, wymówić. [przypis redakcyjny]

Z tego wynika, że przeniesienie religii z jednego kraju do drugiego mieści w sobie często wiele trudności — Nie mówi się tu o religii chrześcijańskiej, ponieważ, jak to powiedziano w ks. XXIV pod koniec rozdz. 1, religia chrześcijańska jest najwyższym dobrem. [przypis redakcyjny]

z tej samej góry patrzyłem z… — z Henryką Willan. Tak tajemniczo będzie ją Krasiński oznaczał także w dalszych listach, zwykle literą H. [przypis redakcyjny]

z tejże miary — takimi samymi (czyli również nieszczęśliwymi). [przypis redakcyjny]

z to (daw.) — na to, tyle. [przypis redakcyjny]

z tombaku — ze stopu miedzi z cynkiem. [przypis redakcyjny]

z to śmiałości (daw.) — dość śmiałości; tyle śmiałości, ile trzeba. [przypis redakcyjny]

z to śmiałości (daw.) — śmiałości tyle, ile trzeba. [przypis redakcyjny]

z to śmiałości i z to siły (daw.) — dość śmiałości i dość siły; tyle, ile trzeba. [przypis redakcyjny]

z to serca (daw.) — serca wystarczająco, tyle, ile trzeba. [przypis redakcyjny]

z to serca, (…) z to śmiałości (daw.) — wystarczająco serca, wystarczająco śmiałości; tyle, ile trzeba. [przypis redakcyjny]

z to siły (daw.) — tyle, ile trzeba siły; dość siły. [przypis redakcyjny]

z to — tyle, ile trzeba (z 4 przypadkiem [B.]) [przypis redakcyjny]

z trefunku (starop.) — przypadkiem. [przypis redakcyjny]

Z trzeciego piętra — Żmichowska mieszkała na trzecim piętrze domu Grabowskich przy ulicy Miodowej, gdzie mieszkała również Wanda z ojcem i siostrami. Duży ten dom tworzył prawdziwą kolonię krewnych i przyjaciół; mieszkali tam i Edwardowie Grabowscy, i Edwardowie Kaplińscy, Markiewiczowie, Ignacy Baranowski i Julia Bykowska (później doktorowa Ignacowa Baranowska), której pensjonat mieścił się w tym domu. Żmichowska zajmowała tam na trzecim piętrze dwa skromne pokoiki, które stały się w pewnej epoce, można rzec, sercem Warszawy i które popularnie zwano Miodogórzem. [przypis redakcyjny]

z tych głów pizańskich… że na ciał chyżość nie wpływa ich waga — Galileusz był w latach 1589–1591 profesorem matematyki w Pizie, gdzie odkrył prawo swobodnego spadku ciał. Ustalił, że przy braku oporów ruchu wszystkie ciała spadają z jednakowym przyspieszeniem. Potwierdził to badając teoretycznie i eksperymentalnie ruch ciał po równi pochyłej. Inni uczeni uważali, za autorytetem Arystotelesa, że spadek swobodny odbywa się ze stałą prędkością, zależną od ciężaru obiektu. [przypis redakcyjny]

Z tych jeden, Gwidobalda syn zacny dobrego — w oryg. „De l'un di questi il figlio Guidobaldo”, a więc „syn Gwidobald”, tj. Gwidobald II, książę Urbinu, syn Franciszka Marii della Rovere, książęcia Urbinu. [przypis redakcyjny]

z tych pisarzów — autorzy pism polemicznych, często oszczerczych, których podczas Sejmu Czteroletniego ukazywało się bardzo wiele, i które miały na celu podniecenie opinii przeciwko przywódcom politycznym. [przypis redakcyjny]

Z tym sonetem dopiero rozpoczyna się cykl właściwych Sonetów krymskich. Wyróżnić możemy wśród nich kilka grup, — nie na podstawie czasu i kolei powstawania, bo te nie dadzą się oznaczyć ani w przybliżeniu, nie na podstawie też rzeczywistej ruty turystycznej, bo tej się poeta bynajmniej nie trzymał, układając w Sonetach wrażenia tak, »jak się one ostatecznie w jego głowie ułożyły, a nie tak, jak ich sam podczas podróży krymskiej doświadczał (Windakiewicz, str. 623). Za jedynie pewną podstawę podziału można przyjąć ich treść i pokrewieństwo obrazów. Grupa więc pierwsza, obejmująca sonet II, III i IV, opiewa różne stany morza i odpowiednio do nich różne nastroje psychiczne poety, różne stany jego serca; jest to także pierwszy etap jego podróży, zbliżającej go dopiero do »ponurego, nieużytego i chropawego świata«. — Ogólny jego widok i pierwsze wywołane nim wrażenie odtwarza sonet V, po czym cztery następne (VI–IX) błądzą po stolicy chanów, Bakczysaraju, snując melancholijne refleksje nad znikomością potęgi i szczęścia ludzkiego. Z sonetem X rozpoczyna się dalsza grupa; poeta, jakby pragnął otrząsnąć z siebie brzemię smutnych myśli i przygnębiających wrażeń, wyrywa się na szeroki świat, »w lasy, doliny«, by »odurzyć się, upić tym wirem obrazów«. I oto od sonetu X do XIV przesuwają się przed oczyma naszymi, jakby w czarodziejskim kalejdoskopie, widoki krainy podgórskiej Krymu, by następnie od sonetu XV do XVIII »wdzierać się na groźne szczyty górskie, przebywać trudne przejścia, wzrok zapuszczać w bezdenne przepaści, deptać chmury« (Komarnicki, str. 217). [przypis redakcyjny]

zubastaja szczuka (ukr.) — zębaty szczupak. [przypis redakcyjny]

zub (daw., reg.) — ząb. [przypis redakcyjny]

zu Befehl, Herr Graf (niem.) — rozkaz, panie hrabio. [przypis redakcyjny]

zubożała — tu imiesłów, nie zaś czas przeszły: tzn. uboższa. [przypis redakcyjny]

zubr — żubr. [przypis redakcyjny]

zuciekać (daw.) — pouciekać. [przypis redakcyjny]

zuciekać — pouciekać. [przypis redakcyjny]

zuciekać (starop.) — tu: umknąć, uciec; ziemia zuciekała: ziemia znikła z oczu. [przypis redakcyjny]

zuciekać — uciekać, znikać. [przypis redakcyjny]

zuciekali (daw.) — uciekli. [przypis redakcyjny]

z udania — ze zmyślenia. [przypis redakcyjny]

z udania — z fałszywego dowodu. [przypis redakcyjny]

z ukazu — z reformy uwłaszczeniowej z 1864 roku. [przypis redakcyjny]

Zumara — miasto w Maroko. [przypis redakcyjny]

zumiawszy (starop.) — zdumiawszy. [przypis redakcyjny]

zum Kuckuck (niem.) — przekleństwo: do diabła (dosł. do kukułki). [przypis redakcyjny]

z umysłu — ze sposobu pojmowania. [przypis redakcyjny]

Zund, Kattegat i Skagerrak — cieśniny wiodące z Morza Bałtyckiego na Morze Północne. [przypis redakcyjny]

Zundy — dwie cieśniny morskie: Wielki i Mały Sund między Szwecją a Zelandią. [przypis redakcyjny]

zupełnemu — pełnemu, jędrnemu (w niektórych komentarzach: doskonałemu). [przypis redakcyjny]

Zuraw — Zurow, miasto na wsch. od Wismar. [przypis redakcyjny]

zurzynać (starop.) — pourzynać; urżnąć; uciąć. [przypis redakcyjny]

zurzynała (daw. forma) — ucięła. [przypis redakcyjny]

z uściskiem rękę podaję jej Władysławowi — w kwietniu r. 1872 Wanda wyszła za mąż za Władysława Żeleńskiego (patrz: Przedmowa). [przypis redakcyjny]

z uszyma puść do domu… — staropolskie przysłowie: „Ze złego targu — z uszyma do domu” o znaczeniu: z awantury (bójki) wyjść możliwie cało. [przypis redakcyjny]

zwać może leniwe (starop.) — zamiast: można zwać leniwe; [można nazwać leniwymi]. [przypis redakcyjny]

z Wagi — na zodiaku. Od Wagi zaczynają się znaki zodiaku zimowe. [przypis redakcyjny]

zwajca (starop.) — kłótliwy. [przypis redakcyjny]

zwalenie testamentu — obalenie mocy prawnej testamentu. [przypis redakcyjny]

zwarły osękami — [tu:] zahaczyły. [przypis redakcyjny]

zwartować (daw.) — przeszukać. [przypis redakcyjny]

zwarwszy (starop.) — zamiast: zwarłszy, analogiczna forma do tematów samogłoskowych. [przypis redakcyjny]

zwarzyli — stoczyli, zgotowali. [przypis redakcyjny]

z waszecia — zaściankowo lub drobnomieszczańsko [przypis redakcyjny]

związek Jaskulskiego — związek Mariana Jaskulskiego w r. 1659 udało się zaliczką na żołd załagodzić. [przypis redakcyjny]

Związek wypowiedzi Dziewczyny z rozmową, jaką przeprowadził Krasiński w karczmie w Ferney na temat rewolucji w Lyonie ze służącą, odnotował już J. Kallenbach w monografii Zygmunt Krasiński…, Lwów 1904. Relacja z tej rozmowy zawarta jest w liście do Reeve'a (Correspondance, t. I, s. 378–381). [przypis redakcyjny]

związku zewnętrznych narodów — stosunków, ustroju narodów innych. [przypis redakcyjny]

Zwiahel — miasto w płn. części Ukrainy, dziś: Nowogród Wołyński. [przypis redakcyjny]

zwiększyć się — wydoskonalić się. [przypis redakcyjny]

zwiedzali się ekwipażami — wyd. lwow. ma: zjeżdżali się ekwipażami. [przypis redakcyjny]

zwiedzieć — zwiedzić, poznać. [przypis redakcyjny]

z wielką pamięcią i dyspozycyją — z wielką przytomnością przygotowaniem. [przypis redakcyjny]

z wielkiego bursztyna — tj. z bursztynowej fajki. [przypis redakcyjny]

Zwierciadła, które wy zowiecie Trony — Tymi zwierciadłami są aniołowie, o których hierarchii w niebie dowiemy się obszerniej z pieśni XXVIII. [przypis redakcyjny]

Zwierciadło Narcyza — woda, w której przeglądał się piękny młodzieniec Narcissus. [przypis redakcyjny]

zwierzać się — być przykrym, niecierpliwić się, gniewać się. [przypis redakcyjny]

Zwierz — chodzi tu być może o niewidoczny z Ziemi gwiazdozbiór Centaura, którego dwie gwiazdy są wskaźnikami Krzyża Południa. [przypis redakcyjny]

zwierzę o jednym oku — lufa muszkietu, opieranego na widłach, lub armaty osadzonej na lawecie. [przypis redakcyjny]

Zwierzę to niczym chuci nie ostudza — Namiętność łakomstwa nigdy nie jest zaspokojona tym, co posiada, nigdy syta. Przez zwierzęta, z którymi się para, wyraża poeta inne występki, jakich ona jest rodzicielką, jako to: kradzież, łup, zdrada i niesprawiedliwość. [przypis redakcyjny]

zwie się przerażeniem (consternatio) — „Consternatio” mieliśmy już w Przyp. do Tw. 39, ale w innym oświetleniu. Całkowite ujęcie podane jest w Okr. wzr. 42. [przypis redakcyjny]

zwija się zaułek zawiły zagubiony we własnych załomach — we fragmencie tym występuje aliteracja, środek stylistyczny polegający na powtórzeniu jednakowych głosek lub zespołów głosowych na początku wyrazów sąsiadujących ze sobą w tekście lub zajmujących analogiczne miejsce w wersie lub w zdaniu. [przypis redakcyjny]

zwinąć niebiosy… — przypomina wyrażenie z Apokalipsy św. Jana (Ap 6:14) „A niebo odstąpiło jako księgi zwinione”. [przypis redakcyjny]

zwiódł praktyki — [zwołał] wróżbiarzy przepowiadających z położenia planet. [przypis redakcyjny]

zwiódł — zachowując w tajemnicy termin ślubu, o co Werter niedawno nie śmiał się zapytać. Podobnie zatajono i przed Goethem termin ślubu Charlotty Buff z Kestnerem. Goethe pisze z tego powodu: „Gott segn'Euch, denn ihr habt mich uberrascht. Auf den Charfreitag wollt ich heilig Grab machen und Lottens Silhouette begraben. So hangt sie noch und soll denn auch hangen, bis ich sterbe”.(„Niech Pan błogosławi was, bo mnie zaskoczyliście. W Wielki Piątek chciałem robić święty grób i pochować sylwetkę Lotty. A tak wisi dalej i powinna wisieć, aż umrę.” tłum. Lucyna Sekuła) [przypis redakcyjny]

Z wizyj piekielnych — Impresja z Dantego: duchy potępione za miłość występną. [przypis redakcyjny]

zwłaczać (daw.) — zwlekać. [przypis redakcyjny]

zwłoki niecierpliwy — 2. przypadek przyczynowy [tj. Dopełniacz: niecierpiący zwłoki, niemogący znieść zwłoki; red. WL]. [przypis redakcyjny]

z wnioskiem — z posagiem. [przypis redakcyjny]

z wódką to ziele — absynt, zabójczy napój robiony na piołunie, ulubiony przez francuską cyganerię; dziś wyrób jego zabroniony. [przypis redakcyjny]

zwodnica (daw.) — [tu:] rajfurka. [przypis redakcyjny]

zwolili (starop. forma) — zgodzili. [przypis redakcyjny]

zwornik — w architekturze: element wiążący sklepienie. [przypis redakcyjny]

z woza — dziś popr. forma D. lp: z wozu. [przypis redakcyjny]

zwrotny — przewrotny. [przypis redakcyjny]

zwrot — powrót. [przypis redakcyjny]

z wschodu — dziś popr.: ze wschodu. [przypis redakcyjny]

Z wszech sfer wybłysła światłość tak świecąca (…) — Tą światłością jest Jan Ewangelista. [przypis redakcyjny]

zwycięstwo Anglików w Afganistanie — w walkach z Afganistanem Anglicy odnieśli zwycięstwo, 26 maja 1879 r. został zawarty korzystny dla Anglii, ale krótkotrwały pokój. Do zajęcia Kabulu, stolicy Afganistanu, przez Anglików wówczas nie doszło. Kabul został zdobyty przez gen. F. S. Robertsa dopiero w nowej kampanii, 3 października 1879 r. [przypis redakcyjny]

zwycięstwy — dziś popr. forma N. lm: zwycięstwami. [przypis redakcyjny]