Przypisy

Kras — Krassus, jeden z triumwirów, słynny bogacz. [przypis redakcyjny]

krasne barwy — czerwone mundury. [przypis redakcyjny]

Krasnojarsk — miasto na Syberii, nad rzeką Jenisej. [przypis redakcyjny]

krasnych czapek sława — krasnych: czerwonych (z czarnym barankiem) [właśc. sława noszących takie czapki kozaków; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

krasnych mowach — pięknych, por. krasomówca, krasomówstwo na oznaczenie pięknej wymowy. [przypis redakcyjny]

Krasnystaw — miasto nad rzeką Wieprz, położone 53 km na południowy wschód od Lublina. [przypis redakcyjny]

krasy — barwny; piękny. [przypis redakcyjny]

kraszszej (starop.) — [forma stopnia wyższego przym. r.ż.] lepszej, liczniejszej. [przypis redakcyjny]

krawczycy (starop.) — czeladnicy krawieccy. [przypis redakcyjny]

Kręci się Rambald, nieborak, y ciało / Prędkością kradnie y tarczą zawiera (starop.) — szybkością usuwa (domyślne: spod ciosów) i tarczą zasłania. [przypis redakcyjny]

Kręgi ciał widzisz (…) większe i mniejsze, stosownie do siły — Kręgi niebieskie im są bliższe Boga, tym większa ich siła. Jeśli ta siła przez organa świata wyraża się w przestrzeni, tym większa jest ich objętość. A im są wyższe, bieg ich jest rozleglejszy i ruch szybszy. [przypis redakcyjny]

kręgi zbrojnymi — okutymi kołami. [przypis redakcyjny]

Krępak — góra w Tatrach; w oryginale: Appenino. [przypis redakcyjny]

Krępak — także: Krempak a. Krapak; nazwa używana dawniej na określenie szczytu Łomnicy (2634 m n.p.m.), ale także Karpat lub Tatr. [przypis redakcyjny]

kręta — [tu:] kreda. [przypis redakcyjny]

kreatury — twory. [przypis redakcyjny]

kredenca (daw., z wł.) — usługa. [przypis redakcyjny]

kredenc (daw.) — pierwsza usługa (przy stole). [przypis redakcyjny]

kredencerz — sługa, nakrywający do stołu i podający kielichy. [przypis redakcyjny]

kredencjonalnemi — uwierzytelniającymi. [przypis redakcyjny]

kredencować (daw.) — wychodzić naprzód, wybiegać ze służbą. [przypis redakcyjny]

kredencować (daw.) — zaczynać. [przypis redakcyjny]

kredencować — służyć (jako pierwsi). [przypis redakcyjny]

kredens — naczynia, tj. kubki, kielichy, talerze, miski, często bardzo bogato zdobione. [przypis redakcyjny]

kredensować — szynkować, przelewać (krew), być wzorem, przewodniczyć. [przypis redakcyjny]

kredens — tu: listy uwierzytelniające, pełnomocnictwa. [przypis redakcyjny]

kredens — zastawa stołowa. [przypis redakcyjny]

kredytorami — wierzycielami; wyd. lwów, ma: opiekunami a kredytorami. [przypis redakcyjny]

kredytorom — wierzycielom. [przypis redakcyjny]

kredytor — wierzyciel. [przypis redakcyjny]

kredyt — pewność, zaufanie. [przypis redakcyjny]

kredyt — tu: wiara, wiarygodność. [przypis redakcyjny]

kredyt — zaufanie, wiara. [przypis redakcyjny]

kredyt (z łac.) — zaufanie. [przypis redakcyjny]

krement (z łac. crementum: przyrost, narastanie) — prawdopodobnie chodzi o akcent wyrazowy. [przypis redakcyjny]

Kreont — brat żony Edypa, po upadku jego został królem Teb. [przypis redakcyjny]

kreował — mianował. [przypis redakcyjny]

kreowany — mianowany. [przypis redakcyjny]

krepa (z fr.) — włos kręcony, ozdoba kędzierzawa. [przypis redakcyjny]

kreple (starop.) — ciasta smażone [placki, racuchy]. [przypis redakcyjny]

krepowych — z lekkiej tkaniny przeźroczystej. [przypis redakcyjny]

kresa (daw.) — [tu:] linia, granica. [przypis redakcyjny]

Krescencjusz, Crescentius (X w.) — trybun rzymski, wielki patriota i antyklerykał. [przypis redakcyjny]

kres — tu: termin. [przypis redakcyjny]

kretówka — dziś: kretowisko. [przypis redakcyjny]

Krew, która z Troje idzie, (…) przez dwie co lepsze zrzódła pomieszana — wnuk Priama, Frankus, miał być według kronik praojcem rodu królewskiego we Francji, z którego się także dom Jasnogórski (a więc i Bradamanta) wywodzi. A że Rugier pochodził od innego wnuka Priama, Astianaksa (dom Mongrana), więc w potomku Rugiera i Bradamanty płynie dwojaka krew trojańska, zmieszana przez małżeństwo tych dwojga bohaterów. [przypis redakcyjny]

Krew nie woda — Kochanowski używa tu zwrotu przysłowiowego krew nie woda w niespotykanym już dziś znaczeniu: pokrewieństwo to czynnik doniosły. [przypis redakcyjny]

Krew niewypita przez spragnione żyły — Tu poeta w ciągu następnych kilkudziesięciu wierszy, z poglądu czystej syntezy wykłada szeroko swoją teorię fizjologiczną o kształceniu się człowieka w żywocie macierzyńskim, najpierw jako materii, począwszy od embrionu, potem koleją przechodzi od formacji tkanki mózgowej, do kształcenia się w niej jego władz umysłowych i duchowych. Nie ma potrzeby zwracać tu uwagi czytelnika, jak poeta suchy wykład ścisłej nauki umiał ubarwić językiem poetycznym, zachowując przy poetycznym wysłowieniu całą ścisłość i treściwość wykładu naukowego. Jeszcze przed Dantem filozofowie starożytni, Arystoteles, Platon, zajmowali się badaniem tajemnic fizjologicznych. Cycero w księdze swojej De Causis o tworzeniu się władz umysłowych i duszy naszej tak mówi: Omnis anima nobilis habet tres operationes: operatio animalis, intellectualis et divina. [przypis redakcyjny]

krewność (starop.) — pokrewieństwo. [przypis redakcyjny]

krew Padwanów (…) popłynie aż pod mur Wicency — Padwanie wiele razy pobici byli pod murami Wicency, w latach: 1311, 1314 i 1318. [przypis redakcyjny]

krew, rzezańce — pierwsze przypomnienie tzw. „rzezi tarnowskiej” („rabacji”) z 1846 roku, kiedy chłopi niektórych rejonów Galicji (Tarnowskie, Jasielskie) dokonali samosądu na szlacheckich mieszkańcach dworów. Niechęć o podłożu klasowym została celowo rozniecona przez administrację austriacką dla stłumienia przygotowywanego właśnie powstania narodowego. Jedną z pośrednich ofiar wielkiej prowokacji stał się radykalny ludoman i patriota, Edward Dembowski (1822–1846). [przypis redakcyjny]

krew sie (…) zesumuje (gw.) — [por.] sumować się a. szumować się: burzyć się. [przypis redakcyjny]

Krezus (VI w. p.n.e.) — ostatni król Lidii (w Azji Mniejszej), ze względu na swe olbrzymie bogactwa uważał się za najszczęśliwszego z ludzi. [przypis redakcyjny]

Kriegsrecht (niem.) — sąd wojskowy, wojenny. [przypis redakcyjny]

króbka — łubiane pudło. [przypis redakcyjny]

krócica — broń palna, podobna do pistoletu, ładowana od przodu, z zamkiem skałkowym, pistolet podróżny. [przypis redakcyjny]

Króciciel wschodu — tj. Aleksander Macedoński. [przypis redakcyjny]

króla (…) Michała, który (…) zaraz umarł — we Lwowie 10 listopada, a więc dzień przedtem. [przypis redakcyjny]

króla Piasta — Wyspiański pisał w latach 1900–1902 nieukończony rapsod (poemat) Piast. Do podania o Piaście nawiązywali już romantycy, wiążący tak odległą przeszłość, jak i przyszłość Polski z mitem ludu-narodu, z rolą chłopów w historii. Rzecz charakterystyczna, jedno ze stronnictw ludowych w I poł. XX w. przyjmie właśnie nazwę „Piast”. [przypis redakcyjny]

Król Bomba — przydomek nadany przez lud Ferdynandowi II, królowi Obojga Sycylii (1830–1859), który, tłumiąc w r. 1848 ruchy wolnościowe na Sycylii, kazał okrutnie zbombardować Mesynę. [przypis redakcyjny]

Król cnoty i obyczajów kazicielem — bywał nim, jako rozdawca starostw, gdy zamiast nagradzania nimi ludzi zasłużonych, używał swego prawa do kupowania przychylności. [przypis redakcyjny]

król dahomejski — król afrykańskich plemion z Dahomeju. [przypis redakcyjny]

król duński — Fryderyk III (1648–1670). [przypis redakcyjny]

Królestwo Lombardzko-Weneckie — Królestwo Lombardzko-Weneckie powstało na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego w 1815 r. [przypis redakcyjny]

królestwo prawdy (…) co mnie na wieczne wygnanie skazało — Wergiliusz jako poganin wejść do nieba nie może, ponieważ rozum bez wiary objawionej i łaski oświecającej sam o swojej sile nie jest mocen podnieść się do nieba. [przypis redakcyjny]

Królewic mały — syn króla obojga Sycylii i Neapolu Ferdynanda II, późniejszy Franciszek II. [przypis redakcyjny]

Króle winne, czerwienne… — staropolskie nazwy kolorów w kartach, obok których w XVIII w. wprowadzono nazwy francuskie: pik, kier, trefl, karo. [przypis redakcyjny]

Królewno lutnie złotej — zwrot do Erato, muzy poezji lirycznej; lutnie (daw. D. lp rodz. ż.): lutni. [przypis redakcyjny]

królewska droga — via regia. [przypis redakcyjny]

królewski szczep z jego nasienia (…) zdradą niszczał i przepadał — Zdradą tych, którzy się przyczynili do usunięcia dzieci jego [Karola Martela; red. WL] od tronu. [przypis redakcyjny]

królewszczyzny — „Królewszczyzny, dobra niegdyś stołu królewskiego, obrócone na nadgrodę zasług i stąd pospolicie nazwane panis bene merentium (chleb dobrze zasłużonych). Dwojakiej były natury: jedne z jurysdykcją (tzw. starostwa), drugie żadnego nie mają obowiązku i te się tenutami albo dzierżawami nazywały. Przedtem według upodobania król jednej osobie kilka królewszczyzn bez jurysdykcji nadawał […]. Starostowie pograniczni, choć bez jurysdykcji, zamków i granic strzec powinni. Lustracja królewszczyzn co lat 5 być powinna i kwarta z nich sprawiedliwa, to jest czwarta część dochodów do skarbu publicznego idzie”. (Zbiór potrzebn. wiad.). Na sejmie rozbiorowym w r. 1775 rozdawnictwo starostw i królewszczyzn wyjęte zostało spod praw przysługujących królowi. [przypis redakcyjny]

król Galantuomo — król włoski Wiktor Emanuel II (1820–1878). [przypis redakcyjny]

Królikowski — wydawca paryski. [przypis redakcyjny]

Król jest reprezentantem Narodu — zasada sformułowana przez Mirabeau w mowie z 25 czerwca od razu stała się hasłem ogólnym; reprezentant — w wyd. 1816 r.: naczelnik. [przypis redakcyjny]

król katolicki — tytuł królów hiszpańskich. [przypis redakcyjny]

Król, który umrze raniony kłem dzika — Filip Piękny, król francuski, zmuszony był złym stanem swojego podskarbstwa bić fałszywą monetę. Tu poeta rodzaj śmierci królewskiej, który polując na dzika, gdy dzik skaleczył konia, na którym król siedział, przytłoczony upadkiem konia na polowaniu umarł, przypisuje karze za ten występek. [przypis redakcyjny]

Król macedoński — Aleksander Wielki (356–323 r. p.n.e.), król macedoński, w kolejnych wyprawach zajął Persję, Egipt, Babilon i wiele innych ziem. Symbol wodza nieustraszonego i chciwego wciąż nowych zdobyczy. [przypis redakcyjny]

Król mego łona — serce. [przypis redakcyjny]

królmi (starop.) — zamiast: „królami”, form podobnie skróconych bardzo wiele; porównaj: pieśń VI zwr. 73, pieśń VIII zwr. 85, pieśń IX zwr. 48. [przypis redakcyjny]

król nie mógł, nawet dla wyposażenia córki, oddawać go cudzoziemcom bez pozwolenia innych królów — Patrz Grzegorz z Tours, ks. VI, o małżeństwie córki Chilperyka. Childebert posyła doń ambasadorów, aby mu oznajmili, że nie wolno mu dać swojej córce miast odziedziczonych po ojcu ani swoich skarbów, ani niewolników, ani koni, ani rycerzy, ani zaprzęgu wołów, etc. [przypis redakcyjny]

(…) królów naszych groby rytuje — odlewy metalowe, przedstawiające grobowce królów polskich na Wawelu. [przypis redakcyjny]

królobójców — chodzi tu zapewne o łaskawość Stanisława Augusta dla osób zamieszanych w sprawę jego porwania 3 listopada 1771 r., przedstawionego jako usiłowanie królobójstwa. [przypis redakcyjny]

królom pod stołem ze psy zbierać kości — nawiązanie do opowieści biblijnych (Ks. Sędziów 1,7). [przypis redakcyjny]

Królową jednę — Leonorę, córkę Ferdynanda, króla Neapolu, matkę Hipolita. [przypis redakcyjny]

królowa Ludwika — Ludwika Maria (1611–l667) z domu Gonzagów, księżniczka mantuańska. W r. 1646 poślubił ją Władysław IV; po jego śmierci (1648) wyszła za brata jego, Jana Kazimierza (1649). [przypis redakcyjny]

Królowa — Matka Boska Częstochowska jako „Królowa Korony Polskiej”. [przypis redakcyjny]

królowa Nilu — Kleopatra. [przypis redakcyjny]

królowej piekieł światłość cudna — Królową piekieł mit starożytny przedstawia pod troistą postacią: to jako Prozerpinę, to Dianę, to jako Księżyc. [przypis redakcyjny]

królowie powinni mieć najwyższą straż — pojęcie czynności królewskiej jako dozorczej, nie wykonawczej w projekcie Zasad do poprawy Rządu. [przypis redakcyjny]

Królowie zobowiązali się nie odbierać lennikom ich ludzi wolnych i nie dawać już dóbr kościelnych reskryptami — Karol Łysy na synodzie w Soissons powiada, że przyrzekł biskupom nie czynić już nadań z dóbr Kościoła. [przypis redakcyjny]

królowi polskiemu — chodzi o Stefana Batorego. [przypis redakcyjny]

król szwedzki — Karol X Gustaw (1654–1660). [przypis redakcyjny]

król trypolski — król miasta Trypolis w Syrii. [przypis redakcyjny]

król trypolski — [król z] Trypoli, miasta w płn. Afryce, stolicy Trypolitanii [przypis redakcyjny]

król Wizimierz — w Kronice wszytkiego świata Marcina Bielskiego (Kraków 1551) znajduje się wzmianka o Wizimierzu, synu Lecha, legendarnym królu polskim, zwycięzcy floty duńskiej. Postać Wizimierza spotykamy u Krasickiego również w Historii. [przypis redakcyjny]

król wzrostem mały — Władysław Łokietek. [przypis redakcyjny]

król z Cyrkas — Sakrypant; Cyrkas: kraina na Kaukazie. [przypis redakcyjny]

król z Katalany (tj. z Katalonii) — Alfons I, król Neapolu. [przypis redakcyjny]

król (…) z Norycya — Manilard; Norycja przekręcone zapewne z Nigrycja (w głębi Afryki). [przypis redakcyjny]

krótki (daw.) — skromny. [przypis redakcyjny]