Przypisy

Bebel, August Ferdinand (1840–1913) — jeden z założycieli, a następnie wieloletni przywódca niemieckiej socjaldemokracji; autor wielu prac społeczno-politycznych. [przypis edytorski]

Bebel, August Ferdinand (1840–1913) — jeden z założycieli, a następnie wieloletni przywódca niemieckiej socjaldemokracji; autor wielu prac społeczno-politycznych. [przypis edytorski]

Bebel, August Ferdinand (1840–1913) — jeden z założycieli, a następnie wieloletni przywódca Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD); autor wielu prac społeczno-politycznych. [przypis edytorski]

Bebel, August Ferdinand (1840–1913) — polityk socjalistyczny, pisarz i mówca; w 1869 r. jeden z założycieli socjaldemokratycznej partii SDAP (Sozialdemokratische Arbeiterpartei), która w 1875 połączyła się z ADAV (Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein) F. Lassalle'a w SAPD (następnie SPD); na czoło działaczy socjalistycznych wysunął się w okresie obowiązywania Bismarckowskich ustaw antysocjalistycznych (1878–1890); był przywódcą SPD od 1892 aż do swej śmierci; autor poczytnej książki Kobieta i socjalizm. [przypis edytorski]

bec-à-bec (fr.) — twarzą w twarz. [przypis edytorski]

bec à bec (fr.) — twarzą w twarz. [przypis edytorski]

Beccaria, Cesare (1738–1794) — Cesare Bonesana, markiz Beccaria, wł. prawnik i pisarz polityczny, związany z Mediolanem; przedstawiciel humanitaryzmu prawniczego, autor dzieła O przestępstwach i karach (Dei delitti e delle pene, 1764). [przypis edytorski]

Beccaria, Cesare (1738–1794) — włoski prawnik i pisarz polityczny, przedstawiciel humanitaryzmu prawniczego. [przypis edytorski]

Beccaria, Cesare, właśc. Cesare Bonesana, markiz Beccaria (1738–1794) — włoski prawnik i pisarz polityczny, przedstawiciel humanitaryzmu prawniczego, autor dzieła O przestępstwach i karach (1764), w którym krytykował prawo karne epoki feudalnej, opowiadał się za równością wszystkich wobec prawa oraz za jego humanitaryzacją. [przypis edytorski]

Bechi, Stanislao (1828–1863) — major armii włoskiej, jeden z ochotników włoskich uczestniczących w powstaniu styczniowym 1863; w powstaniu otrzymał rangę pułkownika; schwytany i rozstrzelany przez Rosjan. [przypis edytorski]

Bechstein — marka fortepianów. [przypis edytorski]

Bechstein — tu: renomowana marka fortepianów z wytwórni zał. w 1853 przez niem. przedsiębiorcę Carla Bechsteina. [przypis edytorski]

bechtać (daw.) — podjudzać, buntować. [przypis edytorski]

bechter — pancerz z prostokątnych żelaznych płytek połączonych ze sobą żelaznymi kółkami (plecionką kolczą); bechter stanowi typ pancerza wywodzący się ze Wschodu. [przypis edytorski]

bechtir a. bechter — rodzaj pancerza z metalowych płytek. [przypis edytorski]

bechy — bachory. [przypis edytorski]

beciki (daw.) — poduszeczki, miękka pościel; zdrobn. lm od bet: miękka poduszka z pierza a. pierzyna. [przypis edytorski]

Becker, Jérôme (1850–1912) — belgijski odkrywca, oficer, zwolennik niewolnictwa; poprowadził kilka ekspedycji w Afryce Środkowej w imieniu organizacji Międzynarodowe Stowarzyszenie Afrykańskie, powstałej z inspiracji belgijskiego króla Leopolda II, oraz Wolnego Państwa Kongo, będącego prywatną własnością tego władcy; w 1891 powrócił do Belgii, gdzie został oskarżony o okrucieństwo wobec Afrykanów oraz próbę zabójstwa przełożonego, po którego śmierci objął władzę nad kluczowym belgijskim fortem w Afryce Środkowej. [przypis edytorski]

Becket, Thomas (1118–1170) — kanclerz Anglii, arcybiskup Canterbury, męczennik. [przypis edytorski]

Beck, Friedrich a. Friedrich von Beck-Rzikowsky (1830–1920) — szef sztabu generalnego armii austro-węgierskiej w latach 1881–1906. [przypis edytorski]

Beck, Józef (1894–1944) — polski polityk i dyplomata. [przypis edytorski]

Beckmesser — postać z opery Wagnera Śpiewacy norymberscy (1868): pisarz miejski, który wytyka rycerzowi Walterowi, stającemu do rywalizacji w konkursie śpiewaczym o rękę córki złotnika, wszystkie błędy w śpiewie. [przypis edytorski]

Becque, Henry (1837–1899) — francuski dramatopisarz, nazwany pionierem naturalizmu w dramacie; autor m. in. Kruków (1882) Paryżanki (1885). [przypis edytorski]

Becquerel, Antoine César (1788–1878) — francuski fizyk i fizykochemik; konstruktor cynkowego ogniwa galwanicznego poprzedzającego cynkowo-miedziowe ogniwo Daniella. [przypis edytorski]

beczka — tu: jednostka objętości ok. 271 litrów. [przypis edytorski]

beczyć — dziś popr.: beczeć. [przypis edytorski]

bede (gw.) — będę. [przypis edytorski]

bedeker — drukowany przewodnik turystyczny; od nazwiska niemieckiego wydawcy Karla Baedekera (1801–1859), który jako pierwszy oferował nowoczesne przewodniki. [przypis edytorski]

Bedeker — popularny niemiecki przewodnik turystyczny. [przypis edytorski]

bedeker — popularny przewodnik turystyczny wydawany przez niemieckie wydawnictwo Karla Baedekera. [przypis edytorski]

Bedekier (z ang. Baedecker) — przewodnik. [przypis edytorski]

bedenklich — niepewny; tu: żywiący wątpliwości. [przypis edytorski]

Bediwir — w oryginale ang.: Bedivere. [przypis edytorski]

bedłka (daw.) — grzyb nieszlachetny, niejadalny albo gorszego gatunku. [przypis edytorski]

bedłka (daw.) — grzyb nieszlachetny, niejadalny albo gorszego gatunku; w oryg. niem. Schwamm, tu: grzyb (dziś częściej: gąbka). [przypis edytorski]

bedłka (daw.) — grzyb nieszlachetny, trujący albo gorszego gatunku. [przypis edytorski]

bedłka — gat. grzyba. [przypis edytorski]

bedłka — ludowe określenie dla różnych gatunków grzybów. [przypis edytorski]

Bedlam — potoczna nazwa Bethlem Royal Hospital, pierwszego szpitala psychiatrycznego. [przypis edytorski]

Bedloe Island — dawna nazwa nowojorskiej wyspy u ujścia rz. Hudson, na której znajduje się wzniesiona w 1886 Statua Wolności; w 1956 nazwę wyspy zmieniono na Liberty Island (Wyspa Wolności). [przypis edytorski]

Bednarska — historyczna ulica w śródmieściu Warszawy. [przypis edytorski]

Bednarzewska, Konstancja z Raykowskich (1866–1940) — aktorka. [przypis edytorski]

bednarz — rzemieślnik, wykonujący naczynia z drewnianych klepek. [przypis edytorski]

bednarz — rzemieślnik wyrabiający różne naczynia z drewna. [przypis edytorski]

bednarz — rzemieślnik wyrabiający różne naczynia z drewna, w tym np. beczki. [przypis edytorski]

Beduin — arabski koczownik; członek plemienia koczowniczego o tej nazwie. [przypis edytorski]

beduin — żyjący na pustyni koczownik arabski. [przypis edytorski]

bedzie (gw.) — będzie. [przypis edytorski]

bedzies świciuł (gw.) — będziesz świecił. [przypis edytorski]

Beecher Stowe, Harriet (1811–1896) — amerykańska pisarka i działaczka społeczna, znana głównie jako autorka sentymentalnej powieści Chata wuja Toma (1852), która przyczyniła się do rozwoju idei zniesienia niewolnictwa. [przypis edytorski]

Beer-Hofmann, Richard (1866–1945) — austriacki pisarz neoromantyczny; poeta i dramaturg; wprowadził do swej poezji mitologię żydowską (Jaakohs Traum, 1918). [przypis edytorski]

Beer-Szeba — miasto położone na północnym skraju pustyni Negew; południowa część Izraela. Obok studni nazwanej Beer-Szeba Abraham zawarł przymierze z Abimelekiem (Rdz 21,31). [przypis edytorski]

Beethoven, Ludvig van (1770–1827) — kompozytor i pianista niemiecki. [przypis edytorski]

Beethoven, Ludvig van (1770–1827) — kompozytor niemiecki, jeden z klasyków wiedeńskich, prekursor romantyzmu w muzyce. [przypis edytorski]

Beethoven, Ludvig van (1770–1827) — kompozytor niemiecki, zaliczany do tzw. klasyków wiedeńskich, a zarazem prekursor romantyzmu. [przypis edytorski]

Beethoven, Ludvig van (1770–1827) — kompozytor niemiecki, zaliczany do tzw. klasyków wiedeńskich, prekursor romantyzmu. [przypis edytorski]

Beethoven, Ludwig van (1770–1827) — pianista i kompozytor niemiecki, jeden z klasyków wiedeńskich, prekursor romantyzmu w muzyce. [przypis edytorski]

Beethoven, Ludwig van (1770–1827) — pianista i kompozytor niemiecki, jeden z klasyków wiedeńskich, prekursor romantyzmu w muzyce. [przypis edytorski]

befel (z niem.) — rozkaz. [przypis edytorski]

Begey, Attilio (1843–1928) — włoski polonofil, komentator pism A. Towiańskiego; w 1915 założył Turyński Komitet Pro Polonia; po zakończeniu I wojny światowej mianowany konsulem honorowym Polski. [przypis edytorski]

beginki — świeckie stowarzyszenia religijne kobiet mieszkających wspólnie i oddających się dobroczynności, powstałe na pocz. XII w. na zachodzie Europy; w XIV w. niektóre odeszły od doktryny katolickiej i zostały uznane za heretyckie, część została wchłonięta przez zakony żebracze (franciszkanów i dominikanów); ostatnia z beginek zmarła w Belgii w 2013. [przypis edytorski]

behadyr a. bagatur — tur. i mong. tytuł, nadawany przez władcę szczególnie walecznym wojownikom. Źródłosłów polskiego wyrazu bohater. [przypis edytorski]

behadyr a. bagatur — tur. i mong. tytuł, nadawany przez władcę szczególnie walecznym wojownikom. Źródłosłów polskiego wyrazu bohater. behadyry — dziś popr. forma M. lm: behadyrowie. [przypis edytorski]

Behemot — biblijny potwór, olbrzymie zwierzę lądowe. [przypis edytorski]

behold! (ang.) — patrzcie! [przypis edytorski]

Beichte eines Toren — „Spowiedź szaleńca” (a. „Obrona szaleńca”, oryg. fr. Le Plaidoyer d'un fou En dåres förvarstal); powieść autobiograficzna Augusta Strindberga, stanowiąca paszkwil-rozliczenie jego związku z pierwszą żoną Siri von Essen (w powieści: Maria); napisana w r. 1890 po fr., opublikowana po niem. w 1893 i po fr. w 1895 r.; przetłumaczona i opublikowana w odcinkach po szwedzku przez czasopismo „Budkaflen” w l. 1893–1894, mimo protestów pisarza; powieść wywołała skandal obyczajowy i spowodowała wytoczenie Strindbergowi w Niemczech procesu o obrazę moralności. [przypis edytorski]

Bei Gott, das geht über alle Begriffe. Es ist schmutzig dort. Bei solchen Wetter der Staub setzt sich in die Kleider und das schneidet mir ins Herz (niem.) — Na Boga, to przechodzi wszelkie pojęcie. Tam jest brudno. Przy tej pogodzie pył osiada na ubraniach, a przez to serce mi się kraje. [przypis edytorski]

Bei Gott, das geht über alle Begriffe. Hier darf man nicht gehen (niem.) — Na Boga, to przechodzi wszelkie pojęcie. Tu nie można chodzić. [przypis edytorski]

Bei Gott, es ist zum Totlachen (niem.) — na Boga, można skonać ze śmiechu. [przypis edytorski]

beim Fahren nach Kolchida (niem.) — podczas podróży do Kolchidy. [przypis edytorski]

Bei mir bist du schön (niem.) — dla mnie jesteś piękna (a. piękny). [przypis edytorski]

Beimler, Hans (1895–1936) — niemiecki działacz komunistyczny, od 1918 członek Komunistycznej Partii Niemiec (KPD), z jej ramienia wszedł do Reichstagu w 1932; aresztowany przez nazistów w 1933, był uwięziony w obozie koncentracyjnym Dachau, skąd uciekł; uczestnik wojny domowej w Hiszpanii, komisarz polit. XI Brygady Międzynarodowej; zginął 1 grudnia 1936 w walkach pod Madrytem. [przypis edytorski]

beischlag (archit., niem.) — przedproże, ogrodzony balustradą taras poprzedzający wejście do budynku od strony ulicy. [przypis edytorski]

beit hamidrasz, a. bejt hamidrasz, a. bet ha-midrasz, a. bet midrasz, a. besmedresz (hebr. dosł. dom nauki) — rodzaj instytucji edukacyjnej jak również pomieszczenie przeznaczone dla chłopców i dorosłych mężczyzn do studiowania Tory, choć nie tylko; zaopatrzone w bibliotekę; wykorzystywane także jako przestrzeń do modlitwy, gdyż znajdowała się tam arka, w której umieszczona była Tora. Beit hamidrasze zaczęły powstawać w okresie hellenistycznym. [przypis edytorski]

beit hamidrasz, a. bejt hamidrasz, a. bet ha-midrasz, a. bet midrasz, a. besmedresz (hebr. dosł. dom nauki) — rodzaj instytucji edukacyjnej jak również pomieszczenie przeznaczone dla chłopców i dorosłych mężczyzn do studiowania Tory, choć nie tylko; zaopatrzone w bibliotekę; wykorzystywane także jako przestrzeń do modlitwy, gdyż znajdowała się tam arka, w której umieszczona była Tora. Beit hamidrasze zaczęły powstawać w okresie hellenistycznym, zatem beit hamidrasz w tym midraszu jest anachronizmem. [przypis edytorski]

Beit Hamidrasz (hebr. beit hamidrasz, także: bet ha-midrasz, bet midrasz, besmedresz) — dosł. dom nauki; pomieszczenie przeznaczone do studiów talmudycznych dla chłopców i dorosłych mężczyzn, zaopatrzone w bibliotekę; także miejsce modlitw (była w nim arka na Torę) oraz noclegownia. [przypis edytorski]

beit hamidrasz (także: bet ha-midrasz, bet midrasz, besmedresz) — dosł. „dom nauki”; pomieszczenie przeznaczone do studiów talmudycznych dla chłopców i dorosłych mężczyzn, zaopatrzone w bibliotekę, z której każdy mógł w dowolnym czasie, wedle własnych potrzeb i zainteresowań korzystać; także miejsce modlitw (była w nim arka na Torę) oraz noclegownia; stanowił instytucję, bardzo ważną szczególnie w XVII i XVIII w., gdy podupadły jesziwy, czyli wyższe szkoły talmudyczne. [przypis edytorski]

beit hamidrasz (także: bet ha-midrasz, bet midrasz, besmedresz) — dosł. dom nauki; pomieszczenie przeznaczone do studiów talmudycznych dla chłopców i dorosłych mężczyzn, zaopatrzone w bibliotekę, z której każdy mógł w dowolnym czasie, wedle własnych potrzeb i zainteresowań korzystać; także miejsce modlitw (była w nim arka na Torę) oraz noclegownia; była to bardzo ważna instytucja, szczególnie w XVII i XVIII w., gdy jesziwy podupadły. [przypis edytorski]

beit hamidrasz (także: bet ha-midrasz, bet midrasz, besmedresz) — dosł. dom nauki; pomieszczenie przeznaczone do studiów talmudycznych dla chłopców i dorosłych mężczyzn, zaopatrzone w bibliotekę, z której każdy mógł w dowolnym czasie, wedle własnych potrzeb i zainteresowań korzystać; także miejsce modlitw (była w nim arka na Torę) oraz noclegownia; działał jak instytucja, bardzo ważna szczególnie w XVII i XVIII w., gdy jesziwy podupadły. [przypis edytorski]

Beitrag zur vielfachartigen Anwendung des verhinderten, resp. fictiven, event. auch definitiv vollgebrachten Ehebruchs, als dramatischen Hauptknotens der französischen Nationalposse der ersten Jahrzentel des XX Jahrhunderts (niem.) — Przyczynek do wielorakiego użycia motywu udaremnionego względnie fikcyjnego ewentualnie definitywnie popełnionego cudzołóstwa w charakterze głównego węzła dramatycznego farsy francuskiej pierwszych dziesięciu lat XX wieku. [przypis edytorski]

bejać (wulg.) — wypróżniać się; srać. [przypis edytorski]

beja-flor — właśc. beija-flor, koliber, rodzaj ptaka z rodziny kolibrowatych. [przypis edytorski]

bejramu (z tur.) — święto. [przypis edytorski]

bejs — druga litera alfabetu hebrajskiego. [przypis edytorski]

Bejsfiord, norw. Beisfjord — miejscowość leżąca obecnie w obrębie terytorium administracyjnego Narwiku. W czasie II wojny światowej znajdował się tutaj jeden z najbardziej znanych obozów koncentracyjnych w Norwegii. [przypis edytorski]

Bejsjoern — miejscowość w regionie Nordland na północy Norwegii. [przypis edytorski]

Bejtar a. Betar — starożytne miasto leżące na wzgórzach Judei. Fortyfikacje miasta Betar były ostatnim stanowiskiem oporu Żydów podczas walk w trakcie powstania Bar Kochby w 135 r. Ostatecznie miasto zostało zniszczone. [przypis edytorski]

Bejt Hamikdasz — świątynia na wzgórzu w Jerozolimie zbudowana na zlecenie króla Salomona (1Krl 3,1–2), umieszczono w niej rzeczy znajdujące się do tej pory w Przybytku Mojżeszowym. Świątynia wybudowana przez Salomona została zniszczona w czasie najazdu wojsk babilońskich w 587 lub 586 r. p.n.e. Po zakończeniu niewoli babilońskiej, w latach 520–515 p.n.e. wybudowano drugą, mniejszą świątynię, która została ostatecznie zburzona w roku 70 n.e. w czasie I wojny rzymsko-żydowskiej. [przypis edytorski]

bej (tur. bey) — wódz. [przypis edytorski]

bej (tur.) — wódz; także: tytuł nadawany możnowładcom i wyższym urzędnikom w państwach tureckich, w tym w Imperium Osmańskim. [przypis edytorski]

bejt właśc. bet lub wet (hebr.) — druga litera alfabetu hebrajskiego, wymawiana jako głoska b lub w. [przypis edytorski]

bej — tytuł wyższych urzędników w dawnej Turcji np. oficerów; także osoba nosząca ten tytuł. [przypis edytorski]

bej — urzędnik turecki. [przypis edytorski]

bekać — o zwierzętach: parzyć się, zaspokajać popęd płciowy. [przypis edytorski]

bekas — gatunek ptaka łownego. [przypis edytorski]

bekas — ptak błotny beczący w locie. [przypis edytorski]

bekas — rodzaj ptaka łownego występującego na terenach podmokłych. [przypis edytorski]

bekas — rodzaj ptaka występującego na terenach podmokłych. [przypis edytorski]

bekas — średniej wielkości ptak wędrowny zamieszkujący tereny podmokłe; jednym z przedstawicieli podrodziny bekasów w Polsce jest dubelt. [przypis edytorski]

bekiesza — długi, męski płaszcz podbity futrem. [przypis edytorski]