Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 156765 przypisów.
gniły — dziś: zgniły a. gnijący. [przypis edytorski]
Gniły Tykicz (ukr. Гнилий Тікич) — rzeka w środkowej części Ukrainy. [przypis edytorski]
gnil (daw.) — zgnilizna, coś zgniłego. [przypis edytorski]
Gniński, Jan — podkomorzy pomorski, wojewoda chełmiński; 1681 podkanclerzy koronny; 1683 był na wyprawie wiedeńskiej, zm. 1685. [przypis redakcyjny]
gniotło się — w oryg. niem. drängte sich: przepychało się, tłoczyło się. [przypis edytorski]
gniot — tu: ciężar. [przypis edytorski]
gniot — tu: tłok, ścisk. [przypis edytorski]
gnip a. gnyp (daw.) — krzywy, krótki nóż; nóż szewski. [przypis edytorski]
gnip a. gnyp (daw.) — krzywy, krótki, ostro zakończony nóż; nóż szewski. [przypis edytorski]
gnipić — gnębić. [przypis autorski]
gnip — silny nóż ogrodniczy. [przypis tłumacza]
Gnohti seauton (gr.) — Znaj siebie samego. [przypis redakcyjny]
gnoj a. gnój (daw.) — tu: plugastwo, nieczystość. [przypis edytorski]
gnojanką (daw.) — gnojówka. [przypis edytorski]
gnojawki a. gnojnice — deski zakładane po bokach wozu, używane podczas wożenia gnoju. [przypis edytorski]
gnojek — chłop, tu pogardliwie o Turkach zabitych przez Kozaków. [przypis redakcyjny]
gnoma (gr. gnome) — sentencja, zwięzłe zdanie wyrażające jakąś myśl ogólną, zwykle o charakterze moralno-dydaktycznym; jedna z najstarszych form greckiej poezji. [przypis edytorski]
gnom — baśniowy, karłowaty opiekun kopalni i skarbów. [przypis edytorski]
gnomon — zegar słoneczny. [przypis edytorski]
gnomy i gnomidy — męskie i żeńskie duchy żywiołu ziemi. [przypis edytorski]
gnoseologia — inaczej epistemologia; dział filozofii, nauka o poznaniu, badająca relacje między poznawaniem i wiedzą a rzeczywistością. [przypis edytorski]
gnostycy — przedstawiciele kierunku religijno-filozoficznego rozwijającego się w pierwszych wiekach chrześcijaństwa; gnostycyzm łączy chrześcijaństwo z neoplatonizmem i pitagoreizmem; gnostycka wizja powstania świata jest opowieścią o wylaniu szeregu emanacji z pierwotnego bóstwa; gnostycyzm głosi skrajny antagonizm materii i ducha, świat materii wiążąc ze złem, grzechem i uznając za domenę złego i głupiego demiurga, pozostającego w stałej walce z najwyższym bogiem, uosobieniem najsubtelniejszej duchowości, dobra i mądrości; w koncepcji tej człowiek jako twór boski, lecz posiadający ciało, stanowi pole gry sił dobra i zła. [przypis edytorski]
gnostycy — wyznawcy gnostycyzmu (z gr. gnosis: poznanie), prądu rel.-filoz. kwitnącego w II-III w., gł. w Egipcie i Syrii, który łączył idee hellenistycznego platonizmu z elementami ze źródeł chrześcijańskich i żydowskich. Gnostyków cechował mistycyzm i silny dualizm: przekonanie o tym, że człowiek jako istota duchowa został uwięziony w złym świecie materii, stworzonym przez Demiurga, będącego bytem niższym od Boga, a sposobem wyzwolenia duszy z materii jest poznanie duchowe. [przypis edytorski]
gnostycy — wyznawcy gnostycyzmu (z gr. gnosis: poznanie), prądu religijno-filozoficznego kwitnącego w II–III w., gł. w Egipcie i Syrii, który łączył idee hellenistycznego platonizmu z elementami ze źródeł chrześcijańskich i żydowskich; gnostyków cechował mistycyzm i silny dualizm: przekonanie o tym, że człowiek jako istota duchowa został uwięziony w złym świecie materii, stworzonym przez Demiurga, będącego bytem niższym od Boga, a sposobem wyzwolenia duszy z materii jest poznanie duchowe. [przypis edytorski]
gnostycyzm (z gr. gnosis: poznanie) — prąd religijno-filozoficzny kwitnący w II-III w., gł. w Egipcie i Syrii, który łączył idee hellenistycznego platonizmu z elementami ze źródeł chrześcijańskich i żydowskich. Gnostyków cechował mistycyzm i silny dualizm: przekonanie o tym, że człowiek jako istota duchowa został uwięziony w złym świecie materii, stworzonym przez Demiurga, będącego bytem niższym od Boga, a sposobem wyzwolenia duszy z materii jest poznanie duchowe. [przypis edytorski]
gnothi sauthon a. gnōthi seauton (gr. γνῶθι σεαυτόν a. γνῶθι σαυτόν) — poznaj samego siebie; aforyzm, który wg gr. pisarza Pauzaniasza stanowił jedną z maksym wyrytych w przedsionku świątyni Apolla w Delfach, przypisywana Talesowi, Pitagorasowi czy Sokratesowi. [przypis edytorski]
gnoza (z gr. gnosis: poznanie) — prąd rel.-filoz. kwitnący w II–III w., gł. w Egipcie i Syrii, który łączył idee hellenistycznego platonizmu z elementami ze źródeł chrześcijańskich i żydowskich. Gnostyków cechował mistycyzm i silny dualizm: przekonanie o tym, że człowiek jako istota duchowa został uwięziony w złym świecie materii, stworzonym przez Demiurga, będącego bytem niższym od Boga, a sposobem wyzwolenia duszy z materii jest poznanie duchowe. [przypis edytorski]
gnozyjskie — kreteńskie; od nazwy gł. miasta Krety, Knossos. [przypis edytorski]
gnozyjski — kreteński, od nazwy miasta Knossos. [przypis edytorski]
gnozyjski — tu: kreteński; od gł. miasta Krety, Knossos. [przypis edytorski]
gnuśnieć — być bezczynnym, uchylać się od działania. [przypis edytorski]
gnuśnieć (daw.) — lenić się, pozostawać w bezczynności. [przypis edytorski]
gnuśnieć (daw.) — nic nie robić. [przypis edytorski]
gnuśnieć — unikać działania. [przypis edytorski]
gnuśnik — człowiek apatyczny, niechętny do działania. [przypis edytorski]
gnuśnik — człowiek leniwy, niechętny działaniu. [przypis edytorski]
gnuśność (daw.) — lenistwo, niechęć do działania. [przypis edytorski]
gnuśność (daw.) — lenistwo, niechęć do działania. [przypis edytorski]
gnuśność (daw.) — lenistwo. [przypis edytorski]
gnuśność — lenistwo, niechęć do działania. [przypis edytorski]
gnuśność — niechęć do działania. [przypis edytorski]
gnuśny (daw.) — leniwy, pozbawiony energii. [przypis edytorski]
gnuśny (daw.) — leniwy. [przypis edytorski]
gnuśny — leniwy, niechętny działaniu. [przypis edytorski]
gnuśny — leniwy, unikający działania. [przypis edytorski]
gnus — syberyjska nazwa dla gryzących owadów. [przypis redakcyjny]
góra Aresa — Areopag, skalne wzgórze w Atenach, w pobliżu Akropolu; w starożytności miejsce obrad najwyższej rady państwowej. [przypis edytorski]
Góra aż do dna zadrżała opoki — Przyczyna tego wypadku objaśniona będzie w pieśni następnej. [przypis redakcyjny]
Góra, co ją Gaur dzieli i Metaur — Monte Furlo. [przypis redakcyjny]
Góra (fr. La Montagne) — pot. francuskie określenie najbardziej radykalnej grupy politycznej okresu rewolucji, złożonej z jakobinów i kordelierów, pochodzące stąd, że na sali obrad Zgromadzenia Narodowego zajmowali górne ławki. [przypis edytorski]
góra Horeb — miejsce powołania Mojżesza przez Boga (Wj 3,1). [przypis edytorski]
Góra jasna — [tu:] Clermont. [przypis redakcyjny]
Góra (…) jest pokryta śniegiem. Wokół góry płachty lodu. Psy już tam nie szczekają i młyny tam już nie mielą — znaczy to: Głowa pokryta już jest siwizną, wokół niej szara broda i wąsy. Głos osłabiony. Zęby już nie gryzą. [przypis tłumacza]
góra Jowisza — póra i przełęcz św. Bernarda, gdzie w starożytności oddawano cześć Jowiszowi. [przypis edytorski]
Góra Kalwaria — miasto w województwie mazowieckim, nad Wisłą, ok. 35 km od centrum Warszawy. [przypis edytorski]
Górale Biali i Czarni — dwie podgrupy, należące do grupy tzw. Górali Sądeckich. [przypis edytorski]
góralów — dziś popr. forma B. lm: górali. [przypis edytorski]
góralów — dziś popr. forma D. lm: górali. [przypis edytorski]
góral — obcy. [przypis autorski]
Góra, na której dziś kasyno siedzi (…) — Na wierzchołku góry, na której leży Kassino, niegdyś była świątynia Apollina, gdzie pielgrzymi za czasów pogaństwa tłumami przychodzili słuchać jego wyroczni. Święty Benedykt, którego duch tu mówi, pierwszy tu opowiadał słowo boże i pierwszy pogan w tej okolicy nawrócił. [przypis redakcyjny]
Góra Oliwna — τὸ ἐλαιῶν ὄρως, הַזֵּיתִ֤ים (Za 14, 4). LXX τὸ ὄρως τῶν ἐλαιῶν, Dz 1, 12, τὸ ὄρος του ἐλαιῶνος, dziś Dżebel-et-Tûr. Patrz wyżej I, VIII, 7, uwaga do słowa Tabor. [przypis tłumacza]
Góra Oliwna — wzgórze położone we wschodniej Jerozolimie. [przypis edytorski]
Góra Oliwna — wzniesienie położone we wschodniej Jerozolimie, w czasach starotestamentowych oddawano tam cześć Bogu. [przypis edytorski]
góra Pireny — góry pirenejskie. [przypis redakcyjny]
Góra Pokłonna — pot. Pokłonka, wzniesienie kiedyś daleko poza granicami miasta, obecnie w centrum Moskwy, na terenie Parku Zwycięstwa. [przypis edytorski]
góra św. Bernarda — właśc. Wielka Przełęcz św. Bernarda, przełęcz w Alpach Zachodnich, na wys. 2469 m. [przypis edytorski]
Góra Święta — ciągnie się od miasta Perintos (na płd. zachód od Bizancjum) do Sestos (na Chersonezie Trackim). [przypis tłumacza]
Góra Świętego Marcina — wzgórze położone na płd. wschód od centrum Tarnowa. [przypis edytorski]
góra świętego Michała — Mont Saint-Michel w Normandii. [przypis redakcyjny]
góra Seir — góra na południowo-wschodniej granicy biblijnych krain Edom i Juda. [przypis edytorski]
Góra stękać poczyna, zaraz ujrzymy mysi ogonek — nawiązanie do powiedzenia: „góra urodziła mysz”, używanego w sytuacji, kiedy coś, co wydaje się wielkie i ważne, okazuje się małe i niewiele warte, a. gdy czyjeś wielkie zapowiedzi lub wysiłki dają mizerny rezultat. [przypis edytorski]
Góra Synaj — druga, co do wysokości góra na półwyspie Synaj. Zgodnie z przekazem biblijnym w jej pobliżu Mojżesz ujrzał anioła w płonącym krzewie, który nakazał mu wyprowadzić Żydów z Egiptu (Wj 3,1–10). Później na górze Synaj Bóg zawarł przymierze z Mojżeszem dając mu tablice z przykazaniami (Wj 31,18). [przypis edytorski]
góra Synaj — góra w południowej części Półwyspu Synaj, utożsamiana z biblijną górą Synaj (Horeb), gdzie Bóg przekazał Mojżeszowi kamienne tablice. [przypis edytorski]
góra Szabli czy Szybli — Sabalan, nieaktywny wulkan w paśmie górskim Małego Kaukazu, trzeci z najwyższych szczytów w Iranie (4794 m n.p.m.). [przypis edytorski]
Góra — tu: radykalne stronnictwo polityczne w rewolucyjnym Konwencie Narodowym, złożone przede wszystkim z jakobinów, którzy zajmowali górne ławy na sali obrad (stąd nazwa stronnictwa, fr. Montagnards). Góralami byli przede wszystkim przedstawiciele inteligencji i burżuazji, w tym tej paryskiej. Ich poglądy i postulaty kształtowały się pod wpływem najbardziej radykalnie nastawionej części francuskiego społeczeństwa, tzw. sankiulotów, czyli miejskich robotników, rzemieślników i drobnej burżuazji. [przypis edytorski]
góra u Horacego, która krzyczała i lamentowała strasznie, jakoby rodząca niewiasta — „Parturient montes, nascitur ridiculus mus”, Ars. poet. 136. [przypis tłumacza]
Góra Żelazna — τὸ Σιδηροῦν ὄρος, tj. góra bazaltowa: bazalt zawiera w sobie 20% żelaza. [przypis tłumacza]
Góra z górą się nie zejdzie [ale człowiek z człowiekiem zawsze] — powiedzenie oznaczające, że ludzie mogą się nieoczekiwanie spotkać ze sobą po długim czasie niewidzenia, w nieprzewidywalnym miejscu i momencie; przytaczane zwykle w chwili takiego spotkania. [przypis edytorski]
gór, co mają wszystkie kształt sonetów — nawiązanie do Sonetów krymskich Mickiewicza. [przypis edytorski]
górę, co imieniem Mizena nazwana — Przylądek Mizenum, na płd. od Kume. [przypis edytorski]
górka — tu: piętro a. strych. [przypis edytorski]
górka — tu w znaczeniu: stryszek. [przypis edytorski]
górkiem (z wł. gorga) — trylem. [przypis redakcyjny]
Górków dom zamożny, jakoby z Szląska mający pochodzić, tam bowiem jest miasteczko tego imienia. Starostami głogowskimi bywali i do szczupłej liczby tych rodzin znakomitych należą, które u nas odznaczały się dostojnością hrabiów. Znani od czasów Leszka Czarnego, czyli 1287 r. Łukasz hrabia z Górki, wojewoda poznański, był synem Jędrzeja, kasztelana poznańskiego i Szafrancówny ([por.] Paprocki, Gniazdo cnoty). Nim wojewodą poznańskim został, był przedtem brzeskim, kujawskim, łęczyckim i jenerałem, czyli starostą wielkopolskim. Gdy Katarzyna z austriackiego domu, poślubiona Zygmuntowi Augustowi wjeżdżała do Krakowa, on z bratem swym, jak Orzechowski w panegiryku weselnym przyświadcza, dwór królewski bardzo ozdobnie prowadzili, a jako na czele jego postawieni, innych przechodzili okazałością. Mieli wtenczas ci majętni panowie własnym nakładem zebraną i pięknie przystrojoną rycerskich ludzi rotę. U Poswola stawili się dawnych Polaków zwyczajem z dworem licznym, czyli mnogim pocztem o własnym groszu ściągnionym. Na posługi dla swego kraju, na wspaniałość i wystawę konieczną w owych czasach, uronił cokolwiek zostawionego od przodków majątku Łukasz, hrabia z Górki. Różnowiercą był wprawdzie, mimo to jednak dla osób innych wyznań i duchowieństwa katolickiego ludzki, uprzejmy, lubiący tylko z nimi dysputować, mądrym zawsze był rad w swym domu. Małżonką jego owa sławna Helena księżniczka Ostrogska, córka jedyna Ilii, pani wielkich włości, której ożenienia to przez krewnych, to przez matkę zawierane, tyle czyniły w kraju hałasu, tak głośnej sprawy stały się przyczyną. Potomstwa z nią żadnego nie miał i żyć przestał 1573 roku.
Brat jego, Jędrzej, starosta gnieźnieński i walecki, przy obieraniu na tron Walezemu nie sprzyjał, trzymając się zdania różnowierców, z nimi w osobnym kole obradując; wszakże przez uległość życzeniom i nadziejom większości przyzwolił na uznanie go królem swoim i poselstwo do niego wraz z innymi odbywał, a wstępującego do kraju, szczodrze i okazale przyjmował. Witał u granic koronnych i mężnego Stefana, krótko goszczącego w Polsce Henryka następcę; wkrótce potem, gdy się udawał na koronacją Batorego do stolicy, przez życzliwego Maksymilianowi ubiegającemu się z księciem siedmiogrodzkim o panowanie w Polsce, a sobie niechętnego Korczboka, mieszkańca szląskiej ziemi, pochwycony w bliskości Odolanowa i do Szląska był zaprowadzony, lecz go książę Brzegu z Piastów plemienia odbił i do ojczyzny z licznym dworem odesłał. Gdańszczanów nieuległych wspólnie z tym królem poskramiał, na czele znakomitych przez siebie przywiedzionych stawając hufców. Okazałość nie uszczupliła jego dostatków, gospodarnym albowiem być umiał. Wedle tegoż pisarza, nad którym czynimy uwagi, lecz w innym jego dziele Zwierzyniec mianowanym, co do piękności i urody był to Parys, co do serca i odwagi Hektor. Małżonką jego Barbara Herburtówna, przedtem Kmity Piotra wojewody krakowskiego, marszałka wielkiego koronnego oblubienica, żadnego mu potomstwa nie powiła. Jędrzej był kasztelanem międzyrzyckim, umarł 1584.
Stanisław, później wojewoda poznański, trzeci brat, jako rotmistrz pod Krasnogródkiem w 1505 wiele dokazywał, a 1576 roku na jędrzejowskim zjeździe z władzą hetmańską dowodził konnymi hufcami. Hojny dla rycerstwa, dla rodaków, na samą kuchnią co tydzień w czasie wyboru króla 14000 talarów bitych wydawał, otwarte zawsze mając stoły ([por.] Paprocki, O herbach). Litował się nad losem Zborowskiego Samuela, braci jego na sejmie bronił i sądzić nie chciał (patrz Solikowskiego i Bielskiego). Żona jego, Sobocka Jadwiga, kasztelanka gostyńska, i ta bezpotomną była, z nim więc chwała domu Górków zgasła. Mieli oni pałac w Poznaniu, gdzie później klasztor benedyktynek powstał. Zamek w Kórniku ozdobił Stanisław. Posiadał ten dom oprócz wielkich majętności w Polsce i na Rusi Czerwonej, Turobin i Szczebrzeszyn.
[przypis redakcyjny]
górne (…) obłoki — w innym wyd.: górne wyroki. [przypis edytorski]
Górnicki, Łukasz (1527–1603) — polski humanista renesansowy, poeta, pisarz polityczny. Autor Dworzanina polskiego (1566), rozprawy opartej na włoskim oryginale, opisującej ideał dworzanina. [przypis edytorski]
Górnicki, Łukasz (1527–1603) — polski humanista renesansowy, poeta, pisarz polityczny; autor m.in. Dworzanina polskiego (1565), dostosowanej do realiów polskich adaptacji sławnego wówczas dzieła Il Cortegiano Baldassare Castiglione. [przypis edytorski]
Górnicki, Łukasz (1527–1603) — renesansowy poeta, pisarz polit., tłumacz, humanista; sekretarz i bibliotekarz króla Zygmunta Augusta; autor m.in. Dworzanina polskiego (1565), dostosowanej do realiów polskich adaptacji sławnego wówczas dzieła Il Cortegiano Baldassare Castiglione. [przypis edytorski]
Górnicki, Łukasz (1527–1603) — renesansowy poeta, pisarz polit., tłumacz, humanista; sekretarz i bibliotekarz króla Zygmunta Augusta; autor m.in. Dworzanina polskiego (1565), dostosowanej do realiów polskich adaptacji sławnego wówczas dzieła „Il Cortegiano” Baldassare Castiglione. [przypis edytorski]
Górnicki, Wiesław (1931–1996) — dziennikarz, felietonista, działacz polityczny. [przypis edytorski]
górnie bujając — latając wysoko. [przypis edytorski]
górnie (daw.) — patetycznie. [przypis edytorski]
górnie — górą, ponad. [przypis edytorski]
górnie — górnolotnie, wzniośle. [przypis edytorski]
górniejszy — tu: wznioślejszy. [przypis edytorski]
górniejszy — wznioślejszy. [przypis edytorski]
górnie — tu: wysoko. [przypis edytorski]
górnych empirów — w średniowieczu Empireum oznaczało niebo najwyższe, siedzibę światła i ognia. [przypis redakcyjny]
górny (daw.) — dumny. [przypis edytorski]
