Przypisy

ut fuit acris (…) voluit — Plinius, lib. XXXVI, sect. 4, p. 729. [przypis redakcyjny]

Utikaj do matery diczczy synu — uciekaj do matki, diabelski synu. [przypis redakcyjny]

utinam diutissime regnet pro gloria Dei et utilitate Reipublicae Christianae (łac.) — oby najdłużej królował na chwałę Boga i pożytek Rzeczypospolitej chrześcijańskiej. [przypis redakcyjny]

utinam falsus sim vates (łac.) — obym był fałszywym prorokiem. [przypis redakcyjny]

utinam feliciter (łac.) — oby szczęśliwie. [przypis redakcyjny]

utinam in sancta pace requiescat (łac.) — oby w pokoju świętym spoczywała. [przypis redakcyjny]

utinam sim falsus vates (łac.) — obym był fałszywym prorokiem; obym się mylił. [przypis redakcyjny]

utinam sim falsus vates! (łac.) — obym był fałszywym wieszczem. [przypis redakcyjny]

utinam sim falsus vates (łac.) — obym był omylnym prorokiem. [przypis redakcyjny]

utni — dziś popr. forma 2.os lp. trybu rozkazującego: utnij. [przypis redakcyjny]

utolić (tu forma 3 os. lp cz. przysz.: utoli) — utulić, ukoić. [przypis redakcyjny]

Utopia (z greckiego „kraj nigdzie”) — fantastyczna wyspa o idealnym ustroju społecznym, opartym na komunizmie, w utworze Tomasza Morusa (1478–1535) pod tym tytułem (1516). [przypis redakcyjny]

utrapieńcy — prześladowcy. [przypis redakcyjny]

utraque civis (łac.) — podwójnie jestem obywatelem. [przypis redakcyjny]

utratny — rozrzutny. [przypis redakcyjny]

utrecht — rodzaj aksamitu używany do obicia mebli. [przypis redakcyjny]

utroque excellere (łac.) — w obu rzeczach celować. [przypis redakcyjny]

utrumque (łac.) — jedno i drugie; tu: armaty i piechotę. [przypis redakcyjny]

utrumque necessarium (łac.) — jedno i drugie potrzebne. [przypis redakcyjny]

utrzy — dziś popr. forma trybu rozk.: utrzyj. [przypis redakcyjny]

utwierdzone — stałe, niezmienne. [przypis redakcyjny]

Utwór odnosi się zapewne do Stanisława Sobka, podskarbiego koronnego i kasztelana sandomierskiego (zm. 1569), do którego w sprawach pieniężnych zwracał się m.in. Piotr Rojzjusz w swoich Carmina, II 69. [przypis redakcyjny]

Utwór zacytowany przez Piotra Statoriusa–Stojeńskiego w jego gramatyce, powstać musiał przed lipcem 1567. [przypis redakcyjny]

utwory Żmichowskiej (…) doczekały się świeżych wydań — Boy-Żeleński, Romans Gabryelli (Ludzie żywi, 1929); Czy to powieść?, Biała Róża (Dom książki polskiej, 1929) z przedmową Boya-Żeleńskiego; Poganka (Dom książki polskiej, 1929) i Poganka z przemową Boya-Żeleńskiego (Biblioteka Narodowa, 1929). [przypis redakcyjny]

utyka — zatyka, uszczelnia. [przypis redakcyjny]

uva acerba (łac.) — kwaśne winogrona. [przypis redakcyjny]

uwagę czy zarzut, który (…) niegdyś robiłem autorowi Snu (…) — w opowiadaniu tem trzeba przestawić nazwiska: autor Snu, Krasiński, odczytał go w r. 1838 Słowackiemu. Poemat ten wyszedł w r. 1852 w Lesznie pod tyt.: Sen. Pieśń z niedokończonego poematu, wyjęta z pozostałych rękopismów po śp. J. S. W ten sposób poddane czytelnikom przypuszczenie o autorstwie Słowackiego powyższe opowiadanie miało podtrzymać i ustalić, uwalniając właściwego autora od szykan policji rosyjskiej, których się wiecznie obawiał. [przypis redakcyjny]

uwagi, które przytacza z niego Servius — Ad Ter. 7 lib. II Aeneid.; a mianowicie ad ver. 183 lib. XI. Nie popełnilibyśmy zatem niesprawiedliwości, gdybyśmy szereg zaginionych pism tego męża tym jeszcze dziełem pomnożyli. [przypis redakcyjny]

uważać* (starop.) — dostrzegać i oceniać. [przypis redakcyjny]

uważając ją [Westę] za córkę Saturna i Opsy — także Kybele, matki bogów. [przypis redakcyjny]

uważają grupę Laokoona (…) za dzieło (…) z czasów Cesarstwa Rzymskiego, przypuszczając, że za wzór do niej służył mu Laokoon Wergiliusza (…) wymieniam (…) Montfaucona — [por.] Suppl. á l'Antiq. expl., t. I, p. 242: „Il semble qu'Agesandre, Polydore et Athénodore, qui en furent les ouvriers, ayent travaillé comme à l'envie, pour laisser un monument, qui repondait à l'incomparable déscription qu'a fait Virgile de Laocoon”. [przypis redakcyjny]

uważają grupę Laokoona (…) za dzieło (…) z czasów Cesarstwa Rzymskiego, przypuszczając, że za wzór do niej służył mu Laokoon Wergiliusza (…) wymieniam tylko Bartłomieja Marlianiego — [por.] Topographiae Urbis Romae, lib. IV cap. 14: „Et quamquam hi (Agesander et Polydorus et Athenodorus Rhodii) ex Virgilii descriptione statuam hanc formavisse videntur” etc. [przypis redakcyjny]

uważana — w pierwodruku: zauważana. [przypis redakcyjny]

uważany (daw.) — tu: brany pod uwagę. [przypis redakcyjny]

uważny (daw.) — ważny; [poważany; por. daw.: uważać kogo, tj. szanować]. [przypis redakcyjny]

Uwdzięcza — nadaje wdzięku, powabu. [przypis redakcyjny]

Uwernia — kraina Auvergne we Francji. [przypis redakcyjny]

uwiązł — tu: zawisł. [przypis redakcyjny]

uwiędły czerwony listek — o podobieństwie Machnickiego do Gustawa z Dziadów patrz we Wstępie rozdział III: Wpływ poezji Mickiewiczowskiej. [przypis redakcyjny]

uwięzić — tu: uwikłać, usidlić za pomocą intrygi. [przypis redakcyjny]

uwielbiony — wywyższony, podniesiony. [przypis redakcyjny]

uwieńczon gałązkami oliwnymi — poseł nio­sący dobrą nowinę wieńczył głowę. [przypis redakcyjny]

uwinionego — obwiniętego. [przypis redakcyjny]

u wiszaru — na urwisku, na nawisłym cyplu góry. [przypis redakcyjny]

uwłaszczenie — uwłaszczenie chłopów w zaborze rosyjskim, przeprowadzone przez rząd carski dekretem z 2 marca 1864 r. Z chwilą uwłaszczenia chłopi otrzymywali na bezwzględną własność uprawianą przez siebie ziemię, a ich dotychczasowe „powinności” wobec szlachty (pańszczyzna, czynsze) zostały zniesione. Podstawowe grunty folwarczne pozostały jednak w posiadaniu obszarników. [przypis redakcyjny]

uwłócząc — uwłaczając mu, obrażając go. [przypis redakcyjny]

uwłóczyć (daw.) — odmówić. [przypis redakcyjny]

u wnuka panny Krasińskiej — tj. Karola Alberta, króla Sardynii. [przypis redakcyjny]

użałować się (starop.) — ulitować się. [przypis redakcyjny]

użegać — palić. [przypis redakcyjny]

użyć — doznać. [przypis redakcyjny]

użyć — [tu:] zgubić. [przypis redakcyjny]

użyć w obojgu jednakiej wolności — mieć w obu rzeczach jednakowo wolny wybór; w obojgu: tj. i w pisaniu kołysanek (zob. w. 4) i w pisaniu płaczów (zob. w. 9). [przypis redakcyjny]

użycie zbytkowne odkrył wonnego goździka — Dowiadujemy się tu od poety, że Nikolo pierwszy smakosz sieneński, pierwszy korzenne zaprawy do sosów i pieczeni wprowadził w użycie. [przypis redakcyjny]

użyj (…) nade mną litości — okaż mi swoją litość. [przypis redakcyjny]

uzanca (z wł.) — zwyczaj. [przypis redakcyjny]

uzarskie — husarskie, ciężkiej jazdy polskiej. [przypis redakcyjny]

uzbrojenia Anglii — przedsięwzięte w związku z naprężoną sytuacją polityczną. [przypis redakcyjny]

uznać — doznać, doświadczyć. [przypis redakcyjny]

uznała* — doznała. [przypis redakcyjny]

uzurpacja (z łac.) — bezprawne przywłaszczenie sobie władzy. [przypis redakcyjny]

uzurpować sobie — przywłaszczać, przypisywać. [przypis redakcyjny]

uzurpując — przywłaszczając. [przypis redakcyjny]

va bene (wł.) — dobrze, zgoda. [przypis redakcyjny]

va bene (wł.) — to dobrze. [przypis redakcyjny]

vacuus (łac.) — próżny, pozbawiony. [przypis redakcyjny]

vadium (łac.) — zastaw, suma składana dla zapewnienia, że zobowiązanie będzie dotrzymane. [przypis redakcyjny]

Vado — Małachowski. [przypis redakcyjny]

Vado — Stanisław Małachowski. [przypis redakcyjny]

vae (łac.) — biada. [przypis redakcyjny]

Vae victis (łac.) — Biada zwyciężonym. [przypis redakcyjny]

Vainqueur! maintenant vous l'avez prise, elle vous appartient (fr.) — Zwycięzco, teraz ją pan zdobył, ona należy do pana. [przypis redakcyjny]

Vale — Bądź zdrów. [przypis redakcyjny]

Vale et ama (łac.) — bądź zdrów [a. zdrowa] i kochaj. [przypis redakcyjny]

vale et ama (łac.) — bądź zdrów i kochaj. [przypis redakcyjny]

vale (łac.) — żegnaj. [przypis redakcyjny]

Valete! — Bądźcie zdrowi. [przypis redakcyjny]

Valga me Dios (hiszp.) — Niech mnie Bóg broni! [przypis redakcyjny]

vallus vitem decepit (łac.) — podpórka zawiodła winną latorośl. [przypis redakcyjny]

Van-Dycki — odwołanie do Antona van Dycka (1599–1641), malarza flamadzkiego, znakomitego portrecisty. [przypis redakcyjny]

Vare, legiones redde (łac.) — Warusie, wróć mi legjony; Cesarz August tak miał zawołać po klęsce zadanej przez Germanów wojsku rzymskiemu w lesie Teutoburskim (Swetoniusz, Żywot Augusta, 23). [przypis redakcyjny]

„Variétés” — teatr „Rozmaitości”, wystawiał sztuki lekkiej treści, operetki, wodewile, farsy itp. [przypis redakcyjny]

varnished gentleman (ang.) — tu: lalka salonowa. [przypis redakcyjny]

Va-t'en! (fr.) — idź precz! [przypis redakcyjny]

Vauban, Sebastian le Prestre de (1633–1707) — marszałek Francji, napisał traktat pt. Projekt królewskiej dziesięciny. [przypis redakcyjny]

vectigal constitutum (łac.) — cło ustanowione. [przypis redakcyjny]

Vehmgericht — średniowieczne sądy tajemne. [przypis redakcyjny]

Velarium — zasłona w amfiteatrze (od słońca). [przypis redakcyjny]

vel peccantibus virtutis species prima iucunda est (łac.) — bo nawet grzeszący zachwycają się ideałem cnoty. [przypis redakcyjny]

Vendita — komórka organizacyjna karbonariuszy. [przypis redakcyjny]

Venedico — rodem Bolończyk, ujęty pieniężnym datkiem piękną siostrę swoją Gizolę zaślubioną z Nicolo degli Alighieri nakłonił, ażeby się zdała na wolę margrabiego d'Este. [przypis redakcyjny]

venerabilis (łac.) — szanowny, czcigodny. [przypis redakcyjny]

venerabunt (łac.) — złożą hołd. [przypis redakcyjny]

veniam (łac.) — łaskę. [przypis redakcyjny]

Veni Creator Spiritus (łac.) — Przyjdź, Duchu Stworzycielu. [przypis redakcyjny]

Veniet iterum (…) dies (łac.) — nadejdzie znowu dzień, który nas na światło powróci. [przypis redakcyjny]

veni, vidi, sed non vici (łac.) — przyszedłem, zobaczyłem, lecz nie zwyciężyłem. [przypis redakcyjny]

verba pro verbis (łac.) — od słowa do słowa. [przypis redakcyjny]

verba veritatis (łac.) — słowa prawdy. [przypis redakcyjny]

verbo dicam (łac.) — słowem. [przypis redakcyjny]