Przypisy

wyścigać nieścignioną chęcią — dziś: niedoścignioną; ale w dawniejszej polszczyźnie często nieścigniony (zob. Linde). [przypis redakcyjny]

wyśli — poprawnie: wyszli. [przypis redakcyjny]

Wyśmierzyce — miasto nad Pilicą, na płn.-zach. od Radomia. [przypis redakcyjny]

wysep (daw.) — [dziś r.ż.:] wyspa. [przypis redakcyjny]

wysep (daw. r.m.) — wyspa. [przypis redakcyjny]

wysep (daw. r. m.) — wyspa. [przypis redakcyjny]

wysep (daw.) — wyspa. [przypis redakcyjny]

wysepek (daw.) — [dziś r.ż.:] wysepka. [przypis redakcyjny]

wysepek (daw.) — wysepka. [przypis redakcyjny]

wysep (starop. forma) — dziś r.ż.: wyspa. [przypis redakcyjny]

wysep — wyspa. [przypis redakcyjny]

wyskipić (daw.) — wyrzucić. [przypis redakcyjny]

wyskipieć się (daw.) — wyroić się. [przypis redakcyjny]

Wyskitki — miasteczko na trakcie z Warszawy do Łowicza, w pobliżu puszczy Jaktorowskiej. [przypis redakcyjny]

wyskublić — wybrać się. [przypis redakcyjny]

wysługują — [tu:] bogacą się. [przypis redakcyjny]

wysmarować — wyleczyć. [przypis redakcyjny]

wysmarowawszy się — wyleczywszy się. [przypis redakcyjny]

wysokie chóry — chóry anielskie w niebie. [przypis redakcyjny]

Wysoki Zamek — góra zamkowa wraz z kopcem Unii Lubelskiej. [przypis redakcyjny]

wyspa Płaczu — Ebuda. [przypis redakcyjny]

Wyspy Lukajskie — Wyspy Bahama. [przypis redakcyjny]

wyspy od szczęścia nazwane — Isole di Fortuna; wyspy Kanaryjskie. [przypis redakcyjny]

wyspy szczęśliwe — zapewne Wyspy Kanaryjskie, zwane przez starożytnych insulae Fortunatae. [przypis redakcyjny]

wystąpić — [tu:] wykroczyć; [por.: występek]. [przypis redakcyjny]

wystąpić — [tu:] wykroczyć. [przypis redakcyjny]

wystać (starop.) — oddalić się, wystąpić; por. przystać [tj. przystąpić, dołączyć; red. WL]. [przypis redakcyjny]

wystać — tu: przeczekać. [przypis redakcyjny]

wystarczy — w drukach: „wystarcza” — poprawił Czubek na podstawie rękopisu. [przypis redakcyjny]

wystawać — zdobywać samym staniem. [przypis redakcyjny]

wystawa w Paryżu — 1 maja 1878 r. została otwarta w Paryżu wielka wystawa powszechna, która pociągnęła za sobą duży napływ obcokrajowców. Zwiedziło ją około dwustu tysięcy cudzoziemców, w tym blisko dwa tysiące Polaków. [przypis redakcyjny]

wystawić sobie (przestarz.) — wyobrazić sobie. [przypis redakcyjny]

wystawić (starop.) — wyłamać. [przypis redakcyjny]

wystawny (starop.) — wspaniały. [przypis redakcyjny]

występnik — przestępca. [przypis redakcyjny]

występ* — występek, przewinienie; tu lm: występy. [przypis redakcyjny]

wysuć (daw.) — wysypać. [przypis redakcyjny]

wysuć — wysypać. [przypis redakcyjny]

wysunie raźna młodzież — należąca do przeciwnej wojewodzie partii; Miecznik grozi tu Wojewodzie tzw. zajazdem. [przypis redakcyjny]

wyswarzyć — wymóc przez kłótnię. [przypis redakcyjny]

wyszczerzył (…) wzrok — wytrzeszczył [oczy; Red; WL]. [przypis redakcyjny]

wyszczezyły [mu] się — znaczenie wyrazu być może w związku z wyr. „wyszczerzać się”, śmiać się. [przypis redakcyjny]

Wyszła i za nią spieszy (…) spina — por. Wergiliusz, Eneida, IV, 136–140 w tłumaczeniu Franciszka Wężyka. [przypis redakcyjny]

wyszlij — dziś popr.: wyślij. [przypis redakcyjny]

wyszpocić (daw.) — wykrzywić, przekręcić, zmienić. [przypis redakcyjny]

wyszpocić — wykrzywić, przekręcić, zmienić. [przypis redakcyjny]

wyszwarcowany — uczerniony. [przypis redakcyjny]

wyszypłać — zwykle: wysypłać, wysupłać i wyszypłać; wydać z sypełka, z ciężkim sercem. [przypis redakcyjny]

wytchnieć (daw.) — odechce ci się. [przypis redakcyjny]

wytchnieć — odechce mu się. [przypis redakcyjny]

wytcze — forma stpol., wytka. [przypis redakcyjny]

wyterminować — wysłowić. [przypis redakcyjny]

wytoki — wyłogi. [przypis redakcyjny]

wytrefiona — pięknie ułożona, sfalowana. [przypis redakcyjny]

wytrwać (starop.) — tu: przetrwać, przetrzymać. [przypis redakcyjny]

wytrząsł — w rękopisie: wytrzął. [przypis redakcyjny]

wytrzymać dług — tu: odzyskać należność z dochodów. [przypis redakcyjny]

wytworny — tu: wytworzony, stworzony. [przypis redakcyjny]

wytyczne — składana duchowieństwu danina w snopach, które już przy wiązaniu na polu od razu wskazywano tyką czyli „wytykano”. [przypis redakcyjny]

wyuzdany (starop.) — niepanujący nad sobą [jak koń bez uzdy i wodzy; red. WL]. [przypis redakcyjny]

wyuzdany (starop.) — niepanujący nad sobą (jak koń bez uzdy). [przypis redakcyjny]

wywierać (starop.) — tu: wybuchać. [przypis redakcyjny]

wywiódłeś — wywiodłeś, udowodniłeś. [przypis redakcyjny]

Wywnętrza go — wykorzystuje, wyzyskuje go. [przypis redakcyjny]

Wywód Pankracego o Bogu, „któremu już śmierci nie będzie” (Dieu vivant), „Bogu ludzkości”, wiąże Kleiner z saintsimonistycznymi pomysłami religijnymi. Kleiner powołuje się na słowa kaznodziei saintsimonistycznego, Transona (”Le Globe” 12 IX 1831). A oto co przynosi wykład XIII Doktryny Saint–Simona: „(…) za przykładem Saint–Simona i w jego imieniu przychodzimy ogłosić, że ludzkość ma przed sobą przyszłość religijną; że religia przyszłości będzie większa, potężniejsza od wszystkich religii przeszłości; że będzie, podobnie jak religie, które ją poprzedziły, syntezą wszystkich idei ludzkości i, co więcej, wszystkich jej sposobów istnienia, że nie tylko opanuje ona porządek polityczny, ale że porządek polityczny będzie w swojej całości instytucją religijną; żadnego już bowiem faktu nie będzie się pojmować poza Bogiem, żaden fakt nie będzie się rozwijał poza boskim prawem; dodajmy jeszcze, że religia obejmie cały świat, albowiem prawo boskie jest powszechne” (s. 447). [przypis redakcyjny]

wywrzeć (starop.) — wypuścić. [przypis redakcyjny]

wyźnik — w chapance nazwa damy. [przypis redakcyjny]

wyżeń (daw.) — dziś popr. forma 2 os. lp trybu rozkazującego: wygnaj, wygoń. [przypis redakcyjny]

wyżenąć (daw.) — wygnać. [przypis redakcyjny]

wyżeniem (daw.) — dziś popr.: wygnamy. [przypis redakcyjny]

wyżgać (daw.) — wygonić. [przypis redakcyjny]

wyżnik — dawna nazwa jednej z kart do gry, dama. [przypis redakcyjny]

wyżniki… niżniki — dawne nazwy figur w kartach. [przypis redakcyjny]

Wyższe nad odblask światło bezpośrednie (…) miłość strawiła — Tu poeta porównuje krąg błogosławionych do odbitej tęczy na niebie, która podobna do pierwszej barwą i kształtem, a jednak świeci mniej żywo. Łuk drugi w stosunku takim jest do pierwszego, jak dźwięk echa do głosu, jaki odbija. Echo strawione miłością do Narcyza, równie jak Irys, czyli tęcza, posłanka Junony, znajoma z mitologii starożytnej. [przypis redakcyjny]

wyższe twory — To jest: obdarzone rozumem i wolną wolą. [przypis redakcyjny]

wyzierać — wyglądać; spoglądać, wychylając się skądś. [przypis redakcyjny]

wyziewy, co z wody i ziemi wznosząc się w chmury stają się ciepłemi — Wyżej już objaśniliśmy, że według fizycznej teorii poety, burze tylko przez wybuch wyziewów z ziemi i wody powstają, że te wyziewy przez słońce do chłodnej sfery eteru podniesione stają się deszczem, który spadając na ziemię, karmi wszystkie strumienie i rzeki. [przypis redakcyjny]

wyzobić (daw.) — wyjeść, wydziobać. [przypis redakcyjny]

w żałobie — w smutku, w płaczu. [przypis redakcyjny]

wżdam — jednak, przecież. [przypis redakcyjny]

wżdy (daw.) — przecież. [przypis redakcyjny]

wżdy niech kamienie woła — niech do was i kamień przemówi [starop. to kamienie: rzeczownik r.n.; nawiązanie do Łk 19,40: „Odrzekł: »Powiadam wam: Jeśli ci umilkną, kamienie wołać będą«” oraz Ha 2,11: „Kamień ze ściany zawoła,/ a belka budowy mu zawtóruje”; red. WL]. [przypis redakcyjny]

wżdy — przecież. [przypis redakcyjny]

wżdy (starop.) — jednak. [przypis redakcyjny]

wżdy (starop.) — przecie, oto. [przypis redakcyjny]

wżdy (starop.) — przynajmniej. [przypis redakcyjny]

wżenie — zagna. [przypis redakcyjny]

Wże po nej (z ukr.) — już po niej. [przypis redakcyjny]

wzad — poza siebie; [wzad się oglądam; Red. WL] tj. na niebezpieczeństwo grożące ze strony Wojewody. [przypis redakcyjny]

wzajem ci się ty kobyłki czeszą (starop.) — jeden drugiego ochrania. [przypis redakcyjny]

wzajemne nauczanie — metoda „wzajemnego nauczania”, polegająca na tym, że dzieci uczą siebie nawzajem pod okiem profesora, cieszyła się u progu lat dwudziestych XIX w. pewnym rozgłosem i była przedmiotem publicznej dyskusji. W rozdziale LVI Stendhal deklaruje się jako zwolennik tej metody. [przypis redakcyjny]

w zakonie — w postanowieniu. [przypis redakcyjny]

W Zamościu bawiłem rok z czymś — w Zamościu było więzienie rosyjskie. [przypis redakcyjny]

w zamysłach — w zamyśleniu, w zadumie. [przypis redakcyjny]

W zaniechanej później brulionowej redakcji satyry odczytujemy odmienny fragment zakończenia: Czyta modny literat sprośne w wierszach strofy, / Bluźnią grzecznie a śmiało modne filozofy, / A ciekawość niewieścia, którą wstyd nie tłumi, / Chwali sprośność i bluźni to, co nie rozumie. / Równe stanów i związków najświętszych koleje: / Córka z matki, syn z ojca, mąż z żony się śmieje, / Natrząsa się brat z brata, a kiedy go ściska, / Myśli wtenczas, skąd pochop wziąć na pośmiewiska. (I. Krasicki, Satyry i listy. [przypis redakcyjny]

Wzbijam się wyżej nad te lekkie ciała — Tymi lekkimi ciałami są powietrze i ogień. [przypis redakcyjny]

wzbronienie małżeństwa — poddany musiał otrzymać zezwolenie dziedzica, by zawrzeć małżeństwo; dziedzice bardzo niechętnie udzielali go w wypadku, gdy narzeczeni byli poddanymi różnych panów; zwłaszcza trudnym było pannie otrzymać takie zezwolenie, gdyż wychodząc za mąż za poddanego obcego i przenosząc się do jego wsi, pomniejszała bogactwo dotychczasowego swego pana o jedną siłę roboczą, nie licząc spodziewanych w przyszłości dzieci. [przypis redakcyjny]

w zdarzonej okoliczności — postępowanie Czartoryskich w czasie bezkrólewia 1764 r. [przypis redakcyjny]

wzdzierać tu: — wstrzymywać. [przypis redakcyjny]

w zęby patrzyć (starop.) — [tu:] uważać. [przypis redakcyjny]