Przypisy

Cydna (z łac. Cydnus), częściej: Kydnos (gr.) — rzeka w Cylicji, w płd. Azji Mniejszej, nad którą leży miasto Tarsus (staroż. Tars). [przypis edytorski]

Cydna (z łac. Cydnus), częściej: Kydnos (gr.) — rzeka w Cylicji, w płd. Azji Mniejszej, nad którą leży miasto Tarsus (staroż. Tars); wg Plutarcha (Żywot Antoniusza 26), Antoniusz i Kleopatra po raz pierwszy spotkali się na jej wspaniałej barce na Kydnos. [przypis edytorski]

cydońskie jabłko — pigwa (Cydonia oblonga), żółty owoc o cierpkim, aromatycznym smaku, przez staroż. Greków kojarzony z Cydonią na Krecie. [przypis edytorski]

Cydon — Kreteńczyk z Cydonii, krainy na Krecie z centralnym miastem Cydon (a. Kydon). [przypis edytorski]

Cyd, Polyeucte — tragedie Pierre'a Corneille'a. [przypis edytorski]

Cyd Ruy Dias — Rodrigo (Ruy) Diaz de Vivar (ok. 1043–1099), zw. Cydem (z arab. El Cid: Pan), rycerz rodem z Kastylii, hiszp. bohater narodowy, brał udział w walkach chrześcijan o wyparcie Maurów z Półwyspu Iberyjskiego (czyli tzw. rekonkwiście). Do literatury i tradycji kultury europejskiej wszedł jako uosobienie cnót rycerskich, stając się bohaterem anonimowych ballad, średniowiecznego eposu rycerskiego Pieśń o Cydzie i dramatu Pierre'a Corneille'a Cyd, będącego najsłynniejszym z wymienionych dzieł. [przypis edytorski]

Cyd, właśc. Rodrigo (Ruy) Díaz de Vivar (ok. 1043–1099) — hiszpański bohater narodowy, rycerz kastylijski, bohater wielu ballad, wzór cnót rycerskich; w 1094 zdobył z rąk muzułmańskich Walencję, którą władał do aż śmierci. [przypis edytorski]

Cyd, właśc. Rodrigo (Ruy) Díaz de Vivar (ok. 1043–1099) — hiszpański bohater narodowy, rycerz kastylijski, bohater wielu ballad, wzór cnót rycerskich; w 1094 zdobył z rąk muzułmańskich Walencję; po jego śmierci Walencją rządziła jego żona Chimena. [przypis edytorski]

Cyd z Bivaru, właśc. Rodrigo (Ruy) Díaz de Vivar (ok. 1043–1099) — hiszpański bohater narodowy, rycerz kastylijski, bohater wielu ballad, wzór cnót rycerskich; w 1094 zdobył Walencję, którą władał do aż śmierci. [przypis edytorski]

cyferblat (daw., z niem.) — tarcza zegara. [przypis edytorski]

cyferblat — tarcza zegarowa. [przypis edytorski]

cyferblat — w gwarze warszawskiej: twarz. [przypis edytorski]

cyferblecie — dziś popr. forma Msc.lp: cyferblacie. [przypis edytorski]

cyfer — dziś popr. cyfr. [przypis edytorski]

cyfer — dziś popr.: cyfr. [przypis edytorski]

cyferka (daw.) — parafka, skrócony podpis zatwierdzającego dokument. [przypis edytorski]

cyfra (daw.) — daw.: liczba, ilość; dziś popr.: pojedynczy znak pisarski służący do zapisywania liczb. [przypis edytorski]

cyfra (daw.) — daw.: liczba, ilość; dziś popr.: pojedynczy znak pisarski służący do zapisywania liczb. [przypis edytorski]

cyfra (daw.) — inicjały, monogram. [przypis edytorski]

cyfra (daw.) — liczba, ilość; dziś popr.: pojedynczy znak pisarski służący do zapisywania liczb. [przypis edytorski]

cyfra — daw.: liczba (tu: kwota); dziś popr.: pojedynczy znak pisarski służący do zapisywania liczb. [przypis edytorski]

cyfra (daw.) — liczba, wielkość liczbowa; dziś popr.: pojedynczy znak pisarski służący do zapisywania liczb. [przypis edytorski]

cyfra (daw.) — litera; znak. [przypis edytorski]

cyfra (daw.) — monogram. [przypis edytorski]

cyfra (tu daw.) — inicjały, monogram. [przypis edytorski]

cyfra — tu: inicjały. [przypis edytorski]

cyfra — tu: liczba. [przypis edytorski]

cyfra — tu: liczba, wielkość liczbowa, kwota. [przypis edytorski]

cyfra — tu: monogram. [przypis edytorski]

cyfrę (daw.) — liczba, wielkość liczbowa; dziś popr.: pojedynczy znak pisarski służący do zapisywania liczb. [przypis edytorski]

cyfrowany (gw. podhalańska) — wyszywany, haftowany. [przypis edytorski]

cyfrowany — tu: szyfrowany. [przypis edytorski]

cyfry (daw.) — tu: inicjały; pierwsze litery imienia i nazwiska. [przypis edytorski]

cyfry (tu daw.) — inicjały, pierwsze litery imion i nazwiska właściciela przedmiotu, często ozdobnie wykaligrafowane. [przypis edytorski]

cyfry — tu: inicjały. [przypis edytorski]

cyga a. fryga — wirująca zabawka. [przypis edytorski]

cygaństwo (pot.) — oszustwo. [przypis edytorski]

Cygan — człowiek narodowości cygańskiej, Rom. [przypis edytorski]

cygan (daw.) — piec żelazny z kuchenką do gotowania. [przypis edytorski]

cyganek — składany nożyk z drewnianym trzonkiem; kozik. [przypis edytorski]

cyganeria a. bohema — środowisko artystyczne, którego członkowie spędzają czas na wspólnych zabawach i tworzeniu, demonstrując pogardę dla konwenansów, norm społecznych i materializmu; charakterystyczny element życia artystycznego w XIX wieku. [przypis edytorski]

Cyganeria Warszawska — grupa literacka działająca w Warszawie w latach 1839–1843, charakteryzująca się m. in. zamiłowaniem do folklorystyki i krajoznawstwa oraz pogardą dla towarzyskich konwenansów. Jej mecenasem był Edward Dembowski, późniejszy organizator Powstania Krakowskiego. Do grupy należał m.in. Roman Zmorski, a w jej orbicie znajdowali się Cyprian Kamil Norwid i Teofil Lenartowicz. [przypis edytorski]

cygan (gw.) — tu: obraźliwe określenie osoby o ciemnej karnacji. [przypis edytorski]

cyganiaty (gw.) — obraźliwe określenie osoby o ciemnej karnacji. [przypis edytorski]

Cyganić (pot.) — oszukiwać, kręcić. [przypis edytorski]

cyganić (pot.) — oszukiwać. [przypis edytorski]

cyganić — zmyślać, oszukiwać. [przypis edytorski]

Cyganie — częściowo wędrowny lud pochodzący pierwotnie z Indii, zamieszkujący całą Europę; czasem mu się śnią Cyganie i potem się ich przez dzień boi: dawniej straszono dzieci, że Cyganie porywają dzieci, żeby je wychować jako własne lub sprzedać. [przypis edytorski]

Cyganie (pot.) — właśc. Romowie, naród lub grupa etniczna pochodzenia indyjskiego, bez własnego terytorium, tworząca diasporę zamieszkującą większość państw świata. [przypis edytorski]

Cyganiewicz, Stanisław, zw. Zbyszko (1881–1967) — polski zapaśnik, uważany za najbogatszego sportowca II Rzeczypospolitej. [przypis edytorski]

cygan — tu: członek bohemy artystycznej. [przypis edytorski]

cygan — tu: członek cyganerii literackiej. [przypis edytorski]

cygan — tu w zn.: oszust; określenie to w sposób stereotypowy i krzywdzący łączy przynależność do grupy etnicznej (Cyganie, dziś raczej: Romowie) z zachowaniami przestępczymi (oszustwo). [przypis edytorski]

cygan — tu zapewne w znaczeniu: oszust; określenie to, zarówno w języku polskim, jak i rosyjskim, w sposób stereotypowy i krzywdzący łączy przynależność do grupy etnicznej (Cyganie) z zachowaniami przestępczymi (oszustwo). [przypis edytorski]

Cygany — dziś: Cyganie. [przypis edytorski]

cygany — tu w zn.: oszuści, złodzieje; określenie to w sposób stereotypowy i krzywdzący łączy przynależność do grupy etnicznej (Cyganie, dziś raczej: Romowie) z zachowaniami przestępczymi (oszustwo, kradzież) [przypis edytorski]

cyga (z węg.) — bąk. [przypis edytorski]

cygnusowy (z łac. cygnus: łabędź) — łabędzi. [przypis edytorski]

cy (gw.) — czy. [przypis edytorski]

cyjankali — cyjanek potasu, silna trucizna. [przypis edytorski]

Cyjankali — sztuka Wolfa Friedricha (1888–1953), wystawiona przez Leona Schillera. cyjankali, przest. cyankali a. cjankali — daw. nazwa cyjanku potasu, silnej trucizny. [przypis edytorski]

cykata — smażone w cukrze skórki owoców. [przypis edytorski]

cykatowy — przym. od cykata, smażone w cukrze skórki owoców. [przypis edytorski]

Cyklady — archipelag na Morzu Egejskim. Jego nazwa może być aluzją polityczną: podczas rzymskiej wojny domowej bazą operacyjną sił Marka Antoniusza była Grecja. [przypis edytorski]

cyklamen — ozdobna roślina o dużych, sercowatych liściach i białych, różowych a. czerwonych kwiatach. [przypis edytorski]

cyklista (daw.) — rowerzysta. [przypis edytorski]

cyklodrom — owalny tor kolarski, miejsce wyścigów rowerowych. [przypis edytorski]

cykloida (mat.) — krzywa płaska, jaką zatacza punkt okręgu toczącego się po prostej. [przypis edytorski]

cykloida (z gr.) — krzywa płaska, jaką zatacza punkt okręgu toczącego się po prostej. [przypis edytorski]

cykloid — krzywa wyznaczana przez punkt na obwodzie okręgu „toczącego się” po prostej. [przypis edytorski]

cyklopiczny (o budowli lub jej części) — dziś popr.: cyklopowy, przypominający prehistoryczne konstrukcje wykonane z wielkich, jedynie powierzchownie obrobionych kamieni, dopasowanych do siebie bez spajania zaprawą. Tego rodzaju konstrukcje kultury mykeńskiej w Grecji przypisywano Cyklopom, mitycznym olbrzymom. [przypis edytorski]

cyklopi (mit. gr.) — olbrzymi z jednym okiem na środku czoła; przypisywano im wzniesienie budowli z wielkich bloków skalnych. [przypis edytorski]

Cyklopi (mit. gr.) — rasa dzikich, jednookich olbrzymów. [przypis edytorski]

cyklop (mit. gr.) — jednooki olbrzym, budujący sobie domy z nieobrobionych głazów. [przypis edytorski]

cyklop (mit. gr.) — jednooki olbrzym, znany z Odysei Homera. [przypis edytorski]

cyklop (mit. gr.) — jednooki potwór żywiący się ludzkim mięsem. [przypis edytorski]

cyklop (mit. gr.) — olbrzym z jednym okiem na środku czoła; najsłynniejszym cyklopem był pasterz Polifem, ludożerca, oślepiony przez Odyseusza. [przypis edytorski]

cyklop (mit. gr.) — olbrzym z jednym okiem na środku czoła; najsłynniejszym cyklopem był Polifem: uwięził w swojej jaskini Odyseusza i jego towarzyszy, zamykając wejście wielkim głazem, po czym kolejno ich pożerał; został upity i oślepiony przez Odyseusza. [przypis edytorski]

cyklop (mit. gr.) — olbrzym z jednym okiem pośrodku czoła. [przypis edytorski]

Cyklop (mit. gr.) — przedstawiciel mitycznego szczepu jednookich olbrzymów-ludożerców. [przypis edytorski]

cyklopy — tu: kowale; w mit. gr. cyklopi, olbrzymi z jednym okiem na środku czoła, wykuwali pioruny dla Zeusa, pracowali w kuźni Hefajstosa. [przypis edytorski]

cyklotemia — dziś: cyklofrenia. [przypis edytorski]

cyklotomia, typ cyklotymiczny — w typologii Ernsta Kretschmera jeden z dwóch głównych typów osobowości, w którym zamiennie następuje podwyższony i obniżony nastrój; współcześnie cyklotymia to nazwa umiarkowanego zaburzenia afektywnego. [przypis edytorski]

cykuta — stosowana w starożytności śmiertelna trucizna uzyskiwana z roślin (szczwół plamisty a. szalej jadowity), powodująca natychmiastową śmierć przez uduszenie. [przypis edytorski]

cykuta — w staroż. nazwa trucizny uzyskiwanej z roślin (szczwół plamisty a. szalej jadowity), powodującej natychmiastową śmierć przez uduszenie. [przypis edytorski]

cylezować — obrabiać, wygładzać, wykańczać. [przypis edytorski]

Cylicja — kraina hist. w płd.-wsch. Azji Mniejszej, między górami Taurus a Morzem Śródziemnym, na wschodzie sąsiadująca z Syrią. [przypis edytorski]

Cylicja — kraina hist. w płd.-wsch. Azji Mniejszej. [przypis edytorski]

cyli (gw.) — czyli. [przypis edytorski]

Cylijczyk lub Natolak — mieszkaniec Cylicji lub Anatolii, krain na terenie Turcji. [przypis edytorski]

Cylijczyk — mieszkaniec Cylicji, krainy na terenie Małej Azji. [przypis edytorski]

cylinder (z gr. kylindros: walec) — rodzaj wysokiego, sztywnego kapelusza z główką w kształcie walca i wąskim rondem, popularny wśród zamożniejszych warstw ludności Europy w XIX i na pocz. XX w. [przypis edytorski]

Cylleńczyk — Merkury; przydomek od góry Cyllene w Arkadii, gdzie się urodził. [przypis edytorski]

cymbał — człowiek głupi, tępy, niezaradny. [przypis edytorski]

Cymbelin — dramat Williama Shakespeare'a, pierwotnie wydany jako tragedia, obecnie zaliczany jednak do komedii. [przypis edytorski]

Cymbr — członek starożytnego germańskiego plemienia Cymbrów, które w II w. p.n.e. ruszyło ze swoich siedzib na południe Europy, przez dekadę wspólnie z Teutonami i Ambronami zwycięsko walczyło przeciw Rzymianom, po czym zostało pokonane przez w bitwie pod pod Vercellae (101 p.n.e.) i zniknęło z kart historii. Autora zawodzi pamięć: Cymbrowie zostali zniszczeni, zanim powstało chrześcijaństwo. [przypis edytorski]

Cymbrowie — plemię germańskie; Goethe nawiązuje do najazdu wojsk Alaryka (ok. 370–410), króla Gotów, na Spartę. Faust przejmuje tu niejako rolę gockiego władcy. [przypis edytorski]

Cymbrowie — staroż. lud barbarzyński znad Morza Północnego, walczący z Rzymianami pod koniec II w. p.n.e.; w 101 p.n.e. unicestwieni w bitwie pod Vercellae. [przypis edytorski]

cymbrycki — od nazwy ludu Cymbrów (Cimbri), który w II w. p.n.e. z Płw. Jutlandzkiego (z krainy Himmerland, obecnie w Danii) ruszył na podbój Europy: przez obszary dzisiejszych środkowych Niemiec, Czech (tereny zamieszkałe przez celtyckich Bojów, od nazwy których wywodzi się nazwa Bohemia, łac. Boiohaemum: ziemia Bojów) i Serbii (ziemie u zbiegu rzek Sawy, Drawy i Dunaju, zamieszkałe przez tracko-celtyckie plemię Skordysków) aż za Dunaj, następnie, sprzymierzając się z plemionami celtyckimi i germańskimi dotarli na zachód aż do Galii (obszary dzisiejszej Francji oraz Belgii, gdzie powstała cymbryjska warownia Aduatuca w pobliżu miasta Namur) i na Płw. Iberyjski; przy próbie opanowania od północy Italii zostali pokonani przez armię rzym. w 101 r. p.n.e. pod Vercellae (Galia Przedalpejska); później ślad po nich zaginął; germański rodowód Cymbrów nie jest potwierdzony (przypisywanie im wyznawania religii odyńskiej stanowi nadinterpretację). [przypis edytorski]

cymes (jid.) — słodka potrawa z ryżu lub makaronu i marchewki; przen.: rarytas, coś bardzo atrakcyjnego. [przypis edytorski]