Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 454 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | bez liczby pojedynczej | botanika | celtycki | chemiczny | chiński | czasownik | czeski | dopełniacz | dawne | drukarstwo, drukowany | dziecięcy | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | ironicznie | islandzki | japoński | język, językowy, językoznawstwo | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | matematyka | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | norweski | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | polski | polityczny | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj męski | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | rzymski | środowiskowy | staropolskie | starożytny | szwedzki | teatralny | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | wulgarne | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie | zoologia
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 156649 przypisów.
cyklista (daw.) — rowerzysta. [przypis edytorski]
cyklodrom — owalny tor kolarski, miejsce wyścigów rowerowych. [przypis edytorski]
cykloida (mat.) — krzywa płaska, jaką zatacza punkt okręgu toczącego się po prostej. [przypis edytorski]
cykloida (z gr.) — krzywa płaska, jaką zatacza punkt okręgu toczącego się po prostej. [przypis edytorski]
cykloid — krzywa wyznaczana przez punkt na obwodzie okręgu „toczącego się” po prostej. [przypis edytorski]
cyklopedia (daw.) — encyklopedia. [przypis edytorski]
cyklopiczny (o budowli lub jej części) — dziś popr.: cyklopowy, przypominający prehistoryczne konstrukcje wykonane z wielkich, jedynie powierzchownie obrobionych kamieni, dopasowanych do siebie bez spajania zaprawą. Tego rodzaju konstrukcje kultury mykeńskiej w Grecji przypisywano Cyklopom, mitycznym olbrzymom. [przypis edytorski]
cyklopi (mit. gr.) — olbrzymi z jednym okiem na środku czoła; przypisywano im wzniesienie budowli z wielkich bloków skalnych. [przypis edytorski]
Cyklopi (mit. gr.) — rasa dzikich, jednookich olbrzymów. [przypis edytorski]
cyklop (mit. gr.) — jednooki olbrzym, budujący sobie domy z nieobrobionych głazów. [przypis edytorski]
cyklop (mit. gr.) — jednooki olbrzym, znany z Odysei Homera. [przypis edytorski]
cyklop (mit. gr.) — jednooki potwór żywiący się ludzkim mięsem. [przypis edytorski]
cyklop (mit. gr.) — olbrzym z jednym okiem na środku czoła; najsłynniejszym cyklopem był pasterz Polifem, ludożerca, oślepiony przez Odyseusza. [przypis edytorski]
cyklop (mit. gr.) — olbrzym z jednym okiem na środku czoła; najsłynniejszym cyklopem był Polifem: uwięził w swojej jaskini Odyseusza i jego towarzyszy, zamykając wejście wielkim głazem, po czym kolejno ich pożerał; został upity i oślepiony przez Odyseusza. [przypis edytorski]
cyklop (mit. gr.) — olbrzym z jednym okiem pośrodku czoła. [przypis edytorski]
Cyklop (mit. gr.) — przedstawiciel mitycznego szczepu jednookich olbrzymów-ludożerców. [przypis edytorski]
cyklopowie — w mitologii greckiej demony ognia, jednookie olbrzymy, które sporządzały dla Zeusa pioruny. [przypis redakcyjny]
cyklopy — tu: kowale; w mit. gr. cyklopi, olbrzymi z jednym okiem na środku czoła, wykuwali pioruny dla Zeusa, pracowali w kuźni Hefajstosa. [przypis edytorski]
Cyklop — znany z Odyssei potwór jednooki, pożerający ludzi. [przypis redakcyjny]
cyklotemia — dziś: cyklofrenia. [przypis edytorski]
cyklotomia, typ cyklotymiczny — w typologii Ernsta Kretschmera jeden z dwóch głównych typów osobowości, w którym zamiennie następuje podwyższony i obniżony nastrój; współcześnie cyklotymia to nazwa umiarkowanego zaburzenia afektywnego. [przypis edytorski]
cykoryjny (pot.) — strachliwy, tchórzliwy; od: cykor: strach, tchórz. [przypis edytorski]
cykuta — świnia wesz, jadowite ziele używane i w lekarstwach. [przypis redakcyjny]
cykuta — stosowana w starożytności śmiertelna trucizna uzyskiwana z roślin (szczwół plamisty a. szalej jadowity), powodująca natychmiastową śmierć przez uduszenie. [przypis edytorski]
cykuta — w staroż. nazwa trucizny uzyskiwanej z roślin (szczwół plamisty a. szalej jadowity), powodującej natychmiastową śmierć przez uduszenie. [przypis edytorski]
cylezować — obrabiać, wygładzać, wykańczać. [przypis edytorski]
Cylicja — kraina hist. w płd.-wsch. Azji Mniejszej, między górami Taurus a Morzem Śródziemnym, na wschodzie sąsiadująca z Syrią. [przypis edytorski]
Cylicja — kraina hist. w płd.-wsch. Azji Mniejszej. [przypis edytorski]
Cylicja — kraina nadmorska w południowo-wschodniej części Azji Mniejszej między Pamfylią a Syrią. [przypis tłumacza]
Cylicja — na południe od Kapadocji; król Syennesis pośredniczył wraz z Nabuchodonozorem między Alyattesem a Kyaksaresem po bitwie 28 maja 585; Cylicja poddała się Cyrusowi i dlatego zachowała samodzielność i swych królów pod rządami Persów. [przypis tłumacza]
cylicjum (z łac.) — włosiennica. [przypis redakcyjny]
cylicyskie państwa — Cylicja, kraina w Małej Azji. [przypis redakcyjny]
cyli (gw.) — czyli. [przypis edytorski]
Cylijczyk lub Natolak — mieszkaniec Cylicji lub Anatolii, krain na terenie Turcji. [przypis edytorski]
Cylijczyk — mieszkaniec Cylicji, krainy na terenie Małej Azji. [przypis edytorski]
Cylinder czy Koriender (Cylindrus seu Coriendrus) — gra słów z wyrazem coriandrum, oznaczającym pewną kucharską przyprawę; Plautus wymawiał „Kulindrus”, więc gra słów była tym żywsza. [przypis tłumacza]
cylinder — wykwintne nakrycie głowy; czarny, lśniący kapelusz, o wysokiej główce i sztywnym rondku, miękko wygiętym po bokach. [przypis redakcyjny]
cylinder (z gr. kylindros: walec) — rodzaj wysokiego, sztywnego kapelusza z główką w kształcie walca i wąskim rondem, popularny wśród zamożniejszych warstw ludności Europy w XIX i na pocz. XX w. [przypis edytorski]
Cylindrus — gr. Κύλινδρος, co oznacza wałek do ciasta. Inny kucharz plautyński zwie się Anthrax: „Węgiel”. [przypis tłumacza]
Cylissa — cylicjanka, kobieta z Cylicji w Azji Mniejszej. Niewolnicy w Grecji byli zazwyczaj pochodzenia niegreckiego. [przypis redakcyjny]
Cylleńczyk — Merkury; przydomek od góry Cyllene w Arkadii, gdzie się urodził. [przypis edytorski]
cymara (z wł. zimarra) — długa suknia wierzchnia. [przypis redakcyjny]
cymbał — człowiek głupi, tępy, niezaradny. [przypis edytorski]
Cymbelin — dramat Williama Shakespeare'a, pierwotnie wydany jako tragedia, obecnie zaliczany jednak do komedii. [przypis edytorski]
Cymbr — członek starożytnego germańskiego plemienia Cymbrów, które w II w. p.n.e. ruszyło ze swoich siedzib na południe Europy, przez dekadę wspólnie z Teutonami i Ambronami zwycięsko walczyło przeciw Rzymianom, po czym zostało pokonane przez w bitwie pod pod Vercellae (101 p.n.e.) i zniknęło z kart historii. Autora zawodzi pamięć: Cymbrowie zostali zniszczeni, zanim powstało chrześcijaństwo. [przypis edytorski]
Cymbrów pogromca — papież Juliusz II, który upokorzył Wenecjan. Aby Anglików skłonić do wojny przeciw Francji, wysłał im galerę naładowaną greckimi winami, szynkami i serem. [przypis tłumacza]
Cymbrowie — plemię germańskie; Goethe nawiązuje do najazdu wojsk Alaryka (ok. 370–410), króla Gotów, na Spartę. Faust przejmuje tu niejako rolę gockiego władcy. [przypis edytorski]
Cymbrowie — staroż. lud barbarzyński znad Morza Północnego, walczący z Rzymianami pod koniec II w. p.n.e.; w 101 p.n.e. unicestwieni w bitwie pod Vercellae. [przypis edytorski]
cymbrycki — od nazwy ludu Cymbrów (Cimbri), który w II w. p.n.e. z Płw. Jutlandzkiego (z krainy Himmerland, obecnie w Danii) ruszył na podbój Europy: przez obszary dzisiejszych środkowych Niemiec, Czech (tereny zamieszkałe przez celtyckich Bojów, od nazwy których wywodzi się nazwa Bohemia, łac. Boiohaemum: ziemia Bojów) i Serbii (ziemie u zbiegu rzek Sawy, Drawy i Dunaju, zamieszkałe przez tracko-celtyckie plemię Skordysków) aż za Dunaj, następnie, sprzymierzając się z plemionami celtyckimi i germańskimi dotarli na zachód aż do Galii (obszary dzisiejszej Francji oraz Belgii, gdzie powstała cymbryjska warownia Aduatuca w pobliżu miasta Namur) i na Płw. Iberyjski; przy próbie opanowania od północy Italii zostali pokonani przez armię rzym. w 101 r. p.n.e. pod Vercellae (Galia Przedalpejska); później ślad po nich zaginął; germański rodowód Cymbrów nie jest potwierdzony (przypisywanie im wyznawania religii odyńskiej stanowi nadinterpretację). [przypis edytorski]
cyment — cynamon (z niem. Zimmet). [przypis redakcyjny]
cyment — dziś: cynamon. [przypis redakcyjny]
cyment (z łac.) — cynamon. [przypis redakcyjny]
cymes (jid.) — słodka potrawa z ryżu lub makaronu i marchewki; przen.: rarytas, coś bardzo atrakcyjnego. [przypis edytorski]
cymes (jid.) — słodka potrawa z ryżu lub makaronu i marchewki; tu: rarytas, smakołyk. [przypis edytorski]
cymes (jid.) — słodka potrawa z ryżu lub makaronu i marchewki; tu: rarytas, smakołyk. [przypis tłumacza]
cymes — potrawa z marchwi, żydowski specjał sobotni. [przypis edytorski]
cymes — słodka potrawa z ryżu lub makaronu i marchewki. [przypis edytorski]
cymes — słodka potrawa z ryżu lub makaronu i marchewki; tu: rarytas, smakołyk. [przypis edytorski]
cymlańskie — wino musujące z okolic stanicy Cymla nad Donem (ob. miasto Cymlańsk). [przypis edytorski]
Cymotoe (mit. gr.) — jedna z nimf morskich, Nereid, córek Nereusa (boga morskiego i wróżbity) i Okeanidy Doris. [przypis edytorski]
cynamon — egzotyczna przyprawa do słodkich potraw i napojów, dawniej bardzo cenna. [przypis edytorski]
cynamon — hebr. kinnamôn, קִנָּמוֹן (Wj 30, 23). [przypis tłumacza]
Cyncynnat — Lucius Quinctius Cincinnatus, rzymski patrycjusz z V w. p.n.e., sprawował urząd konsula w 480 p.n.e.; wg legendy, po upływie swej kadencji wrócił do pracy na roli. [przypis edytorski]
Cyneas — legendarny filozof, któremu tylko imię dał historyczny Kineas, współczesny Pirrusowi filozof; przytacza go i Rej w Zwierzyńcu, XLVI i XLVII. [przypis redakcyjny]
Cyneasz — dyplomata na służbie króla Epiru, Pyrrusa; niezwykle wyniośle potraktowany przez senat rzymski, nazwał go ironicznie „zgromadzeniem królów”. [przypis redakcyjny]
Cyneasz (III w. p.n.e.) — główny doradca króla Epiru Pyrrusa. Próbował odwieść tego władcę od wojny przeciwko Rzymowi, zadając mu kolejne pytania, co będzie robił po podboju Italii, a skoro ma zamiar potem podbić Sycylię, to co zrobi następnie. Pyrrus wymieniał kolejne krainy jako cele podbojów, a kiedy na koniec odpowiedział, że po pokonaniu wszystkich będzie się cieszył jadłem, napojem i przyjemnościami życia, Cyneasz wskazał mu, że to samo może robić już teraz, bez trudów, ryzyka i przelewu krwi (Plutarch, Żywoty równoległe. Pyrrus, 14, 2–7). [przypis edytorski]
Cynegirus — brat poety Eschylosa, zginął w bitwie pod Maratonem, gdy straciwszy jedną rękę, chciał drugą zatrzymać odpływający okręt perski. [przypis redakcyjny]
cyne (gw.) — cenę. Podwyższona artykulacja głoski e do głoski y. [przypis edytorski]
cyneraria — roślina z rodziny astrowatych o purpurowoczerwonych kwiatach z żółtym środkiem. [przypis edytorski]
cynfolia — cienka folia z walcowanej cyny, materiał ozdobny. [przypis edytorski]
cynfolia — cienka, miękka blaszka imitująca złoto a. srebro, używana głównie do pakowania artykułów spożywczych. [przypis edytorski]
cynga (łac. scorbutus) — szkorbut, choroba wielonarządowa, wywołana niedoborem kwasu askorbinowego w pożywieniu, a co za tym idzie degenerację tkanki łącznej. [przypis edytorski]
cynglów — dziś popr.: cyngli. [przypis edytorski]
cynglów ruszać — strzelać. [przypis redakcyjny]
cynią (gw.) — czynią. [przypis edytorski]
cynicy — grecka materialistyczna szkoła filozoficzna reprezentująca plebejski nurt filozofii starożytnej. Najpopularniejszym jej przedstawicielem był Diogenes z Synopy (IV w. p. n. e.), który głosząc, że szczęście polega na uniezależnieniu się od istniejącego porządku społecznego, propagował wyrzeczenie się majątku i wszelkich wytworów cywilizacji i ograniczenie się do zaspokajania elementarnych potrzeb człowieka zgodnie z prawami natury. Krasicki pisze o nim krytycznie w Zbiorze potrzebn. wiad.: „wódz sekty filozofickiej cyników, ubóstwo dobrowolne obrał i zamiast domu miał beczkę na spoczynek. […] Zdaje się, iż ten filozof pod pokrywką wstrzemięźliwości taił nienasyconą żądzę ambicji, chcąc się bardziej osobliwością niźli cnotą od innych różnić”. [przypis redakcyjny]
cynie — różnokolorowe kwiaty, kwitnące przeważnie wśród wulkanicznych głazów. [przypis autorski]
cynik — w starożytności: osoba podzielająca poglądy szkoły filozoficznej powstałej w V w. p.n.e., reprezentowanej przez Antystenesa, Diogenesa z Synopy i in., propagującej odrzucenie powszechnych norm i wartości, w tym dążenia do sławy i zamożności, w celu osiągnięcia indywidualnej cnoty; dziś: osoba nieuznająca norm i wartości obowiązujących w społeczności, w której żyje, zaprzeczająca istnieniu „wyższych wartości”. [przypis edytorski]
cynik — w starożytności: osoba podzielająca poglądy szkoły filozoficznej powst. w V w. p.n.e., reprezentowanej przez Antystenesa, Diogenesa z Synopy i in., propagującej odrzucenie powszechnych norm i wartości, w tym dążenia do sławy i zamożności, w celu osiągnięcia indywidualnej cnoty; dziś: osoba nieuznająca norm i wartości obowiązujących w społeczności, w której żyje, zaprzeczająca istnieniu „wyższych wartości”, postrzegająca człowieka jako istotę kierującą się egoistycznymi interesami, maskowanymi często za pomocą wzniosłych haseł i altruistycznych ideałów. [przypis edytorski]
Cynik — wyznawca zasad szkoły filozoficznej greckiej, zwanej cynicką. [przypis redakcyjny]
cynik — zwolennik filoz. szkoły cyników, pot. człowiek gardzący autorytetami, nie uznający powszechnie poważanych wartości. [przypis edytorski]
cynizm — w znaczeniu potocznym: lekceważenie obowiązujących zasad moralnych i obyczajowych. [przypis redakcyjny]
cynkować — drukować swe dzieło pt. Ojcze Nasz. [przypis redakcyjny]
Cynna — Gaius Helvius Cinna (I w. p.n.e.), poeta zaliczany do grupy neoteryków, zrywających z tradycją rzymskiej poezji historycznej i odwołujących się do wpływów greckich. [przypis edytorski]
Cynna — tragedia Corneille'a z 1641. [przypis edytorski]
cynober — kolor czerwony z odcieniem brunatnym. [przypis edytorski]
cynober — minerał z gromady siarczków o czerwonym zabarwieniu. [przypis edytorski]
cynober (miner.) — minerał z gromady siarczków o czerwonym zabarwieniu. [przypis edytorski]
cynober — odcień czerwieni wpadający w pomarańczowy. [przypis edytorski]
cynober — odcień koloru czerwonego, wpadający w pomarańczowy; nazwa pochodzi od siarczku rtęci, z którego pozyskiwano ten pigment. [przypis edytorski]
cynober — siarczek rtęci, minerał o ceglastym kolorze, od starożytności wykorzystywany jako naturalny czerwony barwnik; także nazwa odcienia czerwieni, pochodząca od barwy tego minerału [przypis edytorski]
cynober — siarczek rtęci, minerał o ceglastym kolorze, od starożytności wykorzystywany jako naturalny czerwony barwnik; także nazwa odcienia czerwieni, pochodząca od barwy tego minerału [przypis edytorski]
Cynocefale (z gr.: psiogłowcy) — legendarny lud istot o ciele człowieka i głowie psa; wg autorów staroż. mieszkali w Indiach. [przypis edytorski]
Cynt a. Cynthus — góra na wyspie Delos, gdzie urodzili się bogowie: Diana i Apollin. [przypis edytorski]
Cynt — Cyntos (Kyntos), góra na wyspie Delos. [przypis redakcyjny]
Cynthia — tu: księżyc; taką nazwę nosiła też Djana. [przypis redakcyjny]
Cynthya a. Cyntia — Artemis [Artemida] (Diana), tak nazwana od góry Cynthos na Delos, gdzie miała się urodzić; miesiąc [tj. księżyc]. [przypis redakcyjny]
Cyntia — Imię Diany [tu: Księżyc; był to atrybut Diany jako bogini łowów i nocy, dlatego była identyfikowana z Selene, boginią Księżyca i Hekate, boginią nocy i czarów]. [przypis autorski]
Cyntia — księżyc. [przypis redakcyjny]
Cyntia (mit. gr.) — przydomek bogini Artemidy (urodzona na górze Kynthos). [przypis edytorski]
