Przypisy

Ruś — tu: Ukraina. [przypis edytorski]

Ruś — w średniowieczu kraina (na terenach dzisiejszej Białorusi i Ukrainy) zamieszkiwana przez wschodni odłam Słowian, później podzielonych na narody rosyjski, ukraiński i białoruski. Nazwa krainy pochodzi od nordyckiego ludu Rusów, który w IX w. kolonizowali te tereny i tworzyli tam organizacje państwowe, takie jak np. Ruś Kijowska. [przypis edytorski]

rusałka — nimfa wodna. [przypis edytorski]

rusałkować (neol.) — być rusałką; czas. utworzony od rzecz. rusałka (boginka, nifma). [przypis edytorski]

Rusbrock, popr. Jan Ruysbroeck (1293–1381) — średniowieczny zakonnik, mistyk i teolog niderlandzki, autor pism mistycznych; beatyfikowany w 1903. [przypis edytorski]

Ruscelli, Girolamo — (ok. 1518–1566) — pisarz, poligraf (wydawca) i kartograf włoski, ur. w Viterbo w ubogiej rodzinie, wielokrotnie zmieniał miejsce zamieszkania (Padwa, Rzym, Neapol), w 1548 r. osiadł w Wenecji, gdzie pozostał do końca życia. Przyjaźnił się z Bernardo Tasso, ojcem Torquata. Pod pseudonimem Alessio Piemontese (łac. Alexius Pedemontanus) opublikował dzieło Secreti (1555) o tematyce alchemiczno-medyczno-technologicznej, które zyskało sobie szybko wielką popularność i było tłumaczone na wiele języków (w tym fr., ang., łac., hiszp., niem., pol., holenderski i duński); w oficynie Vincenzo Valgrisi przygotował cenione publikacje Dekamerona, Orlanda szalonego oraz Geografii Claudio Tolomeo zawierającej liczne ryciny map. [przypis edytorski]

Ruscy — tu: wschodni Słowianie, poddani książąt ruskich (halickich, kijowskich i in.), przodkowie dzisiejszych Ukraińców, Białorusinów i Rosjan. [przypis edytorski]

rusėti — pamažu degti, smilkti. [przypis edytorski]

Rusin (daw.) — dziś: Ukrainiec, względnie Białorusin. [przypis edytorski]

Rusin (daw.) — Ukrainiec a. Białorusin. [przypis edytorski]

Rusin — dziś: Ukrainiec. [przypis edytorski]

Rusin — dziś: Ukrainiec, względnie Białorusin. [przypis edytorski]

Rusini (daw.) — historyczna nazwa narodów wschodniosłowiańskich na ziemiach dawnej Rusi Kijowskiej, od poł. XIX w. nazywanych Ukraińcami (mieszkańcy ziem ruskich włączonych do Korony) lub Białorusinami (mieszkańcy ziem ruskich w Wielkim Księstwie Litewskim). [przypis edytorski]

Rusini — historyczna nazwa Słowian wschodnich zamieszkujących ziemie należące dawniej do średniowiecznego państwa Rusi Kijowskiej; od Rusinów wywodzą się obecne narody ukraiński i białoruski. [przypis edytorski]

Rusini — tu: Ukraińcy. [przypis edytorski]

Rusinowski, Stanisław (zm. 1621) — pułkownik, dowódca lisowczyków. [przypis edytorski]

Rusin — tu: Ukrainiec. [przypis edytorski]

ruskie bojary — dziś popr. forma M. lm: ruscy bojarzy. [przypis edytorski]

„Ruski Inwalid” — czasopismo ukazujące się od 1813 r. w Petersburgu. [przypis edytorski]

ruski miesiąc — tj. bardzo długo. Kalendarz juliański, używany w Imperium Rosyjskim do 1918 r., spóźniał się w XIX w. o 12 dni w stosunku do kalendarza gregoriańskiego, obowiązującego w większej części Europy od XVI w., dlatego kiedy dla katolików nastawał już np. styczeń, według „ruskiej” miary czasu trwał jeszcze grudzień. [przypis edytorski]

Ruskin, John (1819–1900) — angielski pisarz, poeta i artysta, najbardziej znany jako krytyk artystyczny. Jego książka Współcześni malarze (Modern Painters) przyczyniła się do popularności malarza Williama Turnera i ruchu prerafaelitów. [przypis edytorski]

Ruskin, John (1819–1900) — brytyjski krytyk i teoretyk sztuki, pisarz, filozof i filantrop; autor m.in. książki Sezam i lilie (1865), napisanej na podstawie swoich wykładów o edukacji i wzorowym zachowaniu. [przypis edytorski]

Ruskin, John (1819–1900) — brytyjski pisarz, krytyk i teoretyk sztuki. [przypis edytorski]

Ruskin, John (1819–1900) — czołowy brytyjski krytyk sztuki, myśliciel społeczny i filantrop; po śmierci bogatego ojca ogłosił, że nie jest możliwe być bogatym socjalistą i rozdał większość swojej fortuny organizacjom oświatowym w Anglii. [przypis edytorski]

ruski (tu daw.) — ukraiński. [przypis edytorski]

ruski — tu: ukraiński. [przypis edytorski]

Rusocińskie chłopaki — chłopcy mieszkający w Rusocinie; Rusocin: wieś stanowiąca miejsce akcji wielu opowiadań Marii Dąbrowskiej, jako pierwowzór wskazywany jest Russów, wieś w woj. wielkopolskim, położona ok. 10 km na płn. od Kalisza, w której autorka urodziła się i spędziła dzieciństwo. [przypis edytorski]

Rusocin — wieś stanowiąca miejsce akcji wielu opowiadań Marii Dąbrowskiej, jako pierwowzór wskazywany jest Russów, wieś w woj. wielkopolskim, położona ok. 10 km na płn. od Kalisza, w której autorka urodziła się i spędziła dzieciństwo. [przypis edytorski]

Russa — spolszczone nazwisko Jean-Jacquesa Rousseau (1712–1778), szwajcarskiego pisarza i filozofa (autor Umowy społecznej 1762). Rousseau był krytykiem cywilizacji i postępu, propagował hasło powrotu do natury (jemu zawdzięczamy mit „dobrego dzikusa”), uznawał bezwzględną pierwotną równość między ludźmi, ale też występował przeciw racjonalizmowi i ateizmowi; wszystkie te cechy sprawiają, że uznawano go raczej za patrona romantyzmu (a przede wszystkim poprzedzającego epokę romantyczną sentymentalizmu) niż typowego przedstawiciela Oświecenia. [przypis edytorski]

Russa — spolszczone nazwisko J. J. Rousseau. [przypis edytorski]

Russa — właśc. Rousseau. [przypis edytorski]

Russa — zniekształcone przez spolszczenie pisowni i fleksji nazwisko Jean-Jacquesa Rousseau (1712–1778), szwajcarskiego pisarza i filozofa. [przypis edytorski]

Russeau, Jean Jacques (1712–1778) — francuski pisarz oraz filozof; postulował powrót do natury, odrzucał zdobycze cywilizacji, w tym pojęcie własności prywatnej; swój model człowieka idealnego, dobrego, wychowywanego w naturze przedstawił w dziele z 1762: Emil, czyli o wychowaniu. [przypis edytorski]

Russeau, Jean Jacques (1712–1778) — francuskojęzyczny pisarz i myśliciel pochodzący ze Szwajcarii, twórca epoki schyłkowego oświecenia, sentymentalizmu, prekursor romantyzmu. [przypis edytorski]

Russel, częściej w pisowni Russell — anglosaskie nazwisko lub imię. [przypis edytorski]

Russell, Bernard (1872–1970) — brytyjski filozof, matematyk i logik, a także działacz polityczny i społeczny, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1950); jeden z najbardziej aktywnych intelektualistów swoich czasów, liberał, socjalista i pacyfista; krytykował tradycyjną moralność w zakresie życia rodzinnego i seksualności. [przypis edytorski]

Russell, Bernard (1872–1970) — brytyjski filozof, matematyk i logik, a także działacz polityczny i społeczny, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. [przypis edytorski]

Russell, Bertrand (1872–1970) — brytyjski filozof, logik, matematyk, działacz społeczny i eseista. [przypis edytorski]

Russell, Bertrand (1872–1970) — brytyjski filozof, logik, matematyk, działacz społeczny i eseista. Uważany za jednego z twórców filozofii analitycznej. [przypis edytorski]

Russell, Bertrand (1872–1970) — brytyjski filozof, matematyk i logik, a także działacz społeczny i eseista, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1950). [przypis edytorski]

Russell, Bertrand (1872–1970) — brytyjski filozof, matematyk i logik, a także działacz społeczny i eseista, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1950). [przypis edytorski]

Russenstiefel (niem.) — rosyjskie boty. [przypis edytorski]

Russiae natae, Varsaviae educatae (łac.) — urodzona w Rosji, wykształcona w Warszawie. [przypis edytorski]

Russo (daw.) — właśc. Jean-Jacques Rousseau (1712–1778). [przypis edytorski]

Russo, właśc. Jean-Jacques Rousseau (1712–1778) — pisarz francuskojęzyczny, pochodzący z Genewy, filozof; tu: zapis nazwiska zgodny z wymową oraz polską odmianą formy fonetycznej. [przypis edytorski]

Russo, właśc. Rousseau, Jean Jacques (1712–1778) — pisarz francuskojęzyczny z Genewy, filozof, wybitny przedstawiciel oświecenia, encyklopedysta; postulował powrót do natury, odrzucał zdobycze cywilizacji, w tym pojęcie własności prywatnej; swój model człowieka idealnego, dobrego, wychowywanego w naturze przedstawił w dziele z 1762: Emil, czyli o wychowaniu; w innym dziele, pt. Umowa społeczna zawarł poglądy na demokratyczną wizję państwa, będącą fundamentem współczesnej myśli politycznej. [przypis edytorski]

Russo — zniekształcone przez spolszczenie pisowni i fleksji nazwisko Jeana Jacquesa Rousseau (1712–1778), szwajcarskiego pisarza, filozofa i pedagoga, autora wspomnianej tu wcześniej powieści epistolarnej Nowa Heloiza, który swoją twórczością wpisującą się w nurt sentymentalizmu oraz krytyką oświeceniowego racjonalizmu i ateizmu, zapowiadał epokę romantyczną. [przypis edytorski]

Rust, Bernhard (1883–1945) — od 1934 r. minister nauki, wychowania i oświaty ludowej; dążył do podporządkowania całego szkolnictwa ideologii hitlerowskiej. Na wieść o kapitulacji popełnił samobójstwo. [przypis edytorski]

rusy (daw, gw.) — (o włosach) jasny. [przypis edytorski]

rusy (daw.) — jasny. [przypis edytorski]

ruszać (daw.) — dotykać (niemile), urażać. [przypis edytorski]

ruszających się potwór — daw. r.m.: ta potwora; dziś r.m.: ten potwór. [przypis edytorski]

Ruszczyc, Ferdynand (1870–1936) — jeden z przedstawicieli symbolizmu w Polsce. [przypis edytorski]

Ruszczyc, Ferdynand (1870–1936) — polski malarz, rysownik i ilustrator, reprezentant symbolizmu. Do jego najsłynniejszych dzieł należy obraz pt.: Ziemia z 1898 r. przedstawiający chłopa orzącego pole. [przypis edytorski]

rusznica — dawna długolufowa broń palna. [przypis edytorski]

rusznica — jeden z pierwszych typów ręcznej, długiej broni palnej. [przypis edytorski]

rusznica — ręczna broń palna o długiej lufie. [przypis edytorski]

rusznica — rodzaj dawnej strzelby, znanej w Europie od XIV w. Później mianem rusznic określano też nowsze rodzaje broni: muszkiety i arkebuzy. [przypis edytorski]

rusznikarz — osoba, parająca się wyrobem oraz naprawą ręcznej broni palnej. [przypis edytorski]

rusztowanie — tu: podest, na którym kat ścina ludziom głowy. [przypis edytorski]

rusz — tu: rodzaj gry. [przypis edytorski]

ruszyć (daw.) — tu: dotknąć kogoś, urazić. [przypis edytorski]

ruszyć kogo (starop.) — tu: poruszyć kogo, wzruszyć kogo. [przypis edytorski]

ruszyć — tu: usunąć. [przypis edytorski]

Ruszyła — dziś raczej: wzruszyła. [przypis edytorski]

ruszyła ramiony — dziś popr.: wzruszyła ramionami. [przypis edytorski]

ruszy na Słowację tłumić kolejne powstanie — Słowackie powstanie narodowe trwało od 29 sierpnia do 28 października 1944 r. Jego celem było wyrwanie Słowacji spod wpływów Niemiec i przejście do obozu państw alianckich. Niemcy zdołali stłumić wystąpienie słowackie, które podobnie jak warszawskie nie doczekało się zdecydowanego wsparcia wojsk sowieckich. [przypis edytorski]

ruta — roślina o podłużnych liściach i żółtych kwiatach. [przypis edytorski]

ruta — roślina ozdobna i lecznicza, dawniej używana na wianki ślubne. [przypis edytorski]

ruta — roślina ozdobna i lecznicza. [przypis edytorski]

ruta — tu: trasa; marszruta. [przypis edytorski]

Rutenberg, Pinkus (1879–1942) — ros. inżynier żydowskiego pochodzenia, działacz polityczny i biznesmen; uczestnik rewolucji w Rosji w 1905 i 1917 roku, podczas I wojny światowej należał do organizatorów legionu żydowskiego i Amerykańskiego Kongresu Żydowskiego (1918); następnie wyemigrował do Mandatu Palestyny, gdzie udało mu się uzyskać koncesję na produkcję i dystrybucję energii elektrycznej; założył Palestyńską Korporację Elektryczną (obecnie: Izraelska Korporacja Elektryczna). Był oddany idei syjonistycznej, uczestniczył także w zorganizowaniu Hagany (hebr. ההגנה, Ha-Hagana: Obrona), działającej w latach 1920–1948 żydowskiej milicji obywatelskiej w Palestynie; Rutenberg był także założycielem linii lotniczych Palestine Airways, w latach 1925–1931 był przewodniczącym żydowskiej Rady Narodowej (hebr. ועד לאומי, Va'ad Le'umi; ang. The Jewish National Council: JNC), będącej organem władzy wykonawczej wybieranym od 1920 r. przez członków żydowskiego Zgromadzenia Reprezentantów w brytyjskim Mandacie Palestyny. [przypis edytorski]

Rutherford, Zeeman, Debye, J. J. Thomson, de Broglie, Eddington, (…) Jeans — Ernest Rutherford (1871–1937): fizyk brytyjski, znany jako ojciec fizyki jądrowej, jako pierwszy potwierdził eksperymentalnie istnienie jądra atomowego (1911), laureat Nagrody Nobla (1908) za badania rozpadu promieniotwórczego pierwiastków chemicznych; Pieter Zeeman (1865–1943): fizyk holenderski, współodkrywca (z Hendrikiem Lorentzem) rozszczepienia linii widmowych w polu magnetycznym (efekt Zeemana), laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1902); Peter Debye (1884–1966): chemik holenderski zajmujący się chemią fizyczną, laureat nagrody Nobla w w dziedzinie chemii (1936); Joseph John Thomson (1856–1940): fizyk angielski, laureat Nagrody Nobla (1906) za badania nad przewodnictwem elektrycznym gazów, które doprowadziły do odkrycia elektronu; Louis de Broglie (1892–1987): fizyk francuski, laureat Nagrody Nobla (1929) za odkrycie falowej natury elektronów; James Hopwood Jeans (1877–1946): angielski fizyk i astronom, popularyzator nauki, zajmował się kinetyczną teorią gazów, teorią promieniowania oraz kosmologią. [przypis edytorski]

Ruth Moabitka — postać biblijna z Księgi Rut, po śmierci męża nie porzuciła swojej teściowej Noemi i wraz z nią przybyła do Betlejem, gdzie obie wdowy żyły bardzo ubogo. Poświęcenie Ruth docenił bogaty krewny jej męża, który wziął ją za żonę. Była prababką króla Dawida. [przypis edytorski]

Ruth — postać biblijna, żona Booza, którego poznała, zbierając kłosy jęczmienne na jego polu. [przypis edytorski]

Rut i Noemi — postacie z biblijne z Księgi Rut: uboga wdowa i jej owdowiała teściowa; na polu Booza, bogatego krewniaka Noemi, Rut zbierała pozostawione przez żniwiarzy kłosy, żeby zapewnić wyżywienie sobie i teściowej. [przypis edytorski]

rutkę siać — szukać, ale nie móc znaleźć męża, pozostawać w staropanieństwie (rutę siały panny na wydaniu, żeby wyplatać z niej wianki ślubne). [przypis edytorski]

Rutkowski, Józef — jeden z emigrantów chłopskich w Brazylii. W wersji Listów… opublikowanej w „Kurierze Warszawskim” nazwiska chłopów zostały dodatkowo wyróżnione. W ten sposób Dygasiński chciał poinformować rodziny emigrantów tragicznej sytuacji ich bliskich, a także zwrócić uwagę ówczesnego czytelnika na problemy Polaków w Brazylii. [przypis edytorski]

Rutland — wyspa archipelagu Andamanów, położona ok. 20 km na płd. od Port Blair na Andamanie Południowym. [przypis edytorski]

rutyniczny (daw.) — szablonowy, tradycyjny, wykonany w sposób nienowoczesny. [przypis edytorski]

Ruy Blas — dramat Victora Hugo (1802–1885), którego akcja rozgrywa się na dworze Hiszpanii w XVII w. [przypis edytorski]

Ruy Blas — dramat Victora Hugo, którego tytułowy bohater, lokaj, na polecenie pana udaje szlachcica i uwodzi królową hiszpańską. [przypis edytorski]