Przypisy

godzinki — śpiewane nabożeństwo do Matki Boskiej. [przypis redakcyjny]

go — dziś popr.: je. [przypis redakcyjny]

go — je (pióro). [przypis redakcyjny]

go — je. [przypis redakcyjny]

gołąbek — Pius IX. [przypis redakcyjny]

gołąbki — Mastaiowie (papież ze swą rodziną); rodowe nazwisko Piusa IX było: hr. Mastai-Ferretti. [przypis redakcyjny]

Gołąb — miasto nad Wisłą, na płn. od Puław. [przypis redakcyjny]

gołąb — symbol Afrodyty, bogini miłości. [przypis redakcyjny]

Gołąb — [tu:] Krzysztof Kolumb; [wł. brzmienie jego nazwiska: Cristoforo Colombo, oznacza dosł. gołębia; red. WL]. [przypis redakcyjny]

goła — śmierć, bo «marzec zmiata starce». [przypis redakcyjny]

Gołcz — było dwóch generałów tego nazwiska, bracia Jerzy Wilhelm i August Stanisław. [przypis redakcyjny]

gołębskich — okazja gołębska, tj. klęska wojsk polskich pod Gołębiem 8 lutego 1656 w bitwie ze Szwedami. [przypis redakcyjny]

gołek — hołota; biedota. [przypis redakcyjny]

Gołogóry — Miasteczko dwie mile od Złoczowa odległe. Mowa o bajecznym «rokoszu gliniańskim», gdzie niby ścięto panów z fakcji królewskiej; rokoszowi temu poświęcił Potocki osobny wiersz, ocalały w Wirydarzu Trembeckiego (str. 43 — wydania lwowskiego). [przypis redakcyjny]

Golędowie — od Golędzina, niewolnika czy zbiega, nazwała się wioska, Ostrów pod samą Pragą nad Wisłą Gołęndzinów (Gołęndzinowski Ostrów wspomina Klonowic we Flisie). [przypis redakcyjny]

Golem (z hebr. bryła, bezkształtna masa) — w tradycji żyd. istota stworzona z mułu i gliny na kształt człowieka, która jednak nie mogła mówić ani mieć potomstwa. [przypis redakcyjny]

Golian — Ksiądz Golian, jezuita, przeciw któremu postępowa młodzież demonstrowała w Krakowie na tle dogmatu o nieomylności Papieża. [przypis redakcyjny]

golić mądrze (starop.) — uważać. [przypis redakcyjny]

golić (starop.) — postępować. [przypis redakcyjny]

gomółka — bryłka twarogu. [przypis redakcyjny]

gomoły (daw.) — bezrogi. [przypis redakcyjny]

gomuły — tu: niezdary. [przypis redakcyjny]

gońca a. goniec (daw.) — rycerz turniejowy. [przypis redakcyjny]

gończe wędzidłko — do turniejów używane. [przypis redakcyjny]

go nalewaj — nalewaj piwa (czy też innego trunku). [przypis redakcyjny]

Goncelin — przydomek Wiktora Jacquemont (zob. Indeks). [przypis redakcyjny]

gon (daw.) — pęd. [przypis redakcyjny]

gonduła (z wł.) — łódź, barka. [przypis redakcyjny]

gonfalonier — w średniowiecznych republikach włoskich wysoki urzędnik, sprawujący naczelną władzę w mieście. [przypis redakcyjny]

gonić w piętkę — coraz gorzej sobie radzić, tracić zdolność logicznego myślenia i działania. [przypis redakcyjny]

goniec a. gońca (daw.) — rycerz turniejowy. [przypis redakcyjny]

goniec (daw.) — rycerz turniejowy. [przypis redakcyjny]

goniec — [tu: goniec taki jak] na turniejach, w pojedynku. [przypis redakcyjny]

gonione potrzeby — potyczki jeźdźców. [przypis redakcyjny]

gonion — rodzaj tańca; goniona tańca (według daw. deklinacji rzeczownikowej). [przypis redakcyjny]

goniwać (starop. forma) — [forma] częstotliwa od gonić [na turniejach]. [przypis redakcyjny]

Gontran najbardziej zaniedbał dowództwa wojsk; inni królowie poszli za tym przykładem; i aby złożyć bez niebezpieczeństwa dowództwo w inne ręce, dali je kilku wodzom albo diukom — Czasami w liczbie dwudziestu. Dagobert, który nie miał marszałka w Burgundii, trzymał się tej samej polityki i wysłał przeciw Gaskończykom dziesięciu diuków i wielu hrabiów, którzy nie mieli diuka nad sobą. [przypis redakcyjny]

Gonzaga — Julia Gonzaga, żona Wespazyana Kolonna, pana na Fondi, była tak piękna, że sławny korsarz Barbarossa, chcąc ją posłać w podarunku sułtanowi, napadł niespodzianie nocą na Fondi i Julia ledwo się zdołała uratować ucieczką. [przypis redakcyjny]

Good bye, my dear, and answer as soon as possible (ang.) — Bądź zdrów, mój drogi, a odpowiedz jak możesz najrychlej. [przypis redakcyjny]

go — pojawiająca się czasem u Krasickiego męska forma zaimka w miejsce nijakiej je. [przypis redakcyjny]

Gorąco polecam wszystkim czytelnikom podziwu godne dzieło Bergsona Evolution créatrice. Pozwalam sobie zaznaczyć, że poglądy genialnie uzasadnione w tej książce były przeze mnie głoszone od roku 1904. Niewątpliwie nie zestawiam swoich szkiców z epokową pracą wielkiego filozofa, powołuję się zaś na nie tylko w celu ustalenia ciągłości myśli w dotychczasowych moich pracach. Z prawdziwym i może wybaczalnym zadowoleniem miłości własnej spotykam u takich mistrzów, jak Bergson i Sorel, te same poglądy, które ja formułowałem nieśmiało w tak nieskończenie lekceważonych przez popularyzatorów dawno przezwyciężonych stanowisk filozoficznych artykułach „Głosu” i „Przeglądu Społecznego”. [przypis redakcyjny]

Gore gwiazda Jezusowi — Polska kolęda domowa, śpiewana na metrum 2/4. Czwarta zwrotka nawiązuje najprawdopodobniej do treści kolędy Anioł pasterzom mówił. [przypis redakcyjny]

gore jasnie — jasno goreje, płonie, świeci. [przypis redakcyjny]

Gorgiasz z Leontinoi — grecki filozof, retor, teoretyk wymowy, jeden z czołowych sofistów. Był uczniem Empedoklesa i nauczycielem Tukidydesa. [przypis redakcyjny]

gorgi — z wł. trele, rulady (tu o rżeniu). [przypis redakcyjny]

Gorgony — skrzydlate potwory niewieście z wężami na głowie i wężami opasane, wzrok ich był zabójczy. [przypis redakcyjny]

gorszejszy (daw.) — gorszy. [przypis redakcyjny]

gorszy — gorsi. [przypis redakcyjny]

gorzej sądzić — spodziewa się czegoś złego. [przypis redakcyjny]

gość nieprawie wierny — wyrażenie bardzo oględne, chodzi bowiem o złamanie prawa gościnności i wiarołomstwo, tłumaczy się jednak stylem tragedii rozgrywającej się w środowisku dworskim. [przypis redakcyjny]

Goście — w I wydaniu dokładniej: Goście z miasta, do nich to zwraca się Gospodarz „Wy się wynudzicie w mieście…”). [przypis redakcyjny]

gościniec (daw.) — [tu:] gospoda. [przypis redakcyjny]

gościniec — droga. [przypis redakcyjny]

gościniec — droga (w domyśle: zwyczajna). [przypis redakcyjny]

gościnności możny stróż — tak zwany Zeus Herkejos, pilnujący praw domu i nakazujący gospodarzowi uczcić gościa, gościowi uszanować gospodarza. Jego to obraził Parys, królewicz trojański, porywając i uwożąc ze sobą do Troi Hele­nę, żonę Menelausa, swego gościnnego gospodarza. Atrydzi wyru­szają więc na Troję w imię znieważonych praw Zeusa. [przypis redakcyjny]

gościnny dwór (z ros. gostinyj dwor) — stragany. [przypis redakcyjny]

Gosiewski — Wincenty Gosiewski. [przypis redakcyjny]

Gospodyni wyraz „legat” (z łac.: poseł), wiąże z polskim „legać”. [przypis redakcyjny]

gospodza (starop.; tu W, lp, r.ż.: gospodze) — pani. [przypis redakcyjny]

Gospodze — pani (wołacz); z odpuszczeniem — za przeproszeniem. [przypis redakcyjny]

go — tj. wybrańca, ks. Michała Wiśniowieckiego. [przypis redakcyjny]

gotować sie* — przygotowywać sie (do drogi); sie za tobą gotować*: przygotowywać się, żeby pójść za tobą. [przypis redakcyjny]

gotował wraz z innymi piwo, które do dziś dnia pijemy — mowa o udziale Wokulskiego w powstaniu styczniowym. Warto zwrócić uwagę na fakt, że Bolesław Prus używa w tym miejscu języka ezopowego, czyli nie mówi wprost o powstaniu styczniowym, a jedynie sugeruje czytelnikowi utajone treści. Języka ezopowego używali pisarze, by uniknąć ingerencji cenzury. [przypis redakcyjny]

gotowe wojsko — zawodowe wojsko stałe, w przeciwstawieniu do pospolitego ruszenia rycerstwa i do zaciągów na czas wojny; system wojsk stałych (zwanych w dawnej Polsce „obroną potoczną”) powstaje w w. XV i zapanowuje niepodzielnie w XVII (Ludwik XIV francuski); zastąpiony w w. XIX organizacją odwodów (rezerw), złożonych z ogółu obywateli, wyćwiczonych w ciągu krótkotrwałego okresu służby w szeregach. [przypis redakcyjny]

gotowić (daw.) — przygotować. [przypis redakcyjny]

gotowość do przyjęcia botanicznego zielnika — rękopisów Krasińskiego. [przypis redakcyjny]

Gotya — Gothia, kraina w Szwecji. [przypis redakcyjny]

goździkami — gwoździkami. [przypis redakcyjny]

Graal — legendarny kielich, z którego pił Chrystus podczas Ostatniej Wieczerzy; motyw rozpowszechniony w średniowiecznych pieśniach rycerskich. [przypis redakcyjny]

grabia erelski — hrabia Errol. [przypis redakcyjny]

grabia z Anglantu — Anglant: gród Angers we Francji; grabia z Anglantu: Orland, syn Milona, grabi z Anglantu. [przypis redakcyjny]

grabia z Galafrony — grabiego z Galafrony nie zna Ariosto. [przypis redakcyjny]

Grabit' nagrablennoje (ros.) — grabić to, co zostało zagrabione (hasło anarchistów). [przypis redakcyjny]

Gracjan — mnich z klasztoru św. Feliksa, zakonu benedyktynów w Bolonii, autor książki pod tytułem: Zgoda kanonów niezgodnych, w której prawa kanoniczne ze świeckimi pogodził. [przypis redakcyjny]

Gracyoza — Gracjoza Pia, znana jedynie z listu, który pisała do Bemba. [przypis redakcyjny]

gradacja — posuwanie się po stopniach, postępowanie. [przypis redakcyjny]

gradacja — stopniowanie. [przypis redakcyjny]

Gradas — król Serykany, wielkiego państwa, gdzieś za Indiami leżącego (Bojardo, Księga I, Pieśń I, 4), saraceński bohater, przybył umyślnie na Zachód, ażeby zdobyć słynną szablę Duryndanę. [przypis redakcyjny]

gradusu — [D.lp:] stopnia. [przypis redakcyjny]

gradusu — stopnia. [przypis redakcyjny]

gradusy — stopnie. [przypis redakcyjny]

Gradyw — Gradivus „kroczący”, przydomek Marsa, Mars sam. [przypis redakcyjny]

Gradyw (mit. rzym.) — przydomek Marsa, boga wojny. [przypis redakcyjny]

Gradyw (mit. rzym., z łac. gradivus: kroczący naprzód) — jeden z przydomków Marsa, boga wojny. [przypis redakcyjny]

Gradyw — przydomek Marsa, boga wojny. [przypis redakcyjny]

Graeculi — Greczynkowie — nazwa obelżywa, określająca upadek, spodlenie starożytnych Greków. [przypis redakcyjny]

graffito (wł.; lm graffiti) — rysunek lub napis wyryty na ścianach, kamieniach i naczyniach z okresu greckiego, rzymskiego, arabskiego lub wczesnochrześcijańskiego. [przypis redakcyjny]

graf (niem.) — hrabia. [przypis redakcyjny]

graf z Karnutu — il conte di Carnuti (Stefan, książę Blois); [pomyłka:] tłumacz nazwę narodu Carnuti (Carnutes) wziął za miejscowość: Karnut. Karnutowie siedzieli w okolicy miasta Blois i Orleanu. [przypis redakcyjny]

Gramatyka — Wiersz zdobył wyróżnienie w Turnieju Młodych Poetów, organizowanym przez redakcję „Wiadomości Literackich” w 1934 roku. Pojawił się w 29 numerze tego pisma 15 lipca 1934 roku. [przypis redakcyjny]

gram na skrzypce, a pan na bas — tzn. każdy inaczej; obydwaj co innego mają na myśli. [przypis redakcyjny]

granaderski (z fr.) — grenadierski; od grenadier: żołnierz, rzucający dawniej granaty ręczne. [przypis redakcyjny]

Granata — miasto i prowincja w Hiszpanii, Grenada. [przypis redakcyjny]

gran — ciężarek wagi aptekarskiej; tu: drobnostka, drobniutka moneta. [przypis redakcyjny]

grandeca — (z wł.) wspaniałość. [przypis redakcyjny]

grande mortalis aevi spatium, pauci non modo aliorum, sed nostri etiam superstites sumus, exemptis e medio vitae tot annis, quibus juvenes ad senectutem, senes ad limina mortis per silentium venimus (łac.) — wielki przeciąg wieku ludzkiego, niewielu z nas przeżyło nie tylko innych, ale samych siebie, gdy wyłączymy z okresu życia lat tyle, w których młodzieńcy ku starości, starcy ku progom śmierci w milczeniu zbliżyliśmy się. [przypis redakcyjny]

Grand Hotel — jeden z największych i najwytworniejszych hoteli paryskich, przy bulwarze Kapucyńskim, koło Opery. Posiadał ok. 70 wspaniale umeblowanych salonów i 700 pokoi. [przypis redakcyjny]

grandseigneur (fr.) — wielki pan. [przypis redakcyjny]

granduk — wielmoża. [przypis redakcyjny]

Grandville — pseudonim francuskiego rysownika Jeana Ignace'a Isidore'a Gérarda (1803–1847). [przypis redakcyjny]