Przypisy

Sand, George, właśc. Aurore Dudevant (1804–1876) — fr. pisarka epoki romantyzmu, autorka powieści feministycznych i społ.-obycz., przyjaciółka wybitnych twórców kultury. [przypis edytorski]

sandious — wykrzyknienie gaskońskie, od: sang de Dious: krew Boża. [przypis edytorski]

sandomierskiem — daw. forma N. i Msc. przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: sandomierskim. [przypis edytorski]

Sandomierz — miasto powiatowe w woj. świętokrzyskim, nad Wisłą. [przypis edytorski]

sandora — susitarimas. [przypis edytorski]

Sandwich — miasto w płd.-wsch. Anglii, w hrabstwie Kent, nad rzeką Stour, ok. 20 km na wsch. od miasta Canterbury; jeden z pięciu głównych portów konfederacji miast portowych powstałej w późnym okresie anglosaskim. [przypis edytorski]

San Fernando de Apure — miasto w Wenezueli, nad rzeką Apure; dziś stolica stanu Apure, w 1996 r. liczyło 110 tys. mieszkańców. Założone w 1788 r., zaledwie 11 lat przed wizytą Humboldta. [przypis edytorski]

San Francisco de Campeche — ob. Campeche, miasto w Meksyku, nad Zat. Meksykańską; zał. w 1540, stanowiło główny port półwyspu Jukatan, w 1685 zostało napadnięte i zdobyte przez piratów pod wodzą Laurensa de Graafa, podobnie jak 20 innych nadbrzeżnych miast w regionie. [przypis edytorski]

Sangar — Sangarios, rzeka w Azji Mniejszej. [przypis edytorski]

Sanger, Margaret Higgins (1879–1966) — amerykańska pielęgniarka, feministka, aktywistka na rzecz świadomego macierzyństwa, założycielka American Birth Control League, od 1914 r. wydawczyni miesięcznika feministycznego „The Woman Rebel” („Kobieta zbuntowana”), które przyjęło za swą dewizę rewolucyjne hasło fr. socjalisty Louisa Auguste'a Blanqui'ego „Ani boga, ani pana”; pismo propagowało ideę, że kobiety mają prawo do decydowania o swoich ciałach oraz zachęcało do stosowania antykoncepcji. [przypis edytorski]

San Giorgio — tu: kardynał Raffaele Sansoni Riario (1461–1521), syn siostrzenicy papieża Sykstusa IV, od 1477 kardynał tytularny San Giorgio in Velabro (rzymskiego kościoła św. Jerzego na Velabrum). [przypis edytorski]

San Giovanni — historyczny szpital rzymski. [przypis edytorski]

San Giovanni — prawdopodobnie Bazylika św. Jana na Lateranie, katedra biskupa Rzymu. [przypis edytorski]

San Giovanni, właśc. Villa San Giovanni — miejscowość w płd. Włoszech, nad Cieśniną Mesyńską, w prowincji Reggio Calabria. [przypis edytorski]

sangre de Dios (hiszp.) — na krew Boga! [przypis edytorski]

Sanguszkowie — polsko-litewski magnacki ród książęcy, który przejął dobra tarnowskie w 1742 r. [przypis edytorski]

sangwina — brunatny odcień czerwieni przypominający kolor krwi (łac. sanguis). [przypis edytorski]

Sangwinaria (z fr. les Sanguinaires) — cztery niewielkie wyspy leżące w zatoce Ajaccio. [przypis edytorski]

sangwin — brunatny odcień czerwieni przypominający kolor krwi (łac. sanguis). [przypis edytorski]

sangwiniczny charakter — żywo reagujący, porywczy i zmienny. [przypis edytorski]

sangwinik — człowiek o żywym temperamencie, wrażliwy, szybko i silnie reagujący. [przypis edytorski]

sanha-su, właśc. sanhaço — tangarka zielonoskrzydła, rodzaj ptaka z rodziny tanagrowatych. [przypis edytorski]

sanhedryn — kolegium rabinackie; tu przen.: rada osób religijnych. [przypis edytorski]

Sanhedryn — najwyższa rada religijno-sądownicza w starożytnej Judei. [przypis edytorski]

sanhedryn — rada starszych. [przypis edytorski]

sanhedryn — rada starszych stanowiąca najwyższy trybunał religijno-polityczny starożytnego Izraela. [przypis edytorski]

sanhedryn — rada starszych stanowiąca najwyższy trybunał religijno-polityczny starożytnego Izraela; tu przen. [przypis edytorski]

sanhedryn — wyższy sąd oraz najwyższa rada religijna w Izraelu w okresie Drugiego Kościoła. [przypis edytorski]

Sanhedryn (z gr.: trybunał sądowy) — zw. też Wysoką Radą a. Wielkim Sanhedrynem; najwyższa instytucja sądownicza i religijna starożytnego Izraela, trzy tytuły w kolejności ich znaczenia zarezerwowane dla najważniejszych członków sanhedrynu to nasi (książę), chacham (mędrzec) i aw beit-din (przewodniczący Izby Sądowej); zgodnie z tradycją rabiniczną sanhedryn istniał nieprzerwanie od czasów Mojżeszowych do IV w. n.e., jednak pierwsze pisemne potwierdzenie istnienia sanhedrynu pochodzi z 203 r. p.n.e.; sanhedryn zbierał się w Jerozolimie na Wzgórzu Świątynnym, przewodniczył mu arcykapłan; w czasie diaspory miejsce, w którym zbierał się sanhedryn, ulegało zmianom. [przypis edytorski]

Sanhedryn — zwany też Wysoką Radą lub Wielkim Sanhedrynem; najwyższa instytucja sądownicza i religijna starożytnego Izraela. Zgodnie z tradycją rabiniczną istniała nieprzerwanie od czasów mojżeszowych do IV w n.e., jednak pierwsze pisemne potwierdzenie istnienia Sanhedrynu pochodzi z 203 r. p.n.e. Sanhedryn zbierał się w Jerozolimie na Wzgórzu Świątynnym, przewodniczył mu arcykapłan. W czasie diaspory miejsce, w którym zbierał się Sanhedryn ulegało zmianom. [przypis edytorski]

Saninskije krużki (ros.) — kółka Saninowskie. [przypis edytorski]

Sanitätsknaster — schlechter Tabak (Studentenausdruck). [przypis edytorski]

sanitarium (ang., z łac.) — sanatorium. [przypis edytorski]

sanitar (ros. санитар) — sanitariusz, pielęgniarz, salowy. [przypis edytorski]

sanitet (daw.) — sanitariusz. [przypis edytorski]

Sanjurjo, José (1872–1936) — hiszpański generał, jeden z dowódców wojskowych planujących przewrót wojskowy, który zapoczątkował wojnę domową; zginął w katastrofie lotniczej na samym początku buntu. [przypis edytorski]

sankcja — tu: akceptacja, zatwierdzenie. [przypis edytorski]

sankcja — tu: prawo, zezwolenie, aprobata. [przypis edytorski]

sankcja — tu: uprawnienie. [przypis edytorski]

sankcja — tu: zatwierdzenie nadające moc prawną. [przypis edytorski]

sankcja — tu: zezwolenie. [przypis edytorski]

sankiuloci — najradykalniejsza grupa uczestników rewolucji francuskiej 1789–1799; nazwa „sankiuloci” pochodzi od pogardliwego określenia ludzi z gminu nienoszących modnych wśród wyższych sfer obcisłych spodni (fr. culottes). [przypis edytorski]

sankiuloci — pogardliwa nazwa stosowana w czasie rewolucji francuskiej przez stany wyższe w odniesieniu do radykałów wywodzących się z warstw niższych. [przypis edytorski]

sankiulota (z fr. sans-culotte) — najbardziej radykalnie nastawiona grupa społeczna z okresu rewolucji francuskiej, składająca się z miejskich robotnic i robotników, drobnych rzemieślników, bezrobotnych i drobnej burżuazji. Sankiuloci domagali się najdalej idących zmian w systemie politycznym i społecznym Francji. Grupa ta była szczególnie dotknięta przerwami w dostawach żywności i innych artykułów, stąd też wielu sankiulotów było zwolennikami terroru jako metody zwalczania spekulacji, korupcji oraz kontrrewolucyjnych spisków rojalistów. Niejednokrotnie zmieniła przebieg rewolucji, stosując tzw. insurekcje, tj. wymuszając groźbą użycia przemocy na członkach Konwentu podejmowanie decyzji, na które ci nie byli gotowi. Nazwa grupy wywodzi się od pogardliwego określenia żołnierzy Armii Rewolucyjnej, którzy pochodzili z klas niższych noszących tzw. culottes, długie luźne spodnie, w przeciwieństwie do noszonych przez profesjonalne armie obcisłych, sięgających kolan bryczesów (sans-culotte oznaczało zatem „bez bryczesów”). [przypis edytorski]

sankiulota (z fr. sans-culottes: bez spodni) — w czasie Rewolucji Francuskiej nazwa nadawana rewolucjonistom, którzy nosili spodnie długie, zamiast modnych wówczas wśród szlachty krótkich spodni z koronkami (fr. culotte). [przypis edytorski]

sankiulot — członek bardzo radykalnej, wywodzącej się z biedoty grupy podczas Wielkiej Rewolucji Francuskiej. [przypis edytorski]

sankiulotyzm — poglądy sankiulotów, czyli żarliwych stronników rewolucji francuskiej; przen. radykałowie, ekstremiści. [przypis edytorski]

sankrova — krautuvė, parduotuvė. [przypis edytorski]

Sanktissimum (łac.) — w kościele katolickim: Najświętszy Sakrament. [przypis edytorski]

sanktuarium (z łac.) — święty przybytek; budowla lub pomieszczenie o szczególnym znaczeniu kultowym; przen.: miejsce dla kogoś szczególne, do którego dopuszcza się tylko wybranych. [przypis edytorski]

sanktuarium (z łac.) — święty przybytek; budowla lub pomieszczenie o szczególnym znaczeniu kultowym. [przypis edytorski]

Sankt Valentin a. St. Valentin, a. San Valentino — miasto w kraju związkowym Dolna Austria w powiecie Amstetten lub włoska miejscowość nad jeziorem Garda. [przypis edytorski]

Sanmicheli, Michele (1484–1559) — włoski architekt i inżynier manierystyczny, znany szczególnie z budowy fortyfikacji w Weronie. Pochodził z rodziny inżynierów-architektów wywodzących się z Porlezzy. Jego ojciec Giovanni i wuj Bartolomeo również byli architektami. [przypis edytorski]

sanna droga — droga przejezdna dla sań. [przypis edytorski]

sanna — jazda saniami po drodze usłanej śniegiem. [przypis edytorski]

San Nicolò — kościół z XIII wieku, znajdujący się w Treviso. [przypis edytorski]

San Nicolo sotto riva (wł.) — Święty Nicolo nad brzegiem. [przypis edytorski]

sannjasin — hinduski asceta, najczęściej wędrowny: osoba na ostatnim z czterech etapów życia, która wyrzekła się materialistycznego życia i pragnień, poświęcając resztę życia na duchowe rozmyślania i poszukiwania. [przypis edytorski]

Sanok — obecnie miasto powiatowe w województwie podkarpackim. [przypis edytorski]

San Pédro — rzeka w zach. Afryce uchodząca do Atlantyku w pobliżu miasta o tej samej nazwie, w płd.-zach. części ob. Wybrzeża Kości Słoniowej. [przypis edytorski]

San Pietro ad Vincula — tu: kardynał Giuliano della Rovere (1443–1513), siostrzeniec Sykstusa IV, późniejszy papież Juliusz II; był kardynałem (1471–1479) z tytułem San Pietro ad Vincula (rzymskiej bazyliki św. Piotra w Okowach). [przypis edytorski]

San Pietro — Święty Piotr; tu: bazylika św. Piotra. [przypis edytorski]

san por ni san reprosz (zniekszt. fr.: sans peur ni sans reproche; włśc. sans peur et sans reproche) — bez trwogi i skazy; określenie związane z rycerzem Bayarde'm (1476–1526). [przypis edytorski]

San Salvatore di Collalto — ufortyfikowana budowla w prowincji Treviso. [przypis edytorski]

sans conséquence (fr.) — bez konsekwencji. [przypis edytorski]

sans culotte (fr.) — bez spodni. [przypis edytorski]

sans-culotte (fr.) — człowiek z najuboższej klasy społecznej a. radykalny rewolucjonista (sankiulota). [przypis edytorski]

sans-culotte (fr.) — dosłownie: bez (krótkich) spodni; w czasie Rewolucji Francuskiej nazwa nadawana rewolucjonistom, którzy nosili spodnie długie, zamiast modnych wówczas wśród szlachty krótkich spodni z koronkami (fr. culotte). [przypis edytorski]

San Sebastián — miasto w płn.-wsch. Hiszpanii nad Zat. Biskajską, tuż przy granicy z Francją; popularna miejscowość wypoczynkowa. [przypis edytorski]

Sanseverina, Gina — postać literacka z Pustelni parmeńskiej Stendhala: ciotka Fabrycego del Dongo, która została księżną Parmy. [przypis edytorski]

sans-façons (fr.) — bezceremonialność. [przypis edytorski]

Sans — (franz.) ohne. [przypis edytorski]

sanskryt — język indoaryjski z rodziny indoeuropejskiej, używany w staroż. Indiach, później jako język liturgiczny i literacki pełnił funkcję podobną do łaciny w Europie. [przypis edytorski]

sanskryt — język indoaryjski z rodziny indoeuropejskiej, używany w staroż. Indiach, później jako język liturgiczny i literacki pełnił funkcję podobną do łaciny w Europie; zapisywany zwykle sylabicznym pismem dewanagari. [przypis edytorski]

sanskryt — język indoaryjski z rodziny indoeuropejskiej, używany w staroż. Indiach; później jako język liturgiczny i literacki pełnił funkcję podobną do łaciny w Europie. Jako jeden z najstarszych utrwalonych języków indoeuropejskich (zapisane w sanskrycie wedyjskim partie Rigwedy z ok. 1500–1200 p.n.e.) odgrywa ważną rolę w studiach nad tą grupą języków. [przypis edytorski]

sans le savoir (fr.) — nie wiedząc o tym, nieświadomie. [przypis edytorski]

sans mademoiselle (fr.) — bez panienki. [przypis edytorski]

sans peur et sans reproche (fr.) — bez strachu i bez wymówki. [przypis edytorski]

sans peur ni reproche (fr.) — bez trwogi ani skazy. [przypis edytorski]

sans rire pince, własc. pince sans rire (od fr. pincer: szczypać i sans rire: bez śmiechu) — [tu wym.: sã rir pęsy] rodzaj humoru, bliski ironii, polegający na wypowiadaniu twierdzeń przesadzonych, często w stylu czarnego humoru, z poważnym wyrazem twarzy. Może się wiązać z ośmieszeniem rozmówcy, jeśli ten nie zrozumie, że to żart. Określenie pince sans rire pochodzi od nazwy zabawy, opisanej w XVII w., w której prowadzący szczypał twarz „ofiary” palcami ubrudzonymi w sadzy do momentu, kiedy ktoś z obecnych nie wytrzymał i wybuchnął śmiechem na widok takiego „makijażu”; śmiejący się zajmował wówczas miejsce „ofiary”. [przypis edytorski]

sans son galant (fr.) — bez swego amanta. [przypis edytorski]

Sans souci (fr.) — bez trosk; nazwa na wzór Schloss Sanssouci, rokokowej letniej rezydencji królów pruskich, wybudowanej w II poł. XVIII w. w Poczdamie pod Berlinem. [przypis edytorski]

Sanssouci (z fr. sans souci: beztroski) — rokokowy pałac Hohenzollernów w Poczdamie, w pobliżu Berlina, wzniesiony w latach 1745–1747 jako letnia rezydencja króla Prus Fryderyka II Wielkiego. [przypis edytorski]

Sanszo-Panszo — właśc. Sancho Pansa, postać z powieści Don Kichote Miguela Cervantesa. [przypis edytorski]

Santa Catalina di Chewing Gum! (hiszp. i ang.) — Święta Katarzyna od Gumy do Żucia. [przypis edytorski]

Santa Catharina, właśc. Santa Catarina — jeden ze stanów Brazylii ze stolicą w Joinville. W tekście nazwa ta często bywa spolszczana do formy Św. Katarzyna. [przypis edytorski]

Santa Cruz de Tenerife — największe miasto Teneryfy. [przypis edytorski]

Santa-Fé — miasto położone 10 km na zach. od Grenady; zbudowane w 1491, podczas oblężenia Grenady przez armie katolickie, w miejscu umocnionego obozu wojskowego. W Santa-Fé 25 listopada 1491 podpisano traktat uzgadniający warunki kapitulacji Grenady, zaś 17 kwietnia 1492 umowę pomiędzy Kolumbem a Ferdynandem Aragońskim i Izabelą Kastylijską, dotyczącą warunków sfinansowania wyprawy w poszukiwaniu drogi do Indii. [przypis edytorski]

Sant Agata — prawdopodobnie chodzi o wieś Sant'Agata sui Due Golfi w okolicy Sorrento, obecnie wchodzącą w skład gminy Massa Lubrense. [przypis edytorski]

Santa Isabel — ob. Malabo, miasto portowe na wyspie Bioko (daw. Fernando Poo) w Zat. Gwinejskiej, stolica Gwinei Równikowej. [przypis edytorski]

Santa Lucia a. Borgo Santa Lucia — historyczna dzielnica Neapolu. [przypis edytorski]

Santa Lucia — pieśń sławiąca nadmorską dzielnicę Neapolu, Santa Lucia. [przypis edytorski]

Santa Margueritta! San Giorgio! Diffendete mi! (wł.) — święta Małgorzato, święty Jerzy, ratujcie mnie. [przypis edytorski]

Santa Maria! (hiszp.) — Święta Mario! [przypis edytorski]

Santa Maria Maggiore — rzymska bazylika Najświętszej Marii Panny. [przypis edytorski]

Santa Virgen del Pilar! (hiszp.) — Święta Dziewico z Kolumny; wezwanie Matki Boskiej z Bazyliki Nuestra Señora del Pilar w Saragossie, gdzie znajduje się kolumna, na której wg tradycji aniołowie nieśli Maryję, objawiającą się w ten sposób apostołowi Jakubowi, prowadzącemu ewangelizację tych okolic. [przypis edytorski]

Santiago di Compostella — miasto w miasto w płn.-zach. Hiszpanii, od średniowiecza ośrodek kultu i cel pielgrzymek do grobu św. Jakuba. [przypis edytorski]

Santificetur nomen tuum (łac.) — święć się imię Twoje. [przypis edytorski]

Santissima Madre (hiszp.) — Najświętsza Matka (Maryja). [przypis edytorski]

Santok — gród u ujścia Noteci, obecnie wieś. [przypis edytorski]